Lingua hindustana

Hindustano हिन्दुस्तानी, ہندوستانی
Pronuncia:	/hɪnd̪ʊst̪aːni/
Outros nomes:	Hindi-Urdú
Falado en:	India, Paquistán e países con inmigración destes estados (Fidxi, Güiana, Suriname,...)
Rexións:	Sur de Asia
Total de falantes:	250 millóns como lingua materna (censos de 2011 e 2017) e arredor de 540 millóns incluíndo os falantes como segunda lingua
Familia:	Indoeuropea  Indoirania   Indoaria    Idiomas hindi occidentais     Hindustano
Escrita:	Alfabeto persa (alfabeto urdú) Devanágari (alfabeto hindi)
Status oficial
Lingua oficial de:	India (como hindi ou urdú) e Paquistán (como urdú)
Regulado por:	Central Hindi Directorate (hindi na India) National Language Authority (urdú en Paquistán) National Council for Promotion of Urdu Language (urdú na India)
Códigos de lingua
ISO 639-1:	hi, ur
ISO 639-2:	---
Mapa
Áreas onde o urdú é lingua oficial ou cooficial (laranxa) e onde o hindi é oficial (amarelo).
Status

O hindustano (हिन्दुस्तानी, ہندوستانی, literalmente: 'do Hindustán'), tamén coñecido na súa forma literaria como "hindī-urdū" (هندی اردو, हिंदी उर्दू) e historicamente como "hindui", "hindavi" e "rekhta", é unha lingua indoirania e a lingua franca do norte da India e Paquistán. É unha lingua pluricéntrica, con dúas formas oficiais, o hindi estándar e o urdú estándar, que son rexistros estandarizados dela. Non obstante, o hindi e o urdú coloquiais son totalmente indistinguibles, e incluso os estándares oficiais son case idénticos gramaticalmente, aínda que difiren en convencións literarias e en vocabulario académico e técnico, mantendo o urdú máis influencias persas, árabes e de Asia Central e o hindi dependendo máis do sánscrito. O concepto da lingua hindustana como unha lingua unificada ou como lingua de fusión foi avalado por Mahatma Gandhi. En 2020, o hindi e o urdú xuntos posicionábanse como a terceira lingua do mundo con máis falantes, só por detrás do inglés e o chinés mandarín, segundo o Ethnologue,

Historia

Extensión xeográfica da lingua hindustana (en vermello a rexión onde é a lingua nativa).

A aparición do hindustano está ligada ás migracións de musulmáns persas que tiveron lugar ao norte da India entre os séculos X e XIII. As formas temperás do hindustano actual emerxeron dos apabhramsha vernáculos das linguas indoarias medias do norte da India entre os séculos VII e XIII. Durante aqueles séculos produciuse unha mestura de culturas e de dialectos que frutificou nunha lingua franca oral necesaria para o desenvolvemento das relacións comerciais e de convivencia. A finais do século XIII, no marco do sultanato de Delhi, Amir Khusrow usou nos seus escritos estas formas lingüísticas (que eran a lingua franca do período) e denominouna hindwi. O sultanato de Delhi, que tivo varias dinastías túrquicas e persas, con sede en Delhi, foi sucedido polo Imperio mogol en 1526.

A pesar de que os mogoles eran descendentes dos timúridas (Gurkānī) turco-mongois, foron “persificados”, e o persa deveu gradualmente o idioma estatal do Imperio mogol a partir de Babur.

Cara ao final da época mogol, coa fragmentación do imperio e o sistema de elites, unha variante do khariboli, un dos sucesores dos apabhramsha vernáculos en Delhi e as cidades próximas, foi gradualmente substituíndo o persa como lingua franca entre as elites educadas e as clases altas particularmente ao norte da India, a pesar de que o persa aínda mantivo gran parte da súa preeminencia. O termo hindustano (literalmente: "de Hidustán") foi o nome que se deu a esta variante do khariboli.

Non hai case ningún rexistro significativo de hindustano entre os séculos XIII e XVII, o cal dificulta o estudo da súa evolución. Non será ata o século XVII que aparecerá o termo hindustano, segundo o lingüista Chatterjee.

Despois de máis de seis séculos de desenvolvemento oral do hindustano, esta lingua floreceu na súa forma literaria, xa no século XVII. Tratábase dunha lingua marcadamente influenciada pola cultura islámica persa (escribíase co alfabeto perso-árabe, contendía moitos préstamos persas, etc.), o nome da cal se coñece como Hindi dakhini ou urdú. Pero non deixaba de manter o carácter indíxena e influencias das linguas locais (télugu, punjabi, kanarés, etc.). Na meseta do Deccan xurdio o dialecto dakkhini. Ademais, o braj bhasha tamén floreceu ao norte da India como lingua literaria, e así foi recoñecido polo emperador mogol Akbar. Deste xeito, o hindustano non foi efectivamente cultivado como lingua literaria, a pesar de ser falada polos nobres de Delhi e Agra e polo mesmo emperador mogol.

Non foi ata a chegada do poeta Wali Mohammed Wali a finais do século XVII, que o hindustano ou rekhta empezou a desenvolverse de forma literaria ao norte da India. Os seus poemas considéranse a primeira forma de hindustano-urdú. O termo— urdú non aparece ata 1776 nunha composición do poeta Mashafi. A pesar de que xa existían os termos zaban-e-urdú, zaban-e-urdú-e-shashi e zaban-e-urdú-e-mualla desde 1560, para referirse ao urdú falado no campo, na corte e na cidade, respectivamente.

No século XVIII, en coincidencia— co Raj Británico, compóñense as primeiras gramáticas de hindustano propiamente devandito, como a de John Gilchrist. E tamén empeza a integrarse o dialecto khariboli ao hindustano literario. Nesta época acentuouse a asociación do hindustano-urdú cos musulmáns e do hindi-hindwi cos hindús, asociación que perdurou ata o século XX, momento no cal se empezaron a estandarizar de forma oficial ata os nosos días.

O termo hindustano tamén se emprega para varios dialectos diverxentes das variedades do hindi faladas fóra do subcontinente, incluíndo o hindustano de Fidxi e o hindustano do Caribe de Suriname e Trinidad.

Denominacións da lingua

A identidade, e por tanto os nomes do hindustano, foron a miúdo vinculados coas aspiracións da xente da India e Paquistán. O mesmo nome "hindustano" evoca, no pensamento de moita xente, o período da administración colonial británica, e por esta razón non é a denominación preferida pola lingua.

Amir Khusrow ao redor do 1300 referíase á lingua nos seus escritos como Dahlavi ('de Delhi') ou Hindavi (िन्दवी, ہندوی 'do hIndustán'). Durante este período, a lingua era usada polos sufís para propagar a súa mensaxe en todo o subcontinente indio. Despois do advenimiento dos mogois na India, o hindustaní adquiriu máis préstamos do vocabulario persa. Rekhta ('mestura') e hindi (do 'Indostán') deviñeron nomes populares para a mesma lingua até el século XVIII. O nome urdu apareceu ao redor de 1780. Durante o Raj Británico, o termo indostánico foi usado polos gobernantes británicos, a partir do antigo nome do país, Indostán. En 1796, John Borthwick Gilchrist publicou a súa obra "A Grammar of the Hindoostanee Language". A partir da partición da India, a India e o Paquistán estableceron estándares nacionais que denominaron hindi e urdu, respectivamente, e tentaron de facelos diferentes, co resultado que o "indostánico" normalmente é visto como unha mestura do hindi e o urdu. Máis recentemente, os nacionalistas hindús empregadron o termo hindvi, derivado do antigo Hindavi, como nome da lingua unificada.

Urdu estándar moderno

Artigo principal: Lingua urdú.

O urdu é o idioma nacional de Paquistán e unha lingua oficial recoñecida rexionalmente na India. Tamén é un idioma oficial nos estados indios de Andhra Pradesh, Jammu e Caxemira, Territorio Capital Nacional de Delhi, Uttar Pradesh, Bihar e Bengala Occidental que teñen importantes poboacións musulmás.

Distribución xeográfica

Ademais de ser a lingua franca entre o norte da India e Paquistán, o hindustano tamén é falado pola diáspora destes países e os seus descendentes por todo o mundo, especialmente en América do Norte (de feito, no Canadá, o hindustano é unha das linguas que máis medra no país), Europa e Oriente Medio.

• Unha parte importante da poboación de Afganistán, especialmente en Cabul, pode falar e entender o hindustano por mor da popularidade e a influencia das cancións e filmes de Bollywood no país, así como polo feito de que moitos refuxiados afgáns entre a década de 1980 e 1990 viviron en Paquistán.
• O hindi de Fidxi derivou do grupo lingüístico hindustano e é falado maioritariamente polos fidxianos de orixe india.
• O hindustano tamén foi unha das linguas máis faladas durante o dominio británico de Birmania. Moitos cidadáns maiores da actual Myanmar aínda a falan (especialmente aqueles de orixe anglo-india e anglo-birmana). Así e todo, non ten ningún recoñecemento oficial no país dende o comezo do dominio militar en 1962.
• Tamén se fala nos países que forman parte do Consello de Cooperación do Golfo, que recibiron millóns de traballadores migrantes durante anos.

Escrita

O hindustano conta na actualidade catro formas literarias: hindi, urdú, dakkhini, e rehkta. O dakkhini é un dialecto do urdú na rexión de Deccan, na parte surcentral da India, especialmente en Hyderabad, que utiliza menos empréstitos persas e árabes. O rehkta é unha forma do urdú que se utiliza principalmente para poesía. Eses estándares empregan o alfabeto árabe o urdú e o devanágari o hindi. Así mesmo, o alfabeto kaithi tamén foi utilizado historicamente.

• Alfabeto persa para escribir o hindustano (urdú):

Alfabeto urdú

Letra	Nome da letra	Transcrición	AFI
ا‎	alif	–	–
ب‎	be	b	/b/
پ‎	pe	p	/p/
ت‎	te	t	/t/
ٹ‎	ṭe	ṭ	/ʈ/
ث‎	se	s	/s/
ج‎	jīm	j	/d͡ʒ/
چ‎	che	ch	/t͡ʃ/
ح‎	baṛī he	h	/h/ ~ /ɦ/
خ‎	khe	kh	/x/
د‎	dāl	d	/d̪/
ڈ‎	ḍāl	ḍ	/ɖ/
ذ‎	zāl	dh	/z/
ر‎	re	r	/r/ ~ /ɾ/
ڑ‎	ṛe	ṛ	/ɽ/
ز‎	ze	z	/z/
ژ‎	zhe	zh	/ʒ/
س‎	sīn	s	/s/
ش‎	shīn	sh	/ʃ/
ص‎	su'ād	ṣ	/s/
ض‎	zu'ād	z̤	/z/
ط‎	to'e	t	/t/
ظ‎	zo'e	ẓ	/z/
ع‎	‘ain	'	–
غ‎	ghain	gh	/ɣ/
ف‎	fe	f	/f/
ق‎	qāf	q	/q/
ک‎	kāf	k	/k/
گ‎	gāf	g	/ɡ/
ل‎	lām	l	/l/
م‎	mīm	m	/m/
ن‎	nūn	n	/n/
و‎	vā'o	v, o, ou ū	/ʋ/, /oː/, /ɔ/ ou /uː/
ہ, ﮩ, ﮨ‎	choṭī he	h	/h/ ~ /ɦ/
ھ‎	do chashmī he	h	/ʰ/ ou /ʱ/
ء‎	hamza	'	/ʔ/
ی‎	ye	y, i	/j/ ou /iː/
ے‎	bari ye	ai ou e	/ɛː/ ou /eː/

• Alfabeto devanágari para escribir o hindustano (hindi):

Consoantes		oclusiva xorda	oclusiva xorda aspirada	oclusiva sonora	oclusiva sonora aspirada	nasal	semivogal	fricativa	aspirada
velar	deva.	क	ख	ग	घ	ङ			ह
	trans.	k	kh	g	gh	ṅ			h
	AFI	/k/	/kʰ/	/g/	/gʱ/	/ŋ/			/h/, /ɦ/
palatal	deva.	च	छ	ज	झ	ञ	य	श
	trans.	c	ch	j	jh	ñ	y	ś
	AFI	/tʃ/	/tʃʰ/	/dʒ/	/dʒʱ/	/ɲ/	/j/	/ç/, /ʃ/
retroflexa	deva.	ट	ठ	ड	ढ	ण	र	ष
	trans.	ṭ	ṭh	ḍ	ḍh	ṇ	r	ṣ
	AFI	/ʈ/	/ʈʰ/	/ɖ/	/ɖʱ/	/ɳ/	/r/	/ʂ/, /ʃ/
dental	deva.	त	थ	द	ध	न	ल	स
	trans.	t	th	d	dh	n	l	s
	AFI	/t̪/	/t̪ʰ/	/d̪/	/d̪ʱ/	/n/	/l/	/s/
labial	deva.	प	फ	ब	भ	म	व
	trans.	p	ph	b	bh	m	v
	AFI	/p/	/pʰ/	/b/	/bʱ/	/m/	/ʋ/

Vogais		gutural	palatal	labial	dental	palatogutural	labiogutural
curta	independente	अ	इ	उ	ऋ	ए	ओ
	diacrítico	inherente	ि	ु	ृ	े	ो
	trans.	a	i	u	ŕ	e	o
	AFI	/ə/	/ɪ/	/ʊ/	/r/	/e/	/o/
longa	independente	आ	ई	ऊ		ऐ	औ
	diacrítico	ा	ी	ू		ै	ौ
	trans.	ā	ī	ū		ai	au
	AFI	/a/	/i/	/u/		/ɛ/ o /æ/	/əʊ/

Por mor da anglicización e do emprego internacional do alfabeto latino, o hindustano tamén se escribe ás veces con este alfabeto. Esta adaptación chámase urdú romanizado ou hindi romanizado dependendo da variante empregada.

Exemplo de texto

Hindustano coloquial

Un exemplo de hindustano coloquial sería:

• Devanágari: यह कितने का है?
• Urdú: یہ کتنے کا ہے؟
• Romanización: Yah kitnē kā hai?
• Galego: Canto custa isto?

O seguinte texto é o primeiro artigo da Declaración Universal dos Dereitos Humanos nos dous rexistros oficiais do hindustano, o hindi e o urdú.

Hindi literario

अनुच्छेद १ — सभी मनुष्यों को गौरव और अधिकारों के विषय में जन्मजात स्वतन्त्रता और समानता प्राप्त हैं। उन्हें बुद्धि और अन्तरात्मा की देन प्राप्त है और परस्पर उन्हें भाईचारे के भाव से बर्ताव करना चाहिए।

Transliteración en urdú
انُچھید ١ : سبھی منُشیوں کو گورو اور ادھکاروں کے وِشئے میں جنمجات سوَتنتْرتا پراپت ہیں۔ اُنہیں بدھی اور انتراتما کی دین پراپت ہے اور پرسپر اُنہیں بھائی چارے کے بھاؤ سے برتاؤ کرنا چاہئے۔
Transliteración (ISO 15919)
Anucchēd 1: Sabhī manuṣyō̃ kō gaurav aur adhikārō̃ kē viṣay mē̃ janmajāt svatantratā aur samāntā prāpt haĩ. Unhē̃ buddhi aur antarātmā kī dēn prāpt hai aur paraspar unhē̃ bhāīcārē kē bhāv sē bartāv karnā cāhiē.
Transcrición (AFI)
səbʰiː mənʊʂjõː koː ɡɔːɾəʋ ɔːɾ ədʰɪkɑːɾõː keː ʋɪʂəj mẽː dʒənmədʒɑːt sʋətəntɾətɑː ɔːɾ səmɑːntɑː pɾɑːpt ɦɛ̃ː ‖ ʊnʰẽː bʊdːʰɪ ɔːɾ əntəɾɑːtmɑː kiː deːn pɾɑːpt ɦɛː ɔːɾ pəɾəspəɾ ʊnʰẽː bʰɑːiːtʃɑːɾeː keː bʰɑːʋ seː bəɾtɑːʋ kəɾnɑː tʃɑːɦɪeː ‖]
Tradución
Artigo 1.- Todos os seres humanos nacen libres e iguais en dignidade e dereitos e, dotados como están de razón e conciencia, deben comportarse fraternalmente os uns cos outros.

Urdú literario

دفعہ ١: تمام اِنسان آزاد اور حُقوق و عِزت کے اعتبار سے برابر پَیدا ہُوئے ہَیں۔ انہیں ضمِیر اور عقل ودِیعت ہوئی ہَیں۔ اِس لئے انہیں ایک دُوسرے کے ساتھ بھائی چارے کا سُلُوک کرنا چاہئے۔

Transliteración en devanágari
दफ़ा १ — तमाम इनसान आज़ाद और हुक़ूक़ ओ इज़्ज़त के ऐतबार से बराबर पैदा हुए हैं। उन्हें ज़मीर और अक़्ल वदीयत हुई हैं। इसलिए उन्हें एक दूसरे के साथ भाई चारे का सुलूक करना चाहीए।
Transliteración (ISO 15919)
Dafʻah 1: Tamām insān āzād aur ḥuqūq ō ʻizzat kē iʻtibār sē barābar paidā hu’ē haĩ. Unhē̃ żamīr aur ʻaql wadīʻat hu’ī haĩ. Isli’ē unhē̃ ēk dūsrē kē sāth bhā’ī cārē kā sulūk karnā cāhi’ē.
Transcrición (AFI)
dəfaː eːk təmaːm ɪnsaːn aːzaːd ɔːɾ hʊquːq oː izːət keː ɛːtəbaːɾ seː bəɾaːbəɾ pɛːdaː hʊeː hɛ̃ː ʊnʱẽː zəmiːɾ ɔːɾ əql ʋədiːət hʊiː hɛ̃ː ɪs lɪeː ʊnʱẽː eːk duːsɾeː keː saːtʰ bʱaːiː tʃaːɾeː kaː sʊluːk kəɾnaː tʃaːhɪeː
Tradución
Artigo 1.- Todos os seres humanos nacen libres e iguais en dignidade e dereitos e, dotados como están de razón e conciencia, deben comportarse fraternalmente os uns cos outros.

Véxase tamén

Bibliografía

• Asher, R. E.. Hindi. In Asher (Ed.), 1994, p. 1547-1549.
• Asher, R. E.. The Encyclopedia of language and linguistics. Oxford: Pergamon Press, 1994. ISBN 0-08-035943-4.
• Bailey, Thomas G. Teach yourself Hindustani. Londres: English Universities Press, 1950.
• Chatterji, Suniti K. (1960). Indo-Aryan and Hindi (rev. 2nd ed.). Calcutta: Firma K.L. Mukhopadhyay.
• Dua, Hans R. (1992). Hindi-Urdu as a pluricentric language. In M. G. Clyne (Ed.), Pluricentric languages: Differing norms in different nations. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-012855-1.
• Dua, Hans R. (1994a). Hindustani. In Asher (Ed.) (páx. 1554).
• Dua, Hans R. (1994b). Urdu. In Asher (Ed.) (páx. 4863-4864).
• Rai, Amrit. (1984). A house divided: The origin and development of Hindi-Hindustani. Delhi: Oxford University Press. ISBN 0-19-561643-X.

Ligazóns externas

• Shakespear, John. A Dictionary, Hindustani and English. 3rd ed., much enl. Londres: Impreso por J.L. Cox and Son: vendido por Parbury, Allen, & Co., 1834. (en inglés)
• "Encyclopedia Britannica, 11th Edition: Hindostani" (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 3 de marzo de 2016. Consultado o 28 de maio de 2013. 
• "Hindustani as an anxiety between Hindi-Urdu Commitment" (en inglés). Consultado o 28 de maio de 2013.