En 1925, aos dous anos de idade viaxou a Bélxica[3] por mor da profesión do seu pai. Fixo os seus primeiros estudos en Bruxelas. Regresou a Colombia, primeiro, durante as vacacións e despois por tempadas máis extensas. Viviu nunha herdade cafetaleira e de cana que fundara o seu avó materno, no correxemento de Coello-Cocora, preto de Ibagué no departamento colombiano do Tolima, nos contrafortes da Cordilleira Central, da cal o autor dixo: «Todo o que escribín está destinado a celebrar, a perpetuar ese recuncho da terra quente do que emana a substancia mesma dos meus soños, as miñas nostalxias, os meus terrores e as miñas ditas. Non hai unha soa liña da miña obra que non estea referida, en forma secreta ou explícita, ao mundo sen límites que é para min ese recuncho da rexión de Tolima, en Colombia».[4]
En Bélxica viviu até os nove anos, cando morre o seu pai repentinamente, aos 33 anos. En Bruxelas están os seus mellores recordos del: «del herdei, entre outras cousas, o gusto polos bos viños e a boa cociña, polo faladoiro e os bos libros, e tamén a súa admiración por Napoleón», afirma o narrador colombiano.[5] Tras o falecemento do seu pai, a súa nai decidiu regresar a Colombia para dedicarse á facenda de Coello. Deixar Europa foi, para Mutis, unha gran perda: era naqueles anos o seu mundo, mentres que Colombia era só un lugar onde pasar vacacións e do cal sempre se regresaba. A súa fascinación polo mar, os barcos e a viaxe ten orixe neses desprazamentos de Europa a Colombia en pequenos barcos metade de carga e metade de pasaxeiros.
Tras abandonar os seus estudos en Bruxelas no colexio xesuíta de Saint-Michel, fixo o seu último intento para lograr o diploma de bacharel e matriculouse no tradicional Colexio Maior da nosa Señora do Rosario. Neste prestixioso colexio, o seu profesor de literatura española foi o notable poeta colombiano Eduardo Carranza. As clases de Carranza, di o poeta, «son para min unha inesquecible e fervorosa iniciación á poesía».[6] O billar e a poesía puideron máis e nunca alcanzou o título.
En 1941 contraeu matrimonio con Mireya Durán Solano, con quen tivo tres fillos: María Cristina, Santiago e Jorge Manuel. En 1942 comezou a traballar de xornalista na emisora de radio Nuevo Mundo, onde substituíu a Eduardo Zalamea Borda.
Despois de ser relacionista público da Standard Oil, Panamerican e Columbia Pictures, entre outras compañías, publicou o seu primeiro volume de poesía en 1948. Antes publicara os seus poemas no xornal El Espectador. En 1953 publicou Los elementos del desastre, un poemario onde aparece por primeira vez o seu emblemático personaxe Maqroll el Gaviero, un dos grandes fitos da literatura en lingua española deste século.
En 1954 casou con María Luz Montané. Desta unión naceu a súa filla María Teresa.
Debido ao manexo caprichoso duns cartos da multinacional Esso, da que era xefe de relacións públicas, diñeiro que asignaba a quixotadas culturais e a axudar a todo escritor ou artista necesitado, foi demandado pola compañía. Ante esta situación, o seu irmán Leopoldo, Casimiro Eiger e Álvaro Castaño Castelo arránxanlle unha viaxe de emerxencia a México, que desde entón é o seu lugar de residencia.
En 1956 estableceuse na cidade de México, onde chegou con dúas cartas de recomendación, unha dirixida a Luis Buñuel e outra a Luis de Llano; grazas a estas conseguiu traballo como executivo dunha empresa de publicidade, e logo foi promotor de produción e vendedor de publicidade para televisión e coñeceu no medio intelectual mexicano os que foron os seus amigos nese país: Octavio Paz, Carlos Fuentes, Emilio García Rise e Luis Buñuel, entre outros.
Ao tres anos da súa chegada a México, Mutis foi detido pola Interpol e internado durante 15 meses no cárcere preventivo de Lecumberri, máis coñecida como «O palacio negro». A súa experiencia no cárcere mudou totalmente a súa visión da dor e do sufrimento humano.[7]
Por 1960 iniciou unha viraxe cara á prosa co seu Diario de Lecumberri, escrito no cárcere. En 1966 contraeu matrimonio con Carmen Miracle Feliú.
Iniciouse na novela en 1978, pero só sería recoñecido popularmente en 1986, coa publicación da primeira novela de Maqroll o Gaviero, La nieve del Almirante. A partir de entón comezou a recibir premios importantes. Un dos seus contemporáneos escribiu:«A saga novelesca de Maqroll o Gaviero é, sen dúbida, polo seu emocionante despregamento narrativo, a súa profundidade terrible, a súa construción de gran artesanado, a súa poesía constante e a súa delicadeza, unha obra maior da escritura na nosa lingua».[8]
En 1988 cumpriu o tempo para o retiro e dedícase completamente a ler e a escribir. Apareceu en España a súa novela Ilona llega con la lluvia, tamén protagonizada por Maqroll o Gaviero, publicada por Mondadori. En 1989 Mondadori publicou a súa novela Un bel morir e Arango Editores publicou La última escala del Tramp Steamer. En 1990Amirbar foi editada en España e Colombia simultaneamente. Terminou a novela Abdul Bashur, soñador de navíos, que se publicou o ano seguinte. En 1993 a editorial Siruela publicou en dous volumes e baixo o título Empresas y tribulaciones de Maqroll el Gaviero as novelas de Maqroll el Gaviero, incluíndo o até entón inédito Tríptico de mar y tierra. En 1996 a editorial Alfaguara decidiu reeditar Empresas e tribulaciones de Maqroll o Gaviero nun único volume.
O 22 de setembro de 1923 morreu na Cidade de México aos 90 anos de idade por mor dunha enfermidade respiratoria. A súa esposa manifestou a súa intención de espallar as súas cinzas no río Coello, a pedido do escritor, que pasara alí parte da súa infancia.[9]
Coñeceu Galicia en 2008, da man de Barbantia e o Pen Clube de Galicia. Visitou Boiro, tras recibir o Premio Rosalía de Castro. Xantou cos socios de Barbantia e logo subiu ao monte Curota para contemplar a ría de Arousa.[10]
En 1994 dedicoulle a Cunqueiro o breve artigo “Álvaro Cunqueiro”, descubrimiento y asombro constante”. Tamén Santiago o impresionou e dedicoulle á cidade o poema “Nocturno en Compostela”.[10]
Consuelo Hernández. «Razón del extraviado: Mutis entre dos mundos». Cuadernos Hispanoamericanos, No. 523. Madrid.
Consuelo Hernández. «Los amores de Maqroll en el anverso social». Semana del Autor. Madrid: Instituto de Cooperación Iberoamericana, 1993, pp. 67-78.
Consuelo Hernández. «Propuesta y respuesta de Maqroll». Folios, No. 24. Caracas: Monte Ávila Editores Latinoamericana, pp. 35-39.
Consuelo Hernández. «Del poema narrativo a la novela poética». Actas del XXX Congreso del Instituto Internacional de Literatura Iberoamericana. Tomo I (Tradición y actualidad de la literatura iberoamericana. P. Bacarisse, editor), University of Pittsburgh, pp. 101-115.
Alberto Ruy Sánchez. «Álvaro Mutis y sus rituales góticos de Tierra Caliente». Cuatro escritores rituales. Conaculta, 2000. ISBN 970-18-7269-X
Diego Valverde Villena. «Hechos de armas bajo la bandera de Álvaro Mutis», Letras Libres, No. 10, xullo de 2002, pp. 46-48.
Diego Valverde Villena. «Mujeres de mirada fija y lento paso: el eterno femenino en la obra de Álvaro Mutis». Excelsior, 7 de xuño de 2002.
Diego Valverde Villena. «A los que van por mar: anotaciones al pliego de historia de Maqroll el Gaviero». Nueva Revista, No. 80, marzo-abril de 2002, pp. 124-128.
Diego Valverde Villena. «Don Álvaro ante el rey, tantos años después». Clarín, No. 32, marzo-abril de 2001, pp. 3-8.
Diego Valverde Villena, Varado entre murallas y gaviotas. Seis entradas en la bitácora de Maqroll el Gaviero, La Paz: Gente Común, 2011.
Miguel de Ferdinandy. «El estratega: un cuento de Álvaro Mutis», Eco, No. 237, 1981, pp. 266-270.
Rubén Arvizu. «¿De quién es la voz que escuchas?». Prólogo. Trafford Publishing, 2008. ISBN 1-4251-5951-1
Sucre, Guillermo. «El poema, una fértil miseria» en La máscara, la transparencia. Caracas: Monte Ávila, 1975, pp. 367-379.
Rodríguez-Bustos, JC.«Álvaro Mutis como un pez que se evade. Bogotá: Uniediciones - Biblioteca Magna, 2019. ISBN 978-958-5527-08-9
