Perihelio

Perihelioa eguzkiaren inguruan dabiltzan sateliteen orbitan, eguzkira gutxieneko distantzia duen puntua da. Hots, puntu honetan, objektua eta eguzkiaren arteko distantzia minimoa da, eta Keplerren 2. legeak dioenaren arabera, abiadura maximoa izango da.

Hau energiaren kontserbazioa dela eta gertatzen da, perihelioan energia zinetikoa maximoa da baina energia potentziala berriz minimoa. Hala, bien arteko baturak (energia mekanikoa) orbita eliptikoko beste edozein puntutan duen energia mekanikoaren balio bera izango du.

Adibidez, Lurrak batez beste 149.597.870 kilometrora orbitatzen du Eguzkitik. Perihelioan (neguko solstizioa baino 14 bat egun geroago), Eguzkiaren eta gure planetaren arteko distantzia 147.098.070 kilometro da; afelioan (udako solstizioa baino 14 bat egun geroago), berriz, 152.097.700 kilometro.

Perihelioa eta afelioa

Perihelioa (q) eta afelioa (Q) Eguzkiaren inguruko gorputz baten orbita zuzenaren punturik hurbilenak eta urrunenak dira, hurrenez hurren.

Garai jakin bateko elementu oskulatzaileak beste garai batekoekin alderatzeak desberdintasunak sortuko ditu. Perihelioak sei elementu oszilatzaileetako bat bezala igarotzen duen denbora ez da Eguzkiarekiko gutxieneko distantzia errealaren iragarpen zehatza (bi gorputzeko eredu generiko baterako izan ezik), eredu dinamiko osoa erabiliz. Perihelioaren igarotze-iragarpen zehatzek zenbakizko integrazioa eskatzen dute.

Barne planetak eta kanpo planetak

Hurrengo bi irudiek Eguzki Sistemako planeten orbitak, orbita-nodoak eta perihelioaren (q) eta afelioaren (Q) posizioak erakusten dituzte, Lurraren plano ekliptikoaren ipar polotik ikusita, Lurraren plano orbitalarekin planoa partekatzen baitu. Planetek Eguzkiaren inguruan biratzen dute erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan, eta, planeta bakoitzerako, orbitaren zati urdina plano ekliptikoaren iparraldera mugitzen da, zati arrosa hegoaldera, eta puntuek perihelioa (berdea) eta afelioa (laranja) markatzen dituzte.

Lehen irudiak (behean ezkerrean) barne planetak erakusten ditu, Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte. Erreferentziazko lurraren orbita horiz koloreztatuta dago eta erreferentziazko plano orbitala irudikatzen du. Udaberriko ekinozioaren unean, Lurra irudiaren behealdean dago. Bigarren irudiak (behean, eskuinean) kanpoko planetak erakusten ditu: Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno.

Nodo orbitalak "nodoen lerroaren" muturreko bi puntuak dira, non planeta baten orbita inklinatua erreferentziazko planoarekin gurutzatzen den; hemen orbita baten sekzio urdina arrosarekin dagoen puntuak bezala "ikus" daitezke^[1].

Perihelioa (berdea) eta afelioa (laranja) Eguzki Sistemako barne planetatan.
Perihelioa (berdea) eta afelioa (laranja) Eguzki Sistemako kanpo planetatan.

Apsideen lerroak

Grafiko honek erakusten du nola Eguzki-sisteman dauden gorputzen perihelioaren eta afelioaren arteko aldeak oso desberdinak diren. Planetak, planeta-nano ezagunak (Zeres barne) eta Halley kometa ere sartzen dira grafikoan. Barra horizontal bakoitzaren luzera da Eguzkiaren inguruan biratzen dutenean duten distantziaren aldea. Bi puntu horien arteko distantziari deitzen zaio apsideen lerroa.

Eguzki Sistemako hainbat gorputzen distantziak. Ezkerreko eta eskumako alboek markatzen dute gorputz bakoitzaren perihelioa eta afelioa. Barra luzeagoa bada, eszentrikotasun orbital handiagoa izango dute. Eguzkiaren erradioa 0,7 milioi kilometro da, eta Jupiterren erradioa 0,07 milioi kilometro, biak oso txiki irudi honetan eraginik izateko.

Lurraren perihelioa eta afelioa

Gaur egun, Lurrak urtarrila hasieran du perihelioa, abenduko solstizioa baino 14 egun geroago gutxi gorabehera. Perihelioan, Lurraren erdigunea 0,98329 unitate astronomikotik (UA) edo 147.098.070 km-ra dago. Lurra, berriz, afeliora uztailaren hasieran iristen da gaur egun, ekaineko solstizioa baino 14 egun geroago gutxi gorabehera. Lurraren eta Eguzkiaren erdiguneen arteko afelio-distantzia 1,01671 UA edo 152.097.700 km (94.509.100 mi) ingurukoa da gaur egun.

Perihelioaren eta afelioaren datak denborarekin aldatzen dira prezesioaren eta beste faktore orbital batzuen ondorioz, Milankovitxen zikloak bezala ezagutzen diren patroi ziklikoak jarraitzen dituztenak. Epe laburrean, data horiek 2 egunera arte alda daitezke urte batetik bestera^[2]. Aldaketa esanguratsu hau Ilargiaren presentziaren ondorio da: Lurretik Ilargirako barizentroa Eguzkiaren inguruko orbita egonkor batean mugitzen den bitartean, Lurraren erdigunearen kokapena, batez beste barizentrotik 4.700 kilometro ingurura dagoena, edozein norabidetan mugi liteke Ilargiarekiko, eta honek Eguzkiaren eta Lurraren erdiguneen arteko benetako hurbilketa maximoaren unean eragiten du (honek, era berean, urte jakin batean perihelioaren unea definitzen du).

Afelioaren distantzia handiagoa denez, Eguzkiaren erradiazioaren % 93,55ek soilik eragiten du Lurraren azaleraren eremu jakin batean, perihelioan gertatzen denarekin alderatuta, baina horrek ez ditu urtaroak azaltzen, Lurraren ardatzak 23,4ºko inklinazioaren emaitza baitira, Lurraren orbitaren planoarekiko perpendikularrarekiko^[3]. Izan ere, perihelioan zein afelioan uda da hemisferio batean eta negua bestean. Negua eguzki-argiak eragin txikiagoa duen hemisferioan gertatzen da, eta uda eguzki-argiak zuzenago jotzen duen hemisferioan, Lurretik Eguzkirako distantzia edozein dela ere.

Ipar hemisferioan, uda afelioarekin batera gertatzen da, eguzki-erradiazioa baxuagoa denean. Hala eta guztiz ere, ipar hemisferioko udak, batez beste, 2,3 °C beroagoak dira hego hemisferioan baino, ipar hemisferioak lur masa handiagoak dituelako, itsasoak baino errazago berotzen direnak^[4].

Hala ere, perihelioak eta afelioak zeharkako eragina dute urtaroetan: Lurraren abiadura orbitala afelioan minimoa eta perihelioan maximoa denez, planetak denbora gehiago behar du orbitatzeko ekaineko solstiziotik iraileko ekinoziora, abenduko solstiziotik martxoko ekinoziora baino. Beraz, ipar hemisferioko udak apur bat gehiago irauten du (93 egun) hego hemisferioko udak baino (89 egun)^[5].

Astronomoek perihelioaren unea adierazten dute Ariesen Lehen Puntuarekiko, ez egun eta orduei dagokienez, baizik eta desplazamendu orbitalaren angelu gisa, periapsiaren luzera deitua (perizentroaren luzera ere deitua). Lurraren orbitari perihelioaren luzera esaten zaio, eta 2000. urtean 282,895° ingurukoa zen; 2010ean, gradu-zati txiki bat aurreratu zen 283,067°raino^[6].

Eguzkiaren inguruko Lurraren orbitarako, apside-denbora sarritan adierazten da urtaroei dagokien denbora baten arabera, honek orbita eliptikoak urtaroen aldakuntzei egiten dien ekarpena zehazten baitu. Urtaroen aldakuntza, batez ere, Eguzkiaren goratze-angeluaren urteko zikloak kontrolatzen du, ekliptikaren planotik neurtutako Lurraren ardatzaren inklinazioaren emaitza dena. Lurraren eta beste elementu orbital batzuen eszentrikotasuna ez da konstantea, baizik eta poliki-poliki aldatzen dira planeten eta eguzki-sistemako beste objektu batzuen (Milankovitxen zikloak) ondorio asaldatzaileen ondorioz.

Denbora-eskala oso luzean, perihelioaren eta afelioaren datek aurrera egiten dute urtaroen bidez, eta 22.000 eta 26.000 urte bitarteko ziklo oso bat egiten dute. Lurretik ikusitako izarren posizioari dagokion mugimendu bat dago, prezesio apsidala deitua. (Taula honetan, aurreko eta etorkizuneko hainbat urtetako perihelio eta afelioen datak eta orduak adierazten dira^[7]:

Urtea	Perihelioa		Afelioa
Urtea	Data	UTC	Data	UTC
2010	urtarrilaren 3	00:09	uztailaren 6	11:30
2011	urtarrilaren 3	18:32	uztailaren 4	14:54
2012	urtarrilaren 5	00:32	uztailaren 5	03:32
2013	urtarrilaren 2	04:38	uztailaren 5	14:44
2014	urtarrilaren 4	11:59	uztailaren 4	00:13
2015	urtarrilaren 4	06:36	uztailaren 6	19:40
2016	urtarrilaren 2	22:49	uztailaren 4	16:24
2017	urtarrilaren 4	14:18	uztailaren 3	20:11
2018	urtarrilaren 3	05:35	uztailaren 6	16:47
2019	urtarrilaren 3	05:20	uztailaren 4	22:11
2020	urtarrilaren 5	07:48	uztailaren 4	11:35
2021	urtarrilaren 2	13:51	uztailaren 5	22:27
2022	urtarrilaren 4	06:55	uztailaren 4	07:11
2023	urtarrilaren 4	16:17	uztailaren 6	20:07
2024	urtarrilaren 3	00:39	uztailaren 5	05:06
2025	urtarrilaren 4	13:28	uztailaren 3	19:55
2026	urtarrilaren 3	17:16	uztailaren 6	17:31
2027	urtarrilaren 3	02:33	uztailaren 5	05:06
2028	urtarrilaren 5	12:28	uztailaren 3	22:18
2029	urtarrilaren 2	18:13	uztailaren 6	05:12

Erreferentziak

↑ Darling, David. line of nodes. (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
↑ (Ingelesez) «Perihelion, Aphelion and the Solstices» www.timeanddate.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
↑ «Weather, Weather, Everywhere?» Solar System Exploration (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
↑ «Earth at Aphelion» spaceweather.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
↑ «Southworth Planetarium» usm.maine.edu (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
↑ «Data.GISS: Earth's Orbital Parameters» web.archive.org 2015-10-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).
↑ «Earth at Perihelion and Aphelion: 2001 to 2100» astropixels.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q216807

[1] Darling, David. line of nodes. (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

[2] (Ingelesez) «Perihelion, Aphelion and the Solstices» www.timeanddate.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

[3] «Weather, Weather, Everywhere?» Solar System Exploration (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

[4] «Earth at Aphelion» spaceweather.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

[5] «Southworth Planetarium» usm.maine.edu (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

[6] «Data.GISS: Earth's Orbital Parameters» web.archive.org 2015-10-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

[7] «Earth at Perihelion and Aphelion: 2001 to 2100» astropixels.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-26).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]