Norvegiako itsasoa
| Norvegiako itsasoa | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Mota | itsaso marjinal |
| Azalera | 1.383.000 km² |
| Sakonera | 3.970 m |
| Bolumena | 2.000.000 km³ |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 69°N 0°E / 69°N 0°E |
| Honen parte da | Ipar Ozeano Atlantikoa |
| Hidrografia | |
| Betebidea | ikusi
|
Norvegiako itsasoa[1] (norvegieraz: Norskehavet) Iparraldeko Europan dagoen Ozeano Atlantikoko bazterreko itsasoa da. Islandia, Eskozia, Norvegia eta Faroeen artean kokatuta, Barents, Ipar itsasoa eta Groenlandiako itsasoaren arteko bidea da.
1,1 milioi km²-ko bere azaleran petrolioa ez ezik gas naturala ere badago. Bere kostaldean fiordo ugari eta Lofoten uharteak daude.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiako itsasoa, Ozeano Atlantikoaren iparraldean kokatuta dagoen itsas eremua, geografia ikuspegitik aberatsa eta anitza da. Iparraldeko Itsasoaren eta Barents Itsasoaren artean dago, Norvegia, Islandia eta Jan Mayen uhartearen inguruan hedatuz. Bertan klima gogorra eta ur hotzak dira nagusi, baina itsas eremu honek, hala ere, baliabide natural handiak eta garrantzi ekologiko handiko eremuak ditu.
Itsasoko sakontasunari dagokionez, batik bat glaziar jatorriko fiordoak eta sakonera handiko eremuak aurkitzen dira. Hain zuzen, Norvegiako itsasoa 200 metro inguruko sakoneratik 2000 metrotik gorako sakoneraraino hedatzen da. Hau dela eta, zientzialariek itsas hondoaren konfigurazio geologiko konplexuari buruzko azterketa ugari egin dituzte, itsas mendikate eta faila ugari aurkituz.
Korronte ozeanikoak ere bereziki garrantzitsuak dira. Ipar Atlantikoko korronteak ur epelak ekartzen ditu itsas eremu honetara, eta horrek biodibertsitate aberatsari eusten laguntzen dio, nahiz eta latitude hotzean kokatuta egon. Baleak, arrain espezie ugari eta itsas hegaztiak dira bertako fauna nagusietako batzuk.
Bestalde, Norvegiako itsasoak petrolio eta gas erreserba handiak ditu, eta horrek industria energetikoarentzat garrantzi estrategiko handia ematen dio. Norvegiak, bere kostaldeko baliabideak ustiatuz, Europako energia hornikuntzan oinarrizko papera jokatu du azken hamarkadetan.
Beraz, Norvegiako itsasoa geografia ikuspegitik ez ezik, ekologikoki eta ekonomikoki ere oso garrantzitsua da, eta Europako iparraldeko itsas paisaietan paper nagusietako bat betetzen du
Ekosistema
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiako itsasoaren ekosistema itsas ingurune aberats eta askotarikoa da, klima hotz eta ur sakonetako bizidun ugariren bizileku. Ozeano Atlantikoaren iparraldean kokatuta, itsaso hau ekosistema berezia sortzen duen ur hotz eta hotz epelen arteko elkarbizitzaren eragina jasotzen du.
Lehenik eta behin, fitoplanktonak ekosistemaren oinarrian daude, fotosintesiaren bidez energia sortzen duten organismo mikroskopikoak direlako. Fitoplanktona itsasoko bizitza guztirako elikagai-iturri nagusia da, eta, horregatik, ekosistema osoaren oreka mantentzen laguntzen du. Zooplanktonak, organismo txikiek osatuta, fitoplanktonaz elikatzen dira, eta itsasoko bizitza konplexuagoaren elikadura-katearen lehen urratsa dira.
Norvegiako itsasoa arrain-espezie askoren ugalketa- eta hazkunde-gune nagusia da. Bakailaoa (Gadus morhua) eta izokina (Salmo salar) bezalako espezie komertzial garrantzitsuak itsaso honetako protagonista nagusien artean daude, baina zabalduz gero, itsasoan beste espezie batzuk ere aurkitzen dira, hala nola sardina, legatza eta izurdeak. Arrain espezie hauek goi mailako harraparien elikagai dira, besteak beste, baleak, orkak eta izurdeak.
Bestalde, Norvegiako itsasoko ekosistema itsas hondoko ekosistemetan aberatsa da, koral hotzekin eta itsas triku, karramarro eta itsaski mota desberdinekin. Ekosistema hauek kalteberak dira klima-aldaketaren eta arrantza intentsiboaren ondorioz. Itsasoaren azelerazio termikoak espezie batzuen migrazioa eragin dezake, eta horrek ekosistemaren oreka apur dezake.
Azkenik, itsaso honetako biodibertsitatea kontserbatzeko eta babesteko politikak ezinbestekoak dira, batez ere klima-aldaketak eta gizakiaren jarduerek eragin ditzaketen mehatxuen aurrean. Norvegiak ahalegin handiak egin ditu itsas erreserbak sortzeko eta jasangarritasun irizpide zorrotzak ezartzeko arrantza jardueretan.
Norvegiako itsasoa, beraz, munduko ekosistema garrantzitsuenetako bat da, eta bere aberastasuna eta aniztasuna babestea funtsezkoa da etorkizunean ere oparoa izaten jarraitzeko
Ur hotzak eta itsas korronteak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiako itsasoak, Ipar itsasoaren eta Ozeano Artikoko ur-masak elkartzen diren gunea izanik, ozeano korronte hotzak jasotzen ditu. Garrantzitsuenen artean, Ipar Atlantikoko Korrontea (Gulf Streamen luzapena) eta Norvegiako Korrontea nabarmentzen dira. Hala ere, itsaso honetan gertatzen diren ur korronteak nahiko konplexuak dira, eta ur bero eta hotzak nahasten dira.
Norvegiako itsasoko ur hotzen jatorria Ozeano Artikotik dator gehienbat. Bertatik jaisten dira ur masak, Frantzisko Jozef Lurraldea edo Groenlandiako iparraldeko eskualdeetatik, eta horrek eragin zuzena du itsaso honen ingurune fisiko eta biologikoan. Aipatzekoa da ur hotzek eta ur beroek elkarrekin sortzen dituzten ezohiko baldintzek fitoplanktonaren eta zooplanktonaren garapena bultzatzen dutela, arrain-populazio handiak erakarriz.
Korronte hotzen eta bertako ur-baldintzen ondorioz, ur sakonetako tenperaturak baxuak izaten dira urte osoan zehar, eta horrek klima baldintza gogorrak eragiten ditu itsasoaren inguruko eskualdeetan. Gainera, tenperatura baxu horiek itsas izotzaren eraketari laguntzen diote, batez ere neguko hilabeteetan.
Korronteen eraginez, ur-zurrunbilo handi bat sortu ohi da Lofoten artxipelagoaren hegoaldeko kostaldean, Maelstrom izenarekin ezaguna. Lofoten uharteetako Sorland eta Væroy uharteen artean sortzen da, zeharkatzen duten itsaslaster indartsuen eta marea handien eraginez sortzen da. Itsaslaster eta kontralaster multzo bat da, olatu handiekikoa, 18 bat km-ko luzera duena.[2]
Klima aldaketaren eragina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiako itsasoan, klima-aldaketak eragin nabarmenak izaten ari dira ekosistema ozeanikoan. Tenperatura globalaren igoerak eta uraren azidotzeak itsasoko bizitza arriskuan jarri dute. Lehenik eta behin, uraren tenperatura igotzeak espezie askoren biziraupena baldintzatzen du, bereziki arrainena. Arrainak migratzen ari dira, elikagai eta ugaltze-baldintza egokiagoen bila, eta horrek itsasoko elikagai-katean oreka haustea ekar dezake.
Horrez gain, itsasoko azidotzea karbono dioxido mailak igotzearen ondorio zuzena da, eta horrek kalte egiten die organismo batzuei, batez ere kaltziozko oskolak dituztenei, hala nola koralei eta moluskuei. Espezie hauek funtsezkoak dira ekosistema ozeanikoan, eta haien galerak ondorio kaltegarriak izan ditzake elikagai-sare osoan.
Bestalde, klima-aldaketak eragindako izotz urtzeak itsas mailaren igoera eta habitat galerak ekar ditzake. Izotzaren gainazalaren txikitzeak espezie batzuen, hala nola hartz zuriaren eta itsas hegaztien, bizilekuak arriskuan jartzen ditu. Horrez gain, ur korronteetan aldaketak sortzen dira, eta horrek elikagaien mugimendua eta itsasoko bizidunen portaera alda dezake.
Laburbilduz, Norvegiako itsasoan klima-aldaketak biodibertsitatearen galerak, espezieen migrazioak eta ekosistemen oreka desitxuratzea eragiten ari dira. Aldaketa hauek epe luzera kalte larriak eragin ditzakete itsasoko ingurunean eta horrekin lotutako ekonomietan.
Ekosistema babesteko neurriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiak itsas ingurunea babesteko neurri zorrotzak hartu ditu, besteak beste:
- Arrantza Jasangarria Sustatzea: Arrantza-kuotak ezarri dira espezieen gehiegizko ustiapena saihesteko. Horrez gain, arrantza tresna iraunkorrak erabiltzea bultzatzen da, itsas hondoak eta ekosistemak ez kaltetzeko.
- Babesguneen Sortzea: Itsas eremu babestuak ezarri dira, espezie sentikorrak eta ekosistema bereziak zaintzeko. Gune horietan arrantza, kutsadura eta beste jarduera batzuk mugatu edo debekatu egiten dira.
- Kutsaduraren Aurkako Neurriak: Itsasora isurtzen diren hondakin eta produktu kimikoen murrizketa zorrotza ezarri da, ingurumen kalteak gutxitzeko. Gainera, petrolio isurketak saihesteko protokolo zorrotzak ezarri dira, ontzi handien trafikoa dela eta.
- Klima Aldaketaren Aurkako Ekintzak: Klima aldaketak itsas ekosistemetan duen eragina arintzeko, isurpenak murrizteko eta karbono-hustubideak sustatzeko neurriak indartzen ari dira.
- Ikerketa eta Sentsibilizazioa: Zientzia ikerketak bultzatzen dira itsas ekosistemak hobeto ulertzeko eta kudeaketa egokirako tresnak garatzeko. Aldi berean, jendartea sentsibilizatzeko kanpainak egiten dira, itsasoen garrantzia eta haien babesa beharrezkoak direla ulertarazteko.
Explorazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]XIX. mendearen amaieran, Henrik Mohnek Ipar Atlantikoko lehen fluxu dinamikoaren eredua garatu zuen. 1904ko mapa honek azaleko eta urpeko korronteak erakusten ditu.
Norvegia iparraldeko itsasbazterreko urak, arrain ugari zutenak, aspalditik ezagutzen ziren eta Islandia eta Groenlandiako nabigatzaile trebeak erakartzen zituzten. Horrela, Islandiako eta Groenlandiako kokaleku gehienak uharteen mendebaldeko kostaldean zeuden, eta horiek ere beroagoak ziren korronte atlantikoen ondorioz. Europako iparraldeko lehen mapa fidagarriak, 1539ko Itsas Kartak, Norvegiako Itsasoa kostaldeko ur gisa irudikatzen du, eta ez du ezer erakusten Ipar Lurmuturraren iparraldean. XVII. mendean, Norvegiako Itsasoa, kostaldeko eskualdeen aurrean, garai hartan bilatzen zen Iparraldeko Itsas Bidearen zati garrantzitsu eta baleak ehizatzeko lur aberats gisa agertzen da mapetan.[3]
Jan Mayen uhartea 1607an aurkitu zen eta Holandako baleazaleen base garrantzitsu bihurtu zen. Willem Barents holandarrak Hartz eta Svalbard uhartea aurkitu zuen, ondoren pomors izeneko baleontzi errusiarrek erabili zutena. Norvegiako Itsasoaren ertzean dauden uharteak berehala banatu ziren nazioen artean. Bale-ehizaren garaian, 12.000 tripulatzaile zeramatzaten 300 bat itsasontzik Svalbard bisitatzen zuten urtero.[4]
Norvegiako Itsasoaren sakoneraren lehen neurketak 1773an egin zituen Constantine Phippsek HMS Racehorse ontzian, Ipar Polora egindako espedizioaren zati gisa. Norvegiako Itsasoko ozeanografia ikerketa sistematikoa XIX. mendearen amaieran hasi zen, bakailaoaren eta Lofotenen aurreko sardinzarraren errendimenduak murriztearen ondorioz Norvegiako gobernuak egoera ikertu zuen. Georg Ossian Sars zoologoak eta Henrik Mohn meteorologoak 1874an gobernua konbentzitu zuten espedizio zientifiko bat bidaltzeko, eta 1876 eta 1878 bitartean itsasoaren zati handi bat arakatu zuten Vøringen.[5]
Kultura eta Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Norvegiako itsasoa, historia luze eta aberatsa duen gunea da. Itsasertzeko paisaia ikusgarriak, fjordak eta irletako edertasuna, kultura eta tradizioen nahasketa aberatsa sortzen dute. Norvegiako arrantzaleek, mendeetan zehar, itsasoko baliabideak ustiatzen aritu dira, arrantza eta itsas merkataritzaren bidez bizitza aurrera eramaten.
Historikoki, Bikingoek izan zuten itsasoaren gaineko kontrola eta esplorazioan rola. IX. mendean, Bikingoek itsas bidaiak egin zituzten, eta Norvegiako kostaldea mundu osora zabaldu zuten, kultura, merkataritza eta herritarren arteko trukaketak eraginez. Haien itsasontziak, "drakkar" izenekoak, indartsuak eta azkarrak ziren, eta horien bidez, Europa, Asia eta Ameriketako iparraldeko kostaldera iritsi ziren.
Arrantza, Norvegiako bizitzaren funtsezko alderdi bat da. Hainbat arrain espezie, hala nola bakailaoa, ikatza eta sardina, itsasoan zehar harrapatzen dira, eta tradizio handiko errezetak eta prestatze modu bereziak dituzte. Egungo arrantzaleek, teknologiaren aurrerapenarekin, itsasoko baliabideak ustiatzen jarraitzen dute, baina, aldi berean, iraganeko tradizioak zaintzen dituzte.
Kultura aldetik, itsasoa inspirazio iturri izan da artean, musikan eta literaturan. Herri-kanta eta dantza tradizionalak, itsasaren inguruko istorioak eta mito sinesgarriak kontatzen dituzte, eta horrek Norvegiako identitatean presentzia handia du.
Azken urteotan, Norvegiako itsasoaren iraupen jasangarria eta ingurumenaren babesa ere garrantzi handia hartu du. Arrantza praktika jasangarriak eta turismo arduratsua bultzatzen dira, itsasoko ekosistemak zaintzeko eta etorkizuneko belaunaldientzako ondare baliozko bat mantentzeko helburuz.
Horrela, Norvegiako itsasoa ez da soilik baliabide iturri bat, baizik eta kultura, historia eta tradizioen gunea, gure iragana eta etorkizuna lotzen dituena.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .
- ↑ (Ingelesez) Saetra, Øyvind; Halsne, Trygve; Carrasco, Ana; Breivik, Øyvind; Pedersen, Torstein; Christensen, Kai Håkon. (2021-11-01). «Intense Interactions between Ocean Waves and Currents Observed in the Lofoten Maelstrom» Journal of Physical Oceanography 51 (11): 3461–3476. doi:. ISSN 0022-3670. (Noiz kontsultatua: 2024-10-23).
- ↑ Kent, Neil. (2001). The Soul of the North: A Social, Architectural and Cultural History of the Nordic Countries, 1700–1940. Reaktion Books ISBN 1-86189-067-2..
- ↑ "The exploration of the sea floor". , 93 or. ISBN 1-85728-705-3..
- ↑ (Norvegieraz [bokmål]) Andersen, Ina. (2019-06-14). «Minaleralfunnet på havbunnen inneholder mye kobber» Tu.no (Noiz kontsultatua: 2024-10-03).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q47545
Multimedia: Norwegian Sea / Q47545
  |
Artikulu hau Norvegiako geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |