Giza Komedia

Giza Komedia
	Irudi gehiago
Jatorria
Egilea(k)	Honoré de Balzac
Argitaratze-data	1830
Izenburua	La Comédie humaine
Jatorrizko herrialdea	Frantzia
Ezaugarriak
Hizkuntza	frantsesa
Egile-eskubideak	jabetza publiko eta jabetza publiko
Fikzioa
	ikusi Eugène de Rastignac (en) ;

Balzacen erretratua, Pierre Jean Davidek (David d'Angers goitizenaz ezaguna) 1843an egina.

La Comédie humaine (frantsesez: Giza Komedia), literaturaren historiako proiektu narratibo handienetako baten izenburua da. Honoré de Balzac (1799-1850), bere egileak, 137 eleberri eta istorio interkonektatu idaztea proposatu zuen. Kronologikoki Napoleonen Inperioaren erorketatik Uztaileko monarkiaraino (1815-1830) garaia hartzen zuen. Urte horietako frantziar gizartea islatuko nahi zuen lan horiekin.

Balzac oso idazle ezaguna zen, bereziki kapitulutan argitaratutako eleberriei esker. Halaber, idazleak diru premia handia zuen eta horrek proiektua justifikatzen du nolabait. Saila Balzacen heriotzak eten zuen arren, nahiko osatuta gelditu zen: 87 eleberri oso eta hasierako proiektuan aurreikusi ez ziren beste 7 utzi zituen idatzita. Esan daiteke Balzacek bere buruari jarritako erronka gainditzen zuela.

Generoak

Giza komedia obra erraldoia da, zalantzarik gabe.^[1] 87 nobelaz osatutako lana da.^[2] Hainbat ataletan dago banatuta: Bizitza pribatuaren eszenak, Probintzietako bizitzaren eszenak, Parisko bizimoduaren eszenak. Bere garaian girotutako nobelak landu zituela esaten den arren, idatzi zituen orobat bera baino lehenagoko garaietan girotutako nobelak, errealismoaren aldezle izan arren fantasiazko nobelarik ere idatzi zuen bezalaxe. Eta aipatzekoa da Une tenebreuse affaire («Kontu ilun bat») gaur egun polizia eleberria esaten zaion generoaren aitzindari izan zela, Edgar Allan Poe eta Wilkie Collins baino lehenago. Balzac izan zen, era berean, garai hartan indar handia hartu zuen nobelak zatika egunkarietan argitaratzeko moduari lehen atxiki zitzaiona, nahiz gero horretan espezializatu ziren beste idazle batzuek -Eugène Sue, Dumas, Paul Féval- gaina hartu zioten horretan; egunero nobela puska bat argitaratuz ikuslearen jakin-mina sortzen zen eta irakurle asko erakarri zen horrela irakurketara.

Proiektua

1833. urteaz geroztik, Balzac hasi zen sumatzen bere nobela guztiak hiru partetan banatutako osotasun batean bildu zitzakeela: Études de mœurs, Études analytiques, Études philosophiques. 1837an bere obra osoa izenburu bakar baten pean biltzea pentsatu zuen, eta horretarako harpidetza sistema bat ere asmatu zuen, irakurleak ziurtatzeko. Azkenean, 1842an eman zion Balzacek bere proiektu erraldoi hari behin betiko izena: La Comédie humaine («Giza komedia»), berak guztira 137 eleberriz osatzeko asmoa bazuen ere, hil zenean 91 zituen eginak: nobela luzeak eta nobela laburrak. 2.500tik gora pertsonaia dituen mundu hori indartzeko eta hari batasuna emateko, nobela bateko pertsonaiak beste nobela batzuetan agerrarazten zituen, ahaide bihurtzen zituen nobela batzuetako eta besteetako pertsonaiak, edota benetako pertsonak fikziozko pertsonaia bihurtzen zituen. Hil ondoren zenbait lan ere argitaratu ziren, guztira 97 izan arte.

Antolaketa

Sailaren eleberri guztiak hiru ataletan banatzen ziren:

Études de mœurs edo Ohitura ikerlanak. Hau garrantzitsuena izan zen barruan beste sei sail ikusten ziren:
- Scènes de la vie privée edo Bizitza pribatuaren eszenak
- Scènes de la vie de province edo Probintzietako bizitzaren eszenak
- Scènes de la vie parisienne edo Bizimodu paristarraren eszenak
- Scènes de la vie politique edo Bizitza politikoaren eszenak
- Scènes de la vie militaire edo Bizitza militarraren eszenak
- Scènes de la vie de campagne edo Landa bizitzaren eszenak
Études philosophiques edo Ikerlan filosofikoak
Études analytiques edo Ikerlan analitikikoak

Balzacek sarritan bere obraren osotasuna aldarrikatu zuen: guztia arkitektura berean lotuta zegoen, egitura bat jarraituz. Helburua hauxe zen: «Gizartearen historia eta kritika besarkatzen ditu, bere gaitzen analisia eta bere printzipioen eztabaida.».^[3]

Obrak

La Comédie humaineren katalogoa eta antolaketa

Ohituren estudioak

Bizitza pribatuaren eszenak

La Maison du chat-qui-pelote, 1830 (Mame-Delaunay), 1839 (Charpentier), 1842 (Furne)
Le Bal de Sceaux, 1830 (Mame et Delaunay-Vallée), 1842 (Furne)
Mémoires de deux jeunes mariées, 1842 (Furne)
La Bourse, [1832]] (Mame-Delaunay), 1835 (Béchet), 1839 (Charpentier), 1842 (Furne)
Modeste Mignon, 1844
Un début dans la vie, 1844 (1. edizioa), 1845 (Furne)
Albert Savarus, 1842 (1. edizioa Furne)
La Vendetta (ibidem)
Une double famille, 1830 (1. edizioa), 1842 (Furne)
La Paix du ménage, 1830 (1. edizioa), 1842 (5. edizioa Furne)
Madame Firmiani, 1832 (1. edizioa Gosselin), 11835 (Béchet), 1839 (Charpentier), 1842 (Furne)
Étude de femme, 1831 (1. edizioa Gosselin), 1842 (4. edizioa Furne)
La Fausse Maîtresse, 1842 (1. edizioa Furne)
Une fille d'Ève, 1839 (Souverain) Furneren edizioan, 1842
Le Message (1833) Mame-Delaunay
La Grenadière
La Femme abandonnée, 1833 (1. edizioa Béchet)
Honorine
Béatrix, 1839
Gobseck, 1830 (1. edizioa), 1842 (Furne)
La Femme de trente ans, 1834 (Charles-Béchet), 1842 (Furne)
Le Père Goriot, 1835
Le Colonel Chabert, 1835
La Messe de l'athée, 1836
L'Interdiction, 1836
Le Contrat de mariage, 1835 (1. edizioa), 1842 (Furne-Hetzel)
Autre étude de femme, 1839-1842. Comprenant La Grande Bretèche, 1832, 1837

Probintzietako bizitzaren eszenak

Ursule Mirouët, 1842
Eugénie Grandet, 1833
Les Célibataires
- Pierrette, 1840
- Le Curé de Tours, 1832
- La Rabouilleuse, jatorriz Un ménage de garçon izenburuaz, 1842
Les Parisiens en province
- L'Illustre Gaudissart, 1833 eta 1843
- La Muse du département
Les Rivalités
- La Vieille Fille, 1836
- Le Cabinet des Antiques (1838 Les Rivalités en province dans Le Constitutionnel izenburuaz), 1839 (Souverain)
Illusions perdues, 1836tik 1843ra, barruan hauek daude:
- Les Deux Poètes (1837)
- Un grand homme de province à Paris (1839)
- Ève et David, 1843 (Les Souffrances de l’inventeur)

Paristarren bizimoduaren eszenak

Histoire des Treize:
- 1) Ferragus, 1834 Hector Berliozi eskainita
- 2) La Duchesse de Langeais, 1834, 1839
- 3) La Fille aux yeux d'or, 1835
César Birotteau, 1837 (Histoire de la grandeur et de la décadence de César Birotteau)
La Maison Nucingen, 1838
Splendeurs et misères des courtisanes, 1838 (Werdet), 1844-1846 (Furne)
- Comment aiment les filles ou Esther heureuse (1838)
- À combien l’amour revient aux vieillards (1843)
- Où mènent les mauvais chemins (1846)
- La Dernière Incarnation de Vautrin (1847)
Les Secrets de la princesse de Cadignan, 1839
Facino Cane, 1837
Sarrasine, 1831
Pierre Grassou
Les Parents pauvres
- La Cousine Bette, 1846
- Le Cousin Pons, 1847
Un homme d'affaires (Esquisse d’homme d’affaires d’après nature), 1844, Hetzelem edizioetan
Un prince de la bohème, 1840, 1844 Potter edizioa, 1846 Furne edizioa
Gaudissart II
Les Employés ou la Femme supérieure, 1838 (Werdet), 1844 (Furne)
Les Comédiens sans le savoir, 1846
Les Petits Bourgeois (bukatu gabe), Charles Rabouk bukatu eta argitaratu zuen, 1856-1854^[4]
L'Envers de l'histoire contemporaine, 1848
- Madame de la Chanterie
- L’Initié

Bizitza politikoaren eszenak

Un épisode sous la Terreur, 1845
Une ténébreuse affaire, 1843 (Souverain et Lecou), 1846 (Furne)
Le Député d'Arcis (bukatu gabe), 1854an Charles Rabouk bukatu eta argitaratu zuen, Balzaci egindako promesa betez. Testua hiru atal ditu:
1. L'Élection, 1847
2. Le Comte de Sallenauve (bukatu gabe), Charles Rabouk bukatu zuen eta 1856 argitaratu zuen.^[5]
3. La Famille Beauvisage, 1854-1855
Z. Marcas

Bizitza militarraren eszenak

Les Chouans, 1829
Une passion dans le désert, 1830

Landa bizimoduaren eszenak

Les Paysans (bukatu gabe). Evelina Hanska kontesak 1854an argitaratu zuen.
Le Médecin de campagne, 1833
Le Curé de village, 1841
Le Lys dans la vallée, 1836

Ikerlan filosofikoak edo Études philosophiques

La Peau de chagrin, 1830, 1834, 1837, Furne: 1846
Jésus-Christ en Flandre
Melmoth réconcilié, ondoren Melmoth, l’homme errant, Charles Robert Maturinen eleberri gotikoa
Le Chef-d'œuvre inconnu', 1831, 1837 (Furne : 1846)
Gambara, 1837
Massimilla Doni, 1837^[6]
La Recherche de l'absolu, 1834, 1839, 1845
L'Enfant maudit^[7]
Adieu, 1830
Les Marana
Le Réquisitionnaire
El Verdugo
Un drame au bord de la mer, 1834, 1835, 1843, 1846
Maître Cornélius, 1832, 1836, 1846
L'Auberge rouge
Sur Catherine de Médicis, 1836-1844
- Introduction
- Le Martyr calviniste
- La Confidence des Ruggieri
- Les Deux Rêves
L'Élixir de longue vie, 1831, 1834, 1846
Les Proscrits, 1831^[8]
Louis Lambert
Séraphîta

Ikerlan analitikoak

Physiologie du mariage, 1829 (Levasseur), 1846 (Furne)
Petites misères de la vie conjugale
Pathologie de la vie sociale, barruan :
1. Traité de la vie élégante
2. Théorie de la démarche
3. Traité des excitants modernes

Euskaratutakoak

Oso gutxi izan dira euskaraz itzulita:

Goriot Zaharra (Père Goriot) (1835). Itzultzailea: Pedro Diez de Ulzurrun^[9]^[10]. 1996

Itzultzailearen iritziz, Goriot eleberria irekia da, bidegurutze antzekoa, Balzacen lan eta munduan sartzeko egokia beraz.

Maisulan ezezaguna ^[11](Le Chef-d’œuvre inconnu) (1845). Itzultzailea: Josu Zabaleta. 2006

Erreferentziak

↑ Aldekoa, Iñaki. (2016). Literatura Unibertsala: Batxilergoa I, 168 orr.. Donostia: Erein ISBN 978-84-9109057-1..
↑ (Gaztelaniaz) Diccionario de los escritores del mundo. León: Everest . ISBN 84-241-1541-4. , 45-46 orr or..
↑ «Embrasse à la fois l’histoire et la critique de la Société, l’analyse de ses maux et la discussion de ses principes »
↑ Dictionnaire historique des littératures Larousse (1986), II liburuki, 1325 or. ISBN:2035083028.
↑ Larousse des Littératures, op. cit.1325 or.
↑ René Guise, « Balzac et l’Italie », l'Année balzacienne, 1962, 245-75 or.
↑ François Germain, «L’Enfant maudit, esquisse d’une pré-histoire», L’Année balzacienne, 1960, 21-36 or.
↑ René Guise: «Balzac et Dante», L’Année balzacienne, 1963.
↑ Balzac. Goriot Zaharra. Armiarma Literatura Unibertsala[testua. ].
↑ Dirua, alabak, eleberriak. Markos Zapiain. "Goriot zaharra" iruzkina. Honore de Balzac. Euskaldunon Egunkaria, 1999-10-23.. .
↑ [http://www.eizie.eus/Argitalpenak/inbentarioa/ Euskal itzulpenen inbentarioa (1976-2008)Manu López Gaseni. Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktika Saila Euskal Herriko Unibertsitatea. [2008] 41 or.. ] (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).

Kanpo estekak

Datuak: Q50188
Multimedia: La Comédie humaine / Q50188

[1] Aldekoa, Iñaki. (2016). Literatura Unibertsala: Batxilergoa I, 168 orr.. Donostia: Erein ISBN 978-84-9109057-1..

[2] (Gaztelaniaz) Diccionario de los escritores del mundo. León: Everest . ISBN 84-241-1541-4. , 45-46 orr or..

[3] «Embrasse à la fois l’histoire et la critique de la Société, l’analyse de ses maux et la discussion de ses principes »

[4] Dictionnaire historique des littératures Larousse (1986), II liburuki, 1325 or. ISBN:2035083028.

[5] Larousse des Littératures, op. cit.1325 or.

[6] René Guise, « Balzac et l’Italie », l'Année balzacienne, 1962, 245-75 or.

[7] François Germain, «L’Enfant maudit, esquisse d’une pré-histoire», L’Année balzacienne, 1960, 21-36 or.

[8] René Guise: «Balzac et Dante», L’Année balzacienne, 1963.

[9] Balzac. Goriot Zaharra. Armiarma Literatura Unibertsala[testua. ].

[10] Dirua, alabak, eleberriak. Markos Zapiain. "Goriot zaharra" iruzkina. Honore de Balzac. Euskaldunon Egunkaria, 1999-10-23.. .

[11] [http://www.eizie.eus/Argitalpenak/inbentarioa/ Euskal itzulpenen inbentarioa (1976-2008)Manu López Gaseni. Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktika Saila Euskal Herriko Unibertsitatea. [2008] 41 or.. ] (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]