Giacomo Leopardi

Giacomo Leopardi
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Giacomo Taldegardo Francesco di Sales Saverio Pietro Leopardi
Jaiotza	Recanati, 1798ko ekainaren 29a
Herrialdea	Aita Santuen Lurraldea
Heriotza	Napoli, 1837ko ekainaren 14a (38 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza: kolera
Familia
Aita	Monaldo Leopardi
Ama	Adelaide Antici Leopardi
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Haurrideak	ikusi Paolina Leopardi; Carlo Leopardi (en) ;
Familia	ikusi Terenzio Mamiani ();
Hezkuntza
Hizkuntzak	italiera; greziera; latina
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, poeta, filosofoa, filologoa, itzultzailea, saiakeragilea eta literatura-kritikaria
Lantokia(k)	Erroma; Napoli; Florentzia; Recanati eta Bolonia
Lan nabarmenak	ikusi A se stesso (en) ; A Silvia (en) ; Q3625268 ; Canti (en) ; Ciclo di Aspasia (en) ; Q3710307 ; Q3730665 ; La ginestra (en) ; L'Infinito (en) ; La quiete dopo la tempesta (en) ; Maria Antonietta (en) ; Small Moral Works (en) ; Paralipomeni della Batracomiomachia (en) ; Il passero solitario (en) ; Pensieri (en) ; Q3795657 ; Sopra il monumento di Dante (en) ; Zibaldone (en) ;
Kidetza	Accademia della Crusca
Izengoitia(k)	Cosimo Papareschi
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa
	leopardi.it

Giacomo Leopardi (Recanati, Aita Santuen Lurraldea, 1798ko ekainaren 29a - Napoli, Bi Sizilietako Erresuma, 1837ko ekainaren 14a) italierazko idazlea izan zen, XIX. mendeko Italiako ospetsuenetakoa. Olerkari eta filosofo gisa nabarmendu zen, eta XIX. mendeko idazle nagusietako bat izan zen, bere olerkigintza lirikoari eta lan filosofikoei esker.

Bizitza eta lanak

Lehenengo ikasketak eta klasikoen eragina

Leopardi familia noble batean sortu zen, eta aitaren eta apaizen eskutik jaso zuen lehen heziketa. Heziketa kontserbadorea izan zuen, eta giro konformista eta erreakzionarioan hezi zuten, baina Leopardik berehala baztertu zuen giro hura eta bere kasa hasi zen ikasten. Horrela, 16 urte zituela grekoa, latina eta zenbait hizkuntza moderno ikasi zituen, eta hainbat obra klasiko itzuli zituen. Bi tragedia, italierazko zenbait poema eta beste obra batzuk ere idatzi zituen, adibidez Storia dell'astronomia («Astronomiaren historia») eta Saggio sopra gli errori popolari degli antichi (1815, «Antzinatekoen akats ezagunei buruzko saiakera»), Europa guztian ospetsu egin zutenak. Obra horietan Leopardiren heldutasun aroko zenbait ezaugarri eta gai nabarmentzen dira, iluminismoaren eragina eta klasikoek eta antzinateko izpirituak izpiritu modernoaren gainean zuten nagusitasuna, adibidez.

Ikasteko zuen grina hark, ordea, osasuna hondatu zion (begi batetik itsu gelditu zen eta bizkarrezur-muinean eritasun bat zuen) eta sarritan utzi behar izan zituen bertan behera ikasketak. Bestalde, anai-arrebekin harreman ona zeukan arren, gurasoen aldetik ez zuen jaso berak nahi zuen arreta guztia, eta horrela hasi zen bere baitako samina eta etsipena olerkietan husten, Appressamento della morte (1835, «Heriotzara hurbiltzen») obran esaterako. Hiruko erriman idatzitako olerkia da, Francesco Petrarcaren eta Dante Alighieriren eragina ageri du, eta olerkigintzarako trebetasun handia eta etsipenezko sentipen sakona erakutsi zituen egileak.

Aipatu berri diren gaztetako gertaera horiek etsipena eragin bazioten, erabat lur jota gelditu zen 1817-1818 urteetan: batetik Gertrude Cassi lehengusu ezkonduarekin maitemindu zen (harreman ezinezko hari buruz idatzi zuen Diario d'amore egunkarian eta Il primo amore elegian) eta, bestetik, aitaren gurdizainaren alaba tuberkulosiak jota hil zen (hari eskaini zion A Silvia, bere olerki nagusietako bat). Saminez eta atsekabez beteriko urteak izan ziren Leopardirentzat, eta munduaren ikuspegi ezkorra eta etsia osatuz joan zen horrela.

1817. urtearen inguruan hasi zen idazten 1835ean Zibaldone di pensieri («Gogobeteen nahas-mahasa») izenburupean argitara eman zuen gogoeta filosofiko, psikologiko eta literarioen bilduma. Aurrerapenak eta gizakiaren filosofiak kutsatu gabeko antzinatasuna berreskuratu nahi izan zuen Leopardik, eta erlijioaren, arrazoiaren eta izadiaren arteko gatazka islatu zuen, besteak beste, obra honetan. Esan bezala olerkari erromantikotzat hartua da Leopardi, baina hainbat kontraesan zituen, italiar egile erromantikoek ohi bezala; zenbait obretan, olerkietan batez ere, klasizismora jo zuen estiloari dagokionez, eta ideiei dagokienez ere, erromantikoei aurre egin zien, bere ustez mundu klasikoan izadiarekin bat eginda bizi baitziren, baina erromantizismoaren eta razionalismo ilustratuaren eraginez gizakia desnaturalizatu egin baitzen, gizakiak bere berezko bizitasuna galdu baitzuen. Izadiaren aldeko jarrera hori, dena den, aldatu egin zen, haren azken urteetako obretan ikus daitekeenez.

Gogaitasunetik ihesi

Nahigabez beteriko bizitza hartan izan zen gertaera pozgarririk, adiskidetasunarekin loturik beti. Aipatzekoa da, adibidez, Pietro Giordani jakintsuarekiko harremana, eta geroago, Antonio Ranierirekin izan zuena. Pietro Giordaniren gomendioz atera zen Leopardi sorterritik. 1818an etxetik alde egitea gomendatu zion Giordanik, eta Leopardi ihes egiten saiatu zen. Saiakera hartan huts egin zuen, baina Erromara bidaiatu ahal izan zuen 1822an, familiaren baimenarekin.

1822an idatzi zituen Canzone («Kantuak», 1831) olerki-bildumako lehen lanak, eta haietan erakutsi zituen Leopardiren heldutasun aroko ezaugarri nagusiak: espiritualismoaren kontrako jarrera, gizakiaren zoriontasunik eza, borondatearen garrantzia azpimarratzea... Urte haietan bakardade existentzialaren ateetara iritsi zen Leopardi; patuaren tiranokeria salatu zuen, eta lege unibertsal itogarri eta zapaltzaileen kontra agertu zen.

Hurrengo urteetan zenbait bidaia egin zituen, Bolonia, Recanati, Pisa eta Florentziara, eta hainbat lan eman zituen argitara: Versi olerki-bilduma (1826) eta Operette morali (1827), bere saminaren doktrinari buruzko gogoeta agertzen duen lan filosofikoa. Garai hartan hautsi egin zuen, lehen esan bezala, hasieran izadiari izan zion atxikimendua, eta arrazoiaren eta erlijioaren aurrean hari emandako paperaren ordez, hura identifikatu zuen gizakiaren zorigaitzaren arrazoi nagusi gisa.

Azken urteak

Antonio Ranieriren laguntzari esker Florentziara bidaiatu zuen berriro 1830ean. I canti olerki-bilduma plazaratu zuen orduan, eta florentziar gazte eder batekiko (Fanny Targioni Tozzetti) maitasunean oinarriturik idatzi zituen, bestalde, bere olerki bikainenetakoak: Il pensiero dominante («Pentsamendu nagusia»), Amore e morte («Maitasuna eta heriotza»), Consalvo, A se stesso («Nire buruari»). Obra haietan maitasuna agertu zuen gogaitasunari aurre egiteko bide bakar gisa. Poema liriko miresgarriak idatzi zituen: Canto notturmo di un pastore errante dell´Asia (1830, «Asiako artzain erratu baten gau kantua»). Giro abertzaleko poemak ere idatzi zituen.

1833an Erromara, Florentzia eta, azkenik, Napolira jo zuen, eta bertan idatzi zuen Ginestra poema luzea (1836, Isatsa). Napolira aldatu zen, bere osasunak hobera egingo zuelakoan, baina hantxe hil zen handik lau urtera.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Giacomo Leopardi

Euskarari ekarriak: Giacomo Leopardi Ekarriak.armiarma.eus

Datuak: Q172599
Multimedia: Giacomo Leopardi / Q172599