ლექცია11
organizaciaTa tipilogia, socialuri midgomebi
ZiriTadi sakiTxebi:
1. socialuri organizaciebi;
2. teqnikuri organizaciebi;
3. gardamavali tipis organizaciebi;
4. formaluri da araformaluri organizaciebi.
organizaciis tipologiis kvleva warmoadgens sociologiis erT-erT wamyvan mimarTulebas. Mman
gaiara Tavisi ganviTarebis ramdenime etapi. pirveli (1900-1925) warmodgenilia m.veberis, a.
faiulis, f. teilos, j. munisa da sxvaTa organizaciis klasikur TeoriebSi.
meore etapi (omisSemdgomi) dakavSirebuli iyo “ adamianur urTierTobaTa” koncefciis safuZvlebis
formirebasa (e. meio, f. hercbergi, d. makgregori, a, maslou) da personalis marTvis koncefciis axali
etapis warmoSobasTan, romelsac ewodeba “adamianuri resursebis” marTva.
mocemuli ganyofilebis mizans warmoadgens organizaciaTa gamokvlevis mesame etapis (1970-
1980 iani wlebis dasawyisSi) gaanalizeba, romelmac ganamtkica organizaciis Tanamedrove
sociologiis paradigma, romelSic centralur cnebebs warmoadgens “Zalaufleba” da “kontroli”.
meoTxe etaps, romelic daiwyo 80-iani (XX s-is) wlebis Suaxanidan da grZeldeba dRemde,
SeiZleba vuwodoT postmodernistuli. igi xasiaTdeba, erTis mxriv, Tanamedrove paradigmis
stabilizaciiT, xolo meores mxriv axali avangarduli mimarTulebebis warmoSobiT, kerZod SeiZleba
davasaxeloT organizaciuli ekologia.
1980-iani wlebis dasawyisSi amerikelma sociologebma SeimuSaves organizaciis da personalis
marTvis uamravi Teoria, koncefcia da modelebi. droTa ganmavlobaSi warmoiSva maTi
klasifikaciis da sisitematizaciis aucilebloba. Mmsgavsi klasifikaciis SesaZlo variantad SeiZleba
CaiTvalos r. kilmanis metatipologoa, romlis amosaval principsac warmoadgens organizaciis
cvaldebis (niSnebi) ganmeorebiToba.
organizaciisa da marTvis TeoriaTa gaanalizebis Sedegad, kilmani gamoyofs oTx jgufs: Rias,
daxuruls, teqnikurs da socialurs. terminebi “Ria sistema” da “daxuruli sistema” niSnavs organizaciis
or sxvadasxva tips – Sida problemebSi Caketilsa da garemosTan urTierTobebze orientirebulT.
rac Seexeba gansxvavebas teqnikursa da socialur sistemebs Soris, aq saWiroa damatebiTi
ganmarteba. socialuri sistema gulisxmobs adamianebs, maT moTxovnebs, survilebs, motivebs,
qcevebs. teqnikuri sistema moicavs Sromis organizacias, kapitals, informacias, biujets, amocanebs.
orive SemTxvevaSi saubaria adamianebze, magram pirvel SemTxvevaSi ki rogorc samuSao Zala.
sxva sityvebiT rom vTqvaT socialuri sistema orientirebulia adamainuri resursebis marTvaze, xolo
teqnikuri – kadrebis marTvaze.
kilmanis metatipologiaSi orive kontiniiumi erTiandeba da maT gadakveTaze warmoiSoba
organizaciuli sistemebis oTxi tipidan kombinacia, romelic ganixileba rogorc bazisi, esenia: daxuruli
teqnikuri, daxuruli socialuri, Ria teqnikuri d Ria socialuri sistemebi. pirveli maTganis naTel
magaliTs warmoadgens m. veberis biurokratiuli Teoria. daxurul klass mas imitom miakuTvneben,
rom masSi ganixileba Sida logika organizaciis funqcionirebisa da ara romelime gare faqtori.
teqnikurs miaweren mas imis safuZvelze, rom veberiseul midgomaSi adamianebi ganixilebian
upirvelesad, rogorc “Cinovnikebi”, da ara rogorc pirovnebebi.
f. rotlisbergeri da u. diksoni – elton meios harvardis universiteteli kolegebi, romlebic
monawileobdnen xotornis eqsperimentebSi, kilmanis mier miiCnevian daxuruli soacialuri sisitemis
pionerebad. wignSi „menejmenti da muSa“ (1939) isini ganixilaven adamainTa motivebs da
moTxovnilebebs, kulturisa da samuSao jgufis normebs, TumcaRa isini Semoifarglebian mxolod
analiziT organizaciis farglebSi.
cnobilia, rom Ria sistemaTa Teoria SemuSavebul iqna l. Fon bartalanfis mier, romelic miiCnevda,
rom sistemis dinamiuri wonasworoba SeimuSaveba garemosTan organizaciis zrdis, cvlilebebisa da
Seguebis wyaroebiT. radganac bantalafi eyrdnoboda biologiur da fizikur principebs da uaryofda
socialur-fsiqologiur aspeqtebs, misi midgoma ganixileba rogorc, Ria teqnikuri sistema.
da bolos u. benisi, wignis, ”cvalebadi organizaciebi” (1966) avtori, aRmoCnda Ria socialuri
sistemebis erT-erTi pirveli Teoritikosi. Tumca kinmani gamoyofs aq matriculi struqturis fenomens –
droebiT samuSao jgufebs, romlebic iqmneba drois mcire periodSi konkretuli amocanis
gadasawyvetad, romelic male iSleba, es momenti marTvis praqtikaSi cnobilia didi xania. TumcaRa
unda daveTanxmoT avtors imaSi, rom momuSaveTa orientaciis da kvalifikaciis swrafi Secvla, axal
komunikaciur struqturebSi maTi Sesvla, garemosTan adaptacia warmoadgens Ria socialuri
sistemebis damaxasiaTebel mxareebs.
kilmanis metatipologiis farTo an ufro sworad sruli varianti Semdegnairad gamoiyureba.
daxuruli teqnikuri sistema
amgvari sistemis mTavari mizani, efeqtianobisa da produqtiulobis maqsimizacia, miiRweva mxolod
stabilur garemocvaSi, romelic an TavisTavad arsebobs, an iqmneba organizaciis mier. amdenad es
ukanaskneli daculi xdeba arakontrolirebadi faqtorebis zemoqmedebisagan. damcav funqcias
mocemul SemTxvevaSi asrulebs maRalganviTarebuli teqnologia, romelsac eqceva gansakuTrebuli
yuradReba.
am tipis sistemaSi kontrolirebad faqtorebad iTvleba iseTi faqtorebi, romlebic ganicdis xanmokle
zemoqmedebas administraciis an personalis mxridan. mTavar stabilizatorad gamodis m. veberis
biurokratiuli sistema, romlis Tanamedrove analogebs i. anxofi da r. branderburgi uwodeben
”centralizebul funqcinalur sietemas”, t. bernsi da g. stalkeri – meqanikur struqturas, xolo r. daikerti-
avtokratias.
mosamsaxureTa qcevaze kontroli aq xorcieldeba biurokratiuli wesebisa da procedurebis
daxmarebiT. liderTa qceva orietirebulia SemsrulebelTa samuSaos gaiolebas da teqnikur siaxleTa
stimulirebaze. daxuruli siistema, gulisxmobs, rom organizaciis wevrebi reaqtiulebi arian da
upiratesad orientirebulni arian ekonomikur dajildoebasa da socialur garantiebze.
Ria socialuri sistema
es aris daxuruli teqnikuri sistemis srulad sapirispiro siistema, aq efeqtianoba gulisxmobs ara
materialur produqtiulobas, aramed adaptirebas da garemosTan swraf reagirebas, sazogadoebriv
molodinTan Sesabamisobas, xangZliv funqcionirebas. Ria tipis organizaciis warmateba
damokidebulia im jgufebis ganlagebaze, romlebic gavlenas axdenen organizaciaze. esenia:
mesakuTreebi, momxmareblebi, investorebi, adgilobrivi Temebi da a.S. warmatebis gare niSans
warmoadgens klientebisa da presis gamoxmaureba produqciisa da gaweuli momsaxurebis
xarisxianobaze.
Ria socialur sistemaSi qcevaze kontrolis meqanizmebi gamoirCeva moqnilobiT da sistemis mTavari
miznebi (zrda, stabiulroba, gamokvlevebi) gulisxmoben TviT organizaciaze zrunvas, gansxvavebiT
daxuruli teqnikuri sistemisagan, romelSic orientacia aRebulia produqciasa da momsaxurebaze.
mudmivad cvalebad garemoSi mmarTvelobiTi gadawyvetilebebi efuZvneba risksa da intuicias.
Ria socialur sistemaSi pirvel adgilze gamodis pirovneba da liderobis stili da ara formaluri normebi
da mkacri wesebi. gansakuTrebul mniSvnelobas iZens mmarTvelobiTi dajgufebebi - klanebi.
ramdenadac Ria organizaciebSi aseTi dajgufebebi ramdnimea, optimalur lideris stils warmoadgens
kooperacia, kavSiri, konsultaciebi da ara dominireba. klanis kultura ganisazRvreba qcevis
profesionaluri normebiT.
Zalauflebis safuZvels aseT sistemaSi warmaodgens referentuloba, eqspertiza, informaciuloba.
konfliqtTa tipebs warmoadgens ”xelSekrulebiTi” konfliqti, romelic warmaodgens organizaciis
institucionalur doneze qcevis sociopolitikur formas. organizaciaSi adamianTa qcevis maxasiaTebel
Tavisuflebis formaTa simravle niSnavs, rom maT saSualeba aqvT gavlenis moxdenisa saqmianobis
saboloo Sedegebze. individualuri faseulobebi, survilebi, motivebi iZens institucionalur
mniSvnelobas da gadawyvetilebis miRebisas TamaSoben ufro mniSvnelovan rols, vidre daxurul
sistemebSi.
Ria teqnikuri sistema
es sistema warmoadgens Sualedur tips, romelic moTavsebulia zemoT aRniSnul or tips Soris. masSi
SeTanxmebulia moklevadiani da grZelvadiani dagegmva, aseve produqciisa da momsaxurebis
optimaluri ganawileba. organizacia, romelic orientirebulia Ria teqnikuri tipis sistemaze,
teqnologiebsa da gare garemos mkveTr moTxovnebs uyenebs. amaze aigeba gadawyvetilebaTa
miRebis procesi, romelic exeba sawarmos ganlagebas, fasebs, gayidvebs, sasaqonlo da Sromis
bazrebs.
Ria teqnikur sistemebSi administracia ar eyrdnoba garemos stiqur zegavlenas, aramed cdilobs
dagegmos da Secvalos igi misTvis saWiro mimarTulebiT. masSi mudmivad gamoiyeneba
mecnieruli meTodebi da situaciis analizi problemaTa optimaluri gadawyvetisas. es problemebi
SeiZleba iyos warmoSobili investiciebTan, saqonlis bazarTan, fasebTan, personalTan dakavSirebiT.
swored organziaciis es tipi astimulirebs gadawyvetilebebis miRebis teqnikis ganviTarebas.
organizaciul struqturas, romelic orientirebulia mudmivad cvalebad, magram amavdroulad
prognozirebad da marTvad gare garemoze, i. anxofma da r. bramdeburgma uwodes “inovaciuri”. is
gvagonebs matricul organizacias. aq kontrolis meqanizmi aris fasobrivi an sabazro.
gadawyvetilebebi, romlebic exeba Sromis bazrebs, investiciebs, Sesyidvebs, lizingsa da a.S,
efuZneba TviTRirebulebis minimizacias. imdenad, ramdenadac fasebi ganisazRvreba bazris mier,
organizaciis wevrebis Zalisxmeva fasdeba da aqedan gamomdinare, kontrolirdeba maTi SromiTi
Senatanebis, e. i xarjebis Semcirebis (TviTRirebulebis) SesaZleblobis Sesabamisad. es aris Sromis
Sefasebis profesiulionaluri kriteriumi. iq sadac bazars SeuZlia fasebis dabalanseba, Sefasebis
profesionaluri kriteriumebi adgils uTmobs biurokratiul wesebs.
Ria teqnikur sistemebSi sabazro meqanizmebi gansazRvraven gadawyvetilebaTa miRebis process.
es niSnavs, rom problemaTa gadawyvetis xerxebze gavlenas axdenen individualuri
moTxovnilebebi, survilebi da motivebi. amasTan individualuri zegavlenebi Semoifargleba
kompetenturobis doniT, profesianalizmiT, romelic tolfasia moqmedi dabalansebisa grZelvadian (Ria
sistema) da moklevadian (daxuruli sistema) strategiaTa moTxovnilebebs Soros. msgavs
organizaciebSi dominirebad azrovnebis stils (isini SeiZleba Sedgebodnen moqnili samuSao
jgufebisagan) uwodeben intuiciursa da eqspertuls.
daxuruli socialuri sistema
im dros, roca Ria socialuri sistema uzrunvelyofs organizaciis institucionaluri da teqnikuri doneebis
SeerTebas, misi daxuruli saxesxvaoba axorcielebs integraciis araformaluri tipis demonstrirebas,
romelic mimdinareobs jgufuri procesebis wyalobiT. msgavs sistemaSi organizaciisa da garemos
urTierTobebidan aqcenti gadadis pirovnebaTSoris urTierTobebze, cvilebebTan dakavSirebuli
problemebidan loialobis problemebze.
daxuruli socialuri sistemis efeqtianobis kriteriums warmoadgens Sida pirovnuli problemebis
warmatebuli gadawyveta, socialuri integraciis formireba da TanamSromelTa mijaWveba
organizaciis miznebze. yoveli organizacia ganixileba rogorc ganumeorebeli, romelSic aris
adamianur RirsebaTa unikaluri kombinacia da aqvs Taviseburi mikro klimati da istoria.
aq teqnologia ganixileba rogorc pirovnebaTa Sorisi komunikaciis piroba. is anelebs, amsubuqebs,
gansazRvravs informaciis, gadawyvetilebebis, Sexedulebebis, Worebis, moqmedebebisa da sxvaTa
nakadebs. komunikacia iyofa verbalurad da araverbalurad.
kontrolis meqanizmi daxurul centralur sistemaSi efuZneba jgufur normebsa da socialur zewolas
maTze, vinc mas arRvevs. am tipis sistema aRwerilia jgufuri dinamikis terminebSi.
daxuruli socialuri sistemebis mizania araformaluri jgufebis mxadraWera da ganviTareba.
gadawyvetilebbeis miRebis procesi orientirebulia adamianze da jgufze, maT monawileobaze
marTvaSi. lideris stili iTvleba optimalurad, Tuki igi agebulia “adamianur urTierTobaTa” principze.
aseTia r. kilmanis mier mocemuli organizaciis metatipologia. da Sromis daskvniT nawilSi is
gamoTqvams rig miTologiur Sexedulebebs, romlebic sasargebloa sociolog-praqtikosisaTvis. avtori
darwmunebulia, rom mecnieruli hipoTezebi, monacemTa analizis meToligia unda aigos erT-erTi
zemoT CamoTvlili organizaciuli sistemis terminebze. sociologma unda gaarCios, rogori terminebiT
unda aRiweros organizacia, sxva SemTxvevaSi winaaRmdegobebs ver gaeqceva. TumcaRa amiT
saqme ar Semoifargleba. modelis arCeviT cxadi xdeba kvlevis meTodebi. ase magaliTad, daxuruli
teqnikuri sistema ukeTesia Seswavlili iqnes tradiciuli mecnieruli meTodebis daxmarebiT,
magaliTad laboratoriuli eqsperimentebiT, romlis drosac gamoiyeneba sxvadasxva sakontrolo
jgufebi. es damtckicebul iqna d. kempbelis da j. stendis mier. amasTan daxuruli socialuri sistemis
Seswavla ufro marTebulia ufro mqonili meTodebiT – savele kvlevebiT, dakvirvebebiT da a.S.
sistemis yovel tips Seesabameba mecnieris gansakuTrebuli tipi, romelic aRWurvilia kvlevis
gansazRvruli meTodebiT da normebiT.
specilaistebi erTianni arian marTvis Teoriisa da praqtikis erT-erTi mniSvnelovani problemis –
organizaciuli kontrolis problemis pirobebSi. maTi azri gasxvavebulia mxolod am problemis
gadaWris meqanizmebSi, xerxebSi, realizaciis formebSi.
TeoritikosTa umravlesoba Tanxmdebian imaSi, rom cnebebi ”kontroli” da ”Zalaufleba”
erTmaneTTan kavSirSia. zogadad miRebuli TvalsazrisiT Zalaufleba aris sxva adamianebis
moqmedebaze zegavlenis SesaZlebloba.
cneba ”Zalauflebis bazisi” sociologebis mier interpretirdeba sxdasxvanairad. bevri Tvlis, rom
Zalaufleba mWidrodaa dakavSirebuli damokidebulebasTan. ase magaliTad r. emersoni
darwmunebulia, rom Zalaufleba niSnavs erTi adamianis damokidebulebas meoreze: A individis
Zalaufleba B individze niSnavs B-s damokidebuleba A-ze. d. mekeniki ki Tvlis rom individi
Zalauflebis obieqtad gadaiqceva meore mxaris mier mxolod maSin, roca damokidebulia informaciis
wyaros kontrolze, romelic xorcieldeba am piriT, mesame piriT an organizaciebiT. magaliTad,
SeiZleba SevzRudoT xelmisawvdomoba codnaze, romelic viRacas Zalian sWirdeba, an resursebze,
romlebic organizaciisaTvis aris saWiro (finansuri, nedleuli, samuSao Zala) amitomac
organizaciebSi warmoiSoba situaciebi, romlis drosac Zalauflebis subieqti xdeba ara maRla mdgomi,
aramed dabla mdgomi piri da maSin, roca direqtori miemarTeba niWieri muSisaken, romelsac
mxolod erTaderTs SeuZlia rTuli dakveTis SesaZlebloba, qedmoxriT, es ukanskneli Tavis mxriv
karnaxobs mas misTvis sasargeblo pirobebs. xolo talanturi mecnieri an inJineri, romlebic floben
codnas, romelic sxvebs ar gaaCniaT da gamodian eqsperimentis rolSi, Tavs axveven
xelmZRvanelebs moTxovnebs, romelTa dacvis SemTxvevaSic xelSi aiReben sapasuxismgeblo
samuSoas Sesrulebas.
Zalauflebis da kontrolis gansazRvrisas saerTo elemets warmoadgens gavlenis cneba. amasTan
Zalaufleba da kontroli gansxvavdebian ganxorcielebis xerxebiT. Zalaufleba esmiT rogorc
potenciuri, xolo kontroli ki – realuri gavlena. aqedan gamomdinareobs, rom Zalaufleba aris
SesaZlebloba, xolo kontroli – procesi.
ფორმალური და არაფორმალური ორგანიზაციები
საწარმოს სოციალური ორგანიზაცია იქმნება ფორმალური და არაფორმალური
სტრუქტურების ურთიერთქმედების შედეგად. ფორმალური (ოფიციალური)
ორგანიზაცია სოციალური ორგანიზაციის საბაზო ქვესისტემაა, რომელიც
ორგანიზაციაში მუშაკთა ქცევის სოციალური რეგულაციის ფუნქციას ასრულებს, ასევე
მას ეკისრება ინსტიტუციონალური მიზნების მიღწევისათვის მაინტეგრირებელი
ფუნქცია. ზოგადად ფორმალური ორგანიზაცია წარმოადგენს ადმინისტრაციის მიერ
დადგენილი წესების, სტანდარტების, პროგრამების სისტემას, რომელიც არეგულირებს
მომუშავეთა ქცევას და ორგანიზაციის საქმიანობას. ისინი გამყარებულია ნორმატიული
დოკუმენტებით, რომლებიც აფიქსირებს ფორმალურ (თანამდებობრივ და
პროფესიონალურ) პოზიციათა ურთიერთკავშირს.
მმართველობითი და საქმიანი ურთიერთობების ფორმალიზაციის ფენომენს, როგორც
თანამედროვე ადმინისტრაციულ ორგანიზაციათა მნიშვნელოვან ნიშანს, პირველად
ყურადღება მიექცა და გაანალიზებულ იქნა მაქს ვებერის მიერ, უფრო გვიან ფორმალური
ორგანიზაციის პრინციპები დამუშავებულ იქნა მართვის კლასიკური სკოლის
წარმომადგენლების, ჯ.მიენის, ა.რეილის და სხვათა მიერ.
ელტონ მეიო ფორმალური ორგანიზაციების წარმოშობას უკავშირებდა
ტექნოლოგიათა მოთხოვნებს, რომელიც განაპირობებდა ორგანიზაციების დაყოფას დიდ
მიზნობრივ ჯგუფებად და ქვეგანყოფილებებად. ფორმალური ორგანიზაცია მის მიერ
განიმარტებოდა, როგორც სოციალური რეგულაციის სხვა ქვესისტემის, არაფორმალური
ორგანიზაციების საპირისპირო სისტემა. პირველად არაფორმალური ორგანიზაციების
ცნება შემოღებულ იქნა ადამიანურ ურთიერთობათა სკოლის წარმომადგენელთა მიერ,
ხოტორნის ექსპერიმენტის შედეგების გააზრების პროცესში, რომლის დროსაც აღმოჩნდა,
რომ ნებისმიერ კომპანიაში ადამიანებს შორის ოფიციალური, სამსახურეობრივი
ურთიერთობების გარდა აუცილებლად წარმოიშობა არაოფიციალური, მეგობრული
კავშირები. ყველაზე სრული განმარტება არაფორმალური ორგანიზაციებისა მოგვცა
ფ.როტლისბერგერმა, რომელიც მას ხსნიდა როგორც მოქმედებას, ფასეულობას, ნორმებს,
დარწმუნებასა და არაოფიციალურ წესებს, ასევე როგორც რთულ ჯაჭვს სოციალური
კავშირების, გავლენათა ცენტრების და წევრების ტიპებისა, რომლებიც იქმნება შიგნით
და ორგანიზაციის შემადგენელ ჯგუფებს შორის.
თანამედროვე ორგანიზაციულ თეორიაში არაფორმალური ორგანიზაციის
ქვესისტემის წარმოშობა და ფუნქციონირება აიხსნება საქმიანობის ყველა სფეროს
სტანდარტიზაციის შეუძლებლობით და ორგანიზაციულ ურთიერთობათა საქმიან
კატეგორიაში მოქცევის შეუძლებლობით. აქ ადამიანთა ქცევის რეგულირების
მთავარწყაროს წარმოადგენს ნორმები და ფასეულობები, რომლებიც პიროვნებათშორის
ურთიერთქმედებისა და პირადი კონტაქტების დონეზე ურთიერთობათა სისტემას
მოსდევს. ფორმალური ორგანიზაციისაგან განსხვავებით, არაფორმალური ორგანიზაცია
ხასიათდება მოქნილობით და დინამიურობით. მათთვის დამახასიათებელია ჯგუფური
სანქციის შემოღება, რაც წარმოადგენს არაფორმალური შრომითი ქცევის
სტანდარტებიდან გადახრაზე რეაქციას.
ფორმალური და არაფორმალური ორგანიზაციების პრობლემას დიდი ადგილი ეჭირა
ასევე ჩ. ბერნარდის შრომებში, რომელიც ცდილობდა გაეანალიზებინა ორი
ორგანიზაციული ქვესისტემის ურთიერთზეგავლენის ლოგიკა. თავის წიგნში
”ადმინისტრატორის ფუნქციები” ის გვაძლევს ფორმალური ორგანიზაციის განმარტებას
და მის შემადგენელ ელემენტებს, გამოყოფს ხელმძღვანელის ძალაუფლების სუბიექტურ
და ობიექტურ ასპექტებს.
თავის კვლევებში ბერნარდი აღნიშნავს, რომ ფორმალური ორგანიზაციების
მეზობლად, ყოველთვის არსებობს მისი ოპონენტი (საპირისპირო) - ადამიანთა შრომის
ურთიერთობის კავშირის არაფორმალური სისტემა. მათ შორის სხვაობა იმაში
მდგომარეობს, რომ ფორმალური წარმოადგენს ”შეგნებულად კოორდინირებული
საქმიანობის სახეებს”, ხოლო მეორე ატარებს არაშეგნებულ, გაუცნობიერებელ,ხასიათს.
ფორმალური ორგანიზაციისაგან განსხვავებით არაფორმალური მის მიერ ხასიათდება,
როგორც ადამიანთა ქცევის რეგულირებად სისტემად, რომელსაც გააჩნია სუსტი
სტრუქტურა ან საერთოდ არ გააჩნია ეს უკანასკნელი.
ბერნარდი ყურადღებას აქცევს ფორმალურ და არაფორმალურ ორგანიზაციებს შორის
არსებულ კავშირებზე. - ერთის მხრივ, ფორმალური ორგანიზაციები წარმოიშობა
არაფორმალურისაგან, მეორეს მხრივ - ფორმალური ორგანიზაცია აუცილებლად ბადებს
არაფორმალურ ორგანიზაციას, რომელიც არბილებს ოფიციალურ ურთიერთობათა
სიმკაცრეს და ავსებს მას. შედეგად, აღმოჩნდა, რომ საქმიანობის ორივე სახე
შეუძლებელია ერთმანეთის გარეშე. არაფორმალური ორგანიზაციები სულ ცოტა სამ
პოზიტიურ ფუნქციას მაინც ასრულებს, ესენია: აზრების, შეხედულებების,
გადაწყვეტილებების გავრცელება, რომლებიც ფორმალური არხებით ვერ წავა
უპრობლემოდ; ფორმალური ორგანიზაციის მდგრადობის შენარჩუნება, პირადი
სრულყოფის, თვითპატივისცემის შეგრძნება, ინდივიდების მიერ დამოუკიდებელი
არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა, რომელიც უპირისპირდება ფორმალურ
ორგანიზაციათა ზემოქმედებას, რომელიც ცდილობს პიროვნების დეზინტეგრირებას.
ფორმალური ორგანიზაცია
როგორც აღინიშნა, სოციალური ორგანიზაცია - ეს არის ორი ან მეტი ინდივიდის
ერთობლივი გაერთიანება, რომლის ფარგლებშიც არსებობს ფორმალურად
დაფიქსირებული შრომის დანაწილება და ფუნქციათა გადანაწილება, აგებულია
სტატუსთა იერარქია, ხოლო უფლებები და ვალდებულებები განმტკიცებულია
სპეციალური დოკუმენტებით. ასე მაგალითად, მცირე საწარმოს შესაქმნელად თქვენ
უნდა მიიღოთ ლიცენზია, რისთვისაც შესაბამის ორგანოებს აწვდით დოკუმენტებს,
რომლებშიც შედის ორგანიზაციის წესდება მისი საშტატო სტრუქტურა, საქმიანობის
აღწერა, დაფინანსების წყაროები და ა.შ. ეს მაგალითი გვიჩვენებს, რომ სოციალური
ორგანიზაცია წარმოადგენს ფორმალიზებული სისტემის ნიშნებს, რომლის მთავარი
თავისებურებაცაა ელემენტთა შორის ფუნქციონალური კავშირი.
ფორმალურ ორგანიზაციათა შექმნის ლოგიკა განპირობებულია უზომო სირთულეთა
და მმართველობით ურთიერთობათა მრავალფეროვნებისაგან დაღწევის
აუცილებლობით. ფორმალური ურთიერთობები განიხილება, როგორც რაციონალური და
უნივერსალური მოვლენა, რომელიც მოიცავს, როგორც ძალაუფლების ურთიერთობათა
სისტემას, ისე შესასრულებელ საქმიანობათა შინაარსს.
როგორც ფორმალური, ისე არაფორმალური ურთიერთობები ორგანიზაციებში არ არის
ქაოსური და შემთხვევითი. პირიქით მკაცრად მოწესრიგებულია და ექვემდებარება
განსაზღვრულ კანონზომიერებებს. მათზე შეიძლება ზემოქმედება, შეიძლება მათი
მართვა ისევე, როგორც ხომალდის ან ორკესტრის მართვა. მსგავს მახასიათებელთა გამო
ამ ურთიერთობებმა მიიღეს ორგანიზაციის ან სტრუქტურის სახელწოდება.
სოციალურ ორგანიზაციაში საწარმო არის:
1) ერთი მთლიანი (პროდუქციის წარმოება ან მომსახურები გაწევა);
2) ძალაუფლების ან მართვის სისტემა, რომელიც მოითხოვს ქვემდგომთა დაქვემდებარებას
ზემდგომებზე;
3) ფუნქციათა განაწილება მომუშავეთა ურთიერთმოქმედ ჯგუფებს შორის.
დაქვემდებარებათა მკვეთრი იერერქია შეადგენს სოციალური ორგანიზაციის არსს
და თავის გამოხატულებას მიზნობრივ ფუნქციათა სტრუქტურაში პოულობს. მთავარი
მიზნების მიღწევა მოითხოვს უამრავი ადამიანის თანამშრომლობას, რომელთაგან
თითოეული ასრულებს მისთვის განკუთვნილ ამოცანას.
არაფორამლური ორგანიზაცია
ამ ტიპის ორგანიზაცია წარმოადგენს ინდივიდთა მცირე ჯგუფებს და მათ შორის
ურთიერთობების ერთობლიობას. პიროვნებათშორის ურთიერთობათა სისტემა
ყოველთვის პერსონიფიცირებულია, ხოლო მისი მატარებლები არიან ადამიანები,
რომელთაც აქვთ საკუთარი, საერთო ამოცანებისაგან განსხვავებული, მიზნები,
ინტერესები, მოთხოვნები. ადამიანები შეიძლება შეცდომებს უშვებედნენ, იყვნენ
ფეთქებადი და ა.შ - არცერთი ფირმა არ არის დაზღვეული ამისგან. მოსწონთ რა ერთნი
და სძულთ მეორენი, ადამიანები სამუშაოზე ქმნიან მცირე ჯგუფებს, წრეებს, რომლებიც
თანამშრომლობენ ან ებრძვიან ერთმანეთს. ასე წარმოიშობა ახალი სტრუქტურა ან
ორგანიზაცია.
ფორმალურ და არაფორმალურ ურთიერთობებს ადამიანი ეჯახება სამუშაოზე
მოწყობისთანავე. შტატში ჩასმისთანავე ადამიანი იქცევა სამსახურეობრივი
ინსტრუქციების შესაბამისად. ამ გაგებით საწარმო და ორგანიზაცია წარმოადგენს
ადამიანთა შორის ურთიერთობების იძულებით, არანებაყოფლობით ფორმას, რადგანაც
მათ შორის საქმიანი კონფლიქტები წინასწარაა გაწერილი, სტანდარტიზებული.
მომუშავეები თავისუფლდებიან, მიდიან და მოდიან, მაგრამ მათ მიერ შესაძლებელი
სოციალური როლი რჩება. ამიტომ სოციალური ორგანიზაცია - ეს ასევე არის სოციალურ
ურთიერთობათა სისტემა, რომლის მონაწილეებიც იკავებენ განსაზღვრულ პოზიციებს
(თანამდებობეს). ეს ნიშნავს, რომ როცა ერთი მუშაკი მიმართავს მეორეს სამსახურეობრივ
საკითხებზე, ეს უკანასკნელი გამოდის უფროსის როლში, ხოლო შემდეგ მეგობრის ან
არაკეთილმსურველის როლში.
თუკი თქვენ საამქროს უფროსს მიმართავთ უბრალოდ, მაშინ ეს ნიშნავს, რომ თქვენს
შორის არსებობს არა მხოლოდ ფორმალური (საქმიანი), არამედ არაფორმალური
(მეგობრული) ურთიერთობებიც.
