Czôrnô bòrówka

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Czôrnô bòrówka (pl: Borówka czarna, łac. Vaccinium myrtillus) – gatënk wielolatny roscënë z rodzënë wrzosowatëch (Ericaceae) [1]. Mô wiele pòzwów, m.in. jagòda, czôrnô jagòda, lesnô jagòda, mòdrô jagòda, brzësznica.

Wëstãpòwanié

Czôrnô bòrówka je szerok rozcygniãtô w Azjë, Eùropie i Nordowi Americe na òbszarze ò łagòdnym, strzédnym ë pòlarnym klimace. W Pòlsce je zwëczajnô, równak na nizënach [2], jak ë w gòrach [3].

Mòrfòlogiô

Czôrnô bòrówka:

krzôk òsygô òd 15 do nawetka 60 cm wësokòscë,
zwôlô lëste na zëmã,
chłąd - wietewczi òstrokańcesté, nadżé, zeloné, gãsto rozgajdané,
lëste òkrągłégò sztôłtu, długoscë òd 1 do 3 cm, òd spòdkù jasniészi, ògónczi krótczi, na zëmã òpôdają,
kwiatë pòjedinczé, długòscë 3 – 5 mm,
mô 10 pichlónów ë serce złożoné z 4-5 lëstków,
jagòdë cemnomòdré, wërôstają pòjedińczô w nórtach lëstów, mają wòsk ë mòcno farbòwóné sok.

Ekòlogiô

Czôrnô borówka rosce na lóznëch, mòkrawëch, kwasnëch zemiach, przede wszëtczim w jiglastëch lasach. Kwiatë są zapiszoné przez òwadë [4]. Roscëna ta je wskôzywôczem kwasnych zem. Kwitnie òd łżëkwiata do czerwińca.

Zastosowanié

Roscëna leczniczô, sërowina zelarskô, brzôd mô dżerbòwina [5], witaminë C [6] i B1 [7]. Świéżi brzôd mô dzejanié rozlózowóné przë zacwiardzeniô ë jednoczasno procëm biegùnce. Brzësznice dôwają dzecóm, czej je brzuszk bòli. Sëszony brzôd dzeja téż procëm biegùnce, antisepticzno, procëm gòrączce. Lëste dopasëwùje sã w stónach zapôliwnëch ùkłôdu mòczowégò, téż jakò pòmòcny spòsób przë leczenim cëkrowi chòroscë [8]. Zjôdanié swiéżich jagód ë jich produktów wzmòcniwô zdrok, pòprôwiô òstrosc widzeniô, przede wszëtczim ò cemkù. Czôrnô jagòda zabezpieczô przed kùrzëcą [9], temù wôrt ją dawac górnikóm, młënôrzóm ë kòminiôrzóm. Sok bëwa ùżëwôné do farbòwaniô win [10]. Z jagód wërôbiané są kònfiturë ë dżemë. Òsłodzoné brzôd, sërowé abò mrożoné, wëzwëskòwóné je jakò farsz klósków abò jakò dodôwk do deserów, np. plińców.

Bùtnowé lënczi

Bibliografiô

Bollinger, Erben, Grau, Heubl, Leksykon przyrodniczy. Krzewy, Warszawa 1998
L. Rutkowski, Klucz do zonaczaia roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa 2004
https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Vaccinium_myrtillus