[go: up one dir, main page]
Idi na sadržaj

Sulejman I

Uredi veze
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Sulejman I
Sulejmanov portret od Tiziana (c. 1530)
Vladavina30. septembar 1520. - 7. septembar 1566.
PrethodnikSelim I
NasljednikSelim II
SupružnikRokselana
Mahidevran[1]
Gulfem
DjecaŠehzade Mustafa [1]
Šehzade Mahmud[1]
Šehzade Ahmed[1]
Razije Sultanija[1]
Fatma Sultanija[1]
Princ Mehmed
Princeza Mihrimah
Selim II
Šehzade Bajazid
Šehzade Džihangir
Šehzade Abdulah
Šehzade Murad
DinastijaOsmanlije
OtacSelim I
MajkaHafsa Hatun
Rođenje (1494-11-06) 6. novembar 1494.
Trabzon, Osmansko Carstvo
Smrt6. septembar 1566(1566-09-06) (71 godina)
Siget, Kraljevina Mađarska
Datum sahraneOrgani sahranjeni u Turbeku, Siget, Mađarska
Tijelo sahranjeno u Sulejmaniji džamiji, Istanbul, Turska

Sulejman I (osmanski turski: سلطان سليمان اول‎‎; turski: Süleyman I; 6. novembar 1494. - 7. septembar 1566.),[2] poznatiji kao Sulejman Veličanstveni na zapadu i Sulejman Zakonodavac (turski: el-Kanuni) na istoku, je bio najduže vladajući sultan Osmanskog Carstva od 1520. do svoje smrti 1566.[3]:541–545 Tokom njegove vladavine, Osmansko Carstvo je doseglo svoj vrhunac i postalo svjetska sila.

Kao i većina vladara tog vremena, on je bio s jedne strane nemilosrdan prema onima koje je on smatrao kao prijetnju svojim planovima za uspjeh, ali s druge strane, za razliku od mnogih, imao je duboki interes u ostvarivanju pravde u carstvu kojim je vladao. Naslijedio je svog oca Selima I na mjestu sultana 30. septembra 1520. i započeo svoju vladavinu pohodima protiv kršćanskih sila u srednjoj Evropi i na Mediteranu. Uveo je zakone koji su štitili protiv korupcije, protiv koje je bio odlučan u njenom iskorjenjivanju. Mnogi muslimani ga smatraju kao primjer idealnog ili modelom dobrog vladara. Osvojio je ostrvo Rodos, Beograd (pobijedio mađarsku vojsku Ludovika II u Mohačkoj bici (29. august 1526), osvojivši velike dijelove sjeverne Afrike i Transilvaniju. Beč, ipak, nije uspio osvojiti. 1529, pao je obruč oko Beča koji su Osmanlije uspostavile i njihov prodor u centralnu Evropu je zaustavljen.

Na granicama svog carstva, teritorijalno širenje i neprijateljstva sa protivničkim silama značilo je da je život bio nestabilan, ali za mnoge u carstvu, uključujući manjine stvarnost je bila pax ottomanica (osmanlijski mir). Sulejman se s pravom može smatrati kao jedan od humanijih vladara u historiji koji je imao dvostruki osjećaj obaveze i odgovornosti prema Bogu i društvu.[4]

Sulejman je postao istaknuti monarh Evrope iz 16. stoljeća, predsjedavajući na vrhu ekonomske, vojne i političke moći Osmanskog Carstva. Lično je predvodio osmanske vojske u osvajanju hrišćanskih uporišta Beograda i Rodosa, kao i većeg dijela Mađarske pre nego što su njegova osvajanja obuzdana opsadom Beča 1529. Aneksirao je veliki dio Bliskog istoka u svom sukobu sa Safavidima i velika područja Sjeverne Afrike sve do Alžira. Pod njegovom vlašću, osmanska flota je dominirala morima od Sredozemnog do Crvenog mora i kroz Perzijski zaliv.[5]:61

Na čelu carstva koje se širilo, lično je pokrenuo velike sudske promjene koje se odnose na društvo, obrazovanje, poreze i krivično pravo. Njegove reforme, sprovedene u saradnji sa glavnim sudskim zvaničnikom carstva Ebussuudom efendijom, uskladile su odnos između dva oblika osmanskog prava: sultanskog (kanun) i vjerskog (šerijatskog).[6] Bio je istaknuti pjesnik i zlatar; postao je i veliki pokrovitelj kulture, nadgledajući "zlatno doba" Osmanskog Carstva u njegovom umjetničkom, književnom i arhitektonskom razvoju.[7]

Prekinuvši osmansku tradiciju, Sulejman se oženio Hurem, ženom iz njegovog harema, pravoslavnom kršćankom rusinskog porijekla koja je prešla na sunitski islam, a koja se u zapadnoj Evropi svog vremena proslavila imenom Rokselana, zbog svoje crvene kose. Njihov sin Selim II naslijedio je Sulejmana nakon njegove smrti 1566. nakon 46 godina vladavine. Ostali Sulejmanovi potencijalni nasljednici, Mehmed i Mustafa, su umrli; Mehmed je umro 1543. od velikih boginja, a Mustafa je zadavljen 1553. po sultanovom nalogu. Njegov drugi sin Bajazid pogubljen je 1561. po Sulejmanovoj naredbi, zajedno sa četiri Bajazitova sina, nakon pobune. Iako su naučnici obično smatrali da je period nakon njegove smrti period krize i prilagođavanja, a ne jednostavnog opadanja,[8][9][10] kraj Sulejmanove vladavine bio je prekretnica u osmanskoj historiji. U decenijama nakon Sulejmana, carstvo je počelo doživljavati značajne političke, institucionalne i ekonomske promjene, fenomen koji se često naziva Transformacija Osmanskog Carstva.[11]:11[12]

Život

[uredi | uredi izvor]

Sulejman je rođen u Trabzonu u istoimenoj provinciji na Crnom Moru, vjerovatno 6. novembra 1494. U sedmoj godini poslat je na školovanje da izučava historiju, književnost, teologiju i vojnu taktiku u školi Topkapi palata u Istanbulu. Kao mladić, sprijateljio se sa Ibrahimom, robom koji mu je kasnije postao jedan od najznačajnijih savjetnika. Od sedamnaeste godine, mladi Sulejman je postavljen za guvernera prvo Kaffe (Theodosia), onda Sarukhana (Manisa). Po smrti svog oca, Selima I (1512-1520), Sulejman je ušao u Istanbul i zaposjeo tron kao deseti Osmanski sultan. Rani opis Sulejmana Veličanstvenog od strane Bartolomea Contarinia, venecijanskog putopisca nekoliko sedmica nakon preuzimanja trona. Contarini zapaža:

On ima 26 godina, visok je, ali žilav, mršavog i koščatog lica. Njegov vrat je malo predug, njegovo lice usko, a nos orlovski. Dlake na licu su vidljive, ali jedva. Sultan izgleda prijateljski i raspoložen. Priča se da je Sulejman prikladno nazvan, da uživa u čitanju, da je obrazovan i da dobro procjenjuje."[13]:2

Vojne kampanje

[uredi | uredi izvor]

Ratovi u Evropi

[uredi | uredi izvor]

Naslijedivši svog oca, Sulejman je počeo seriju vojnih pohoda, kako bi ugušio pobunu Osmanskog guvernera Damaska 1521. Sulejman je zatim započeo pripreme za osvajanje Beograda od Ugarskog kraljevstva, nešto što nije uspio da ostvari njegov pradjed sultan Mehmed II. Njegovo zauzimanje je bilo presudno za Osmanlije jer je Ugarsko kraljevstvo, nakon zauzimanja Srbije, Bugarske Albanije i Bizantije bilo jedina sila koje je mogla zaustaviti Osmanlije. Sulejman je okružio Beograd i počeo seriju teških bombardovanja sa ade na Dunavu. Sa četom od samo 700 ljudi, ne primajući nikakvu pomoć od Mađara, Beograd je pao augusta 1521.[14]:49

Pad jedne od najjačih hrišćanskih tvrđava je proširila strah širom Evrope. Ambasador Svetog Rimskog Carstva u Istanbulu je napisao,

"Zauzimanje Beograda je bilo začetak dramatičnih događaja koje su ugušile Ugarsku. Dovele su do smrti kralja Luisa, zauzimanje Budima, okupacije Transilvanije, uništavanje jednog zamašnog kraljevstva i strah susjednih nacija da će doživjeti istu kobnu sudbinu...”.

Put do Ugarske i Austrije je bio potpuno otvoren, ali je Sulejman okrenuo svoju pažnju ka istočnomediteranskom ostrvu Rodosu, čija je blizina Maloj Aziji i Levantu bila dugogodišnja boljka osmanlijskih interesa. U ljeto 1522, koristeći prednost mornarice koju je naslijedio od svog oca, Sulejman je poslao armadu od oko 400 brodova dok je lično vodio vojsku od 100.000 ljudi preko Male Azije na drugi kraj ostrva. Tamo je Sulejman izgradio veliko utvrđenje, dvorac Marmaris, koji je služio kao baza za osmanlijsku mornaricu. Nakon brutalne petomjesečne opsade, Rodos je kapitulirao a Sulejman je dozvolio Vitezovima sa Rodosa da odu[15] i osnuju novu bazu na Malti. Osvajanje ostrva koštalo je Osmanlije 50.000[16][17] do 60.000[17] mrtvih od bitaka i bolesti (hrišćanski izvori govore o osmanskim gubicima od 64.000 umrlih u bitkama i 50.000 umrlih od bolesti).[17] Kako su se odnosi između Ugarske i Osmanskog Carstva pogoršavali, Sulejman je nastavio svoju kampanju u središnjoj Evropi. 29. augusta 1526. porazio je kralja Ugarske Ludovika II (1506. - 1526.) u bici na Mohačkom polju. Ugarski otpor je srušen, a Osmansko Carstvo je postalo jedina sila u Istočnoj Evropi. Nakon susreta sa beživotnim tijelom kralja Ludovika II, Sulejman je rekao žaleći:

"Ja sam zaista pošao sa svojom vojskom protiv njega, ali nije bila moja želja da mu se prekine kratki užitak života i plemstva"[18]

Neki mađarski plemići su predložili da Ferdinand, nadvojvoda Habsburške Monarhije bude kralj Ugarske.[14]:52 Međutim, drugi plemići su se okrenuli ka Ivanu Zapolji (János Szapolyai) koji je, podržan od Sulejmana. Dok su plemići bili na različitim stranama, Karlo V i njegov brat Ferdinand I okupiraju Budim i zauzimaju Ugarsku. Kao rezultat toga, Sulejman 1529. još jednom maršira uz dunavsku dolinu i ponovo osvaja Budim, a slijedeće jeseni vrši opsadu Beča. Ispostaviće se da je to bio najambiciozniji osmanlijski osvajački pohod i vrhunac osmanlijskog osvajanja na zapadu. Sa pojačanim trupama od 16.000 ljudi,[19] Austrijanci su zadali Sulejmanu njegov prvi poraz. Sljedeći pokušaj da zauzme Beč je propao 1532. kada se Sulejman povukao prije nego što je došao do grada, nakon dugotrajne opsade Kisega koju je branila hrvatska posada predvođena Nikolom Jurišićem. U oba slučaja osmanlijska vojska nije imala sreće sa vremenskim prilikama i bila je primorana da za sobom ostavi osnovnu opremu za opsadu grada.[20]:444

Lik Sultana Sulejmana I koji ukrašava unutrašnjost zgrade Predstavničkog doma SAD. To je jedan od 23 lika kojima se odaje počast čuvenim zakonodavcima tokom cijele svjetske historije.

Obnovljeni sukobi u Mađarskoj 1540. su otvorili Sulejmanu mogućnost da se osveti za poraz kod Beča. Habsburgovci su ponovo 1541. otvorili sukobe sa Osmanlijama, pokušavajući da postave opsadu Budima. Njihovi pokušaji su odbijeni a veći broj habsburških tvrđava su osvojile Osmanlije.[14]:53 Zbog toga su Ferdinand i njegov brat Karlo V bili primorani da potpišu ponižavajući petogodšnji mirovni ugovor sa Sulejmanom. Ferdinand se odrekao prava na kraljevinu Ugarsku i bio je primoran da plaća godišnji danak Sulejmanu za svu mađarsku zemlju koju je kontrolisao i prihvatio Osmanskog Velikog Vezira kao svog brata i ravnopravnog po činu.[21][22][23][24][25] Pošto je svoje glavne evropske rivale primorao na priznavanje poraza, Osmanlijsko Carstvo je dugi niz godina imalo veliki uticaj na evropsku politiku.

Osmansko-safavidski rat

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Osmansko-safavidski rat (1532. - 1555.)
Minijatura koja prikazuje Sulejmana kako maršira s vojskom u Nakhčivanu, ljeto 1554.

Nakon što je stabilizirao svoje evropske granice, Sulejman je usmjerio pažnju na stalno prisutnu opasnost od perzijske dinastije Safavida. Dva događaja su posebno ubrzala sve veće napetosti. Prvo, šah Tahmasp je zauzeo Bagdad i pogubio guvernera koji je bio odan Sulejmanu. Drugo, guverner Bitlisa je pobjegao i zakleo se na vjernost Tahmaspu.[14]:51 Zbog toga je Sulejman naredio svom Velikom veziru Ibrahim paši Pargaliju da vodi vojsku u istočnu Aziju, gdje će ponovo zauzeti Bitlis i okupirati Tabriz. Nakon što se pridružio Ibrahimu 1534, nastavio je osvajati perzijske teritorije, a šah Tahmasp se nije usudio suočiti sa Sulejmanom u otvorenoj borbi.[26] Kada su Sulejman i Ibrahim naredne godine došli do Bagdada, zapovjednik Bagdada je predao grad, potvrđujući time Sulejmana kao vođu islamskog svijeta i legitimnog nasljednika Abasidskih halifa. Osim toga, Sulejman je obnovio mezar sunitskog imama Abu Hanife čime je ojačao svoj akreditiv i pravo na hilafet.[27]

U pokušaju da pobjedi šaha jednom za sva vremena, Sulejman je krenuo u drugu kampanju 1548. Šah Tahmasp je odlučio izbjeći sukob sa osmanlijskom vojskom i koristio je taktiku spaljivanja zemlje izloživši osmanlijsku vojsku oštrom zimom na Kavkazu.[26] Sulejman je odlučio napustiti kampanju osvojivši Urmiu i pokrajinu Van, zapadnu polovinu Azerbejdžana i tvrđave u Gruziji.[28]

Teritorijalna ekspanzija Osmanskog Carstva pod Sulejmanom, (crveno i narandžasto) uključujući osmanske vazale.

Sulejman je 1553. započeo treći i posljednji pohod protiv šaha. Pošto je u početku izgubio Erzurum od šahovog sina, Sulejman se osvetio tako što je preoteo Erzurum, prelazeći Gornji Eufrat i pustošeći dijelove Perzije. Šahova vojska je nastavila svoju strategiju izbjegavanja Osmanlija, što je dovelo do zastoja od kojeg ni vojska nije imala značajnu dobit. Šah je napokon 1554. potpisao Amasijski mir koji je zaključio azijsku kampanju Sulejmana. Dio sporazuma je uključivao povratak Tabriza i Bagdada, smanjenje Mezopotamije, ušće rijeke Eufrat i Tigris, i dio Perzijskog zaliva. Šah je također obećao da će prekinuti sve racije na osmanlijske teritorije.

Kampanje u Indijskom okeanu

[uredi | uredi izvor]
Glavni članci: Osmansko-portugalski sukobi i Osmanska ekspedicija na Aceh
Osmanska flota u Indijskom okeanu u 16. vijeku

Osmanski brodovi su plovili Indijskim okeanom za vrijeme osmanlijskih admirala Hadim Sulejman-paše, Seydi Ali Reisa[29] i Kurtoglu Hizir Reisa. Poznato je da su putovali do Mogulskih carskih luka Thatta, Surat i Janjira. Mogulski car Akbar je tada razmijenio šest dokumenata sa Sulejmanom Veličanstvenim.[29][30][31]

U Indijskom okeanu, Sulejman je vodio više pomorskih kampanja protiv Portugala u pokušaju da ih ukloni i ponovo uspostavi trgovinu sa Indijom. Zbog toga je Sulejman zauzeo Aden u Jemenu 1538, kako bi napravio osmanlijsku bazu za napade na portugalske luke na zapadnoj obali modernog Pakistana i Indije.[32] Nakon opsade portugalske luke Diu u septembru 1538, Osmanlijski brodovi su se vratili u Aden gdje su utvrdili grad sa 100 komada artiljerije.[32][33] Iz ove baze, Sulejman paša je uspio da preuzme kontrolu nad cijelim Jemenom zauzimajući Sanu.[32] Svojom jakom kontrolom Crvenog mora, Sulejman je kontrolirao indijske trgovačke puteve i održavao značajan nivo trgovine sa Mogulskim Carstvom tokom 16. stoljeća.[34] Njegov admiral Piri Reis je kontrolisao osmanlijsku flotu u Indijskom okeanu zauzimajući Maskat 1558.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b c d e f [1] Mahidevran sultan's children
  2. ^ Clot, André (1992). Suleiman the Magnificent : The Man, His Life, His Epoch. London: Saqi Books. ISBN 978-0-86356-126-9.
  3. ^ Ágoston, Gábor (2009). "Süleyman I". u Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (ured.). Encyclopedia of the Ottoman Empire.
  4. ^ http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Suleiman_the_Magnificent
  5. ^ Mansel, Philip (1998). Constantinople: City of the World's Desire, 1453–1924.
  6. ^ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. Basic Books. str. 145.
  7. ^ Atıl, Esin (July–August 1987). "The Golden Age of Ottoman Art". Saudi Aramco World. Houston, Texas: Aramco Services Co. 38 (4): 24–33. ISSN 1530-5821. Arhivirano s originala, 6 July 2011. Pristupljeno 18 April 2007.
  8. ^ Hathaway, Jane (2008). The Arab Lands under Ottoman Rule, 1516–1800. Pearson Education Ltd. str. 8. historians of the Ottoman Empire have rejected the narrative of decline in favor of one of crisis and adaptation
  9. ^ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. str. 9. the conventional narrative of Ottoman history – that in the late sixteenth century the Ottoman Empire entered a prolonged period of decline marked by steadily increasing military decay and institutional corruption – has been discarded.
  10. ^ Woodhead, Christine (2011). "Introduction". u Woodhead, Christine (ured.). The Ottoman World. str. 5. Ottomanist historians have largely jettisoned the notion of a post-1600 'decline'
  11. ^ Şahin, Kaya (2013). Empire and Power in the Reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth-Century Ottoman World. Cambridge: Cambridge University Press.
  12. ^ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period. Cambridge University Press. str. 10.
  13. ^ Fisher, Alan (1993). "The Life and Family of Süleymân I". u İnalcık, Halil; Kafadar, Cemal (ured.). Süleymân The Second [i.e. the First] and His Time. Istanbul: Isis Press. ISBN 9754280525.
  14. ^ a b c d Imber, Colin (2002). The Ottoman Empire, 1300–1650 : The Structure of Power. New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-61386-3.
  15. ^ Bunting, Tony. "Siege of Rhodes". Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 10 April 2018.
  16. ^ Publishing, D. K. (2009). War: The Definitive Visual History. Penguin. ISBN 978-0756668174 – preko Google Books.
  17. ^ a b c Clodfelter, Micheal (2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015 (14th izd.). McFarland. ISBN 978-0786474707 – preko Google Books.
  18. ^ Severy, Merle (November 1987). "The World of Süleyman the Magnificent". National Geographic. Washington, D.C.: National Geographic Society. 172 (5): 580. ISSN 0027-9358.
  19. ^ Turnbull, Stephen (2003). The Ottoman Empire 1326–1699. New York: Osprey Publishing. str. 50.
  20. ^ Labib, Subhi (November 1979). "The Era of Suleyman the Magnificent: Crisis of Orientation". International Journal of Middle East Studies. London: Cambridge University Press. 10 (4): 435–451. doi:10.1017/S002074380005128X. ISSN 0020-7438. S2CID 162249695.
  21. ^ Bonney, Richard. "Suleiman I ("the Magnificent") (1494–1566)." Arhivirano 8. 8. 2022. na Wayback Machine The Encyclopedia of War (2011).
  22. ^ Somel, Selcuk Aksin. The A to Z of the Ottoman Empire. No. 152. Arhivirano 8. 8. 2022. na Wayback Machine Rowman & Littlefield, 2010.
  23. ^ Erasmus, Desiderius. The Correspondence of Erasmus: Letters 2635 to 2802 April 1532–April 1533. Vol. 19. Arhivirano 26. 12. 2022. na Wayback Machine University of Toronto Press, 2019.
  24. ^ Shaw, Stanford J., and Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 1, Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280–1808. Vol. 1. Arhivirano 8. 8. 2022. na Wayback Machine Cambridge University Press, 1976.
  25. ^ Faroqhi, Suraiya N., and Kate Fleet, eds. The Cambridge History of Turkey: Volume 2, The Ottoman Empire as a World Power, 1453–1603. Arhivirano 8. 8. 2022. na Wayback Machine Cambridge University Press, 2012
  26. ^ a b Sicker, Martin (2000). The Islamic World In Ascendancy : From the Arab Conquests to the Siege of Vienna. str. 206.
  27. ^ Burak, Guy (2015). The Second Formation of Islamic Law: The Ḥanafī School in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press. str. 1. ISBN 978-1-107-09027-9.
  28. ^ "1548–49". The Encyclopedia of World History. 2001. Arhivirano s originala, 18 September 2002. Pristupljeno 20 June 2020 – preko Bartleby.com.
  29. ^ a b Özcan, Azmi (1997). Pan-Islamism: Indian Muslims, the Ottomans and Britain, 1877–1924. Brill. str. 11–. ISBN 978-90-04-10632-1. Pristupljeno 30 September 2012.
  30. ^ Farooqi, N. R. (1996). "Six Ottoman documents on Mughal-Ottoman relations during the reign of Akbar". Journal of Islamic Studies. 7 (1): 32–48. doi:10.1093/jis/7.1.32.
  31. ^ Farooqi, Naimur Rahman (1989). Mughal-Ottoman relations: a study of political & diplomatic relations between Mughal India and the Ottoman Empire, 1556–1748. Idarah-i Adabiyat-i Delli. Pristupljeno 30 September 2012.
  32. ^ a b c Kour, Z. H. (2005). The History of Aden. Routledge. str. 2. ISBN 978-1-135-78114-9.
  33. ^ İnalcik, Halil (1997). An economic and social history of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. str. 326. ISBN 978-0-521-57456-3.
  34. ^ History of the Ottoman Empire and modern Turkey by Ezel Kural Shaw p. 107 [2] Arhivirano 26. 12. 2022. na Wayback Machine
Prethodi: Vladar Osmanskog Carstva
(1520. - 1566.) 		Slijedi:
Selim I Selim II

Izvori

[uredi | uredi izvor]

Štampani izvori

[uredi | uredi izvor]

Online izvori

[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura

[uredi | uredi izvor]


Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Sulejman I
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sulejman_I&oldid=3665928"