Sapun
Sapun je anionski surfaktant, koji se upotrebljava za pranje i čišćenje, dajući površinski aktivan anion u vodenom rastvoru. Sapuni su alkalne soli viših masnih kiselina. Industrijski se proizvode procesom saponifikacije, pri čemu se kao sirovine koriste prirodna ulja i masti, koje se obrađuju jakim rastvorom baze (najčešće natrijum hidroksid). Pri tome nastaje smjesa alkalnih soli masnih kiselina i glicerola.
Djelovanje
[uredi | uredi izvor]
Sapuni omogućavaju čišćenje zahvaljujući specifičnoj strukturi molekula. Molekule sapuna imaju hidrofilni dio, koji se rastvara u vodi i hidrofobni dio, koji rastvara nepolarne molekule masti. Masnoće koje su bile zadržane na koži ili tkanini kao prljavština, djelovanjem sapuna počinju da se rastvaraju u vodi zahvaljujući formiranju micela. Micele su sastavljene od nekoliko desetina ili stotina molekula, čije su hidrofilne grupe okrenute prema vodi, a hidrofobni lanci okrenuti jedan prema drugom. Hidrofobni dio rastvara masti iz prljavštine i omogućava njihovo uklanjanje u vodeni rastvor, u obliku emulzije.
Proizvodnja
[uredi | uredi izvor]Saponifikacija se provodi u kotlu, gdje se rastopljenoj masnoći dodaje jedan dio natrijevog hidroksida, pri temperaturi 100 °C, koja se postepeno povećava do 130 °C. Najprije nastaje emulzija masti i luga, a nastavkom saponifikacije nastaje sapunski lijepak, kada se dodaje ostatak baze. Nakon dovoljnog kuhanja uz miješanje, dodaje se natrijev hlorid (ili njegov zasićeni rastvor), pri čemu nastaju dva sloja. Gornji sloj sadrži sapun i elektrolite, a donji sloj sadrži vodu, kuhinjsku so, bazu i nečistoće. Sirovi sapun se odvoji i dalje prerađuje na razne načine. Osim postupka vruće saponifikacije, postoji i postupak hladne saponifikacije, koji se koristi kada masti i ulja sadrže dosta nižih ili nezasićenih masnih kiselina. Kod hladnog postupka saponifikacija se izvodi na temperaturi 30 - 35 °C u otvorenim kotlovima. Sirovi sapun se mora sušiti, jer sadrži veću količinu vode. Osušeni sapun se na pilir-mašinama prevodi u oblik rezanaca ili pahuljica, a zatim vodi na prese, gdje se istiskuje kroz odgovarajuće otvore. Tako dobivena sapunska traka se siječe i dalje obrađuje u odgovarajući oblik.
