Max Born
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Max Born (Breslau, 11. decembar 1882 - Göttingen, 5. januar 1970) bio je njemačko-britanski fizičar i matematičar. Godine 1954. dobio je Nobelovu nagradu za fiziku.
Rani život i obrazovanje
[uredi | uredi izvor]
Born je rođen kao jedno od dvoje djece u židovskoj porodici. Otac mu je bio Gustav Born, istaknuti anatom i embriolog, a majka Margarete Kauffmann, kći dobrostojećeg industrijalca. Imao je sestru Käthe, i polubrata Wolfganga iz drugog braka njegovog oca sa Berthim Lipstein. Njegova majka umrla je kada je on imao samo 4 godine. Prvo obrazovanje stekao je u gimnaziji kralja Wilhelma, a onda je nastavio studirati na univerzitetima u gradovima Breslau, Heidelberg, Zürich, Göttingen i Cambridge. Za vrijeme studija u Göttingenu upoznao je mnoge naučnike i matematičare kao što su Klein, Hilbert, Minkowski, Runge, Schwarzschild i Voigt.
Born se 1913. oženio Hedwigom Ehrenberg. U tom braku imao je troje djece, od kojih je jedno Gustav Victor Rudolf Born. Njegova unuka je britansko-australijska glumica i pjevačica Olivia Newton-John.
Karijera
[uredi | uredi izvor]Od 1915. do 1918. godine Born je, osim kratkog perioda služenja vojsci, predavao teoretsku fiziku na Berlinskom univerzitetu, gdje je izgradio doživotno prijateljstvo sa Albertom Einsteinom. Mjesto profesora na frankfurtškom univerzitetu dobio je 1919, a na göttingenškom univerzitetu 1921. U tom preiodu formulirao je danas standardnu interpretaciju funkcije vjerovatnoće gustoće za ψ*ψ u Schrödingerovoj jednačini kvantne mehanike, za što je 1954. godine dobio Nobelovu nagradu za fiziku.
1925. godine Born i Werner Heisenberg formulirali su matriks mehanike koji predstavlja kvantnu mehaniku. Heisenberg je Bornu, 9. jula dao papire da ih pregleda i predloži za štampanje. U papirima Heisenberg je formulirao kvantnu teoriju obilazeći koncentriranu, ali neprimjetnu reprezentaciju elektronskih orbita koristeći parametre kao tranzicijske mogućnosti kvantnih skokova, što zahtijeva korištenjem dva indeksa odgovarajuća inicijalnim i završnim stanjima. Kada je Born pročitao papire, prepoznao je formulaciju kao jedno koja se može prepisati tako da dostigne sistematični jezik matrice, koji je naučio dok ga je podučavao David Hilbert. Hilbertov prostor je osnovno matematičko sredstvo u matriksnoj formulaciji kvantne teorije. Born je uz pomoć svog učenika Pascuala Jordana, odmah počeo transkripciju i proširenje, i svoje su rezultate predložili za štampu. Dodatni papiri predloženi su za štampu iste godine od sva tri autora. Tako se može reći da je Nobelova nagrada dodijeljena Heisenbergu 1932. godine trebala biti dodijeljena i njemu, ali i Bornu tako da su je trebali dijeliti.
Born 1933. godine emigrira iz Njemačke. Imao je snažne javne pacifističke zamisli, a iako je bio luteranac, nacistički vjerski zakoni svrstavali su ga kao židova, te je s tim bio izložen antisemitizmu. U Engleskoj je prihvatio mjesto profesora na Cambridgeu. Od 1936. do 1953. bio je profesor nacionalne filozofije u Edinburghu. Britanski državljanin i član Royal Societya postao je 1939. godine.
U pismu Bornu 1926. godine, Albert Einstein dao je svoje poznato zapažanje o kvantnoj mehanici, koje je često parafrazirano kao: “Bog se ne kocka sa svemirom.“.
Max i Hedwig Born su otišli u penziju 1954. godine i preselili se u njemački gradić Bad Pyrmont.
Born je bio jedan od 11 potpisivača na Russel-Einstenovoj manifestaciji.
Born je pokopan u Göttingenu, na istom groblju kao i Walther Nernst, Wilhelm Eduard Weber, Max von Laue, Max Planck i David Hilbert.
Nagrade
[uredi | uredi izvor]- 1954 - Nobelova nagrada za fiziku
- Stokesova medalja
- 1950 - Hughesova medalja
Bibliografija
[uredi | uredi izvor]- Nancy Thorndike Greenspan, "Kraj određenog svijeta: Život i znanost Maxa Borna" (2005) ISBN 0-7382-0693-8
