Alipatikong kompwesto
Sa organikong kimika, an mga hidrokarburo (mga kompuwesto na solamenteng pigbibilog nin karbon asin hidroheno) iyo nababanga sa duwang klase: aromatikong kompuwesto asin alipatikong kompuwesto (Ingles: aliphatic compound; /ˌælɪˈfætɪk/; G. aleiphar, taba, lana), midbid man bilang mga dae-aromatikong hidrokarburo.
Ang mga alipatiko iyo pwedeng magin sikliko; alagad, an mga hidrokarburo na may doble o tripleng sugpon na nasusuway nin solong sugpon sa sistemang pi na minasunod sa Hückel's rule iyo pigkokonsidera na nagpapahiling nin aromatisidad.[1] An mga alipatikong kompuwesto iyo pwedeng magin saturado, arug kan hexane. o dae-saturado, arug kan hexene asin hexyne. An mga bukang-kadenang kompuwesto (matanos man o saranga-sanga) iyo mayong mga singsing nin maski anong klase, sagkod dagos iyo alipatiko.
Istraktura
[baguhon | baguhon an source]An mga alipatikong kompuwesto pwedeng magin saturado, natatakod nin mga solong sugpon (alkano), o dae-saturado, may dobleng sugpon (alkeno) o tripleng sugpon (alkino). Maliban sa hidroheno, pwede man maitakod an ibang elemento sa kadenang karbon, an kadaklan iyo an oksiheno, nitroheno, asupre, asin klorina.
An pinakabakong komplikadong alipatikong kompuwesto iyo an metano (CH4).
Karakter
[baguhon | baguhon an source]Kadaklan kan mga alipatikong kompuwesto iyo marikas masulo kaya ngani an hidrokarburong ini iyo nagagamit bilang panggatong, arug kan metano sa Bunsen burner sagkod bilang "liquefied natural gas" (LNG), asin ethyne (acetylene) sa pagsolda.
Mga halimbawa kan alipatikong kompuwesto/ dae-aromatiko
[baguhon | baguhon an source]An pinakaimportanteng alipatikong kompuwesto iyo:
- n-, iso- asin cyclo-alkanes (saturadong hidrokarburo)
- n-, iso- asin cyclo-alkenes asin -alkynes (dae-saturadong hidrokarburo).
An mga importanteng halimbawa kan mga hababang-molekular na alipatikong kompuwetso iyo mahihiling sa listahan sa irarom (paglista base sa bilang nin mga atomo kan karbon):
| Pormula | Ngaran | Istraktural na pormula | Klasipikasyong kimikal |
|---|---|---|---|
| CH4 | Metano (Methane) | 
|
Alkano (Alkane) |
| C2H2 | Acetylene | 
|
Alkino (Alkyne) |
| C2H4 | Ethylene | 
|
Alkeno (Alkene) |
| C2H6 | Ethane | 
|
Alkano |
| C3H4 | Propyne | 
|
Alkino |
| C3H6 | Propene | 
|
Alkeno |
| C3H8 | Propane | 
|
Alkano |
| C4H6 | 1,2-Butadiene | 
|
Diene |
| C4H6 | 1-Butyne | 
|
Alkino |
| C4H8 | 1-Butene | 
|
Alkeno |
| C4H10 | Butane | 
|
Alkano |
| C6H10 | Cyclohexene | 
|
Sikloalkeno (Cycloalkene) |
| C5H12 | n-pentane | 
|
Alkano |
| C7H14 | Cycloheptane | 
|
Sikloalkano (Cycloalkane) |
| C7H14 | Methylcyclohexane | 
|
Sikloheksano (Cyclohexane) |
| C8H8 | Cubane | 
|
Oktano (Octane) |
| C9H20 | Nonane | 
|
Alkano |
| C10H12 | Dicyclopentadiene | 
|
Diene, Sikloalkeno |
| C10H16 | Phellandrene |  
|
Terpeno (Terpene), Diene, Sikloalkeno |
| C10H16 | α-Terpinene | 
|
Terpeno, Sikloalkeno, Diene |
| C10H16 | Limonene |  
|
Terpeno, Diene, Sikloalkeno |
| C11H24 | Undecane | 
|
Alkano |
| C30H50 | Squalene | 
|
Terpeno, Polyene |
| C2nH4n | Polyethylene | 
|
Alkano |
Toltolan
[baguhon | baguhon an source]- ↑ IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book") (1997). Online corrected version: (1995) "aliphatic compounds". doi:10.1351/goldbook.A00217
Pinopoonan an artikulong ini sa Siyensya. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.