Rinit

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Allergik rinit üçün baxın: Allergik rinit
Rinit
XBT-10 J30., J31.0
XBT-10-KM J30
XBT-9 472.0, 477
OMIM 607154
DiseasesDB 26380
MedlinePlus 000813
eMedicine ent/194 med/104, ped/2560
MeSH D012220
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rinit (yun. ῥίς, ῥινός - "burun") — burun boşluğu selikli qişasının qıcıqlanması və iltihabı. Ümumi simptomları — burun tutulması, asqırma və burun axıntısıdır.[1] İltihab viruslar, bakteriyalar, qıcıqlandırıcılar və ya allergenlərdən qaynaqlanır. Rinitin ən çox rast gəlinən növü allergik rinitdir,[2] adətən toz və tük kimi havada olan allergenlər səbəb olur.[3]

Simptomları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Allergik rinit asqırma və burun qaşınması, öskürək, baş ağrısı,[4] yorğunluq, halsızlıq və koqnitiv pozuntu kimi əlavə simptomlara səbəb ola bilər.[5][6] Allergenlər gözlərə də təsir edə bilər, gözlərdə sulanma, qızartı və ya qaşınma, göz ətrafında şişlik yarada bilər.[4] Əvvəllər qeyri-allergik rinit diaqnozu qoyulmuş bir çox insanda əslində yerli allergik rinit ola bilər.[7]

Əsas simptomları burun axıntısı, tutulması, tez-tez asqırmaq, tənəffüsün çətinləşməsi, burunda və boğazda qızartı, qaşıntı, qıcıqlanma və s.

Təsnifatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yoluxucu rinit

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • kəskin rinit. Kəskin yoluxucu rinit ən çox uşaq yaşlarında baş verir. 5 yaşa qədər uşaqlar ildə 6-8 dəfə rinitdən əziyyət çəkirlər.
  • xroniki rinit

Qeyri-infeksion — vazomotor rinit

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • neyrovegetativ rinit
  • allergik rinit

Vazomotor rinitə[8][9] müəyyən qeyri-spesifik stimullar, o cümlədən ətraf mühitdəki dəyişikliklər (temperatur, rütubət, barometrik təzyiq və ya hava), hava ilə ötürülən qıcıqlandırıcılar (qoxular, buxarlar), pəhriz amilləri (ədviyyatlı yemək, spirt), cinsi oyanma, idman,[10] və emosional faktorlar səbəb ola bilər.[11] Müəyyən bir maddənin rinitə səbəb olub olmadığını müəyyən etmək üçün yaxma testindən istifadə edilə bilər.

Etiologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kəskin rinit — virus və ya bakterial infeksiya burun selikli qişasına məruz qaldıqda baş verir. O, kəskin yoluxucu xəstəlikləri (qrip, qızılca, skarlatina, difteriya, qonoreya) müşayiət edə bilər. Kəskin rinit həm də burun selikli qişasının mexaniki, termal, kimyəvi və ya radiasiya vasitəsi ilə zədələnməsinin nəticəsi ola bilər.

Xroniki rinit — kəskin rinitin və ya mənfi ekoloji amillərə və pis iş şəraitinə uzun müddət məruz qalmanın, həmçinin yerli qan dövranının pozulmasının nəticəsi ola bilər.

Vazomotor rinit — burun selikli qişasının şiddətli reaksiyasına səbəb olan refleks qıcıqlanmalara (soyuq hava, kəskin qoxu) reaksiyanın neyro-refleks mexanizmlərinin pozulması nəticəsində yaranır. Vazomotor rinit qadınlarda kişilərə nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə daha çox rast gəlinir, bu da hormon balansının rol oynadığına inanmasına səbəb olur.[12][13]

Allergik rinit — burun selikli qişasının müxtəlif ekzogen və endogen allergenlərə həssaslığının artması, həmçinin bakterial və viral agentlərə (infeksion-allergik forma) həssaslığın artması ilə əlaqələndirilir.

Patogenezi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qeyri-allergik rinitdə patoloji dəyişikliklər[14]
Qeyri-allergik rinitin mexanizmi: burun selikli qişasının simpatik və parasimpatik komponentləri arasında balanssızlıq.[14]

Kəskin rinitdə selikli qişanın kataral iltihabı inkişaf edir, toxumaların şişməsi ilə özünü göstərir. Zədə burnun hər iki yarısına qədər uzanır.

Xroniki kataral rinitdə burun boşluğunun ön ucları nahiyəsində selikli qişanın metaplaziyası və proliferasiyası üstünlük təşkil edir. Gələcəkdə birləşdirici toxuma elementlərinin yayılması, qan damarlarının divarlarının hipertrofiyası və prosesdə periosteum və sümüyün iştirakı ilə lümenin genişlənməsi müşahidə edilə bilər.

Vazomotor rinit zamanı pristuplar heç bir səbəb olmadan başlayaya bilər. Pristup zamanı selikli qişa solğun və ya göy rəngdə olur, xüsusən də aşağı burun boşluğu bölgəsində.

Klinik təzahürləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kəskin rinit tez-tez asqırma, gözdən yaş gəlmə, ümumi zəifliklə başlayır. Bol seroz-selikli ifrazatlar əmələ gəlir ki, bu da sonradan selikli-irinli xarakter alır. Ümumi vəziyyət çox dəyişmir, temperatur adətən normal və ya bir qədər yüksəlir (37,0-37,5 ° C daxilində). Başda ağırlıq hissi əmələ gəlir, iş qabiliyyəti azalır, burundan nəfəs çətinləşir, bəzən qoxu duyğusu azalır.

Xroniki rinit burun tutulması, qoxu duyğusunun azalması ilə xarakterizə olunur, selikli qişa qalınlaşır, hiperemik, quru və parlaq olur, tənəffüs zəifləyir. Burun keçidlərində irinli, qalın axıntı və quru qabıqlar müəyyən edilir.

Vazomotor rinit zamanı pristuplar heç bir səbəb olmadan başlaya bilər. Səhər saatlarında burun tutulması, tez-tez asqırma, burundan bol sulu-selikli axıntı və s. Pristup zamanı selikli qişa solğun və ya göy rəngdə olur, xüsusən də aşağı burun boşluğu nahəsində.

Allergik rinit burun selikli qişasının hiperplaziyası ilə xarakterizə olunur. Simptomları allergenin növündən asılıdır. Allergik rinitin mövsümi zamanı xəstələr burun tutulması, burunda qaşınma və bol axıntıdan şikayət edirlər. Konyunktiva və skleranın şiddətli qaşınması, qızartı və şişməsi ilə özünü göstərən göz simptomlarının görünüşü, ağır hallarda - gözləri ovuşdurmaqla artırıla bilən periorbital şiş də mümkündür[15].

Rinitin digər təzahürləri bunlardır: qoxu pozuntusu, səs tembrinin dəyişilməsi, xoruldama.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Nonallergic rhinitis". 2008-09-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  2. ↑ Settipane RA. "Rhinitis: a dose of epidemiological reality". Allergy Asthma Proc. 24 (3). 2003: 147–54. PMID 12866316.
  3. ↑ Sullivan, John B.; Krieger, Gary R. Clinical environmental health and toxic exposures. 2001. səh. 341.
  4. ↑ 1 2 "Allergic rhinitis". 2013-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-06.
  5. ↑ Quillen DM, Feller DB. "Diagnosing rhinitis: allergic vs. nonallergic". American Family Physician. 73 (9). May 2006: 1583–90. PMID 16719251.
  6. ↑ Marshall PS, O'Hara C, Steinberg P. "Effects of seasonal allergic rhinitis on selected cognitive abilities". Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 84 (4). April 2000: 403–10. doi:10.1016/S1081-1206(10)62273-9. PMID 10795648.
  7. ↑ Rondón C, Canto G, Blanca M. "Local allergic rhinitis: a new entity, characterization and further studies". Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology. 10 (1). February 2010: 1–7. doi:10.1097/ACI.0b013e328334f5fb. PMID 20010094.
  8. ↑ Wheeler, P. W.; Wheeler, S. F. "Vasomotor rhinitis". Am Fam Physician. 72 (6). Sep 2005: 1057–62. PMID 16190503. 2021-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-06.
  9. ↑ "Vasomotor rhinitis Medline Plus". Nlm.nih.gov. 2014-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-23.
  10. ↑ Silvers WS, Poole JA. "Exercise-induced rhinitis: a common disorder that adversely affects allergic and nonallergic athletes". Annals of Allergy, Asthma & Immunology. 96 (2). February 2006: 334–40. doi:10.1016/s1081-1206(10)61244-6. PMID 16498856.
  11. ↑ Adelman, Daniel. Manual of Allergy and Immunology: Diagnosis and Therapy. Lippincott Williams & Wilkins. 2002. səh. 66. ISBN 9780781730525.
  12. ↑ "What causes non-allergic rhinitis?". NHS. Gov.uk. 2018-09-07. 2018-12-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 18, 2018.
  13. ↑ Hellings PW, Klimek L, Cingi C, Agache I, Akdis C, Bachert C, Bousquet J, Demoly P, Gevaert P, Hox V, Hupin C, Kalogjera L, Manole F, Mösges R, Mullol J, Muluk NB, Muraro A, Papadopoulos N, Pawankar R, Rondon C, Rundenko M, Seys SF, Toskala E, Van Gerven L, Zhang L, Zhang N, Fokkens WJ. "Non-allergic rhinitis: Position paper of the European Academy of Allergy and Clinical Immunology". Allergy. 72 (11). November 2017: 1657–1665. doi:10.1111/all.13200. PMID 28474799.
  14. ↑ 1 2 Bernstein J, Singh U. "Neural Abnormalities in Nonallergic Rhinitis". Current Allergy and Asthma Reports. 15 (4). April 2015: 18. doi:10.1007/s11882-015-0511-7. PMID 26130469. (#vancouver)
  15. ↑ Valet RS, Fahrenholz JM. "Allergic rhinitis: update on diagnosis". Consultant. 49. 2009: 610–613. 2010-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-09.

Ədəbiyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Самура Б. А., Черных В. Ф., Лепахин В. К. и др. Фармакотерапия с фармакокинетикой: Учебное пособие для студентов высш. учеб. заведений // Под ред. Б. А. Самуры. — Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы, 2006. — 472 с.
  • Самура Б. А., Малая Л. Т., Черных В. Ф. и др. Лекции по фармакотерапии // Под ред. Б. А. Самуры. — Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы, 2004. — 544 с.
  • Огородников Д. С., Пальчун В. Т. Насморк: Как его одолеть // Мама и малыш. № 5. 2004.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rinit&oldid=7756051"