Abdurrahman Adak

Gulzara Şex Tahire Şosi ji aliye avahiya dereki ve wek mesnewiyeke xweser a edebiyata Kurdi ya klasik derdikeve pes. Dema em mesnewiyen hemu diyalekten edebiyata Kurdi li ber cavan digirin, em dibinin ku ve keliye Gulzara Şex Tahire Şosi (k.d.1962) bi 16.000 beytan ji aliye qewareye ve di pileya heri bilind de ye. Beguman ev xweseriya heri giring a Gulzare ye. Gulzara Şosi wek hemu mesnewiyan ji besen dibace, mijara sereke u xatimeye pek te. Ji van besan bi taybeti dibace geleki xweser e. Dibaceya Gulzare ji aliye dewlemendiya mijaran ve (tehmid, ne’t, car xelife, amanc, giringi, sebebe te’life, cavkani, tarix u leborin) geleki xweser e. Dibaceya Gulzare digel Mem u Zina Xani u Rewdu’n-Ne’ima Ruhi yek ji se dibaceyen heri giring a edebiyata Kurmanci ye. Gulzara Şosi ji bi qalibe “mef’ulu mefa’ilun fe’ulun” hatiye nivisin ku ev qalibeki standart u berbelav en mesnewiyen edebiyata Farisi u Kurdiya Kurmanci ye. Şosi bi vi awayi xestiye mesnewiya di nav tradisyone de cih bigire. Di gota...

Mewluda Melaye Bateyi berhemeke giring a edebiyata Kurdi ya klasik e. Her ciqas ji aliye gelek disiplinen zanisten sosyal ve li ser Mewlude xebat dikarin ben kirin ji beri her tisti, ji aliye disiplina destnivisariye ve dive xebat ben kirin u li ser esase nusxeyen destnivis dive metneke durist u zanisti be amadekirin. Nasandina nusxeyen destnivis u analiza wan (nirxe nusxeye, secereya nusxeyan) di pevajoya amadekirina metna zanisti ya berheme de du karen pesi ne ku dive ben kirin. Di arsiva A. Jaba de se nusxeyen Mewluda Bateyi hene ku yek ji wan di nav hemu nusxeyen ku ten zanin de ya heri kevin e. Heta niha yazdeh nusxeyen Mewlude yen ku di qonaxa beri Şere Cihane ye Yekem de hatine istinsaxkirin, ten zanin ku se heb ji van di arsiva A. Jaba de ten parastin. Di ve gotare de ji aliyeki ve bi hurgili ev her se nusxe hatine nasandin u analiza wan hatiye kirin, ji aliyeki ve ji rola arsiva Jaba di parastina van nusxeyan de li ber cavan hatiye raxistin.

Gulshaniyyah order is an order which has been significantly influenced from the Mawlawiyyah order. After the founding of the Gulshaniyyah order, an important intercommunication and mutual interaction occured between the two orders. Especially, the relation between the poets of the two orders, attracts more of our attention. In this study, we focus on Mawlawī poets who have communicated and built relations with Gulshanians in the Tadhkira-i Shu’arā-i Mawlawiyyah of Asrār Dede (d. 1211/1796). These poets are Samā’ī Sultān Dīwānī, Yusuf Sīnechāk, Gharībī, Shāhidī, Gunāhī, Derūnī, Shuhūdī, ‘Arshī, Beqayī, Wehbī and Enīs Receb Dede (eleven poets). In this study, we arrive at important conclusions regarding the relations between the two orders.

Gulshaniyyah order, influenced from Mawlawiyyah order significantly. After founding of Gulshaniyyah order, an important intercommunication and mutual in-teraction occured between the two orders. Especially, the relation which is be-tween the poets of the two orders, attracated the attentions more. In this study, dwelled upon Mawlawi poets which is said they entered into relation with Gul-shanian, in Tezkire-i Şu’arâ-yi Mevleviyye of Esrâr Dede. These are Semâ’i Sultân Divâni, Yusuf Sinecâk, Garibi, Şâhidi, Gunâhi, Deruni, Şuhudi, Arsi, Bekayi, Vehbi and Enis Receb Dede (eleven poets). At the study, arrived at important conclusions about relations between the two orders, in accordance of relations of these poets with Gulshaninas.

Mexles, bi kurti, nave edebi ye ku di edebiyata klasik a Islami (edebiyaten ‘Erebi, Farisi,  Tirki u Kurdi) de ji aliye helbestvanan ve di metnen edebi de hatiye bikaranin. Bikaranina mexlese yek ji tradisyonen bingehin u cudaker en edebiyata Islami ye ku ji gelek aliyan ve dikare li ser be rawestan. Edebiyata Kurdi ya klasik ji wek besek ji edebiyaten Islami, di bikaranina mexlese de bi edebiyaten di yen Islami re hevbes e. Mexles, di edebiyata Kurdi ya klasik de wek hemaneke bingehin a estetik, poetik u retorika edebiyate hatiye ditin. Lebele digel ve ji, bi qasi ku em dizanin, heta niha li ser mijare lekolinen serbixwe nehatine kirin. Ji ber ve ji di biwara mexlese de gelek pirs hene ku dive ben bersivandin: Gelo bikaranina mexlese di edebiyata Kurdi ya klasik de ci wexti dest pe kiriye? Gelo ev bikaranin bi qasi ku bibe tradisyonek ji aliye gelek helbestvanan ve hatiye sopandin? Gelo di edebiyata Kurdi ya klasik de ci seweyen bikaranina mexlese hene? Gelo morfolojiya mexlesen Ku...

Heta niha xebaten ku li ser tarixa edebiyata kurdi ya klasik hatine kirin, wek rebaz  bi pirani di carcoveya diyardeya zeman u perspektifa kronolojik de mane. Lebele  di tesbitkirina tarixa edebiyata klasik de diyardeya mekan u perspektifa heremi ji  rebazen giring in. Di edebiyata kurdi ya klasik de herema Bedlise ji bo perspektifa  heremi nimuneyeke giring e. Di serdema mirektiyan de desthilatdariya mirektiyen  Bedlis u Hizane u di serdema pisti mirektiyan de ji hebuna medrese u tekyayen  giring, ji bo derketin u pesketina edebiyata kurdi ya klasik li herema Bedlise  faktoren heri giring in. Di ve xebate de 17 helbestvanen klasik en devera Bedlise  hatine tesbitkirin u ji aliye serdem, koc, dever u mehsulen edebi ve li ser wan  helbestvanan nirxandineke gisti hatiye kirin.

Şex Muhyedine Heni (k.d.derdora 1897an) yek ji giringtirin helbestvane klasik e serdema pisti mirektiyan e. Pasxana wi ya edebi, weki piraniya helbestvanen we serdeme Xaliditiya Neqsebendi ye. Lewra bave wi bi xwe postnisine saxa Xalidiyan a Hene bu. Şex Muhyedin ku mexlesen wi Sa’i u Heqi ne, hem li pey sopa Melaye Ciziri helbesten klasik nivisine, hem ji di mijara xwarine de menzumeyeke serbixwe nivisiye. Di we serdeme de li Hene u Aqtepeye di nivisina helbesten bi temaya xwarine de bizaveke edebi derketiye meydane. Bi qasi ku te ditin, di tarixa edebiyata Kurdi de yegane helbestvane klasik e ku di vi wari de berhemeke serbixwe nivisiye Şex Muhyedin e. Ji ber ku di edebiyata Kurdi ya klasik de di mijaren ladini-beseri de berhemen serbixwe kem in, ev berhema niviskar giringiyeke taybet bi dest dixe. Berhema ku bi qasi 20 kom u 130 cureyen xwarine di xwe de dihewine, bi sewazeke edebi xwarinen Kurdan en serdema niviskar, penaseyen wan u menuya ser sifreye radixe ber cavan. Berhem ji...

The poems that written in two or more languages are called “Mulemma”. In this article mulemmas of Ahmed-i Khani (Ehmede Xani-d.1707) and Shawqi-yi Khani (Şewqiye Xani- 19thCentury) which were written in four languages (Arabic, Persian, Turkish and Kurmanji Kurdish) are compared. In the article firstly the critical texts of the poems are presented, later both mulemmas are compared in terms of their poets and structural and content features. As a result it was seen that the effect of Ehmede Xani was much more original than Shawqi-yi Khani’s. So that it can be said that the mulemma of the Şewqi is a nazirah (parallel) to Ehmede Xani’s. This shows us that Ehmede Xani affected his successors not only with his works but also with his poems

etmis, basili olan pek cok kitaba da hasiyeler yazmistir. Ifade edildigine gore Molla Halil-i Siirdi ve onun ailesine mensup alimlerin telif eserlerinin hemen hemen tamaminda Şeyh Cuneyd’in yazmis oldugu hasiyeleri bulmak mumkundur. Buna bir ornek vermek gerekirse, Şeyh Mahmud-i Zokaydi, Antalya surgunu hatiralarini yazmis oldugu kitabinin ucte ikilik kismini kendisi yazmis, ucte birlik kismini ise Şeyh Cuneyd yazmistir3. Mensubu oldugu aileden dedesi Şeyh Abdulkahhar ve babasi Şeyh Mahmud kendisinden once bu ozellige sahip olan kimseler olarak bilinmektedir. Şeyh Cuneyd kendi ailesinde bu ozellige sahip olan ucuncu kisi olarak kabul edilmektedir

Adak, Abdurrahman . "ANALÎZEKE KODÎKOLOJÎK LI SER LEYLA Û MECNÛNÊN SEWADÎ, BAZÎDÎ Û FUZÛLÎ DI KOLEKSÎYONA A. JABA YA DESTNIVÎSÊN KURDÎ DE". Şarkiyat 10 / 3 (Ağustos 2018): 1197-1222 . https://doi.org/10.26791/sarkiat.443978

AN CODICOLOGICAL ANALYSIS OF THE SEWADÎ, BAZÎDÎ AND FUZÛLÎ’S LEYLA Û MECNÛNS IN A. JABA’S COLLECTION OF KURDISH MANUSCRIPTS

Kurte: Aheng, di edebiyatê de hêmaneke bingehîn a şêwaz û estetîka edebî ye. Aheng li ser du beşan dikare bê dabeşkirin: Ahenga rîtmîk (kêş) û ahenga dengan (serwa, paşserwa hwd). Di nav hemû cureyên edebî de herî zêde helbest xwedî aheng e. Ahenga helbestê di heman demê de mûsîqiya helbestê ye jî. Di tarîxa edebiyata Kurdî de aheng û mûsîqî di helbestên Melayê Cizîrî de gihîştiye lutkeyê. Mela di tarîxa edebiyata Kurdî de yekem kes e ku kêşa erûzê bi hemû regezên xwe û bi awayekî serkeftî bi kar aniye. Mela di di Kurmanciya sade ya rojane de jî erûz bêqusûr tetbîq kiriye. Serwaya hundurîn yek ji taybetiyên xweser ên şêwaza Melayê Cizîrî ye. Mela di 31 helbestên xwe de bi şeş şêweyan serwaya hundurîn bi kar aniye û wek şêwazeke taybet behra recezê ji bo serwaya hundurîn terxan kiriye. Mela di helbestên xwe de hunerên bedî'î yên bi ahenga dengan re têkildar jî bi kar anîne ku ew jî hunerên wek î'ade, 'eks, tekrîr û alîterasyonê ne. Di encamê de Mela di helbestên xwe de aheng û mûsîqiyeke bihêz bi dest xistiye, hin şêwazên taybet şopandine û di vî warî de bûye pêşeng. Peyvên Sereke: Melayê Cizîrî, aheng, mûsîqiya helbestê, kêşa erûzê, dubarekirina dengan. Abstract: Harmony is a main element of literary form and aesthetics. It can be classified into two sections: ryhtmic harmony (metric) and sound harmoniy (rhyme, rime etc.). Poetry has more harmony than all other literary genres.

Lêkolînerên hêja merheba. Em kêfxweş in ku Nûbihar Akademîyê bi vê jimara xwe ya şeşem sê sal li pey xwe hiştine û em hêvî dikin ku ev meşa wê dê salên dirêj bi dildarî bidome. Çawa ku di gotar û lêkolînên vê jimarê de jî dikare bê şopandin, di xebatên Kurdolojiyê de wek gelek qadên zanistên sosyal, metn di roleke navendî de ye. Çi çapkirî be, çi destxet be ferq nake, carinan tesbîtkirin û amadekirina metnan, carinan jî xebata li ser metnan ji bo lêkolînan dibin mijar. Aşkera xuya dike ku hizr û zanyariyeke akademîk û sîstematîk bê metn ne pêkan e. Nûbihar Akademî ji vê diyardeyê hay-dar e û li gor berpirsiyariya xwe ya li hember wê jî tevgerên xwe didomîne. Di vê jimara Nûbihar Akademîyê de pênc gotar, wergerek û dokumentek cih di-girin. Çar gotar, werger û dokument bi Kurdiya Kurmancî û gotarek jî bi Îngilîzî ha-tine amadekirin. Di vê jimarê de ji her yek ji qadên edebiyata modern, rojnamegerî û bîbliyografyaya Kurdolojiyê gotarek, ji qada edebiyata klasîk du gotar, dokumen-tek ji qada rojnamegeriyê û wegerek ji qada edebiyata klasîk cih digirin. Remezan Çeçen, di gotara xwe ya bi sernavê " Di Nav Modernîzasyonên Der-Ewrûpî de Tecrûbeya Kurdan " de di çarçoveya modernîteyên derveyê Ewropayê de li ser modernîteya Kurdan rawestiyaye. Çeçen modernîteya Kurdan wek modernîteyeke der-Ewrupî û modernîteyeke derengmayî pênase kiriye û li ser paşxanên Ewrupî û Osmanî yên vê modernîteyê, destpêkirina wê li Stenbolê, di çarçoveya tunebûna îmkanên dewletê de ciyawaziya modernîteya Kurdan ji modernîteyên dî yên Şerq-Îslamî û wek aktorên modernîteya Kurdan hizr û tevge-ra kesayetên ronakger ên Kurdan tesbîtên girîng dike. Seîd Veroj, di nivîsa xwe ya bi navê " Rojnamevanek Siyasetmedar-Rojnameyek Muxalif: Mewlanzade Rifat û Rojnameya Serbestî " de, li ser rewşenbîr, nivîskar û siyasetmedarê Kurd ê dawiya Osmaniyan Mewlanzade Rifat û temendirêjtirin rojnameya wê serdemê Serbestîyê ku 12 salan ji aliyê Mewlanzade Rifat ve hatiye weşandin rawestiyaye. Veroj, ji aliyekî ve jiyan, xebat, pîşe, nêrîn û siyaseta Mew-lanzade Rifat, ji aliyekî ve jî qonaxên rojnameya Serbestiyê û bi van ve girêdayî guherînên naverokî yên rojnameyê bi belge raxistine ber çavan. M. Zahir Ertekin, di nivîsa xwe ya bi sernavê " Mela Ebdulfettahê Hezroyî û Qesîdetu'l-Qelema Wî " de, li ser menzûmeyeke serbixwe ya helbestvanê Bakurî

Tarihî dönemlerde Kürtler ile Türklerin karşılaşmaları ve ardından da iki komşu olarak yeni bir hayata başlamaları, her iki halkın edebiyatları arasında da kaçınılmaz olarak münasebet ve alışveriş meydana getirmiştir. Kürt edebiyatının Türk edebiyatı ile ilişkisi her ne kadar onun Arap ve Fars edebiyatları ile olan ilişkisinden daha geç başlamışsa da bu iki edebiyat arasındaki münasebet tahmin edilenden daha zengin ve ilgi çekicidir, dolayısıyla da araştırılmaya değerdir. İki edebiyat arasındaki münasebet iki halkın siyasi ilişkileri ile parelellik arz ettiğinden ister istemez bu edebî ilişkilerin niteliği ve nicelliği siyasi ilişkilerin durumuna göre değişmiştir. Dolayısıyla, bu ilişki-lerin doğru anlaşılması için konunun tarihî devirler ve dönemler ışığında incelenmesi ve tarihî dönem özelliklerinin göz önünde bulundurulması elzemdir. Başlıktan da anlaşıldığı gibi, bu çalışmada sadece klasik edebiyat açısından Kürt ve Türk edebiyatları arasındaki münasebetler üzerinde durulacaktır. Bu yüzden modern edebiyat çerçevesinde ortaya çıkan münasebetler bu çalışmanın sınırları dışında-dır. Şu ana kadar modern edebiyat çerçevesinde Kürt ve Türk edebiyatları arasındak münasebet bazı araştırmacıların dikkatlerini çekmiş ve bu alanda bi miktar çalışma da yapılmıştır. 1 Klasik edebiyat çerçevesinde ise denebilir ki hemen hemen hiç çalış-ma yapılmamıştır. Bu da böyle bir çalışmanın önemli olduğu ve büyük bir boşluğu dolduracağı anlamına gelmektedir. Tarihî devirlere göre klasik Kürt ve Türk edebiyatları arasındaki münasebetlerin tespiti bu çalışmanın birinci amacıdır. Çalışmanın ikinci amacı başlangıç, gelişme ve

The sayyids that means Prophet Muhammed's family had dispersed at different times to all İslamic regions. The southeast of Anatolia is one of the importance regions which contain sayyid population, too. At present we can see four sayyid groups in this region. The Becirman's sayyids, the sheiks families, the tribes that consisted of sayyids and the Nakib's family settling in Diyarbakır city center. We can see many influences of sayyids in this region society. " Zew " activity, moral brotherhood that established between them and people, to swear by their names and to name children the famous sayyid's names can be indicated as examples for this influence. As a result of charters (For example sayyid's immunity from taxes and military service etc.) given to sayyids during the İslamic states history, many muteseyyids (people shows them as sayyid simulatingly) have emerged. With abolishment of niqabet foundation which had been established to protect sayyid's rights and to prevent mutasayyids, the number of mutasayyids are increased in Turkish Republice period. The urbanization and modernity constitutes the very preventive factors against tasayyud phenemenon in this region. Güneydoğu Anadolu'da gelenekçi yapı son zamanlara kadar hüküm sürmüş, seyyidler de bu yapının önemli öğelerinden birini teşkil etmiştir. Modern yaşam tarzına daha erken dönemde adapte olduğu için seyyidlik olgusuna da daha az rastlanan Batı Anadolu'nun aksine, Güneydoğu Anadolu'daki baskın seyyidlik olgusu dikkat çekici bir noktadadır. Makalemizde seyyidlerin bölgeye gelişleri, sosyal yaşam içerisinde seyyidliğin etkileri ve teseyyüd (seyyid olmadığı halde seyyidlik iddiasında bulunma) sorunu ele alınacaktır.

Ji zana, edîb û helbestvanên serdema mîrektiyên Kurmancan kêm kes hene ku gorên wan tên zanîn û nivîstekên li ser kêlên wan hatine xwendin. Lê di vê mijarê de Feqiyê Teyran îstîsnayek e. Lewra berî niha cihê gora wî derketibû meydanê û niha jî kêlên gora wî hatin dîtin û deşîfrekirin. Bi vî awayî zanyariyên derbareyê gora Feqiyê Teyran de bi her awayî zelal bûn. Di vê dokumantasyonê de em dê hem cih bidin belgeyên ku behsa cihê gora Feqiyê Teyran dikin, hem jî nivîstekên li ser kêlên gora Feqiyê Teyran pêşkêşî cîhana zanistê bikin.

PUXTE: " Mulemma " ew helbest in ku ne bi zimanekî tenê, bi du yan jî zêdetir zimanan hatine nivîsîn. Di vê gotarê de mulemmayên Ehmedê Xanî (m. 1707) û Şewqiyê Xanî (sedsala XIXem) yên çarzimanî ('Erebî, Farisî, Tirkî û Kurdiya Kurmancî) hatine berawirdkirin. Di gotarê de pêşî metnên helbestan ên rexneyî hatin dayîn, piştre her du mulemma ji aliyê helbestvanên wan û taybetiyên ruxsarî û naverokî ve hatin berawirdkirin; Di encamê de hat dîtin ku rêjeya bandora Ehmedê Xanî, ji rêjeya orjînalîteya Şewqiyê Xanî gelekî zêdetir e. Mulemmaya Şewqiyê Xanî, ji bo mulem-maya Ehmedê Xanî, wek nezîreyekê jî dikare bê hesibandin. Ev jî dide nîşandan ku Ehmedê Xanî ne tenê bi riya berhemên xwe, wî her weha bi riya helbestên xwe jî bandor li yên pey xwe kiriye. ABSTRACT: The poems that written in two or more languages are called " Mulemma ". In this article mulemmas of Ahmed-i Khani (Ehmedê Xanî-d.1707) and Shawqi-yi Khani (Şewqiyê Xanî-19 th Century) which were written in four languages (Arabic, Persian, Turkish and Kurmanji Kurdish) are compared. In the article firstly the critical texts of the poems are presented, later both mulemmas are compared in terms of their poets and structural and content features. As a result it was seen that the effect of Ehmedê Xanî was much more original

Şêx Muhyedînê Hênî (k.d.derdora 1897an) yek ji girîngtirîn helbestvanê klasîk ê serdema piştî mîrektiyan e. Paşxana wî ya edebî, wekî piraniya helbestvanên wê serdemê Xalidîtiya Neqşebendî ye. Lewra bavê wî bi xwe postnişînê şaxa Xalidiyan a Hênê bû. Şêx Muhyedîn ku mexlesên wî Sa'î û Heqî ne, hem li pey şopa Melayê Cizîrî helbestên klasîk nivîsîne, hem jî di mijara xwarinê de menzûmeyeke serbixwe nivîsiye. Di wê serdemê de li Hênê û Aqtepeyê di nivîsîna helbestên bi temaya xwarinê de bizaveke edebî derketiye meydanê. Bi qasî ku tê dîtin, di tarîxa edebiyata Kurdi de yegane helbestvanê klasîk ê ku di vî warî de berhemeke serbixwe nivîsiye Şêx Muhyedîn e. Ji ber ku di edebiyata Kurdî ya klasîk de di mijarên ladînî-beşerî de berhemên serbixwe kêm in, ev berhema nivîskar girîngiyeke taybet bi dest dixe. Berhema ku bi qasî 20 kom û 130 cureyên xwarinê di xwe de dihewîne, bi şêwazeke edebî xwarinên Kurdan ên serdema nivîskar, pênaseyên wan û menûya ser sifreyê radixe ber çavan. Berhem ji vî aliyî ve wekî berhemeke pêşserdemî dikare bê hesibandin. ABSTRACT: Sheikh Muhyedin Heni (about 1897) is one of the most prominent poet of the period of after principality. His literary background, like most poets of that period, is based on Khalidy branch

KURTE Heta niha xebatên ku li ser tarîxa edebiyata kurdî ya klasîk hatine kirin, wek rêbaz bi piranî di çarçoveya diyardeya zeman û perspektîfa kronolojîk de mane. Lêbelê di tesbîtkirina tarîxa edebiyata klasîk de diyardeya mekan û perspektîfa herêmî jî rêbazên girîng in. Di edebiyata kurdî ya klasîk de herêma Bedlîsê ji bo perspektîfa herêmî nimûneyeke girîng e. Di serdema mîrektiyan de desthilatdariya mîrektiyên Bedlîs û Hîzanê û di serdema piştî mîrektiyan de jî hebûna medrese û tekyayên girîng, ji bo derketin û pêşketina edebiyata kurdî ya klasîk li herêma Bedlîsê faktorên herî girîng in. Di vê xebatê de 17 helbestvanên klasîk ên devera Bedlîsê hatine tesbîtkirin û ji aliyê serdem, koç, dever û mehsûlên edebî ve li ser wan helbestvanan nirxandineke giştî hatiye kirin. ABSTRACT " Classic poets from regional perspective: the example of Bitlis' district " As a method, studies on history of classical kurdish literature have been carried out in the frame of time and chronological perspectives. However place and local perspectives are important phenomena in order to determine the history of classical literature. Bitlis province is a significant example for local perspective in the classical Kurdish literature. In the principality era, the reign of Bitlis and Hizan Principalities and after the principality era the existence of prominent madrasahs and Islamic lodges were the most dominant factors for emerge and development of classical Kurdish literature in then Bitlis province. In this study 17 poets from Bitlis province have been determined and a general critic has been carred out on these poets in terms of era, migration, local and literary products.