Piramide
- Hierdie artikel handel oor piramides in die algemeen. Vir die piramides in Egipte, sien Egiptiese piramide.
’n Piramide (van die Griekse πυραμίς, piramis[1]) is ’n struktuur met die vorm van ’n piramide; dus met ’n paar plat vlakke wat met ’n punt na bo loop. Die basis kan drie-, vier- of meerhoekig wees. In die boukuns word onder die term piramides verstaan monumente wat 'n ooreenkoms toon met die gelyknamige meetkundige figuur. Die term word byna uitsluitlik toegepas op bouwerke uit Ou Egipte en uit pre-Columbiaanse Sentraal-Amerika. Vergelykbare monumente soos die ziggoerats van Mesopotamië en sommige Hindoe-tempels word nie piramides genoem nie.
’n Piramide se ontwerp, met die grootste gewig naby die grond, beteken daar is minder materiaal bo wat ’n druk uitoefen. Dié verspreiding van gewig het vroeëre beskawings in staat gestel om stewige monumente te bou.
Baie beskawings dwarsoor die wêreld het piramides gebou. Die Rooi Piramide by Dahsjoer en die Groot Piramide van Giza, albei in Egipte, was duisende jare lank die grootste mensgemaakte strukture op aarde. Laasgenoemde, die graftome van farao Cheops, was een van die Sewe Wonders van die Antieke Wêreld, en is die enigste een wat nog bestaan. Dit is hoofsaaklik van kalksteen gebou (met groot, rooi granietblokke in sommige kamers) en word as ’n argitektoniese meesterstuk beskou. Dit bevat sowat 1,3 miljoen blokke van 2,5 tot 15 ton. Dit was oorspronklik 146,5 m hoog. Dit is die hoogste Egiptiese piramide.
Die grootste piramide wat volume betref, is die Groot Piramide van Cholula in die Mexikaanse staat Puebla.
Pre-Columbiaanse Sentraal-Amerika
[wysig | wysig bron]Die pre-Columbiaanse piramides is almal trappepiramides wat eindig in platforms waarop tempels gebou is. Die grootstes se heliing is nie so steil soos die van die Egiptiese piramides nie, terwyl die kleineres se helling juis baie steiler is. Die tempel bo-op die piramide word bereik deur trappe wat aan een of meer van die sykante aangebring is. Byna al die ou kulture in Sentraal-Amerika het piramides gebou; hulle word derhalwe in groot dele van Mexiko, Honduras, Guatemala en EI Salvador aangetref.
Die meeste van die piramides is gebou in die klassieke periode (van die begin van die Christelike jaartelling tot ca. 1000) en in die na-klassieke periode (tot die koms van die Spanjaarde in die 16e eeu). Enig in sy soort is die sogenaamde nissepiramide van El Tajin in die gebied van Veracruz (Mexiko), wat tussen die 4e en die 9e eeu gebou is. Op elke terras is ʼn reeks nisse waarin offerandes waarskynlik geplaas is. Die sogenaamde inskripsiepiramide (Palenque, Mexiko) is in die klassieke periode gebou.
In 1950 is ʼn grafkelder onder die bouwerk gevind, tot vandag toe ʼn unieke vonds. Die grootste piramide in Sentraal-Amerika is die piramide van die Son en die Maan by Teotihuacan in Mexiko (voor die 9e eeu n.C.), wat 63 m hoog is. Uit die Maya-Tolsteekse periode (na-klassiek) dateer groot godsdienstige sentra soos Chichén Itzá en Uxmal. Die piramides by die sentra is meestal laag, met 'n groot plat vlak bo-op, sodat daar nie eintlik meer van piramides gepraat kan word.
Verwysings
[wysig | wysig bron]Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Piramide.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir piramide.
