Nineteen Eighty-Four
Nineteen Eighty-Four
| |
|---|---|
| |
| Skrywer | George Orwell |
| Omslagontwerper | Michael Kennard |
| Land |  Verenigde Koninkryk |
| Taal | Engels |
| Genre | Dystopiese, politieke fiksie, sosiale wetenskapfiksie |
| Uitgewer | Secker & Warburg |
| Uitgegee | 8 Junie 1949 |
| Medium | Druk (Gebind en sagteband) |
| Bladsye | 328 |
Nineteen Eighty-Four (Negentien-vier-en-tagtig – 1984) is 'n distopiese roman deur die Britse skrywer George Orwell, grootliks geskryf in 1948 en gepubliseer in 1949. In hierdie boek bied Orwell sy visie op die Westerse wêreld in 1984, waarin die enkeling in 'n heeltemal hopelose stryd teen 'n totalitêre regime ondergaan. Dit is 'n waarskuwing teen totalitêre regimes, soos Nazi-Duitsland wat toe pas verslaan is en Josef Stalin se Sowjetunie.
Agtergrond
[wysig | wysig bron]Die storie is 'n bitter satire oor 'n politieke stelsel wat perfekte beheer het op die aksies van alle onderdane op alle vlakke. Die enigste politieke party beheer die siel van die mens en dus die hele meganisme van liefde en haat. Die ideologie van hierdie party word Engsoc (Engels: "Ingsoc") genoem. Alhoewel dit oorspronklik 'n sosialistiese ideaal nagestreef het, het daar niks na die revolusie gebly nie. Daar moet kennis geneem word dat beide die Bolsjewiste/Staliniste en die Nazi's hulself (nasionale) sosialiste genoem het.
'n Kenmerkende stelling is dus: "Vryheid is die vryheid om te sê dat twee plus twee vier maak, as dit toegestaan word, volg alles anders." Die punt is dat die Party kan sê dat twee plus twee vyf is en dat die hele geskiedenis in die argiewe verander word, asof dit nooit anders was nie. Met ander woorde, twee plus twee is nie vier, of drie of ses nie, maar wel wat die Party sê dit is. 'n Paar partyspeuke uit die boek is:
- Oorlog is vrede (war is peace)
- Vryheid is slawerny (freedom is slavery)
- Onkunde is mag (ignorance is strength)
George Orwell weet dit met 'n baie duidelike argument om 'n kern van die waarheid te gee. Daarbenewens is daar die verskillende ministeries met hul prominente name: die Ministerie van Vrede is betrokke by oorlogvoering. Die Ministerie van Waarheid verrig geskiedenisvervalsing in die staatsargief om te verseker dat die Party altyd perfekte voorspellings maak, die Ministerie van Oorvloed (Engels: "plenty") versprei kos en sorg vir 'n lae lewenstandaard en die Ministerie van Liefde is besig met totalitêre beheer, straf en marteling sodat alle onderdane toegewyde volgelinge van Big Brother word (as hulle nog nie klaar is nie).
Een van die middele waarmee die Party beheer oor die burgers probeer hou, is 'n nuwe taal: Nuwespraak (in die oorspronklike Engelse boek as Newspeak aangedui). Nuwespraak is 'n uiters saamgeperste vorm van die Engelse taal, waarin die Party verseker het dat alle woorde wat 'n negatiewe uitwerking daarop kan hê, verwyder is of 'n ander betekenis verkry het. Die uitdrukking van 'misdenk' (Nuwespraak vir 'verkeerde menings') word hierdeur onmoontlik gemaak.
Nineteen Eighty-Four is dus ook 'n boek oor taal en semantiek. Wanneer woorde hul betekenis verloor en mense nie genoeg woorde het om hul gedagtes uit te druk nie, kan hulle nie net ophou praat nie, hulle kan nie meer dink nie.
Die regime weet in die boek self hoe om in die kop van die hoofkarakter binne te dring, en hom uiteindelik van die Staat en Party te laat hou. Gedrag word ten volle voorafgeprogrammeer. Romantiese magte soos liefde en tradisies word heeltemal uitgewis. 'n Sterk parallel word gestel met Stalin se Sowejetunie. Big Brother sou kon instaan vir Joseph Stalin en Emmanuel Goldstein vir Leon Trotsky. Op een of ander stadium kom die hoofkarakters ou bekendes in die gevangenis tee, waarvan sommige selfs deur hul eie kinders verraai is. (Dit het ook in Stalin se Sowjetunie gebeur.) Die betrokke kind het dadelik 'n toekenning ontvang.
Die leser sal nie meer enigiets as vanselfsprekend kan aanvaar nie. Gaan die oorlog regtig aan, of skiet die regering self die vuurpyle om die mense onderdanig te hou? Is Goldstein se boek regtig van Goldstein? Bestaan Big Brother en Emmanuel Goldstein? Die protagonis lewe soos in 'n (nare) droom.
Die idees in die boek is nie heeltemal onafhanklik van die werklikheid nie. In die jare wat Orwell in daardie tyd as verslaggewer in die verskillende oorloë gewerk het, het hy gereeld opgemerk dat die pers soms 'n dubbele agenda gehad het en dat die stories as waarheid verkondig is wat glad nie gebeur het nie. In die voorwoord van sy boek Animal Farm het hy geskryf oor die persvryheid in Engeland, wat baie te wense oorgelaat het en gewaarsku het teen die totalitêre neigings wat hy waargeneem het. Dat die linkse intellektuele, veral die mense wat veronderstel was om vryhede te beskerm, die totalitarisme van die Sowjetunie verduur, waar die vryhede net onder vuur was, het hom bang gemaak. Die uitgewer van Animal Farm, wat 'n kritiese siening van die Sowjetunie het, sou hom baie kritiek op die hals haal. Die voorwoord van die Animal Farm het eers in die sewentigerjare verskyn.
Die troostelose en kleurlose lewensomstandighede in hierdie boek is nie net geïnspireer deur dit wat in die Sowjetunie gebeur nie, maar ook deur die uiters strawwe na-oorlogse lewe in Engeland waar tot 1953 voedsel en klere gerantsoeneer was.
Die verhaal
[wysig | wysig bron]
Winston Smith is 'n laer Partywerknemer in die Ministerie van Waarheid. Sy taak is om die koerantargiewe te verander. As Party werknemer is hy onderworpe aan streng beheer, na sy eie woonstel, met behulp van 'n 'teleskerm'. Die lewe is vervelig en kleurloos. Hy woon in Londen, hoofstad van die provinsie Lugstrook 1 van Oseanië. Hierdie land is voortdurend in oorlog.
Oorlogvoering is 'n doel op sigself vir die state van Winston Smith se wêreld. Kos word versprei weers die oorlog en die oorlogse ekonomie en vryheid word beperk. Hier kan parallel gesien word met die politieke situasie van die jare veertig en vyftig, maar miskien ook met hedendaagse ontwikkelings.
Die dwangbaadjie waarin hy moet loop, word te veel vir hom. Op een punt doen hy iets ongehoord: hy koop 'n dagboek en begin om sy gedagtes neer te skryf. Volgens hom is dit die enigste ding wat die Party nie van hom kan wegneem of manipuleer nie. Hy ontmoet Julia, op wie hy verlief raak. Sy is, hoewel uiterlik 'n fanatiese partymedewerker, ook iemand wat moeg is vir die maatskaplike dwangbaadjie en twyfel aan die standaarde en waardes wat deur die Party opgelê word. Hulle gaan saam bed toe. Dit is ook ongehoord, aangesien seks vir voortplanting moet dien en nie vir plesier nie. Ten slotte maak hulle kontak met O'Brien, 'n hoër Party lid wat ook 'n lid van die weerstand is. Hy gee Winston 'n boek deur Emmanuel Goldstein, die ontvrugte teenstander van Big Brother, waarin ENGSOC vernietigend gekritiseer word.
Die Gedagtepolisie, wat die uiteenlopende idees veg, trek hulle uiteindelik vas. O'Brien blyk 'n agent te wees en neem van die ondervraging en marteling homself waar. Goldstein se boek blyk deur homself geskryf te wees. Op die vraag of Winston of Big Brother bestaan, kry hy 'n ontwykende antwoord. Op sy vraag waaroor dit nou eintlik gaan, kry hy 'n antwoord: mag. Dit beteken dat hy nie self kan besluit of twee plus twee vier is nie. Winston word gemartel, verstandelik afgebreek, geïndoktrineer en uitgelewer aan sy grootste vrees: rotte; nie net om hom te laat bely dat hy die amptelike waarheid betwyfel het nie, maar ook vir hom om die Party en Big Brother lief te hê.
Na hierdie behandeling word Winston vrygelaat en kry ons hom terug in 'n kafee. Die teleskerm roep met baie fanfare iets uit oor 'n groot militêre oorwinning in Afrika. Aan die einde van die storie, sit Winston in die aand en dagdroom dat hy 'n nekskoot in die Ministerie van Liefde kry, die nekskoot wat O'Brien aan hom belowe het. Aan die einde van die boek dink Winston: "Ek het die oorwinning deur myself bekom. Ek is lief vir Big Brother."
Verwerkings
[wysig | wysig bron]1984 is verskeie kere verwek vir film, televisie en drama:
- 1984, 'n Amerikaanse televisiereeks uit 1953
- 1984, 'n film uit 1956
- 1984, 'n hoorspel
- 1984, 'n opera uit 2005
- 1984, 'n toneelstuk geskryf deur die Kanadese toneelskrywer David Elendune
- 1984, 'n toneelstuk geskryf deur die Nederlandse toneelskrywer Jaap Postma, as afstudeerprojek in 1984 aan die Theaterskool Utrecht
- 1984, 'n toneelstuk deur Michael Gene Sullivan
- Nineteen Eighty-Four, 'n Britse televisiereeks uit 1984
- Nineteen Eighty-Four, 'n film uit 1984
- Theatre 625: The World of George Orwell: 1984
Notas
[wysig | wysig bron]| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Nineteen Eighty-Four.
