Lyfland
Lyfland, verouderd, Liefland,[1] ook Eifland, Latyn Livonia, Pools Liwonia, Lyfs Līvõmō, Lets Vidzeme, Russies Ливония (Liwonija), Esties Liivimaa is die naam van 'n historiese streek in die Baltikum. Die Naam is afgelei van die Fins-Oegriese stam van die Liv.
Lyfland beskryf in 'n breër sin, die gebied van die hedendaagse State Estland en Letland in die voormalige Meesterdom Lyfland binne die staat van die Duitse Orde. Lyfland, in die enger sin beskryf slegs die streek noord van Riga tot by die Peipusmeer, wat gebiedsgewys ooreenstem met die Lettiese streek van Vidzeme in die suidelike helfte van Estland. Deesdae word dikwels net Vidzeme met Lyfland vergelyk, wat nog 'n vernouing van die begrip tot gevolg het.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Die eerste nedersettings op die gebied van vandag se Baltiese State van Litaue, Letland en Estland het hulle oorsprong in die tyd van die eerste eeu voor Christus. In die gebied het naas die Baltiese stamme van o.a. die Koere, Semigalliers, Selone, Lettgalle was daar ook die fins-Ugrianse Livs veral in die noorde. Om 1200 na Christus was hul nedersettingsgebied die Dünamündung om die huidige stad Riga, en dan die gebied langs die kus van die Oossee in 'n noordelike en westelike rigting. Die bevolkte gebied het tot in die suide van die huidige Estland gestrek. Die getal lede van die Liviese stamme van hierdie tydperk word om 20,000 beraam.[2]
Die Middeleeue en die vroeë moderne tyd
[wysig | wysig bron]Duitse Heerskappy
[wysig | wysig bron]In die laat-middeleeue het die naam Lyfland (toe ook Eifland) die hele grondgebied van die Lyflandse orde (Schwertbrüderorden) beskryf, die huidige Letland en Estland (sonder die Deense deel in die Noorde van Estland). Die gebied is in die 13de eeu deur die Lyflandse orde onder die leierskap van die in Bremen gebore Biskop van Riga Albert I von Buxhöveden verower (en is Lyfland sodoende as 'n territoriale entiteit geskep); die Lyflandse orde het in 1237 deel van die Duitse orde geword. Anders as in Pruise, kon die Duitse orde in Lyfland – ook na die Slag van Tannenberg (1410) – hulleself as belangrikse heersers in Lyfland seëvier. Hierdie prestasie is te veral te danke aan die landmeesters Johann Freytag von Loringhoven (1483–1494), en Wolter von Plettenberg (1494–1535). Onder Plettenberg, was as Duitse Meester self Katoliek gebly het, begin vanaf 1524 die Reformasie in Lyfland, sonder dat daar enige geweld tussen Katolieke en Protestante. Na die ondergang van Oudlyfland in 1561 het dit duidelik geword dat die Protestantisme die belangrikste skakel tussen die Duitsers, Estlanders en Letlanders in Altlivlands geword het. Protestantse pastore het buitengewoon baie daartoe bygedra dat daar 'n groeiende konvergensie tussen hul volke ontstaan het, ook kultureel. In die verskeie staatsstrukture – en selfs in die tyd van die Letse en Estnies emansipasie – kon hierdie samehorigheid het nooit volhoubaar vernietig word nie.
Poolse, Deense en Sweedse oorheersing
[wysig | wysig bron]Op die Augsburgse Reichstag van 1530 is Lyfland, sonder enige praktiese gevolge – deel van die Heilige Romeinse Ryk verklaar. 1558 het die Lyflandse oorlog begin met die inval van Russiese troepe; sommige dele van die land het tot 1582 beset gebly. Om hulleself teen die Russiese bedreiging te beveilig, het Kurland en Lyfland, verteenwoordig deur hulle Ridders, hulleself in 1561 onder die Poolse gesag gestel: Van Kurland het onder Poolse Lehnshoheit – die sekulêre Hertogdom Kurland en Semgale geword, onder die laaste landsmeester van die Duitse orde in Lyfland, Gotthard Kettler, terwyl die werklike Lyfland direk aan Litaue oorgedra is. Later het Lyfland in die staat van Pole-Litaue , 'n soort medeeiendom van die twee deelstate gevorm het. Estland en die eiland van Ösel (Saaremaa) het vir dieselfde rede en ook verteenwoordig deur hulle ridders, hulle aan die Deense en Sweedse gesag onderwerp. As gevolg van hierdie onderdeling in verskillende gebiede het die betekenis van die Naam van Lyfland verder vernou op die gebiede noord van die Düna-rivier en na die gebiede suidwes van die Peipusmeer.
In 1629 het die grootste gedeelte van Livonia deur verowering deur Gustav II Adolf as provinsie Sweeds-Lyfland deel van Swede geword; slegs die gebied om Dünaburg (Daugavpils) sowel as Kurland pools gebly en is Pools-Lyfland genoem.
Russiese Oossee Provinsie tussen 1721–1919
[wysig | wysig bron]
In 1721 word die streek deur Pieter die Grote verower en word deel van Rusland. Saam met die destydse Estland (hedendaagse Noordelike deel van die Republiek van Estland) en Kurland (sedert 1795) het dit een van die drie Russiese Oossee provinsies gevorm, wat deur die Duits-Baltiese adel, elk onafhanklik bestuur is. Die Keiserlike Russiese goevernement Lyfland wat van 1721 tot 1919 bestaan het, met sy hoofstad in Riga (wat voorheen onder die afwisselende heersers 'n sekere mate van outonomie geniet het) en die Universiteitsstad van Dorpat (Tartu), het uit ongeveer die hedendaagse suid-Estland (Tartu) en Noord-Oos Letland, tot die Düna-rivier bestaan. Die Letse gedeelte van hierdie woudryke gebied is (wat onder die plaaslike naam van Vidzeme bekend is), is een van die vier historiese provinsies van die land. Dit sluit die gebied van Valmiera (Wolmar), Sigulda (Sigulda) en Cēsis (Wenden), sowel as na die rivier Gauja (Lyflandse Aa) in.
Die oorblywende gedeelte van Lyfland wat aan Pole toegeval het, is in 1772 tydens die Eerste verdeling van die Pole aan die Russiese Ryk toegeken en het deel geword van die provinsie van Vitebsk. Hierdie gebied is in 1919 aan Letland toegeken waar die streek as Letgallen (lett. Latgale). bekend gestaan het
Die groot landgoedere en stede van Lyfland (en dus die kerk en skole) was grotendeels deur die Duitssprekende bevolking beheer.
Tydens die Eerste Wêreldoorlog het die bevolking van die provinsie aan die kant van Rusland teen Duitsland geveg, wat veral 'n probleem vir die Duitssprekende bevolking geskep het, wat deur die Russe met wantroue bejeën is. Tydens die oorlog het Rusland 'n streng transformasieproses begin om die opvoedkundige en kultuurinstellings van die Duitssprekende minderheid te dwing om Russies as voertaal te gebruik. Bosjewistiese opstokers het ook gereelde aanslae op die eienaars van die afgeleë landgoedere geloods.
Na die Oktoberrevolusie in 1917 het die Bosjewieke die intelligentia van die Duitssprekende minderheid gevangegeneem en is honderde vooraanstaande burgers vermoor voordat die jeug van die Duissprekende minderheid (meestal ontslane soldate van die Russiese weermag) die Bolsjewieke tot voor St Petersburg kon verdryf in 1919. Soos die volkermoord op die Armeniërs in 1915 vir die wêreld onbekend sou gebly het as Franz Werfel nie die roman "Die vierzig Tage der Musa Dagh" sou gepubliseer het nie, so ook het die Roman-trilogie van Siegfried von Vegesack "Eine Baltische Tragödie", die volkemoord aan die Duitssprekende minderheid in Lyfland bekendgestel.
Na die Eerste Wêreldoorlog
[wysig | wysig bron]Omdat Lyfland geen uniforme etniese bevolking gehad het, maar hoofsaaklik deur Estoniers en Lette met 'n Duitssprekende minderheid bewoon is, is dit na in1918 na die einde van die Eerste Wêreldoorlog in Estland en Letland verdeel. Die streek wat aan Estland toegeken is het geen eie naam gehad nie, terwyl die streek wat aan Lettland toegeken is Vidzeme (vertaalbaar met die middelland) genoem word – vandaar die verdere vernouing van die begrip Lyfland in die onlangse tyd, waar Lyfland en Vidzeme gelykgestel word.
Die groot landgoedere van die Duitssprekende adel is na die oorlog opgebreek en is die grond aan die Estniese en Lettiese meerderheid toegeken. Omdat die Duitssprekende minderheid daardeur 'n groot gedeelte van sy ekonomiese basis ontneem is, het 'n groot gedeelte van die minderheid wat oorleef het in daardie tyd Duitsland toe geëmigreer. Estnies en Letties is as amptelike tale van die onderskeie nuwe lande erken.
Middeleeuse stede in Lyfland
[wysig | wysig bron]Om 1561 het die volgende stede (jaar van stadsreg) bestaan:
Vrye Stad Van Riga
[wysig | wysig bron]- Riga, lets: Riga, (in 1201) – die eerste en grootste stad van Livonia, 'n Vrye Hanse stad en die setel van die Aartsbiskop en die landmeester.
Gebied van die Orde
[wysig | wysig bron]- Wenden Cēsis (1224) – die setel van die meester.
- Reval Tallinn (1248) – een van die drie grootste stede in Livonia.
- Pernau Pärnu (1265)
- Fellin Viljandi (1283)
- Weissenstein Paide (1291)
- Wesenberg Rakvere (1302)
- Wolmar , Valmiera (1323)
- Narva Narva (1345)
- Goldingen Kuldīga (1347)
- Mitau Jelgava (1376)
- Ventspils Ventspils (1378)
Die Aarts-bisdom van Riga
[wysig | wysig bron]- Kockenhausen Koknese (1277)
- Roop Straupe (1325)
- Lemsal Limbaži (1368)
Prins-bisdom van Dorpat
[wysig | wysig bron]- Dorpat Tartu (1230) – die belangrikste setel van die Furstbischof van Dorpat, een van die drie grootste stede in Lyfland.
Prins-bisdom van Oesel-Wiek
[wysig | wysig bron]- Haapsalu Haapsalu (1279)
Prins-bisdom van Koerland
[wysig | wysig bron]- Hasenpoth Aizpute (1378)
- Pilten Piltene (1557)
Moderne Stede
[wysig | wysig bron]In vandag se Lettiese deel
[wysig | wysig bron]
|
In die hedendaagse Estiese deel
[wysig | wysig bron]
|
Sien ook
[wysig | wysig bron]Literatuur
[wysig | wysig bron]in volgorde van voorkoms
- Friedrich Konrad Gadebusch: Abhandlung von Livländischen Geschichtsschreibern. Hartknoch, Riga 1773, 282 Seiten, books.google.de
- Johann Bernhard von Fischer: Versuch einer Naturgeschichte von Livland, Friedrich Nicolovius, 2. Auflage, Königsberg 1791 (Anhang enthält u. a. unaufgeklapptes Faltbild der Stadt Narva), books.google.de
- Johann Karl Bähr: Die Gräber der Liven. Rudolf Kuntze, Dresden 1850, books.google.de
- Kurd von Schlözer: Livland und die Anfänge deutschen Lebens im baltischen Norden. Wilhelm Hertz, Berlin 1850, books.google.de
- Wolfgang Bender: Bernhard II. zur Lippe und die Mission in Livland. In: Jutta Prieur (Hg.): Lippe und Livland. Mittelalterliche Herrschaftsbildung im Zeichen der Rose. Verlag für Regionalgeschichte, Gütersloh 2008, ISBN 978-3-89534-752-8, S. 147–168.
- Sonja Birli: Livland, Liven. In: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA). 2.Auflage. Band 18, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2001, ISBN 3-11-016950-9, S. 533–535.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Lyfland.- Fakten zu Lettland
- Fakten zu Livland
- Die Livländische Ritterschaft auf der Internetseite des Verbandes der Baltischen Ritterschaften e.V.
- Uldis Balodis: Livonian History(Mementovom 17.Februar 2005 im Internet Archive) (en)
