Groot Depressie
Foto geneem deur Dorothea Lange
Die Groot Depressie was 'n wêreldwye ekonomiese ineensinking van 1929 tot 1933. Die tydstip waarop dit die verskillende lande getref het, het verskil, maar in die meeste lande het die Groot Depressie in 1929 begin en tot in die laat 1930's voortgewoed.[1] Dit was die langste, mees intense en mees wydverspreide depressie van die 20ste eeu.[2] Die Groot Depressie word oor die algemeen as voorbeeld genoem om te wys hoe ver die wêreldekonomie agteruit kan gaan.[3]
Die ineenstorting van die Wall Street-aandelebeurs op 29 Oktober 1929 het regstreeks gelei tot die ekonomiese insinking toe Amerikaanse lenings aan Europa beëindig is en sakevertroue wêreldwyd drasties afgeneem het. 'n Groot Oostenrykse bank het ook in duie gestort, wat destabilisering in Sentraal- en Oos-Europa tot gevolg gehad het.
In Suid-Afrika het die Pakt-regering onder die eerste minister, genl. J.B.M. Hertzog, hardkoppig geweier om Brittanje se voorbeeld te volg en van die goudstandaard afstand te doen omdat die regering wou bewys dat Suid-Afrika 'n onafhanklike staat was wat sy eie besluite kon neem. Dit het die uitwerking van die depressie vererger deur die uitvloei van kapitaal uit die land aan te moedig en 'n afname in uitvoere te vererger.
Suid-Afrika het uiteindelik in 1932, deels danksy die ingryping en pleidooie van adv. Tielman Roos, toegegee en die goudstandaard laat vaar. As grootste goudprodusent ter wêreld het dit onmiddellik meegebring dat die goudprys gestyg het en die afwaartse neiging in die ekonomie is omgekeer. 'n Lang tydperk van ekonomiese groei het gevolg wat eers tydens die insinking ná die Tweede Wêreldoorlog ten einde geloop het.
Verloop
[wysig | wysig bron]Die depressie het op 4 September 1929 in die Verenigde State van Amerika met die skerp val in aandelepryse begin. In Oktober 1929 het die Wallstraat-aandelebeurs totaal in duie gestort. Dit het bekend geword as Swart Dinsdag. Tussen 1929 en 1932 het die algemene verbruikersindeks wêreldwyd met 15% geval--in vergelyking met die Groot Resessie van 2008/2009, toe die internasionale verbruikersindeks met minder as 1% gedaal het.[4] Sommige lande kon daarin slaag om teen die middel van die 1930's te begin herstel, maar in baie ander lande het die Groot Depressie tot met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog voortgeduur.[5]
Die Groot Depressie het 'n verwoestende uitwerking op beide ryk en arm lande gehad. Persoonlike inkomstebelasting, winste en verbruikerspryse het geval, terwyl internasionale handel met meer as 50% gedaal het. Werkloosheid het in Amerika met 25% toegeneem en in sommige ander lande was soveel as 33% van die bevolking sonder werk.[6]
Stede wêreldwyd is swaar getref, veral dié wat aangewese was op swaar nywerhede. Konstruksiewerk is in baie lande totaal tot stilstand gedwing. Plaasgemeenskappe en landelike gebiede het swaar gekry met oespryse wat sowat 60% gedaal het.[7][8][9][10]
Die begin
[wysig | wysig bron]
Ekonomiese geskiedskrywers reken oor die algemeen dat die ineenstorting van die Amerikaanse aandelebeurs die begin van die Groot Depressie was maar,[11] sommiges is egter skepties en sien die ineenstorting eerder as 'n simptoom, as wat dit die oorsaak daarvan was.[6][12][13]
Die agteruitgang van die Amerikaanse ekonomie het 'n internasionale kettingreaksie begin vanwaar die meeste ander lande ook in die Groot Depressie verval het.
Oorsake
[wysig | wysig bron]
Namate die Depressie sy tol eis het die Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt met openbare sektor- en plaas-subsidies en ander meganismes desperaat probeer om die Amerikaanse ekonomie weer op dreef te kry. Dit het, volgens kenners, die ekonomie gestimuleer, maar Roosevelt het glad nie genoeg bestee om die ekonomie heeltemal uit die resessie te neem nie. Die resessie het voortgeduur tot en met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog.[14][15][16]
Keerpunt en herstel
[wysig | wysig bron]In die meeste lande het die herstel van die Groot Depressie in 1933 beginI,[11] maar die Verenigde State van Amerika het nog vir 'n dekade verder gespook om terug te kon kom by sy Bruto nasionale produk ( BNP ) van 1929 en het steeds met 'n werkloosheidsyfer van sowat 15% in 1940 gesit, hoewel dit darem beter was as die 25% in 1933.
Tweede Wêreldoorlog en herstel
[wysig | wysig bron]Die algemene opvatting onder ekonomiese historici is dat die Groot Depressie met die aanvang van die Tweede Wêreldoorlog geëindig het. Baie kenners meen die geld wat vir die oorlog bestee is, het in 'n groot mate die herstel van die Groot Depressie versnel, hoewel ander weer glo dit het nie werklik so 'n groot rol gespeel nie. Die oorlog het egter gehelp om werkloosheid te verminder.[11][17][18][19]
Nagevolge
[wysig | wysig bron]Die meeste lande het hulpskemas op die been gebring en in die meeste gevalle het haglike ekonomiese toestande politieke opstande tot gevolg gehad wat die mense polities regs laat neig het. Talle Europese en Latyns-Amerikaanse lande het van 'n demokrasie na diktature en gesagstate beweeg. Die bekendste hiervan is natuurlik die ontstaan van Nazi-Duitsland in 1933.[20][21]
Suid-Afrika
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Groot Depressie in Suid-Afrika.
Namate die wêreldhandel agteruit gegaan het, het die aanvraag na Suid-Afrika se landbouprodukte en minerale uitvoere ook drasties afgeneem. Die Carnegie-Kommissie se ondersoek na die Armblankevraagstuk in Suid-Afrika het in 1931 tot die slotsom gekom dat byna een-derde van alle Afrikaners as armlastiges leef. Die sosiale krisis wat die depressie in Suid-Afrika veroorsaak het, was die begin van die skeuring in Afrikanergeledere tussen die "gesuiwerde" en die "smelter' faksies binne die Nasionale Party en die Nasionale Party se daaropvolgende samesmelting met die Suid-Afrikaanse Party.[22][23]
Leesstof
[wysig | wysig bron]Daar is talle geskrifte oor die Groot Depressie gepubliseer deur skrywers wat 'n era van finansiële- sowel as die emosionele trauma van dié tydvak geboekstaaf het. Die bekendste hiervan is verseker John Steinbeck se The Grapes of Wrath wat in 1939 gepubliseer en vir hom die Pulitzerprys en die Nobelprys laat wen het. Nog een van Steinbeck is Of Mice and Men en Harper Lee se To Kill a Mockingbird.[24][25][26][27]
Galery
[wysig | wysig bron]-
'n Vroulike fabriekswerker in Fort Worth, Texas, in 1942. Die vroue het in die arbeidmark inbeweeg namate die mans vir die weermag opgeroep is. -
'n Brandarm Amerikaanse gesin by hulle plakkershut-1936. -
Werklose mans betoog in Toronto en Ontario in Kanada. -
Adolf Hitler in 1935. -
Werkloses voor 'n werkplek in Londen-1930. -
Werklose Amerikaners staan in toue in Chicago by 'n sopkombuis en wag vir kos-1931.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Bronne
[wysig | wysig bron]- Scannell, J.P., Die Afrikaanse Kernensiklopedie, Nasionale Boekhandel Beperk, Kaapstad (et. al.), 1965.
- Cameron, Trewhella (hoofred.), Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika, Human & Rousseau, Kaapstad en Pretoria, 1986.
- Van der Spuy, D.C. (hoofred.), Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika (Eerste Uitgawe), Departement van Inligting, Pretoria, 1975.
- Saunders, Christopher C. (raadgewende red.), An Illustrated Dictionary of South African History, Ibis Books and Editorial Services cc, Sandton, 1994.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ John A. Garraty, The Great Depression (1986)
- ↑ Charles Duhigg, "Depression, You Say?
- ↑ Barry Eichengreen, Hall of Mirrors: The Great Depression, The Great Recession, and the Uses-and Misuses-of History (2014)
- ↑ Roger Lowenstein, "History Repeating," Wall Street Journal Jan 14, 2015
- ↑ Garraty, Great Depression (1986) ch1
- ↑ 6,0 6,1 Frank, Robert H.; Bernanke, Ben S. (2007).
- ↑ "Commodity Data".
- ↑ Cochrane, Willard W. (1958).
- ↑ "World Economic Survey 1932–33".
- ↑ Mitchell, Depression Decade
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Great Depression, Encyclopædia Britannica
- ↑ "Economics focus: The Great Depression".
- ↑ "1998/99 Prognosis Based Upon 1929 Market Autopsy".
- ↑ Klein, Lawrence R. (1947).
- ↑ Fisher, Irving (October 1933).
- ↑ "Bank Failures" Geargiveer 19 Februarie 2009 op Wayback Machine.
- ↑ Referring to the effect of World War II spending on the economy, economist John Kenneth Galbraith said, "One could not have had a better demonstration of the Keynesian ideas."
- ↑ Romer, Christina D. (1992).
- ↑ Great Depression and World War II.
- ↑ Germany – Economic, Public Broadcasting Service (PBS).
- ↑ http://www.historyplace.com/worldwar2/riseofhitler/runs.htm
- ↑ Dan O'Meara, Volkskapitalisme: class, capital, and ideology in the development of Afrikaner nationalism, 1934–1948 (Cambridge University Press, 1983).
- ↑ The Great Depression and the 1930S, Federal Research Division of the Library of Congress.
- ↑ David Taylor, Soul of a People: The WPA Writers' Project Uncovers Depression America (2009).
- ↑ Jerre Mangione, The Dream and the Deal: The Federal Writers' Project, 1935–1943 (1996)
- ↑ Jerrold Hirsch, Portrait of America: A Cultural History of the Federal Writers' Project (2006)
- ↑ Stacy I. Morgan, Rethinking Social Realism: African American art and literature, 1930–1953 (2004), p. 244.
