finsk

Finsk har 8 korte vokalar, a, e, i, o, u, y, ä, ö, og 8 lange vokalar, aa, ee, ii, oo, uu, yy, ää, öö. Ser vi bort ifrå nyare lånord, finst det 12 korte konsonantar, p, t, k, d, s, h, v, j, l, r, m, n, og 9 lange konsonantar, pp, tt, kk, ss, ll, rr, mm, nn, ng [ŋŋ]. I lånord finn ein òg b, g, f og š [ʃ], som i bolševikki ‘bolsjevik’ og grafiitti ‘grafitt’. Konsonantane p, t og k blir uttala utan pustelyd (aspirasjon) som i fransk og forskjellig frå det vi finn i dei skandinaviske språka. Lange konsonantar finst aldri heilt fremst eller heilt i slutten på eit ord, og det same gjeld i stor grad for konsonantgrupper.

Følgjande døme viser korleis vokal- og konsonantlengd skil mellom ulike ord i finsk: tuli 'eld', tulli 'toll', tuuli 'vind'; tulla 'å kome', tuulla 'å blåse', Tuula (eit kvinnenamn); kansa 'folk', kanssa 'saman med'.

Trykket er i finsk alltid på første stavinga i eit ord.

Ein skil mellom dei bakre vokalane a, aa, o, oo, u, uu, dei tilsvarande fremre vokalane y, yy, ä, ää, ö, öö og dei nøytrale vokalane e, ee, i, ii. Finsk har vokalharmoni, som inneber at bakre og fremre vokalar ikkje kan førekome i det same ordet – jamfør pouta ‘opphaldsvêr’ med berre bakre vokalar og pöytä ‘bord’ med berre fremre vokalar. Dei nøytrale vokalane kan kombinerast med både bakre og fremre vokalar, som i orda metso ‘tiur’ og metsä ‘skog’.

På grunn av vokalharmonien vekslar mange endingar mellom éi form med fremre vokalar og éi form med bakre vokalar alt etter som rota har fremre eller bakre vokalar. Av ordet talo 'hus' med bakre vokalar dannar ein formene talosta 'frå huset' og talossa 'i huset', medan av kylä 'bygd' som har fremre vokalar, er dei tilsvarande formene kylästä 'frå bygda' og kylässä 'i bygda'.

Dei fleste finske substantiva, adjektiva og verba har stadieveksling, som tyder at dei har to ulike stammeformer alt etter som ordet har ei ending som begynner med konsonant eller ikkje.

Her er nokre døme på vekslinga i substantiv, der vi kan samanlikne nominativsforma utan ending med genitivsforma med endinga -n: tukka 'hår' – tuka-n, maito 'mjølk' – maido-n, jalka 'fot' – jala-n. Stadieveksling er vanleg i austersjøfinske og samiske språk.

Finske substantiv skil mellom eintal (talo 'eit hus/huset') og fleirtal (talot 'hus/husa') og blir bøygde i 15 kasus. Dette kan illustrerast med nokre kasusformer av auto 'bil': akkusativ og genitiv auton 'bilen(s)', inessiv autossa 'i bilen', adessiv autolla '(opp) på bilen', elativ autosta 'ut av bilen', illativ autoon 'inn i bilen', ablativ autolta 'bort frå bilen' osb.

Eit spesielt og vanleg kasus er partitiv, som uttrykkjer ei ubunden (ubestemt) mengd. I følgjande setningar er maitoa partitiv av maito 'mjølk': Maito on kaapissa 'Mjølka er i skåpet', Kaapissa on maitoa 'Det er mjølk i skåpet'; Juon maidon 'Eg drikk mjølka', Juon maitoa 'Eg drikk mjølk'.

Eigedomstilhøve blir uttrykte ved endingar, til dømes autoni 'bilen min', autosi 'bilen din', automme 'bilen vår' osb.

Verba i finsk blir bøygde i eintal og fleirtal, i første, andre og tredje person og i notid og fortid. Finske verb har inga eiga framtidsform.

Nekting blir uttrykt ved eit eige verb (en 'eg ikkje', et 'du ikkje' osv.), jamfør Tulen 'Eg kjem', Tulin 'Eg kom', Tulet 'Du kjem', En tule 'Eg kjem ikkje', Et tule 'Du kjem ikkje'.

Vidare har finsk eit rikt system av infinitivar og partisipp som svarar til leddsetningar og adleddsetningar i norsk og andre indoeuropeiske språk.

Ordstillinga i finsk er nokså fri og blir mykje nytta til å uttrykkje tydingsnyansar, jamfør Auto on kadulla 'Bilen er i gata', Kadulla on auto 'Det er ein bil i gata'.

Ei rekkje partiklar som er karakteristiske for finsk kan også føyast til ulike ord i setninga. Til dømes blir ja/nei-spørsmål danna med spørjepartikkelen -ko eller -kö (valet er styrt av vokalharmonien): Onko Heikki koulussa? 'Er Heikki på skulen?', Heikkikö on koulussa? 'Er det Heikki som er på skulen?', Koulussako Heikki on? 'Er det på skulen Heikki er?'