ગુજરાત ગૌણ સેવા પસંદગી મંડળ, ગાંધીનગર

જાહે રાત ક્રમાંક:૩૦૮/૨૦૨૫૨૬-મ્યુનનનસપલ સેનેટરી ઈન્સ્પેક્ટર, વગગ-૩ સંવગગની ્પધાગત્મક

કસોટીના નવગતવાર અભ્યાસક્રમ અંગેની અગત્યની સૂચના
DETAILED SYLLABUS OF EXAM
PART: A (60 MARKS)
(1) Reasoning & Data Interpretation (30 Questions, 30 Marks)
1. Problems on Ages
2. Venn Diagram
3. Visual reasoning
4. Blood Relation
5. Arithmetic Reasoning
6. Data interpretation (charts, graphs, tables)
7. Data Sufficiency
(2) Quantitative Aptitude (30 Questions, 30 Marks)
1. Number Systems
2. Simplification and Algebra
3. Arithmetic and Geometric Progression
4. Average
5. Percentage
6. Profit-Loss
7. Ratio and Proportion
8. Partnership
9. Time and Work
10. Time, Speed and Distance
11. Work, Wages and Chain Rule
PART: B (150 MARKS)
(1) Constitution of India (10 Questions, 10 Marks)
1. Preamble of the Constitution
2. Fundamental Rights
3. Directive Principles of State Policy
4. Fundamental Duty
5. Power, Role and Responsibility of President, Vice President and Governor
6. Parliamentary System
7. Amendment of Indian Constitution, Emergency Provisions in Indian
Constitution
8. Centre – State Government and Their Relation
9. Judicial System of Indian Constitution
10. Constitutional Bodies
(2) Current Affairs (10 Questions, 10 Marks)
 1. Current Events of State, National and International Importance
(3) Comprehension (Gujarati {5 marks} & English {5 marks})
(10 Questions, 10 Marks)
1. To Assess Comprehension, Interpretation and Inference Skills
A paragraph given with set of question on the basis of paragraph
or statement and assertion type question can be asked
(4) Questions and Its Applications related to Educational Qualification
(120 Questions, 120 Marks)

NO Questions and Its Applications related to Technical Marks

Qualification

1 Unerstandig of Health Sanitary inspector 10

Basic Understanding of Sanitary Health Inspector:
Duties and responsibilities of Sanitary health inspector, Importance
of Sanitation, Health and Hygiene, Sanitary scope in Municipal
Corporation, Trade fairs, public health sanitation, water bodies,
slums, vulnerable pockets, restaurants, hotel etc.; Ethics in
healthcare- Privacy, Confidentiality, Consent, Medico legal aspects,
professionalism and values.
Basics of Emergency Care and Life Support Skills:
Basic emergency care- First aid and Triage, Vital signs, Identifying
signs and taking measure for chocking and Heimlich Manoeuvre,
bleeding including nose bleeds, minor burns, hypothermia, asthma.
attack, bites and stings, fainting and sprain; Ventilation including use
of bag-valve-masks (BMVs): One and two-rescuer CPR, Using an
AED (Automated external defibrillator); Managing emerge care
including moving prances-log transfer; Disaster prepuedasistrar and
management.
2 Liquid, Solid and Bio-Medical Waste Management 20
Bio-medical Waste Management:
Definition and description of Medical Waste, Sources of Bio-
medical Waste; Waste Minimization; Classification of hazardous
medical waste; Characterization of health-care waste; Legislative,
Regulatory and Policy aspects of Health-care waste; Waste
minimization, Recycling symbols for plastics, Recycling and
recovery, Environmental management systems, Minimum approach
to waste minimization; Sorting Principles, Handling of bags,
Hazardous waste handling rules.; Various methods, Precautions
during collection, Storage & Transportation of Hospital Waste.;
Treatment and disposal methods, Incineration, Chemical
 disinfection, Needle extraction or destruction, Encapsulation;
Personal protective equipment, Personal hygiene, Emergency
measures, Training.
Solid Waste Disposal:
Source, generation, storage, collection and disposal methods of solid
waste; Classification of solid waste in community; Polluting effects
of different types of solid waste; System of collection of solid waste
from the houses & streets; Sanitary transportation of solid waste;
Sanitary process of disposal of solid waste such as composting,
sanitary land filling, incineration etc.
Liquid Waste/ Sewage Disposal:
Definition of liquid waste and its sources; Various methods for
liquid waste disposal; Definition and types of sewage system;
Sewage disposal by biogas plant; Pollution of water due to sewage;
Health hazards related to accumulation of liquid waste or sanitary
drainage; Sewers and its types; Methods of laying sewers; Sewer
appurtenances; Traps introductions; Types of traps; Plumbing and
operations; Pollut03 EN English (India) from sewerage and its
Night Soil Disposal:
Numerous impact of night soil on the environmental factors; Faucal
borne disease due to unsanitary disposal of night soil; Sewage in
liquid waste containing human excreta; Different types of latrines in
use principal of construction of sanitary latrines and their use
especially berg hole, dug well, RCA and septic tank latrine.
Burial and Cremation
Concept; Disposal of dead; Types of disposal methods; Methods of
preservation of dead; Commonly and less commonly used methods
for disposal of dead; Basic requirements for burial and cremation
grounds; Health hazards associated with unsanitary disposal of
Dead bodies.
3 Food and Nutrition 20
Science of Food:
Food (definition) & function of food & introduction of nutrition &
nutrients; Classification of food, their sources, nutrient diets
proteins, fat, vitamins & minerals excess & daily requirement;
sources, function, deficiency
Balanced Diet:
Definition & importance; Factors to be considered on planning
meals; Nutrient requirement of different age group; Therapeutic
Diet: Introduction for balanced diet, weight reducing diet- low fat
diet, bland diet, cirrhosis of liver, renal stone.
 Nutrition Education:
Malnutrition- causes prevention, low birth weight (LBW), causes of
LBW, prevention of LBW, special care to be given to malnourished
Children; Tabular differentiation of types of malnutrition;
Importance of health education to overcome the problem of
malnutrition;
Family Examination:
Medical examination of family members-weight-height-height and
circumferences of the head skin folds (in case of children)- Blood
test for haemoglobin- Diet survey- weight of food before cooking
and after cooking.
Food Preservation:
Definition & methods; household & industrial method of
preservation, self-line; Pasteurization: methods, types &
importance; Refrigeration: Prevents spoilage; Food Borne Diseases
Sources, symptoms and methods of prevention and control.
4 Environmental and water Sanitation 20
Soil sanitation:
Introduction and importance of soil; Classification of soil;
Classification from the view point of importance in public health;
Reason of excessive moisture in the soil; Reclamation of land; Soil
health; Soil bacteria and Parasites; study on insecticides, pesticides
and disinfection; Various types of spraying equipment.
Housing, infrastructure and water supply
General principle of healthy housing; Home Sanitation; Food
hygiene at home; Specification for healthy housing; Construction of
latrines and recommended financial assistance as per the
Government norms; Maintenance of public and community water
supply and ensure proper disinfection; Prepare of a sanitary well and
tube well; Water supply and storage system at the community and
domestic; Water testing labs; Pot method of chlorination. Water
sampling for regular bacteriological and chemical analysis;
Inspection of public and private well and/or other water sources;
Inspection of sanitation in hospital and health facilities.
Sanitation Measures in Fairs, Festivals and Natural calamities
Sanitation Management at fairs and festival. Sanitary problems
associated with human gatherings and temporary settlements;
Alternate emergency sanitary provisions to prevent sanitation crisis
for food, housing, water supply, and lighting, disposal of community
waste and prevention of outbreak of epidemics
 Occupational health
Introduction; Occupational environment measures; Occupational
diseases: importance of Safety and health at work place; State the
role of employer, trade union and employees for health and safety
program; Measures for health protection workers; Prevention of
occupational diseases Provision-benefit to employees Occupational
health in India.
Air
Concepts and importance of adequate ventilation; Types of
ventilation- Natural ventilation-Mechanical ventilation; Indicators
of air pollution; Process air purification and disinfection;
Greenhouse effect Thermal comfort; Air temperature humidity;
Radiation; Evaporation and their measurements.
Control of Biological Environment
Study on insecticides, pesticides and disinfections; Sterilization &
disinfections of different articles; various spraying equipment; Uses
of rodenticides & larvaecidals; Vector control.
5 Public Health Acts. 20
Public Health Acts and Role of Sanitary Health Inspector:
Definition, introduction and importance of act; Familiarise with
Vocabulary and terminology of different acts; Documentation
process for implementation of different acts; Introduction to Public
health ethics; Moral norms; Screening and Surveillance in public
health ethical issues.
Indian Epidemic Disease Act:
Legal provisions of Indian Epidemic Decease Act; Power to take
special measures and prescribe regulations as to dangerous
epidemic disease; Powers of Central Government; Penalty;
Protection to persons acting under Act.
Air and Water Pollution Control Act:
The central and state boards for prevention and control of water
pollution; Functions of Central Board, Functions of State Board,
Powers to give directions Prevention and control of water pollution;
Penalties and Procedure under act.
Prevention of Food adulteration Act:
The Central Committee for Food Standards; Appointment of
Secretary and other staff; Central Food Laboratory; Prohibition of
Import of certain articles of food; Application of law relating to sea
customs and powers of Customs Officers; Powers of Food
Inspectors; Procedure to be followed by food Inspectors; Penalties
under the act
 Birth and Death Registration Act:
Registration of births and deaths; Maintenance of records and
statistics; Special provision as to registration of births and deaths of
citizens outside India; Power of registrar to obtain information
regarding birth or death; Powers to give directions; Penalties.
M. T. P. Act:
Legal Provisions of the act; When pregnancies may be terminated
by registered medical practitioners; Place where pregnancy may be
terminated; Power to make rules; Power to make regulations;
Protection of action taken in good faith.
Suppression of Immoral Traffic Act (SITA), Municipal and Local
Body Acts related to Housing Sanitation Act; Factory Act and ESI
Acts; Legislation related to Tobacco and Drug Control; The
Environment (Protection) Act; Biomedical Waste (Management &
Handling) Rules;.
6 Infection prevention and control: 20
Evidence-based infection control principles and practices [such as
sterilization, disinfection, effective hand hygiene and use of
Personal protective equipment (PPE)]; Prevention & control of
common healthcare associated infections; Components of an
effective infection control program' Guidelines (NABH and JCI) for
Hospital Infection Control.
Personal Hygiene:
a. Factors influencing health & hygiene
b. Health habits & practice, customs affecting personal hygiene
c. Maintenance of normal circulation, respiration, digestion, etc.
d. Skin care cleanliness
e. Oral hygiene and dental care
f. Care of hands, washing, importance of exercises and food values
g. Care of the body-habits clothing
h. Menstrual hygiene
i. Care of special sensory organs
j. Factors influencing human behaviour
k. Change of behavioural pattern in different age groups
l. Interpersonal relations and defence mechanism
Communicable Diseases:
Introduction; Transmission of disease- By air, by contact B insects
and other diseases: General measures for prevention &control of
communicable diseases: Role of Health Worker: Explain
Communicable diseases like Swine Flu, T.B., AIDS, Diphtheria,
Polio, measles, diarrhoea etc.
 Non-Communicable Diseases
Introduction; Incidence and prevalence; Diagnosis & prevention;
Explain in detail diseases like cancer, hypertension, cardiac
Disease, Diabetes etc.
Immunity and immunisation:
Importance of immunity and immunisation; Types, purpose and
effect of immunisation; National immunisation schedule; Measles,
typhoid, Covid-19 vaccines and other pentavalent vaccine.
Disinfection & Sterilization
Need of disinfection and sterilisation; Importance of disinfection
and sterilisation in hospitals; Introduction and uses of various
disinfection agents like Halogen, KMnO2solution, solid and liquid
agents; Effective disinfectants like formaldehyde, sulphur, chlorine
gases etc.; Use of UV radiation and ozone as disinfectant; Solid
chemical agent; Bleaching Bleaching powder, Lime etc
Universal/Standard Precautions
a. Hand hygiene
b. Use of personal protective equipment (e.g., gloves, gowns,
masks)
c. Safe injection practices
d.Safe handling of potentially contaminated equipment or surfaces
in the patient environment
e. Respiratory hygiene/cough etiquette.
Current Issue of Sanitation and Hygiene in Local Bodies, State
7 10
and Nation

નવગતવાર અભ્યાસક્રમ : ગુજરાતીમાં

ભાગ-અ (૬૦ ગુણ)
(૧) તાર્કગ ક કસોટીઓ તથા ડે ટા ઇન્સટરનિટે શન (૩૦ િશ્નો, ૩૦ ગુણ)
૧. ઉંમર સંબંધિત પ્રશ્નો
૨. વેન આકૃ ધતઓ
૩. દ્રશ્ય આિારરત તાધકિ ક પ્રશ્નો
૪. લોહીના સંબંિ ધવષયક પ્રશ્નો
૫. તાધકિ ક અંકગધિત
૬. મારહતીનં અર્િઘટન (ચાટિ , આલેખ, કોષ્ટક)
૭. મારહતીની પયાિપ્તતા
(૨) ગાનણનતક કસોટીઓ (૩૦ િશ્નો, ૩૦ ગુણ)
૧. સંખ્યા પદ્ધધત
૨. સાદં રૂપ અને બીજગધિત
૩. સમાંતર શ્રેિી અને સમગિોત્તર શ્રેિી
 ૪. સરે રાશ
૫. ટકાવારી
૬. નફો-ખોટ
૭. ગિોત્તર અને પ્રમાિ
૮. ભાગીદારી
૯. સમય અને કાયિ
૧૦. સમય, ઝડપ અને અંતર
૧૧. કાયિ, મહે નતાણં અને સાંકળનો ધનયમ
ભાગ-બ (૧૫૦ ગુણ)
(૧) ભારતનું બંધારણ (૧૦ િશ્નો, ૧૦ ગુણ)
૧. બંિારિનં આમખ
૨. મૂળભૂત હકો
૩. રાજ્યનીધતનાં માગિદશિક ધસદ્ાંતો
૪. મૂળભૂત ફરજો
૫. રાષ્ટર પધત, ઉપરાષ્ટર પધત અને રાજ્યપાલની સત્તાઓ, ભૂધમકા અને જવાબદારીઓ
૬. સંસદીય પ્રિાલી
૭. ભારતીય બંિારિમાં બંિારિીય સિારાઓ, ભારતીય બંિારિમાં કટોકટીને લગતી જોગવાઇઓ
૮. કે ન્દ્દ્ર – રાજ્ય સરકાર અને તેના સંબંિો
૯. ભારતમાં ન્દ્યાયતંત્ર
૧૦. સંવૈિાધનક સંસ્ર્ાઓ
(૨) વતગમાન િવાહો (૧૦ િશ્નો, ૧૦ ગુણ)
૧. પ્રાદેધશક, રાષ્ટર ીય અને આંતરરાષ્ટર ીય કક્ષાની મહત્વની સાંપ્રત ઘટનાઓ
(૩) ગુજરાતી અને અંગ્રજી
ે કોનમ્િહે ન્સશન (ગુજરાતી {૫ ગુણ} અને અંગ્રેજી {૫ ગુણ})
(૧૦ િશ્નો, ૧૦ ગુણ)
૧. સમીક્ષા, અર્િઘટન અને અનમાનના કૌશલ્યનં મૂલ્યાંકન
ગદ્યખંડ(પેરેગ્રાફ) આપવામાં આવશે અને ગદ્યખંડના આિારે પ્રશ્નો પૂછવામાં આવશે. અર્વા
ધવિાન પ્રકારના પ્રશ્નો પૂછવામાં આવશે.
(૪) શૈક્ષનણક લાયકાતને સંબંનધત નવષય અને તેની ઉપયોનગતાને લગતા િશ્નો
(૧૨૦ િશ્નો, ૧૨૦ ગુણ)

ક્રમ સંબંનધત નવષય અને તેની ઉપયોગીતાને લગતા િશ્નો Marks

1 આરોગ્ય સેનેટરી ઇન્સ્પેક્ટરની સમજ 10

સેનટે રી હે લ્થ ઇન્સ્પેક્ટરની મૂળભૂત સમજ:
સેનટે રી હે લ્થ ઇન્સ્પેક્ટરની ફરજો અને જવાબદારીઓ, ્વચ્છતાનું મહત્ત્વ, આરોગ્ય
અને ્વચ્છતા, મ્યુનનનસપલ કોપોરે શનમાં સેનેટરી અવકાશ, વેપાર મેળાઓ, જાહે ર
આરોગ્ય ્વચ્છતા, જળ સં્થાઓ, ઝૂંપડપટ્ટીઓ, સંવદે નશીલ નવ્તાર, રે ્ટોરાં,
હોટે લ વગેરે; આરોગ્યસંભાળમાં નીનતશાસ્ત્ર - ગોપનીયતા, ગુપ્તતા, સંમનત, તબીબી
કાનૂની પાસાંઓ. વ્યાવસાયીકરણ અને મૂલ્યો.
ઇમરજન્સસી કે ર અને લાઇફ સપોટગ કૌશલ્યની મૂળભૂત બાબતો:
મૂળભૂત કટોકટી સંભાળ - િાથનમક સારવાર અને નનદાન(ટર ાયજ), મહત્ત્વપૂણગ
સંકેતો, સંકેતો ઓળખવા અને રંધામણ અને હે ઇમનલચ વ્યૂહ માટે પગલાં લેવાં,
નાકમાંથી લોહી નીકળવા સનતત રકતસ્રાવ, થોડા િમાણમાં દાઝી જવું, હાયપોથનમગયા,
અ્થમા સર્હત રક્તસ્રાવ. હુમલો, કરડવાથી અને ડંખ, મૂછાગ અને મચકોડ; બેગ-
વાલ્વ-મા્ક (BMV) ના ઉપયોગ સર્હત વેનન્સટલેશન: એક અને બે-બચાવકતાગ-
રે ્ક્યુઅર CPR, AED (ઓટોમેટેડ બાહ્ય ર્ડર્ફનિલેટર)નો ઉપયોગ; ઇમજગન્સસી કે રનું
સંચાલન જમ ે ાં મૂનવંગ િેન્સસ-લોગ ટર ાન્સસફરનો સમાવેશ થાય છે ; ર્ડઝા્ટર
નિપ્યુડેનસ્ટર ાર અને મેનેજમેન્સટ.
િવાહી, ઘન અને બાયો-મેર્ડકલ વે્ટ મેનેજમેન્સટ 20
જનૈ વક તબીબી કચરા(બાયો-મેર્ડકલ વે્ટ)નું વ્યવ્થાપન( મેનેજમેન્સટ):
તબીબી કચરાની વ્યાખ્યા અને વણગન, બાયો-મેર્ડકલ વે્ટના સ્રોત; કચરો
ન્સયૂનતમકરણ; જોખમી તબીબી કચરા (મેર્ડકલ વે્ટ)નું વગીકરણ; આરોગ્ય સંભાળ
કચરાની લાક્ષનણકતા; આરોગ્ય સંભાળ કચરાના કાયદાકીય, નનયમનકારી અને નીનત
પાસાંઓ; કચરો ન્સયૂનતમકરણ, પ્લાન્ટક માટે ર્રસાયનક્લંગ િતીકો, ર્રસાયનક્લંગ
અને પુનઃિાનપ્ત, પયાગવરણીય વ્યવ્થાપન િણાલીઓ, કચરો ન્સયૂનતમ કરવા માટે
ન્સયૂનતમ અનભગમ; વગીકરણ નસદ્ાંતો, બેગનું સંચાલન, જોખમી કચરાના હે ન્સડનલંગ
નનયમો.; નવનવધ પદ્નતઓ, હોન્પટલના કચરાના સંગ્રહ, સંગ્રહ અને પર્રવહન
દરનમયાન સાવચેતીઓ.; સારવાર અને નનકાલ પદ્નતઓ, બાળી નાખવા,
રાસાયનણક જીવાણુ નાશકર્ક્રયા, નનડલ એક્સેક્ટરે ક્શન અથવા નાશ, એન્સકે પ્્યુલેશન;
વ્યનક્તગત રક્ષણાત્મક સાધનો, વ્યનક્તગત ્વચ્છતા, કટોકટીનાં પગલાં, તાલીમ.
ઘન કચરાનો નનકાલ:
ઘન કચરાના સ્રોત, ઉત્પાદન, સંગ્રહ, સંગ્રહ અને નનકાલની પદ્નતઓ; સમુદાયમાં
ઘન કચરાનું વગીકરણ; નવનવધ િકારના ઘન કચરાના િદૂનષત િભાવો; ઘરો અને
શેરીઓમાંથી ઘન કચરાના સંગ્રહની વ્યવ્થા; ઘન કચરાનું સેનનટરી પર્રવહન;
ખાતર, સેનનટરી લેન્સડ ર્ફનલંગ, ઇનન્સસનેશન વગેરે જવે ા ઘન કચરાના નનકાલની
સેનનટરી િર્ક્રયા.
િવાહી કચરો/ગટર નનકાલ:
િવાહી કચરા અને તેના સ્રોતોની વ્યાખ્યા; િવાહી કચરાના નનકાલ માટે ની નવનવધ
પદ્નતઓ; ગટર વ્યવ્થાની વ્યાખ્યા અને િકારો; બાયોગેસ પ્લાન્સટ દ્વારા ગટરનો
નનકાલ; ગટરને કારણે પાણીનું િદૂષણ; િવાહી કચરો અથવા સેનનટરી ડરે નેજના
સંચયથી સંબનં ધત આરોગ્ય જોખમો; ગટર અને તેના િકારો; ગટર નાખવાની
પદ્નતઓ; ગટરનાં ઉપકરણો; ટરે પનો પર્રચય; ટરે પના િકારો; પ્લનમ્બંગ અને
કામગીરી; ગટરમાંથી િદૂષણ(અંગ્રેજી (ભારત) તેનામાંથી....
મળમૂત્રનો નનકાલ:
પયાગવરણીય પર્રબળો પર મળમૂત્રની અસંખ્ય અસર; મળમૂત્રના અ્વચ્છ
 નનકાલને કારણે ફોકલ દ્વારા થતા રોગો; માનવ મળમૂત્ર ધરાવતા િવાહી કચરામાં
ગટરનું પાણી; ઉપયોગમાં લેવાતાં નવનવધ િકારનાં શૌચાલય સેનનટરી બાંધકામના
મુખ્ય નસદ્ાંતો, શૌચાલય અને તેનો ઉપયોગ, ખાસ કરીને બગગ હોલ, ડગ વેલ
(ખોદાયેલો કૂ વો), આરસીએ અને સેનપ્ટક ટાંકી શૌચાલય.
દફનનવનધ અને અનિસં્કાર
નવભાવના: મૃતકોનો નનકાલ; નનકાલ પદ્નતઓના િકારો; મૃતકોને સાચવવાની
પદ્નતઓ; મૃતકોના નનકાલ માટે સામાન્સય રીતે અને ઓછી ઉપયોગમાં લેવાતી
પદ્નતઓ; દફનનવનધ અને ્મશાન માટે મૂળભૂત આવશ્યકતાઓ; મૃતકોના
અ્વચ્છ નનકાલ સાથે સંકળાયેલાં આરોગ્ય જોખમો.
3 ખોરાક અને પોષણ 20
ખોરાકનું નવજ્ઞાન:
ખોરાક (વ્યાખ્યા) અને ખોરાકનું કાયગ અને પોષણ અને પોષક તત્ત્વોનો પર્રચય;
ખોરાકનું વગીકરણ, તેમના સ્રોતો, પોષક આહાર િોટીન, ચરબી, નવટાનમન અને
ખનનજોનો વધારાની અને દૈનનક જરૂર્રયાત; સ્રોતો, કાયગ, ઊણપ
સંતનુ લત આહાર:
વ્યાખ્યા અને મહત્ત્વ; ભોજનનું આયોજન કરતી વખતે ધ્યાનમાં લેવાનાં પર્રબળો;
નવનવધ વયજૂ થની પોષક જરૂર્રયાત; ઉપચારાત્મક આહાર: સંતુનલત આહાર, વજન
ઘટાડવાનો આહાર - ઓછી ચરબીવાળો આહાર, સૌમ્ય આહાર, યકૃ તનો નસરોનસસ,
ર્કડનીમાં પથ્થર(્ટોન).
પોષણ નશક્ષણ:
કુ પોષણ- નનવારણ, જન્સમ સમયે ઓછુ ં વજન (LBW), LBW નાં કારણો, LBW
ની રોકથામ, કુ પોનષત બાળકો માટે ખાસ કાળજી લેવી; કુ પોષણના િકારોનો
કોષ્ટકીય ભેદ; કુ પોષણની સમ્યાને દૂર કરવા માટે આરોગ્ય નશક્ષણનું મહત્ત્વ;
કૌટું નબક તપાસ:
પર્રવારના સભ્યોની તબીબી તપાસ-વજન-ઊંચાઈ, ઊંચાઈ અને માથાની
ચામડીના ફોલ્ડનો પર્રઘ (બાળકોના ર્ક્સામાં)- ર્હમોગ્લોનબન માટે રક્ત
પરીક્ષણ- આહાર સવેક્ષણ- રસોઈ પહે લાં અને રસોઈ પછી ખોરાકનું વજન.
ખોરાક જાળવણી:
વ્યાખ્યા અને પદ્નતઓ; ઘરગથ્થુ અને ઔદ્યોનગક જાળવણી પદ્નત, ્વ-રે ખા;
પાશ્ચરાઇઝેશન: પદ્નતઓ, િકારો અને મહત્ત્વ; રે ર્િજરે શન: બગાડ અટકાવે છે ;
ખોરાકજન્સય રોગોના સ્રોત, લક્ષણો અને નનવારણ અને નનયંત્રણની પદ્નતઓ.
4 પયાગવરણીય અને પાણી ્વચ્છતા 20
જમીન ્વચ્છતા:
જમીનનો પર્રચય અને મહત્ત્વ; જમીન નું વગીકરણ; જાહે ર આરોગ્યમાં મહત્ત્વના
દૃનષ્ટકોણથી વગીકરણ; જમીનમાં વધુ પડતા ભેજનું કારણ; જમીનનું પુનનનગમાગણ;
જમીન આરોગ્ય; જમીનના બેક્ટે ર્રયા અને પરોપજીવી; જત ં ુનાશકો, જત
ં ન
ુ ાશકો અને
જીવાણુનાશન પર અભ્યાસ; નવનવધ િકારના છંટકાવનાં સાધનો.
 રહે ઠાણ, માળખાગત સુનવધાઓ અને પાણી પુરવઠો
્વ્થ રહે ઠાણનો સામાન્સય નસદ્ાંત; ઘરની ્વચ્છતા; ઘરમાં ખોરાકની ્વચ્છતા;
્વ્થ રહે ઠાણ માટે નું નવગતવણગન; શૌચાલયનું બાંધકામ અને સરકારી ધોરણો
અનુસાર ભલામણ કરે લી નાણાકીય સહાય; જાહે ર અને સમુદાય પાણી પુરવઠાની
જાળવણી અને યોગ્ય જીવાણુનાશન સુનનનશ્ચત કરવી; સેનનટરી કૂ વા અને ટ્યુબવેલ
તૈયાર કરવા; સમુદાય અને ઘરે પાણી પુરવઠો અને સંગ્રહ વ્યવ્થા; પાણી પરીક્ષણ
િયોગશાળાઓ; ક્લોર્રનેશનની પોટ પદ્નત. નનયનમત બેક્ટે ર્રયોલોનજકલ અને
રાસાયનણક નવશ્લેષણ માટે પાણીના નમૂના લેવા; જાહે ર અને ખાનગી કૂ વા
અને/અથવા અન્સય પાણીના સ્રોતોનું નનરીક્ષણ; હોન્પટલ અને આરોગ્ય
સુનવધાઓમાં ્વચ્છતાનું નનરીક્ષણ.
મેળાઓ, તહે વારો અને કુ દરતી આફતોમાં ્વચ્છતાનાં પગલાં, મેળાઓ અને
તહે વારોમાં ્વચ્છતા વ્યવ્થાપન. મેળાવડા અને હંગામી સભાઓ દરનમયાન માનવ
સાથે સંકળાયેલી ્વચ્છતા સમ્યાઓ, સમુદાયના કચરાનો નનકાલ અને રોગચાળો
ફાટી નીકળતો અટકાવવા માટે વૈકનલ્પક કટોકટી સેનનટરી જોગવાઈઓ. લાઇર્ટંગ,
વ્યવસાનયક આરોગ્ય
પર્રચય; વ્યવસાનયક પયાગવરણ પગલાં; વ્યવસાનયક રોગો: કાયગ્થળ પર સલામતી
અને આરોગ્યનું મહત્ત્વ; આરોગ્ય અને સલામતી કાયગક્રમ માટે નોકરીદાતા, ટરે ડ
યુનનયન અને કમગચારીઓની ભૂનમકા જણાવો; આરોગ્ય સુરક્ષા કામદારો માટે
પગલાં; વ્યવસાનયક રોગોનું નનવારણ, કમગચારીઓને જોગવાઈ-લાભ, ભારતમાં
વ્યવસાનયક આરોગ્ય.
હવા
પયાગપ્ત હવાઉજાસ(વેનન્સટલેશન)ની નવભાવનાઓ અને મહત્ત્વ;
હવાઉજાસ(વેનન્સટલેશન)ના િકારો- કુ દરતી હવાઉજાસ(વેનન્સટલેશન)-યાંનત્રક
હવાઉજાસ(વેનન્સટલેશન); વાયુ િદૂષણના સૂચકો; હવા શુદ્ીકરણની િર્ક્રયા અને
જીવાણુ નાશકર્ક્રયા; ગ્રીનહાઉસ અસર થમગલ કમ્ફટગ ; હવાનું તાપમાન ભેજ;
ર્કરણોત્સગગ; બાષ્પીભવન અને તેમનાં માપન.
જનૈ વક પયાગવરણનું નનયંત્રણ
જત ં ુનાશકો, જત ં ન
ુ ાશકો અને જીવાણુનાશન પર અભ્યાસ; નવનવધ વ્તુઓનું
વંધ્યીકરણ અને જીવાણુ નાશકર્ક્રયા; નવનવધ છંટકાવ સાધનો; ઉંદરનાશકો અને
લાવાગના ઉપયોગો; વેક્ટર નનયંત્રણ.
5 જાહે ર આરોગ્ય કાયદાઓ. 20
જાહે ર આરોગ્ય કાયદાઓ અને સેનનટરી આરોગ્ય નનરીક્ષકની ભૂનમકા:
અનધનનયમની વ્યાખ્યા, પર્રચય અને મહત્ત્વ; નવનવધ કાયદાઓના શબ્દભંડોળ અને
પર્રભાષાથી પર્રનચત થવું; નવનવધ કાયદાઓના અમલીકરણ માટે દ્તાવેજીકરણ
િર્ક્રયા; જાહે ર આરોગ્ય નીનતશાસ્ત્રનો પર્રચય; નૈનતક ધોરણો; જાહે ર આરોગ્ય નૈનતક
મુદ્દાઓમાં તપાસ અને દેખરે ખ.
ભારતીય રોગચાળા રોગ અનધનનયમ:
ભારતીય રોગચાળા અનધનનયમની કાનૂની જોગવાઈઓ; ખતરનાક રોગચાળાના રોગ
 માટે ખાસ પગલાં લેવાની અને નનયમો સૂચવવાની સત્તા; કે ન્સર સરકારની સત્તા; દંડ;
કાયદા હે ઠળ કાયગ કરતી વ્યનક્તઓને રક્ષણ.
વાયુ અને જળિદૂષણ નનયંત્રણ અનધનનયમ:
જળિદૂષણ નનવારણ અને નનયંત્રણ માટે કે નન્સરય અને રાજ્ય બોડગ ; કે ન્સરીય બોડગ નાં
કાયો, રાજ્ય બોડગ નાં કાયો, પાણી િદૂષણ નનવારણ અને નનયંત્રણ ર્દશાનનદેશો
આપવાની સત્તા; કાયદા હે ઠળ દંડ અને િર્ક્રયા.
ખાદ્ય ભેળસેળ નનવારણ અનધનનયમ:
ખાદ્ય ધોરણો માટે ની કે ન્સરીય સનમનત; સનચવ અને અન્સય ્ટાફની નનમણૂક; કે ન્સરીય
ખાદ્ય િયોગશાળા; ખાદ્ય પદાથોની આયાત પર િનતબંધ; દર્રયાઈ ક્ટમ સંબનં ધત
કાયદાનો ઉપયોગ અને ક્ટમ અનધકારીઓની સત્તાઓ; ખાદ્ય નનરીક્ષકોની
સત્તાઓ; ખાદ્ય નનરીક્ષકો દ્વારા અનુસરવામાં આવતી િર્ક્રયા; કાયદા હે ઠળ દંડ
જન્સમ અને મૃત્યુ નોંધણી અનધનનયમ:
જન્સમ અને મૃત્યુ નોંધણી; રે કોડગ અને આંકડા જાળવવા; ભારત બહારના નાગર્રકોના
જન્સમ અને મૃત્યુની નોંધણી અંગે ખાસ જોગવાઈઓ; જન્સમ અથવા મૃત્યુ સંબનં ધત
માર્હતી મેળવવા માટે રનજ્ટર ારની સત્તા; ર્દશાનનદેશો આપવાની સત્તાઓ; દંડ.
એમ. ટી. પી. અનધનનયમ:
અનધનનયમની કાનૂની જોગવાઈઓ; નોંધાયેલા તબીબી િેનક્ટશનરો દ્વારા ગભાગવ્થા
ક્યારે સમાપ્ત કરી શકાય છે ; તે ્થળ જ્યાં ગભાગવ્થા સમાપ્ત કરી શકાય છે ; નનયમો
બનાવવાની સત્તા; નવનનયમો બનાવવાની સત્તા; સદ્ભાવનાથી લેવામાં આવેલાં
પગલાંનું રક્ષણ.
અનૈનતક ટર ાર્ફક અનધનનયમ (SITA)ના દમન, હાઉનસંગ સેનનટે શન અનધનનયમ,
ફે ક્ટરી અનધનનયમ અને ESI અનધનનયમો સંબંનધત મ્યુનનનસપલ અને ્થાનનક સં્થા
અનધનનયમો; તમાકુ અને ડર ગ નનયંત્રણ સંબનં ધત કાયદો, પયાગવરણ (સંરક્ષણ)
અનધનનયમ; બ્લોમેર્ડકલ વે્ટ (વ્યવ્થાપન અને સંચાલન) નનયમો:
6 ચેપ નનવારણ અને નનયંત્રણ: 20
પુરાવા-આધાર્રત ચેપનનયંત્રણ નસદ્ાંતો અને િથાઓ (જમ ે કે ્ટર્રલાઈઝેશન,
જીવાણુ નાશકર્ક્રયા, હાથની અસરકારક ્વચ્છતા અને વ્યનક્તગત રક્ષણાત્મક
ઉપકરણો (PPE) નો ઉપયોગ: સામાન્સય આરોગ્યસંભાળ સંબંનધત ચેપનું નનવારણ
અને નનયંત્રણ; હોન્પટલ ચેપનનયંત્રણ માટે અસરકારક ચેપ નનયંત્રણ કાયગક્રમની
માગગદનશગકા (NABH અને JCI) ના ઘટકો.
વ્યનક્તગત ્વચ્છતા:
ક. આરોગ્ય અને ્વચ્છતાને અસર કરતાં પર્રબળો
ખ. ્વા્થ્ય સંબનં ધત આદતો અને િથાઓ, વ્યનક્તગત ્વચ્છતાને અસર કરતા
રીતર્રવાજો
ગ. માન્સય પર્રભ્રમણ, શ્વસન, પાચન, વગેરે જાળવવું.
ઘ. ત્વચા સંભાળ અને ્વચ્છતા
ચ. મોંની ્વચ્છતા અને દાંત સંભાળ
છ. હાથની સંભાળ, ધોવા, કસરતનું મહત્ત્વ અને ખોરાકનાં મૂલ્યો
 જ. શરીરની આદતો અને કપડાંની સંભાળ
ઝ. માનસક સ્રાવની ્વચ્છતા
ટ. ખાસ સંવેદનાત્મક અંગોની સંભાળ
ઠ. માનવ વતગનને િભાનવત કરતાં પર્રબળો
ડ. નવનવધ વયજૂ થોમાં વતગણકૂ ીય પેટનગમાં ફે રફાર
ઢ. આંતરવ્યનક્તત્વ સંબંધો અને બચાવ પદ્નત
ચેપી રોગો:
પર્રચય; રોગનું સંક્રમણ - હવા દ્વારા, સંપકગ દ્વારા ,જતં ઓ
ુ દ્વારા અને અન્સય રોગ.
ચેપી રોગોના નનવારણ અને નનયંત્રણ માટે નાં સામાન્સય પગલાં: આરોગ્ય કાયગકરની
ભૂનમકા: ્વાઇન ફ્લૂ, ટી.વી., એઇડ્સ, ર્ડપ્થેર્રયા, પોનલયો, ઓરી, ઝાડા વગેરે જવે ા
ચેપી રોગો સમજાવો.
નબન-ચેપી રોગો
પર્રચય; ઘટનાઓ અને વ્યાપકતા; નનદાન અને નનવારણ; કે ન્સસર, હાયપરટે ન્સશન,
હૃદય રોગ, ડાયાનબટીસ વગેરે જવે ા રોગોનું નવગતવાર વણગન કરો.
રોગિનતકારક શનક્ત અને રસીકરણ:
રોગિનતકારક શનક્ત અને રસીકરણનું મહત્ત્વ; રસીકરણના િકારો, હે તુ અને અસર;
રાષ્ટર ીય રસીકરણ સમયપત્રક; ઓરી, ટાઇફોઇડ, કોનવડ-૧૯ રસીઓ અને અન્સય
પેન્સટાવેલેન્સટ રસી.
જીવાણુનાશન અને ્ટર્રલાઈઝેશન :
જીવાણુનાશન અને ્ટર્રલાઈઝેશનની જરૂર્રયાત; હોન્પટલોમાં જીવાણુનાશન અને
્ટર્રલાઈઝેશનનું મહત્ત્વ; હે લોજન, KMnO2 સોલ્યુશન, ઘન અને િવાહી એજન્સટો
જવે ા નવનવધ જીવાણુનાશન એજન્સટોનો પર્રચય અને ઉપયોગ; ફોમાગલ્ડીહાઇડ,
સલ્ફર, ક્લોર્રન વાયુઓ વગેરે જવે ા અસરકારક જત ં ન
ુ ાશકો; જત ં ન
ુ ાશક તરીકે યુવી
ર્કરણોત્સગગ અને ઓઝોનનો ઉપયોગ; ઘન રાસાયનણક એજન્સટ; બ્લીનચંગ બ્લીનચંગ
પાવડર, ચૂનો વગેરે
સાવગનત્રક/માનક સાવચેતીઓ :
a હાથની ્વચ્છતા
b. વ્યનક્તગત રક્ષણાત્મક સાધનોનો ઉપયોગ (દા.ત., મોજા, ગાઉન, મા્ક)
c સલામત ઈન્સજક્ે શન િેનક્ટસ
d. દદીના વાતાવરણમાં સંભનવત દૂનષત ઉપકરણો અથવા સપાટીઓનું સલામત
સંચાલન
e. શ્વસન ્વચ્છતા/ખાંસી નશષ્ટાચાર.
7 ્થાનનક સં્થાઓ, રાજ્ય અને રાષ્ટર માં ્વચ્છતા અને ્વચ્છતાનો વતગમાન િવાહ 10
ખાસ નોંધ:

(૧) Part-A ના પ્રશ્નો ગજરાતી અને અંગ્રેજી ભાષામાં રહે શે.

(૨) Part-B માટે ભાષા નીચે મજબ રહે શે.

(૧) ભારતનં બંિારિ અને વતિમાન પ્રવાહોના પ્રશ્નો ગજરાતી અને અંગ્રેજી ભાષામાં રહે શે.
(૨) ગજરાતી કોધરપ્રહે ન્દ્શનના પ્રશ્નો માત્ર ગજરાતી ભાષામાં રહે શે.
(૩) અંગ્રેજી કોધરપ્રહે ન્દ્શનના પ્રશ્નો માત્ર અંગ્રેજી ભાષામાં રહે શે.
(૪) શૈક્ષધિક લાયકાતને સંબંધિત ધવષય અને તેની ઉપયોગીતાને લગતા પ્રશ્નો ગજરાતી અને અંગ્રજી
ે ભાષામાં
રહે શે.
(૩) સંબંધિત મદ્દા (Topic) સામે દશાિવેલા ગિ સૂધચત ગિ છે . મંડળ દ્ારા જરૂર જિાયે તેમાં ફે રફારને અવકાશ
રહે લો છે . જે માટે મંડળ કોઈપિ જાતનં કારિ આપવા બંિાયેલં નર્ી.
(૪) અભ્યાસક્રમનં ગજરાતી ભાષાંતર ઉમેદવારોની સમજિ માટે છે . ભાષાંતરના અર્િઘટનના ધકસ્સામાં અંગ્રજી ે
અભ્યાસક્રમમાં દશાિવેલ બાબતો આખરી ગિવાની રહે શે.
(૫) પરીક્ષાના પ્રશ્નો ગજરાતી અને અંગ્રેજી એમ બંન્ને ભાષામાં હોય ત્યારે તેવા પ્રશ્નોમાં જો અર્િિટન અંગેનો પ્રશ્ન
ઉપધસ્ર્ત ર્શે તો તે સંબંિે મંડળ દ્ારા સંબંધિત પ્રશ્નને ધ્યાને લઈ કરવામાં આવેલો ધનિિય આખરી રહે શે.
(૬) સ્પિાિત્મક પરીક્ષાની પ્રોધવઝનલ આન્દ્સર કીની પ્રધસધદ્ધ બાદ સ્વૈધછછક રીતે/ મળેલા વાંિાઓને ધ્યાને લઈ
ફાઈનલ આન્દ્સર કીની પ્રધસધદ્ધમાં કોઈ પ્રશ્ન રદ કરવામાં આવે તો, તેવા સંજોગોમાં રદ ર્યેલા પ્રશ્નના ગિની બાકી
રહે લા પ્રશ્નના ગિભારમાં પ્રો-રે ટા (Pro-Rata) મજબ ગિતરી કરવામાં આવશે.
(૭) ઉમેદવાર પ્રશ્નનો સાચો જવાબ આપશે તો તે પ્રશ્નને પ્રો-રે ટા અનસાર ફાળવેલ ગિભાર મજબ ગિ આપવામાં
આવશે, ખોટા જવાબ આપવાના સંજોગોમાં પ્રશ્નને પ્રો-રે ટા મજબ જે ગિભાર આપવામાં આવેલો હોય તેના 1/4 માકિ
ઉમેદવારે મેળવેલ ગિમાંર્ી ઓછા કરવામાં આવશે.

સ્પિાિત્મક કસોટીની તારીખ અને કોલ લેટર ડાઉનલોડ કરવા માટે નો ધવગતવાર કાયિક્રમ હવે પછી મંડળની
વેબસાઈટ પર મૂકવામાં આવશે. જેની સંબંધિત ઉમેદવારોને નોંિ લેવા આર્ી જિાવવામાં આવે છે .

્થળ: ગાંધીનગર સનચવ

તારીખ:૦૫/૦૮/૨૦૨૫ ગુજરાત ગૌણ સેવા પસંદગી મંડળ