KATIKISHIMU WA

LUKUTA LUPYA
LWA BATUMIKISHI
UWA MEPUSHO
NA MASUKO
BEMBA
KATIKISHIMU WA
LUKUTA LUPYA
LWA BATUMIKISHI
UWA MEPUSHO
NA MASUKO
BEMBA
KATIKISHIMU WA
LUKUTA LUPYA
LWA BATUMIKISHI
UWA MEPUSHO
NA MASUKO
BEMBA
© 2014 New Apostolic Church International, Zurich / Switzerland
All rights reserved.

Design: Jennifer Lennermann artdirection | illustration, Essen / Germany

 Vision and Mission of the New Apostolic C hurch

Icimonwa no mulimo wa lukuta lupya lwa

batumikishi Icimonwa
Ici cilonganino umo abantu bonse baba abakakulwa na mukupitila mukusunkanishiwa no
Mupashi wa Mushilo no kutemwa Lesa wabo, bapilibula ubumi bwabo ukulingana ne landwe
lya kwa Yesu Kristu, muli iyi nshila balaipekanya palwa kubwela kwakwe na palwa mweo wa
muyayaya.

Umulimo wa cilonganino cabatumikishi

Kusabankanya ilandwe lya kwa Yesu Kristu ku bantu bonse elyo no kubatisha ku menshi naku
Mupashi wa Mushilo.
Kusakamana imipashi elyo no kupanga isenge umo bonse benga yumfwa abatemwikwa kuli
Lesa nokuba ne nsansa isha kubombela Lesa elyo no ku pyungila umo no mubiye.
 Foreword

Ishiwi ukufuma ku Mutumikishi

Mukalamba
Mu mwaka wa 2012, icitabo ca Katekishimu wa cilongonino ca
Batumikishi, calisabankanishiwe panshita imo mundimi ishi:
muci Ngeleshi, muci French, muci German, muci Portuguese,
muci Russia na muci Spanishi.
Eico pali ndakayi, ici citabo icasabankanishiwa na pama internet
ukwabula kushita kabili no kupilibulwa na mundimi ishalekana
lekana.
Icitabo ca katikishimu wa Lukuta Lupya lwa Batumikishi, mu mepusho na masuko
nacipekanishiwa. Mu musango uwayanguka ukukonka ifyalembwa mucitabo ca katikishimu.
Neci cikaba icayanguka ukusambilisha icisambilisho ca batumikishi isonde lyonse.
Ukupita mu mepusho na masuku ayali 750, bakabeelenga na batungululwa mukumfwikisha
ifyalembwa muli ici citabo mumusango uwayanguka. Ifikomo fyaba mu citabo ca “katikishimu
wa Lukuta lupya lwa Batumikishi ica mepusho na masuko” fyaba ifyayampana capamo ne
citabo ca katekishimu wa Lukuta Lupya lwa Batumikishi, ne mitantikile ya malyashi yabafye
imo ine. Ifitabo ifi fyonse fibili kuti fyabomfiwa capamo ukwabula ubwafya.
Amalembo ya mu Baibele yena yalembwafye mukupwililika nga fintu yaba mucipingo. Kanshi
bonse abalebelenga iyu katekishimu nangula tabakwete Baibele mupepi, bakasanga amalembo
ayalembwa mukupwililika kwati ni mucipingo fye.
Mukulunda pali ici, amashiwi yamo yamo ayakosa nayo yalondololwa pakutila bakabelenga
bengomfwikisha fintu balebelenga pamo nga katikishimu wa Lukuta Lupya lwa Batumikishi.
Ici citabo ca mepusho na masuko cilefwaikwa pakutila ba membala ba lukuta lupya lwa
batumikishi bengeshiba no kushininkisha ubucetekelo bwabo. Elyo tuleita nabonse abenga
temwa ukwishiba icisambilisho ca lukuta lupya lwa batumikishi ukubelenga ici citabo.
Kanshi lekeni ukubomfya ici citabo, kuleete ipaalo.

Jean-Luc Schneider
Zurich, March 2014
 Bijimo

CONTENTS
 IFYO LESA
AISOKOLOLA
UMWINE
 The
Ifyorevelations of God
Lesa Aisokolola Umwine

1 Lesa bwakwe, Eico babulwe aka beepesho.”

Bushe intulo ya busumino bwesu muli (Abena Roma 1:19-20)
Lesa nintulo nshi?
2
Intulo ya butetekelo bwesu ni Lesa umwine. Bushe Lesa aisokolola shani?
Alaisokolola umwine eka nokusuminisha
umuntuse ukwimwishiba. Ukwishiba Lesa aisokolola munshila ishalekanalekana,
kwakutila Lesa eko aba kwafuma kuli Lesa mubu buumbo bwakwe elyo na mumalyashi
u mw i n e. L e s a t ai f i s a l e l o ai l e ng a ya kaale.
ukwishibikwa ku muntunse icakutila no
muntunse asosa pa lwa kwa Lesa, elyo no 3
kusumina muli wene. Bushe Lesa aisokolola shani mu
“Pantu icingeshibikwa cakwa L es a bubumbo bwakwe?
cilamoneka muli bene, pantu Lesa acilengele
ukumoneka. Pantu ukufuma kukulengwa Lesa aisokolola umwine mu bubumbo nga
kwa pano isonde, ifishimoneka fyakwe faba kabumba wa ifi fintu: ulwelele, umutundu wa
pabwelu, ukumfwikishiwa ne fintu ifya muntunse, ifinama ne filimwa (imiti ne
buumbwa, elyo amaka yakwe yaape nabu fyani).
“E umwenshe mpili ukufuma mu miputule
yakwe ya pa mulu; isonde likushiwa ne fisabo
fya milimo yobe. E ukusha mulefwe wa
fitekwa, ne finsabwa nsabwa fyaku bomfya
umuntuse; noku kufumye cilyo mu mushili.”
(Amalumbo 104:13-14)

12
 Ifyo Lesa Aisokolola Umwine

4 §Lesa Mwana, kalubula kabili kaleeta

Bushe Lesa aisokolola shani mumalyashi wepusukilo (Yohane 5:20)
ya kale? §Lesa Mupashi wa Mushilo,
kasansamusha kabili kaafwa uutungulula
Lesa alaisokolola umwine mu malyashi mu cine conse (Yohane 16:13)
yakale ayabuntunse. Icakumwenako,
atungulwile abena Israeli ukufuma muli 6
bunkole mu Egupito elyo noku bapela Bushe ukuisokolola kwa kwa Lesa kwa
amalango ikumi. Ukwisokolola kwa kwa leembwa mwi?
Lesa ukwa cilisha mumalyashi yakale nilyo
lintu aishile mu muntu muli Yesu Kristu na Ukuisokolola kwa kwa Lesa kwa leembwa
lintu abombele umulimo mwisonde mu mumalembo aya mushilo.
myaka amakana yabili (2000) ayapita. Lesa Ishiwi lya “Ukuisokolola kwa kwa Lesa” kuti
aisokolwele pamo nga kalubula muli Yesu lya londololwa mu nshila ishingi ishii:
Kristu. § God allows Himself to be recognised. He
gRedeemer: mona amepusho 66,108 na provides insight into His being and
109 nature (“Self-revelation” of God).
“Lelo ilyo yafikile inshita, Lesa atumine § Lesa alalenga ubufwayo bwakwe
umwana wakwe.” (Abena Galatia 4:4) ukwishibikwa ku bantunse
§ Lesa alakumana na bantunse ukupitila
5 mu b u t e mw e b w a k e , m a k a m a k a
Bushe Lesa ailondolola shani? mwishiwi na ma sakalamenta

Lesa mupashi, Alailondolola umwine eka

ukuti ni:
§ Lesa Tata, kabumba kabili kasungilila wa
bubumbo (Ukutendeka 1; 8: 21-22)
 The
Ifyorevelations of God
Lesa Aisokolola Umwine

7 mubucetekelo. Ngaba cetekela ifintu fyashila

Bushe Lesa alapeela ubusokolo pafya f i kab a if i kan ka la ku li b ena kabi li
kuntanshi? fikatungulula ubumi bwabo.
Kucakumwenako, umuntu uushacetekela
Eee, Lesa alapeela ubusokololo muli Lesa nga kabumba teti amone ifya
pafyakuntashi ngefyo alaya ukubwela kwa mulwelele nga mulimo wa kwa Lesa umo
kwa Yesu. (Yohane 14:3). Lesa akaisokolola kabumba aisokolwela, lelo nga ifya
mumusango uwapwililika kuli ab o mankumanyafye ifya mububumbo.
abakapilibulwa no kwilwilwa capamo
nankwe. (1 Abena Tesalonika 4: 13-18) 10
Bena bakamunona ifyo aba. (1 Yohane 3:1-2) Twaumfwikisha shani pafya bucetekelo
ukupitila mu busokololo bwakwa Lesa?
“Moneni imitemenwe iyo shifwe atutemwa,
iya kuti twitwe abana bakwa Lesa. Kabili efyo Ubucetekelo cintu cimo cikabilwa nangu
twaba pa mulandu waici aba pano isonde
tabatwishiba, ico tabamwishibe, mwe, nomba
icikankala mukupalamina kwesu na Lesa.
tuli bana bakwa Lesa, kabili kucili Lelo umuntunse teti akwate ubucetekelo
takulamoneka ifyo tukaba natwishiba ukuti palwakwe umwine. Ubucetekelo mulimo wa
nga amoneka, tukamupala ifyo tukamona ifyo cikuku cakwa Lesa pa muntunse (cabupe).
aba.” (1Yohane 3:1-2)
Abantunse bafwile ukukabila no kusumina
8 ici icabupe. Ubucetekelo butungulula
abantunse ku kwishiba Lesa elyo na
Bushe kwalibako ukwiluka pamicitile
yimbi iya kwa Lesa? mukwikala no bumi ubwayapana no
bufwayo bwakwe.
Ee, ukupitila mu mulimo wa Mupashi wa
“Awe icitekelo eshintililo lyafintu tucetekela,
Mushilo mu cipuna ica butumikishi, Lesa ninte yafintu ifishimonwa” (Abena Hebere
alatupela amano no kwishiba palwa mulimo 11:1)
wakwe pa mulandu we pusukilo lya “Kabili ukwabulo kutetekela tekuti kube
muntunse. Ifi fyali lembwa mu baibele kabili ukutemuna, pantu uupalamina kuli Lesa ali
nokutetekela ukuti eko ali, no kuti aba
filasokololwa na Mupashi wa Mushilo. kalambula waba mufwayafwaya.” (Abena
Hebere 11:6)
9
Bushe,mibelenshi iyo abantuunse 11
bafwile, ukulanga umucinshi ukulosha Bushe icitetekelo cisa shani mu muntu?
pafyo Lesa aisokolola umwine?
Icitetekelo cipelwa no kukoshiwa na
Abantunse balingile ukucetekela Lesa nga Mupashi wa Mushilo. Ici cishila ukupitila
fintu aisokolola. Abantunse kuti baishibafye mwilandwe ilishimikilwa ilibilwa ukufumina
ubusokololo bwa Mushilo ukupitilafye mu malembo ya mushilo.

14
 Ifyo Lesa Aisokolola Umwine

“Moneni, ukutetekela kufuma ku caumfwika, 15

ne caumfwika ciishila mu cebo ca kwa Kristu.” Bushe amabuku yamu Baibele yabikilwe
(Abena Roma10:17)
pamo shani?
12
Amabuku yabikilwe capamo mukuya
Amalembo ya Mushilo ni cinshi?
kwanshita. Lelo ici, tacacitikwe kumano
yabuntunse nimukupitila makamaka
Amalembo ya mushilo – Baibele- malembo
kubufwayo bwa kwa Lesa. Imilembele ya
ayalonganikwa capamo ayalanda pa micitile
bwina Kristu mucipingo cakale yashintilila
yakwa Lesa, amalayo elyo na amalango
pa mibele ya ciyuda, ayo ayatunganishiwa
yakwe. Baibele yakwata icipngo cakale ne
ukubako pa myaka ukucila ikana limo
cipingo cipya.
(1,000).
Amalembo ya mushilo yalanda pafya
Imibele ya mucipangano cipya yakwata
busokololo bwakwa Lesa nangu cingatila
imbila unsuma, imilimo ya Batumwa,
tayalondolola fyonse ifya ncito shakwa Lesa.
Amakalata ya Batumwa, elyo ne buku limo
Lesa alishininkisha ukutila ico icili
ilya busesemo ilitwa Ubusokololo bwa kwa
icikankala pa mulandu we pusukilo lya
Yesu.
mutundu wa muntuns e cena c ab a
Amakalata ya mutumikishi Paulo eyali
icakusungililwa.
yantashi ukupokelelwa nokubomfiwa
13 mufilonganino f yantanshi. Panuma
amalembo ya mbila nsuma na malembo
Nga intulo ya malembo ya mushilo ni
yambi yalilundilweko. (Imbila nsuma yakwa
ani?
Marko eyali yakubalipo). Ukulemba kwa
cipingo cipya kwa sendele imyaka ukucila pa
Intulo ya malembo ya mushilo ni Lesa.
amakumi cine lubali (70). Aya malembo
Abantunse abo ababomfeshiwe no Mupashi
yabikilwe capamo nakabungwe
wa Mushilo eba leembele ifyo Lesa
akafilonganino (synod) pakutila kube
asokolwele ukulosha ku mashiwi no
ukusungilila ifyalembelwe pa bucetekelo bwa
bulondoloshi, amabuku ya mucipingo
kwa Kristu.
yakwata imibele yaba kaleemba
abapusanapusana. Elyo no kwishiba kwa ifyo 15
balepitamo panshita yabo mwisonde.
Bushe amalembo ya mushilo yatantikwa
shani elyo finshi fyabamo?
14
Bushe ifyalembwa mu Baibele Amalembo ya mushilo yayakanishiwa ngefi;
fyalisungililwa munshila iyayana?
Icipingo cakale- icilanda pafyacitike ilyo
Yesu talafyalwa-Icipingo cipya, icatendeke
Eee, Lesa alishinikisha ukuti ifyalembwa mu
panshita ya kufyalwa kwakwa Kilistu.
Baibele fyasungililwa munshila iyayana
mukuya kuntanshi.
15
 The
Ifyorevelations of God
Lesa Aisokolola Umwine

17 18
Fintunshi fisangwa mucipingo cakale? Fintunshi fyaba mucipangano cipya?

Mucipingo cakale musangwa amalyashi yapa Mucipangano cipya, mwaba ubulondoloshi

bubumbo ne fya bantunse bantanshi. bwakwa Yesu Kilistu, Abatumikishi bakwe,
Mwaliba na malyashi yantulo yabena Israele. nefilonganino fyantashi ukupitila mumbila
Kabili mucipongo cakale mwaba nyimbo ne micitile ya Batumikishi. Kabili mwaba
ishakulumbanya Lesa elyo nokucenjesha, na amakalata ayo Abatumikishi balembele ku
malayo ku mutundu wa buntunse. filonganino na kubantufye. Ibuku limofye
ilya busesemo mu cipingo cipya ilya
busokololo bwa kwa Yesu, lilondolola palwa
kubwela kwakwe elyo napa cikacitika
kuntanshi.

16
 Ifyo Lesa Aisokolola Umwine

19 §Ibuku lyakwa Daniele

Amabuku ya mu cipangano cakale yaba §Ibuku lyakwa Hosea
yanga? Kabili ya tantikwa shani? §Ibuku lyakwa Yoele
§Ibuku lyakwa Amose
Mucipangano cakale mwaba amabuku ikumi §Ibuku lyakwa Obadia
limo nacine konse konse (17) ayalanda pa §Ibuku lyakwa Yona
malyashi yakale, yasano yalanda pa §Ibuku lyakwa Mika
fisambilisho, kabili ayali amakumi cine §Ibuku lyakwa Nahumu
konsekonse yalanda pafya busesemo. §Ibuku lyakwa Habakuki
§Ibuku lyakwa Sefania
Amabuku ikumi limo na cine konsekonse §Ibuku lyakwa Hagai
ayalanda pa malyashi yakale ni aya: §Ibuku lyakwa Sekaria
§ Amabuku ya sano yakwa Mos e §Ibuku lyakwa Malaki
(Ukutundeka, Ukufuma, Ubwina Lebi,
Impendwa, Amalango)
20
§ Ibuku yakwa Yoshua Ma bukunshi mu Baibele ayo ayasangwa
§ Ibuku lyakwa Ruti mu Apokilifa?
§ Amabuku yabili yakwa Samwele
§ Amabuku yabili ya Shamfumu §Amabuku ikumi limo nayasano aya mu
§ Ama buku ya Imilandu Apokilifa ni aya:
§ Ibuku lya kwa Esra §Amabuku aya kwa Esdras
§ Ibuku lya kwa Nehemia §Ibuku lyakwa Tobiti
§ Ibuku lya kwa Estere §Ibuku lyakwa Judy
§Ibuku lya ukutusha kwakwa Estele
Amabuku yasano ayalanda pafisambilisho ni §Ibuku lya Amano yakwa Solomoni
aya: §Ibuku lyakwa Bolaki
§ Ibuku lyakwa Yobo §Ibuku lya Nyimbo sha baana abatatu ba
§ Ibuku lya Malango Mushilo
§ Ibuku lya Amapinda §Ibuku lya ilyashi lyakwa Susana
§ Ibuku lya Lukala Milandu §Ibuku lya Bele ne Cisoka
§ Ibuku lya Ulwimbo lwa Nyimbo §Ibuku lya Ipepo lyakwa Manase
§Amabuku ya tatu yakwa Makebbe
Amabuku yaikumi limo cine konsekonse
ayalanda pa busesemo ni aya:
§ Ibuku lyakwa Esaya
§ Ibuku lyakwa Yeremia
§ Ibuku lyakwa Nyimbo sha Bulanda
§ Ibuku lyakwa Esekiele

17
 The
Ifyorevelations of God
Lesa Aisokolola Umwine

21 §Inkalata yakwa Paulo kuli Tito

Bukankaala nshi ulukuta lupya lwa §Inkalata yakwa Paulo kuli Filemone
batumikishi lwapela amabuku ya §Inkalata yakwa Paulo kubena Hebere
Apokilifa? §Inkalata yakwa Paulo kuli Yokobo
§Amakalata yabili yakwa Paulo kuli Petro
Mu lukuta lupya lwa batumikishi amabuku §Amakalata yabili yakwa Paulo kuli
ya Apokilifa yapelwa ubucindami bumo Yohane
bwine na malembo ya mu cipingo cakale. §Inkalata yakwa Paulo kuli Yuda
22
Ibuku limo ililanda pa busesemo nili:
Amabuku ya mu cipingo cipya yaba §Ukusokolola kwakwa Yesu Kilistu (Kuli
yanga kabili yatantikwa shani? Yohane)

Mucipingo cipya mwaba amabuku yasano 23

ayalanda pa malyashi yakunuma. Amakumi Bukankala nshi amalembo ya Mushilo
yabili nalimo yalanda pa fisambilisho, kabili yakwata mu Lukuta Lupya lwa
na limo ililanda pa busesemo. Batumikishi?
Amabuku yasano ayalanda palyashi lya
kunuma ni aya: Amalembo ya mushilo mu lukuta lupya lwa
§ Imbila nsuma ya lembele Mateo batumikishi eshinte apo icisambilisho caba
§ Imbila nsuma ya lembele Marko batumikishi yashinta na malembo aya
§ Imbila nsuma ya lembele Luka muBaibele eyabomfeshiwa mukusambilisha.
§ Imbila nsuma ya lembele Yohane
§ Ibuku lya Imilimo ya Batumwa 24
Ninani apeelwa insambu shakulondolola
Amabuku amakumi yabili na limo ayalanda amalembo ya mushilo?
pa fisambilisho ni aya:
§ Inkalata yakwa Paulo kubena Roma Ukumfwikisha kwa malembo mukushika
§ Amakalata yabili yakwa Paulo kubena kuti kwaisafye ukupitila mumicitile ya
Korinto Mupashi wa Mushilo. Abatumikishi
§ Inkalata yakwa Paulo kubenaGalatia ebatumwa ukulondolola amalembo ya
§ Inkalata yakwa Paulo kubena Efese mushilo pa mulandu wa cisambilisho cakwa
§ Inkalata yakwa Paulo kubena Filipi Yesu no bucetekelo bwesu.
§ Inkalata yakwa Paulo kubena Kolose
“E fyo mutunge ifwe, ababomfi ba kwa Kristu
§ Amakalata yabili yakwa Paulo kubena
kabili bakangalila pa ca nkama ca kwa Lesa” (1
Tesalonika Abena Korinti 4:1)
§ Amakalata yabili yakwa Paulo kubena
Timote

18
 Ifyo Lesa Aisokolola Umwine

25 26
Bushe insoselo yakuti: “Yesu Kilistu e Bukankala nshi amalembo ya mushilo ya
cikomo ca malembo ya mushilo ipilibula kwata kuli abo abacetekela?
nshi?
Amalembo ya mushilo yakankala nganshi
Amalembo ya mushilo yonse yashintilila pali mubumi bwa abacetekela, yalabatalalika, no
Yesu Kilistu. Insoselo yakuti “Yesu Kilistu kubakula, yalabatungulula no kuba cenjesha
ecikomo ca malembo ya mushilo” E mulandu kabili yalabapela amano no bucetekelo.
wine ukulondolola mu cipingo cakale
kufwile kwalosha pa lwa wene. Icipingo 27
cakale cisesema no kupekanya ukwisa kwa Fintu nshi fimbi ififwaikwa mukukosha
kwa kapususha. Kabili icipingo cipya, cilanda ubucetekelo bwa abo abasumina,
pa micitile ya kwa Yesu pali lelo na kuntashi. mukubelenga no kusambilila Baibele?
(mona ilipusho 112)
Akatina ka kuli Lesa nepepo lya cishinka mu
ku f w ay o u ku m f w i k i s h a a m a l e m b o
yamushilo efintu fifwaikwa mukukosha

19
 The
Ifyorevelations of God
Lesa Aisokolola Umwine

ubucetekelo ukupitila mu kubelenga na Na Lesa Taata alumbwile Yesu Kilistu nga

mukusambilila Baibele. Umwana wakwe. (Luka 3:22)
Kabili mukulekelesha, Yesu Kilistu alaile
28 ukutuma Umupashi wa Mushilo nga
Ngo mufula ne fikomo fya bwina Kilistu kasansamusha kabili nga kaafwa.
ni finshi?
“Mulebabatisha mwi shina lya kwa Tata ne lya
Mwana ne lya Mupashi wa Mushilo” (Mateo
Abena Kilistu basumina muli Lesa umo, Lesa
28:19)
Taata, Lesa Mwana, na Lesa Mupashi wa “Umupashi wa Mushilo uo Tata akamutumina
Mushilo. Ukusumina muli Lesa batatu, mwi shina Lyandi, wene akamusambilisha
kwafikilishiwa na Yesu kilistu. fyonse ifyo nasosele kuli imwe.” (Yohane
Umwana, Yesu Kilistu, ali uwakulanda pali 14:26)
Lesa nga Wishi wakumulu panshita ishaibela
g
Concerning the fundamentals of the
ishingi, uyo umuntunse ali no kusuminamo.
Christian faith: see also Questions 34 and 35

20
ICO TWASUMINAMO

21
 Ico Twasuminamo

29 shasumine muli balesa abengi

Bushe Icisumino cinshi? abapusanapusana.
Mucipingo cipya mwaaba amaleembo
Icisumino kusupula kwa ifikomo ifyaba mu ayalanda mukulungatika ukutila Lesa apeela
cisambilisho cabutetekelo. Ici cisumino ipusukilo ukupitila muli Yesu Kristu.
cabamo ifishinte fyonse ifyo ulukuta no Ifilangililo ifya amalembo ya cisumino mu
lukuta Iwasuminamo atemwa lubilikisha. Ici Cipangano cipya ni ifi:
cilanga ifyo ulukuta nolubiye fyaba § “….Kristu e Shikulu….” (Abena Roma
ifyapusana. 10:9).
§ “…Maranata” e mukutila….”mwe
30
shikulu iseni” (1 Abena Kolinto 16:22)
Bushe kwaliba ifisumino fya mu Baibele? § “… icine cine shikulu nabuuka…” (Luka
24:34)
Ee, mu cipingo cakale mwaba amalembo
ayalondolola ubutetekelo ubwaliko kale. “Pantu ukapusuka ngawalumbula kukanwa
Icisumino cimo mu cipingo cakale casosa kobe, auti, Kristu e shikulu, kabili watetekela
mumutima obe, auti, Lesa amubushishe
aciti: “Umfweni, mwe bena Israele, Yehoba
kubaafwa; pantu kumutima umuntu atetekela
Lesa wesu Yehoba umo wine.” (Amalango no kulungamikwa, kabili kukanwa alumbula
6:4). Ukukusosa ukwa kuti “umfweni, mwe nokupusuka.” (Abena Roma 10:9-10).
bena Israele!” Kwali kusosa uko abena
Israele balecitila capamo, namuli ici
balangile, ukusumina kwabo muli Lesa umo
panshita ilyo inko ishabashingulwike

22
 Ico Twasuminamo

31 33
Bushe ifisumino ifya bena Kristu Bushe Ifisumino ifikankala nganshi
bantanshi fyaishile shani? mucilonganino ica kubangilila ni fiisa?

Ifisumino fya bena Kristu bantanshi fiitwa Ifisumino fibili ifikankala nganshi
“ifisumino ifya cilonganino cakubangilila.” mucilonganino icakubangilila cisumino ca
Ifi fyatendeke pakati ka imyaka imyanda ibili Butumikishi (Apostolican) elyo ne cisumino
na imyanda ine panuma yamfwa ya kwa cakwa Nikaea –constantinopo.
Kristu (AD). Ni pali iyi nshita epo Ifikomo ifya mu cisumino ica Butumikishi
icisambilisho capali Lesa-batatu, elyo ne fyabikilwe capamo mu mwaka wa imyanda
icisambilisho cabukankala ne mibeele yakwa ibili elyo fyaishile shininkishiwa mu
Yesu kristu fya tendekele. mumwaka wa imyanda ine. Icisumino
Ici caali icikankala nganshi pantu kwali cakwa Nicaea- Constantinople cafumine mu
ukukansana ukukalamba pamulandu wa kukumana kwa akabungwe ka ku Nicaea (mu
ifikomo ifya butetekelo ifyalekana lekana. mwaka 325 AD) elyo na akabungwe ka kwa
Kucaku mwenako, kwali amatontonkanyo constantinople (mu mwaka 381 AD).
ayakutila Yesu kristu tafwiile pa capindama, Umulandu ukalamba uwa ici cisumino wali
elyo nokutila tabukile kubafwa mu cine. wapakulumbulula Lesa-batatu.
Umulimo wa Ifisumino kanshi wali uwa
kupatulula ubutetekelo elyo nokutalikana 34
pamo nga uku. Nga mashiwi nshi ayaba mu cisumino ca
Butumikishi?
32
Mashiwi nshi ayali lubali ulwa fisumino “Ndesumina muli Lesa, Taata uwamaka
ifya bena Kristu? yonse, kabumba wa mulu ne icalo.
Ndesumina muli Yesu Kristu, Umwana
Ninsoselo nshi ishaileba lubali lwa mashiwi wakwe, umoompo, Imfumu yesu. Aimitwe
aya saangwa mu fisumino fya beena Kristu? ku maka ya Mupashi Wamushilo no
Amashiwi ayalanda pa mibele elyo na kufyaalwa mu mushimbe Maria. Alicushiwe
imicitile yakwa Lesa ayabikilwemo mu na Pontio Pilato, alitanikwe, alifwiile noku
fisumino ni ayo fye aya ampene pamo ne shiikwa. Aliile kubaafwa no kubuuka
icisambilisho cakwa Yesu na abatumikishi mubushiku bwalenga shitatu. Ali ninine
bakwe. ukuya ku muulu kuuntu aikala kukuboko
kwa kulyo ukwa kwa Wishi. Akabweela
nakabili ukwisa mukupingula aba mweo
nabaafwa. Nasumina mu Mupashi Wa
Mu s h i l o, i i c i l o n g a n i n o c a mu s h i l o
cacinkumbawile, ibumba ilya bashilishiwa,
mu bweleelo bwa membu, mukubuka kwa

23
 ICO TWASUMINAMO

baafwa, elyo na mu mweo wa muyayaya. 36

Amen”. Bushe bukankala nshi buntu ifisumino
ifya lukuta lwakubangilila fyakwata mu
35 cilonganino Cipya Icabutumukishi?
Nga mashiwi nshi ayaba mu cisumino ca
Nicaea-Constantinople Icisambilisho ica Icilonganino Cipya
Icabutumikishi cashintilila pa Malembo ya
“Twasumina muli Lesa, Taata uwamaka Mushilo. Ifisumino ifya lukuta lwa
yonse, Kabumba wa muulu ne icalo na ifintu kubangilila fya laanda mukusupawila pa
fyoonse ifimoneka ne ifishimoneka. Na mu fikomo ifikankala ifya mu Malembo ya
Mfumu imo, Yesu Kristu, umwana fye umo Mushilo.
mpo uwa kwa Lesa, uwafyelwe kuli Taata libe Icilonganino Cipya Ica butumikishi
isonde talilabako, ulubuuto lwa lubuuto, Lesa cilumbulula ubucetekelo/ubusumino muli
umwine wakwa Lesa wine, uwa fyelwe, Lesa-batatu, muli Yesu Kristu nga Lesa, kabili
tekupangwa, uwaba umubili umo na Taata; umuntu uwa ciine, mukufyaalwa kwa kwa
muli wene emo fyoonse fyalengelwe; Uyo, Yesu ku mushimbe Maria, mukutumwa
pamulandu wesu fwe bantunse, napa ukwa Mupashi wa Mushilo, mu cilonganino,
mulandu we pusukilo lyeesu, aikile ukufuma mu Masakalamenta, mu kuloleela ukubweela
ku muulu no ku fwaala umubili wabuntunse kwa kwa Kristu, elyo na mukubuuka kwa
ukupitila muli na cisungu Maria; Alitanikwe baafwa nga fintu calembwa mu fisumino
na Pontio Pilato pamulandu wesu, alicuulile fibili ifya cilonganino cakubangilila.
kabili alishikilwe, napabushiku bwaleenga Nangula kwaaba inkuta sha mapepo isha
shitatu alibukiile ukulingana na malembo, lekanalekana, ukuukulumbulula kwa
kabili alininine ukuya kumulu uko aikala bucetekelo kukakanya capamo ifikomo ifya
kukuboko kwa kulyo ukwakwa Taata. Kuli bwina Kristu.
Taata; uko eko akafuma nakabili mululumbi,
ukwisa mukupingula aba mweo na abaafwa; 37
uyo ubufumu bwakwe tabwakakwate impela. Nga mashiwi nshi ayaaba mu cisumino
Twasumina na Mumupashi wa Mushilo, ca Icilonganino cipya icabutumikishi?
Imfumu kabili kapeela wa buumi, uwa fuuma
k u l i Ta a t a n a k u M w a n a ; u y o “Ndesumina muli Lesa, Taata, uwamaka
uushinshimumwa nokulumbanishiwa yoonse, kabuumba uwa umulu na icalo.
capamo na Taata na umwana, uulandila muli Ndesumina muli Yesu Kristu, umwana fye
ba kasesema. Na mu lukuta lumo ulwa umo mpo wa kwa Lesa, Imfumu yesu,
cinkumbawile elyo na ubutumikishi; uwaimitwe kumaka Ya Mupashi wa Mushilo,
twaishiba fye ulubatisho lumo ulwa ubwelelo uwafyeelwe ku mushimbe Maria, acushiwe
bwa meembu; tuloleela ukubuuka kwa na Pontio Pilato, alitaniikwe, alifwile no
baafwa elyo na ubuumi bwa mu calo icikeesa. kushikwa, aile naku cifulo icabaafwa, lelo
Amen.” mubushiku ubwalenga shitatu alimine

24
 Ico Twasuminamo

ukufuma kubaafwa kabili alininine ukuya ku nokupeelwa ne intungulushi iyo

muulu. Aikala ku kuboko kwa kulyo ukwa umutumikishi apeela insambu atemwa
kwa Lesa, Taata uwamaka yoonse, uko kwine ukutumwa.
kuntu akafuma no kubweela. Ndesumina ukutila abo ababatishiwa na
Ndesumina Mu Mupashi wa Mushilo, na mu amenshi balingile ukupokelela ica bupe ca
Cilonganino cimo, Icashila, Mupashi wa Mushilo ukufumina Mu
icacinkumbawile kabili icabutumikishi; Mutumikishi pakutila benga pilibuka ukuba
namwi bumba ilya bashilishiwa, Abana bakwa Lesa kabili nga ifisabo ifya
namubweleelo bwa membu, namukubuuka ntaanshi.
kwa baafwa, elyo na mu mweo wa muyayaya. Ndesumina ukutila imfumu Yesu Kristu
Ndesumina ukutila Imfumu Yesu Kristu akabweela mu ciine, nga fintu aninine ku
eutungulula icilonganino cakwe umo atuma Muulu, kabili nokutila akaseenda ifisabo ifya
Abatumikishi, kabili acili alebatuma no ntanshi ifya bafwa na bomi abo abasubiile no
mulimo wa ku sambilisha, ukweelela kuipekanya pa mulandu wakubwela kwakwe;
imembu shabo mwishina lyakwe, na ku napanuma ya bwiinga bwa Mwana Wa
kubatisha ku menshi naku Mupashi wa Mpanga Mu muulu, akabweela pamo nabo
Mushilo, mpaka fye no kubweela kwakwe. pe sonde no kwisa tendeka ubufumu bwakwe
Ndesumina ukutila abo abasalwa na Lesa ubwa mutende elyo nokuteeka capamo nabo
ukuba Intungulushi basubwafye ukufuma ku nga bashamfumu naba shimapepo. Panuma
Batumikishi, kabili na insambu, Ipaalo elyo ya bufumu bwakwe ubwa Mutende,
ña ukubutishiwa kwa ubutungulushi bwabo akakwata ubupingushi ubwakulekelesha.
kufuma fye mu cipuna Icabutumikishi. Elyo Lesa akalenga Umulu upya na Icalo
Ndesumina ukutila ulubatisho ulwa menshi cipya, kabili akekaala na abantu bakwe.
elutampulo ulwantanshi kukulengwa cipya Ndesumina ukutila ningile ukumfwiila
cipya ukwa muntunse Mu Mupashi wa ubuteeko elyo na mafunde yapano isonde
Mushilo, kabili na ukutila uyo onse cikulufye nshitobele amafunde yakwa Lesa
uwabatishiwa alapokelelwa mwisenge lya ilyo ndecita ici.”
abo abatetekela nokulumbulula Yesu Kristu 38
nga Imfumu yabo.
Ndesumina ukutila Umulalilo wa Mushilo Bushe Icisumino Ca Cilonganino Cipya
Ica batumikishi caishile shani?
wabikilweko na Imfumu iine kukwiibukisha
icelambo icafikapo kabili icapeelwe limo
Icisumino ca cilonganino Icabutumukishi
mpo, elyo ukucuula na Imfwa yakwa Kristu.
caishile ukupitila mufyo abatumikishi
Ukulya umulalilo mumibeele iyalinga
balondolwele Amalembo ya Mushilo elyo na
kulapeela ifwe Isenge na Yesu Kristu,
mu fisumino fya Icilonganino capakubala.
Imf umu yesu. Umulalilo us ef iwa
Ukulosha ku fikomo fyaabamo elyo na
ukubomfya umukate uushatutumuka elyo no
imilembele, Icisumino ca ndakai calembwa
mwangashi; Ifi fibili filapaalwa elyo
ukulingana na ubuyantanshi ubulipo mu

25
 ICO TWASUMINAMO

cisambilisho elyo namu kushika kwa Kristu ba mu cilonganino cipya

kwishiba ifintu. Calembelwe mu kwiluka icabutumikishi.
ukwakutila uluse, ukutemwa elyo namaka
yonse ayakwa lesa teti filondololwe 39
umupwilapo; ifi fyonse fikalamba nganshi Bushe Icisumino cacilonganino cipya
ukucila umusango onse untu umuntunse icabutumikishi catantikwa shaani?
enga filondolwelamo. Icisumino cesu kanshi
te kuti cicilinganye abena Kristu bambi kwi Ifikomo fya bucetekelo bwesu ifyantanshi
pusukilo lyabo. fyalaanda apakalamba nganshi pamulandu
"
Salvation: mona ilipusho 243 nelya wa Butumikishi. Filondolola pali Lesa-
konkapo. batatu. Ifikomo ifyalenga bune elyo
nabusano filondolola pa micitile iya
39 Batumikishi, nangula icikomo ca cisano
Bushe bukankalanshi bwaba mu mukulundapo cilondolola napa micitile iya
cisumino ca Batumikishi bapya? Intungulushi shimbi. Ifikomo ifyalenga
mut and a, cine-lub a li elyo nacine-
Mu fikomo ikumi ifya butetekelo bwesu,
konsekonse filondolola amasakalamenta
icisumino ca cilonganino cipya ica
yatatu. Icikomo ca bucetekelo ica paabula
butumikishi cilondolola icisambilisho ica
cena cashintilila pe subilo lyesu ilya ifya
cilonganino cesu. Kabili ici cisumino
kuntanshi (ubuyo bwesu). Icikomo icalenga
cakwata umulimo naumbi uwakutungulula
ikumi cilondolola pafyo icilonganino cifwile
imibeele yabucetekelo bwesu nga abena
ukwampana capamo no buteeko bwape
Sonde.

26
 Ico Twasuminamo

41 44
Finshi ifyaba mu cikomo cantanshi ica Finshi ifyaba mu cikomo icabucetekelo
butetekelo? icalenga bune?

Icikomo cabucelekelo icantanshi cilanda pa Icikomo icabutetekelo icalenga bune cilanda

bubumbo bwakwa Lesa, Taata. ukuti Yesu Kristu eutungulula icilonganino,
"God, the Father: Mona amepusho 37 na elyo nokutiila ukutuma Abatumikishi
67 nayakonkapo. enshila imo iyo atungulwilamo ulukuta
lwakwe.
42 "Apostle: mona amepusho 37, 427 na 453
Finshi ifyaba mu cikomo ca butetekelo elyo nayakonkapo
ica bubili?
45
Icikomo cabucelekelo icabubili cisosa pali Finshi ifyaba mu cikomo icabucetekelo
Yesu Kristu, umufula ne icishinte icalenga busano?
cabucetekelo bwa bena Kristu.
"Jesus Christ: mona amepusho 37 na 93 Icikomo icabutetekelo icalenga busaano
elyo nayakonkapo. cilondolola pa ububomfi ubwa Mupashi.
"Ministry: Mona amepusho 37 na 411 elyo
41 nayakonkapo.
Finshi ifyaba mucikomo icabucetekelo
icalenga butatu? 46
Finshi ifyaba mu cikomo icabucetekelo
Ici komo ica butetekelo icabutatu cibilisha icalenga mutanda?
ubutetekelo mu Mupashi wa Mushilo,
emukutila, umuntu wa butatu muli Lesa Icikomo icabucetekelo icalenga mutanda
umo. Ici cikomo kabili cilanda pa kutetekela cilanda pa ulubatisho lwa Mushilo ulwa
icilonganino ne buumba ilyabashilishiwa, menshi.
elyo na ipusukilo. " Baptism with water: mona
"Holy Spirit: mona amepusho 37 na 197 amepusho 37 na 481 elyo
nayakonkapo nayakonkapo

27
 ICO TWASUMINAMO

47 49

Finshi ifyaba mu cikomo cabutetekelo Finshi ifyaba mu cikomo icabucelekelo

icalenga cine-lubali? icalenga pabula?

Icikomo icabucetekelo icalenga cine-lubali Icikomo icabucetekelo icalenga pabula

cilanda pa mulalilo wa Mushilo. cilanda pa kubwela kwa kwa Kristu elyo na
" Holy Communion: mona amepusho ifintu ifika konkapo.
37 na 494 elyo nayakonkapo. "
Doctrine of future things, return of Christ:
48 mona amepusho 37 na 549 elyo
nayakonkapo)
50
Finshi ifyaba mu cikomo icabutetekelo
icalenga cine konse-konse
Finshi ifyaba mu icikomo icabutetekelo
icalenga ikumi?
Icikomo icabucetekelo icalenga cine konse-
konse cilanda pa lubatisho lwa Mupashi wa
Mucikomo icabutetekelo icalenga ikumi
Mushilo.
Mwaba ifyo abena Kristu balingile
" Holy Sealing: mona amepusho 37 na
ukwampana capamo no ubuteeko ubwa mwi
515 elyo nayakonkapo.
Sonde.
"The New Apostolic Church as part of
society: mona amepusho 37 na 745 elyo
nayakonkapo.

28
LESA-BATATU

29
 Lesa-Batatu

51 ine ndi wantanshi kabili wakupelekesha; tapali

Bushe Lesa-batatu naani? mulungu umbi kano ine. (Esaya 44:6).
“Umfwa, we Israele, shikulu Lesa wesu, shikulu
umo,………” (Marko 12:29)
Lesa cintu icabumupashi, icapwililika kabili
icaibeela fye. Lesa wa muyayaya, 54
uushakwata intendekelo atemwa impela. Bushe cipilibula nshi ukutila: “Lesa wa
Uyu Lesa umo, ni Taata, Umwana na Mushilo”?
Umupashi wa Mushilo. Nga twasosa ukutila
ni “Lesa Taata, Umwana na Umupashi wa Ukushila mibele, elyo ne micitile yakwa Lesa.
Mushilo,” tatulelanda pali ba Lesa batatu Muli bu Mushilo bwakwe emwaba ubukata
abapusana nakalya, lelo bantu batatu ababa elyo ne mibele iyakutaluka ku lukakala elyo
muli Lesa umo mpo. na kukukoweshiwa. Ishiwi lyakwa Lesa elyo
"The Trinity of God: mona amepusho 61 no bufwayo bwakwe nafyo fine fintu fyashila.
elyo nayakonkapo, pamo na 198
Bu Mushilo bwakwa Lesa busangulula ne
52 cifulo apo Lesa aisokolola umwine.
Misaango nshi iyakwa Lesa iyo
“Wamushilo, wa mushilo, wa mushilo, Yehoba
twaishiba? wa milalo; pano isonde ponse paisulamo
ubukata bwakwe.” (Esaya 6:3).
Ab a n t u n s e t e t i b a l o n d o l o l e L e s a
mukufikapo. Nangu cibe ifyo, twalishibako 55
imisango imo-imo iyakwa Lesa iya kutila: ni Bushe cipilibula nshi nga twatila: “Lesa
Lesa umo mpo (ekafye e Lesa), Uwashila, uwamaka Yonse”?
Uwa Maka yonse, uwa muyayaya, uwa
kutemwa, uwa luse, Umulungami kabili Lesa kuti acita icili conse. Takuli nangu cimo
uwapwililika. icakosa kuli Lesa. Ubufwaayo bwakwa Lesa
pamo ne micitile yakwe, tafinga
53 cilinganishiwa no muntu uuli onse.
Bushe cipilibula nshi nga twatila: “Lesa Ububumbo bwakwe bulangilila ukutila Lesa
ni Lesa umo mpo? wa maka yonse. Ifintu fyonse fyalengelwe fye
mwishiwi lyakwe lyeka. Ewalenga fyonse
Kwaba fye Lesa umo mpo. Ubutetekelo bwa if yabako-pamof ye nef yo abantuns e
muli Lesa umo fye cikomo icikankala bengamona nefyo teti tumone. Kupitilafye
nganshi icaba mu icipangano cakale elyo mumaka yakwe nakabili ecikalenga
namu cipangano cipya, kabili cikankala na ububumbo ubupya bukeseko.
mu butetekelo bwa bwina Kristu. Amaka yonse ayakwa Lesa yasanshamo no
kumona konse-konse elyo nokubapo
“Efyo asosa Yehoba, Imfumu yakwa Israele, kwakwe konse-konse.
Umulubushi wakwe, Yehoba wa milalo, atila,
"
New creation: mona ilipusho 581

30
 Lesa-Batatu

Lelo wene atile, ifishingacitwa kubantu, “Ilyo tashilafyalwa impili, tamulabumba pano
fingacitwa kuli Lesa.” (Luka 18:27) isonde napano nse, ukufumo muyayaya
“Nikucitetekelo eko twilukila ukuti ifya pano nokuya umuyayaya, ni mwe Lesa.”
isonde fyalengeelwe ku cebo cakwa Lesa, (Amalumbo 90:2)
mukuti icimoneka cacitilwe kufishimoneka.”
(Aba Hebere 11:3). 57
Bushe cipilibula nshi ngatwatila: “Lesa wa
56 kutemwa”?
Bushe cipilibula nshi ukutila: “Lesa ewa
Muyayaya”? Kale kale mu cipangano cipya, Lesa
aisokololwele ukuti ni Lesa wa kutemwa
Lesa takwata intendekelo atemwa impela. ukupitila mukusala elyo nokulubula abena
Takwaba ukupelebela kwa myaka ne myaka Israele kuli bunkole bwa mu Egupto.
kuli wene. Lesa ekalenga wa nshita, kabili Aliisokolwele ku mutundu wa muntunse
emfumu napanshita ine. onse nga Lesa uwa kutemwa ukupitila

31
 Lesa-Batatu

mukutumo mwana wakwe kukupususha bupingushi.” (Amalango 32:4). Abantunse

abantunse bonse. Umutumikishi Yohane bonse kuti bashintilila pa bulungami
alembele ukuti: “Kabili ifwe natwishiba, bwakwa Lesa, elyo nokukana pilibuka
nokutetekelako, ukutemwa uko Lesa kwakwe. “Uyo uukwiita wa cishinka, kabili
atutemwa. Lesa kutemwa; nowaikala akacicita.” (1 Abena Tesalonika 5:24).
mukutemwa aikala muli Lesa, na Lesa muli Naimbi imicitile iya bulungami bwakwa Lesa
wene”. yaba mu Mafunde yakwe, pamo nga
ayakutila ico abantunse babyala eco
“Ukutemwa kwa muyayaya nalikutemwa; balobolola (linganya Abena Galatia 6:7),
nipali ici ntwalilila mu luse kuli iwe”. (Yeremia
elyo nelya kutila icilambu calubembu ni
31:3).
“Pantu Lesa atemenwe aba pano isonde mfwa (belenga mu Abena Roma 6:23).
ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe Nangu cibe fyo, icikuuku cakwa Lesa calicila
uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela pali fyonse. Ici naco lubali lwa bulungami
eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.”
bwakwe. Ukupitila muli Yesu Kristu,
(Yohane 3: 16).
ababembu-abalingile ukukandwa-kuti
58 basanga icikuku. Na muli ci, Lesa talolesha
Bushe cipilibulanshi nga twatiile: Lesa pa lubembu elyo nabumpula mafunde
wa cikuku”? bwabo.
“Ukusupulwa kwa cebo cenu cishinka; ca
Lesa alanga uluse, icikuuku, umuteeka - tima muyayaya ica bupingushi cenu conse ca
elyo ne nkumbu ku muntunse (linganya bulungami.” (Amalumbo 119:160).
Amalumbo 103:8). Imibeele ya luse lwa kwa “Mwe shikulu Lesa wamaka yonse; ifya
Lesa yalaangwa ukupitila mu cishinka bupingushi bwenu fya cine kabili fya
icakutila Lesa alapokelela abantuunse, bulungami.” (Ukusokolola 16:7).
abakakwa mulubembu, elyo kabili aleleela ne “Balungamikilwa ku kusenamina kwakwe
membu shabo. Ne cishinka na ciimbi fye ku cilubula ca muli Yesu Kristu.” (Abena
cakutila Lesa apilibwike ukuba Umuntunse Roma 3:24).
muli Yesu Kristu. Tapali umuntu nangu umo
uwinganoonka icikuuku cakwa Lesa-cabupe 60
fye. Bushe cipilibulanshi ukutila: Lesa untu
Wafikapo”?
59
Bushe cipilibulanshi ukutiila “Lesa
Mulungami”? Imicitile yakwa Lesa isuma, ne nshila shakwe
shintu shatambalala. Ena tacita icili conse
Conse ico Lesa acita cintu calungama, mukutunkwa atemwa ukufulunganishiwa ne
tapanga ifilubo. “Yampoomfu imicitile fintu fimbi, lelo acita fyonse ukupitila mu
yakwe; pantu imibeele yakwe yonse bufwayo bwakwe ubwa fikapo. Lesa acita

32
 Lesa-Batatu

fyonse mubuntungwa ubwapwililika. 63

Mukufikapo kwakwa Lesa mwaliba ne Bushe malembo nshi mu cipingo cakale
cishinka. Muli Lesa tamwaba ubufi, ayalanda pali Lesa-batatu?
ubucenjeshi atemwa bukamfutu. Lesa kabili
tapusanya ubufwayo bwakwe ukufuma ku Ilembo lyakubalilapo ilyalanda pali Lesa-
micitile yakwe. batatu lisangwa mu Ukutendeka 1:26,
Abantunse kuti bapitamo mukufikapo “Natucite umuntu mu cata cesu, umwabele
kwakwa Lesa ukupitila muli Yesu Kristu. Ni cipasho cesu.” Ishiwi lyakutila “natu….”
Yesu Kristu eka fye ewali uwafikapo pano Lilelosha kumicitile yakwa Lesa umo
isonde pantu wene takwete lubembu, kabili umwaba abantu abengi. Lesa amonekele kuli
takwete ne mpuso iili yonse mumicitile elyo Abrahamu mu Mamre ukupitila mu bantu
namu milandile yakwe. batatu (Belenga Ukutendeka 18). Ici naco
kuti calondololwa ukulosha kuli Lesa-batatu.
“Lesa, imibeele yakwe ya cishinka; icebo Cimo cine fye ne paalo Lya patatu ilya kwa
cakwa Lesa cintu calopolwa; wene ni nkwela
Aarone ilyo wene apalile abena Israele
kuli bonse ababa muli wene.” (Abena Roma
18:30). (Impendwa 6: 24-26).

61 “Yehoba akupaale, nokukubaka, Yehoba

alenge icinso cakwe ukubuutisha kuli iwe, no
Bushe cipilibula nshi ilyo tusosa pa
kukusenamina; Yehoba enwine icinso cakwe
lwakwa “Lesa-batatu”? kuli iwe, nokukupo mutende.” (Impendwa 6:
24-26).
Ilyo tusosa pali Lesa-batatu, tupilubula
ukutila Tata, Umwana no Umupashi wa 64
Mushilo ni Lesa umo fye. Ici tacalola Bushe malembo nshi mu cipingo cipya
mukutila kwaba ba lesa batatu, lelo ni Lesa ayalanda pali Lesa-batatu?
umo umwaba abantu batatu.
Ilyo Yesu, umwana wakwa Lesa, abatishiwe
62 mu mumana wa Yordani, umuulu waliswike
Bushe mulandu nshi abena Kristu elyo kabili no Umupashi wa Mushilo
basuminina ukutila ni Lesa muli batatu? watentemukile pali wene kwati ni nkunda.
Wishi alisosele, ukufuma kumuulu: “Niwe
Icipingo cakale ne cipingo cipya fyonse Mwana wandi uwatemwikwa, muli iwe emo
fyakwata amalembo ayengi ayalanda pali mbekelwa.” (Marko 1:10-11). Taata,
Lesa-batatu. Nipamulandu wa ifi ifyalembwa Umwana na Umupashi wa Mushilo baali
mu Baibele eco abena Kristu basumina muli bonse capamo.
Lesa-batatu. Ab antu b at atu ab ashi l a na kabi li
balilumbulwa mu ukutuma ku kalamba uko
Yesu apeele Abatumikishi bakwe: “kuli ine

33
 Lesa-Batatu

kwapeelwa amaka yonse mu muulu na pano 55

Isonde; eico kabiyeni, kalengeni abanko Bushe bwikatano nshi ubwabapo pali
shonse ukuba abasambi, muleba batishisha Taata, Umwana elyo no Mupashi wa
mwi shina lyakwa Taata nelya Mwana ne lya Mushilo?
Mupashi wa mushilo, “(Mateo 28:18-19).
Taata, Umwana no Mupashi wa Mushilo
Amashiwi ye paalo ayalembwa muli 2 Abena
mashina aya bantu batatu abashila. Nangu
Kolinto 13:14 nayo yene yalanda pali Lesa-
cakutila twabapatulula ukufuma kuli umo no
batatu: “Ukusenamina kwa kwa shikulu Yesu
mubiye, babafye ni Lesa umo mpo.
Kristu, no kutemwa kwa kwa Lesa (Taata), ne
Mulutambi lwa bwina Kristu, cila umo uwa
senge lya Mupashi wa Mushilo, fibe na imwe
aba bantu batatu abashila, alikwata umulimo
bonse!”
no bukata ubwaibeela:
65 Lesa, Taata, ni kabumba wa mulu ne sonde.
Lesa, Taata, ni kalubula uwafwele umubili wa
Bushe icisambilisho ca muli Lesa-batatu
capangilwe lilali? buntunse elyo no kupeela ubuumi bwakwe
nge lambo lya kulubula umutundu wa
Lesa-bataatu abako ukufuma kukutendeka. buntunse.
Ic is ambi l isho c a mu l i L e s a - b at atu Lesa, umupashi wa Mushilo, ni kelenganya
capangilwe mu tubungwe twa Nikaea (325 wa bubumbo ubupya. Ena ashininkisha
AD) a elyo na Constantinopo (381AD). ukutila ipusukilo lya kwa Lesa lyapeelwa
Icisambilisho ca muli Lesa-batatu caaba pa kuli bonse kabili nokutila ububuumbo
fikomo ifikankala ifya butetekelo bwa bwina ubupya bwapwishishiwa.
Kristu. " New creation: mona amepusho 528
elyo naykonkapo.

34
 Lesa-Batatu

67 kutwala ku muntu kukumona ifyo wene enga

Bushe ishiwi lyakutila “Taata” lipilibula fiinika: ne shina lyonse ilyo umuntu ainike
icibumbwa conse icamweo, lyene lyaba ishina
nshi ukulosha kuli Lesa?
lya ciko.” (Ukutendeka 2:7-8, 19).

Ilyo ishiwi lyakutila “Taata” lyabomfiwa 69

ukulosha kuli Lesa, lilondolola imibeele iya
Bushe ububumbo butulanga finshi pali
shila palwa bubumbo, amaka elyo no Lesa?
kutemwa kwa kwa Lesa. Lesa wene entulo
kabili kasungilila wa fyonse ifyo abuumba; Ububumbo elyo na mafunde aya tungulula
muli iyi mibeele abantu bonse beeta Lesa, ubu bubuumbo fipeela ubunte bwa kushika
kabumba wabo, ukutiila “Taata”. kwa mano ayakwa Lesa uko umuntunse teti
"
See also Child of God: mona ilipusho 350
elenganye no kulondolola. Mukusunguka,
68 kwa Malumbo asosa ukuti: Imyulu
ilelondolola ubukata bwa kwa Lesa, ne ulu
Bushe finshi twaishiba pali Lesa nga
lilelondolola umulimo wa minwe yakwe.”
Kabumba?
(Amalumbo 19:1).
“Ku kutendeka, Lesa alengele umuulu
napano isonde” (Ukutendeka 1:1),
70
Bushe butali nshi ubwa nshita iyo Lesa
ububumbo bwa fimoneka ne fishimoneka.
asendele pa kubumba isonde?
Fyonse fya fuma mu micitile iya kwa Lesa
iyabubumbo.
Lesa abumbile isonde “munshiku mutanda
Lesa alengele fyonse ifyabako ukufuma
(6) ishabubumbo.” Ishiwi lyakutila
kufishabako: “Lesa…no kwite fishabako
“ubushiku bwa bubumbo” lilondolola ubutali
kwati fyabako. “ (Abena Roma 4:17).
bwa nshita iyo iishinga pimwa. “Ubushiku
Alibuumba ifintu fyonse, pamo na bantunse
b u m o” mu b u b u m b o bw a k w a L e s a
ukufuma kumushili uwo alengele ntanshi,
tabulingile ukupashanishiwa no bushiku
(Ukutendeka 2: 7-8, 19) elyo no kubika
bumo nga fintu tupenda inshita yesu.
amalango yakwe muli fyene. Fyonse
Mu Ukutendeka 2:2 catila: “Mubushiku bwa
ifyaleengwa fyaba panshi yabufwayo
cinelubali emo Lesa apwishishishe imilimo
bwakwe.
yakwe iyo acitile, kabili mubushiku bwa
cinelubali emo atushishe ku milimo yakwe
“Elyo Yehoba Lesa abumbile umuntu ku
lukungu lwa mushili, na mu myona yakwe yonse iyo acitile”.
apuutilemo umupu wa mweo, no yo muntu
abe cibumbwa ca mweo. Kabili Yehoba Lesa “….kuli shikulu ubushiku bumo bwaba nga
alimiine ibala mu Edene, ku kabanga; no mo imwaka ikana limo ne myaka ikana limo ngo
emo abikile umuntu abumbile…..Awe Yehoba bushiku bumo”. (2 Petro 3:7).
Lesa abuumbile kumushili inama yonse ya “Pantu imyaka ikana limo mu menso yenu
mpanga, ne cuni conse icamulwelele no yaba ngo bushiku bwa mailo ilyo bwapita”
(Amalumbo 90:4).

35
 Lesa-Batatu

71 74
Bushe Baibele yalondolola shani palwa Bushe ciwa nao lubali lwa bubumbo
bubumbo bwakwa Lesa? ubushimoneka?

Baibele yalondolola ukutila Umulu ne sonde, Kuntendekelo, ciwa ali umo uwa ba Malaika,
ulubuuto, icaalo, akasuba, umweshi ne kanshi nao aba mu bubuumbo
ntanda, imiti ne nama, elyo pamo pene na ubushimoneka. Uyu Malaika apondokele
bantunse, fyapangilwe kwishiwi lyakwa Lesa. Lesa eico ena pamo ne nkonkani shakwe
Kabili moneni conse ico Lesa acitile, baposelwe pe sonde ukufuma mwi senge na
naciwama (Ukutendeka 1:31). Lesa kumuulu pamulandu wa bufi,
akalumwa elyo nokubula icumfwiila.
72 "
Evil: mona ilipusho 217 elyo nayakonkapo.
Bushe ububumbo bwakwa Lesa
bwabafye mu fintu ifyo umuntunse enga “Pantu Lesa tatengele bamalaika ilyo
babembwike, lelo abaposele mu filindi umwa
mona atemwa ukwikata?
fiita” (2 Petro 2:4).
“Nabamalaika abashaikele mu ncende yabo,
Awe nakalya, kwaliba no bubuumbo bwakwa lelo bashile ubwikalo bwabo, balindilwo
Lesa ubushimoka, pamo nga Lesa Umwine. kupingulwa kwa Bushiku bukalamba
Inkaama ya ubu bubumbo yalicila pa mufikakilo fya pe mwisamba lya mfimfi”
(Yuda 6).
mucetekanya na mano ya buntunse. Nangu
cibe fyo, amalembo yamushilo yalanga
75
ukutila kwaliba ififulo, imicitile, imibeele
Kanshi ba malaika ni finshi?
elyo ne fibumbwa ifishimoneka mu
bubuumbo ubwe sonde li.
Bamalaika bantu ba bumupashi aba
bumbilwe na Lesa. Baba lubali lwa
72
bubuumbo ubushimoneka, Munshita shimo
Bushe finshi fyaba mu bubumbo bwe
sonde ilishimoneka? ishaibela kuti bamonekela ku buntunse
ukulingana no bufwaayo bwa kwa Lesa.
Mububumbo ubushimoneka emwaba
icifulo uko Lesa ateeka, ba Malaika, 72
imipashi iishifwa iyabantunse elyo ne cifulo Bushe ba malaika mulimonshi bakwata?
caabafwa.
"Realm of the dead: Mona ilipusho 537 Mulimo wa bamalaika kushinshimuna Lesa,
nayakonkapo. ukufikilisha umulimo untu aabatuma, elyo
muli ici, no kumupyungila. Ukutemwa
kwakwa Lesa ku bantu kulasokoloka ilyo
lyoonse lintu wene asuminisha ba malaika
ukupyungila umutundu wa buntunse.

36
 Lesa-Batatu

Ukufuma mwi buku lyakwa Mateo 18:10 Lesa ekafye ewalinga amatotelo elyo
kuti twalanda ukutila abana banono nokushinshimunwa.
balikwata ubucingililo bwa bamalaika
ubwaibeela. “Bushe bonse bene temipashi ya
bubomfi bwa bulesa, iyatumwa ku
“Nine Rafaele, umo uwabamalaika cinelubali kupyungila abo abali nokumone
abamushilo, abaleeta amapepo yaba shila, pusukilo?” (Aba Hebere 1:14).
kabili abengila no kufuma ku bukata bwa uyo
Uwashila…. Tepamulandu wandi ne mwine,
lelo nipa mulandu wa bufwayo bwa kwa Lesa
78
naishile; kanshi mulumbanyeni umuyayaya” Mulandu nshi abantunse baisakamikila
(Tobit 12:15, 18). pafintu ifishimoneka?
“Cenjeleni ukuti mwisuula kamo aka mu
tunono utu; pantu ndemweba, nati, Umuntunse cibuumbwa icabamo umupashi,
bamalaika batuko lyoonse mumuulu bamone
umweo no mubili. (Belenga 1 Abena
cinso cakwa Taata uuli mumuulu….” (Mateo
18:10). Tesalonika 5:23) Umubili ulafwa, eico
upendelwa kububuumbo bwa kwa Lesa ubwa
76 ifimoneka. Umweo no mupashi fyena fyaba
Bushe bamalaika nabo balingile mu b u b u u m b o bw a k w a L e s a u bw a
ukushinshimunwa? ifishimoneka. Apo umweo no mupashi
fyena filatwalilila napanuma yamfwa yaku
Awe nakalya, ico bamalaika bena babomba mubili, kanshi cili icalinga umuntu
fye ukulingana no bufwaayo bwakwa Lesa. ukusakamana ne fishimoneka.
Pamulandu wa ici tebamalaika iyo, lelo ni

37
 Lesa-Batatu

Imibeele intu umuntu alanga kuli Lesa ilyo 80

acili umuumi mwi sonde eilanga ifyo ubumi Bushe umuntunse abikwa pi mu
bwakwe bukaba na kucalo cakwishiya. bubumbo?
Kanshi, ukwiishiba kwa musango yu kuti
kwa afwilisha umuntunse ukusengauka Abantunse baba mu ububumbo ubumoneka
amatuunko ya mulwani elyo no kwikala elyo no bushimoneka pantu balikwata
ubuumi ubusekesha Lesa. umubili elyo pamo no Mupashi no mweo.
Ubukankala bwa fishimoneka bwalibikwa Pa fibumbwa fyonse, Lesa alashiike
apabuuta no Mutumikishi Paulo: “Pantu umuntunse elyo no ku muleta muli bucibusa
ubucushi ubwa yanguka ubwa kashita ubwa mupepi nankwe: “Elyo Lesa atile:
akanononono, buletuteyanishe cintu ca Natucite umuntu mucata cesu, umwabele
bukata icapulishamo ica muyayaya” (2 cipasho cesu: nao abe nabukateeka kwisabi
Ab e n a Ko r i n t o 4 : 1 7 - 1 8 ) . K a n s h i lya muli bemba, na ku fyuni fya mu lwelele,
ukusakamana ifintu fishimoneka naku fiteekwa naku nama shonse sha
kwafwilisha abantunse ukupita muli fyonse mpanga, nakufikulika fyonse ifikulika pe
fintu bapitamo mu buumi. sonde. Kabili Lesa alengele umuntu mu cata
cakwe, mu cata cakwa Lesa emo amulengele;
79 umwaume no mwanakashi efyo abalengele”
Ni munshila nshi muntu abantunse (Ukutendeka 1:26-27).
balingile ukuisakamika ne fishimoneka?
81
Abantunse balingile ukuisakamika ne Bushe ukubumbwa mu cata cakwa Lesa,
fishimoneka ukupitila mu kupilibukila kuli cipilibula nshi?
Lesa no ku mupepa.
Nangu cibe fyo, tacaba mu bufwayo bwakwa Lesa abumbile fyonse ukupitila fye mwishiwi
Lesa umuntu ukusakamana ifishimoneka lyakwe, kabili apeele ne shina ku muntuunse.
ukupitila mu kupepa imipashi atemwa Eico, umuntuunse alelanshanya kabili no
ukushinshimuna abafwa (Belenga mu kutemwikwa kuli Lesa (“kuti walya…”).
Amalango 18:10-11; 1 Samwele 28). Umu nt u n s e k a n s h i kut i a kut i k a
kukulanshanya kwakwe na Lesa, elyo kabili
“Ekasangwa muli imwe…. Uubuke mbuko, kuti ayankula na ku butemwe bwakwe.
nangu uucite cimpa, nangu uupendula, nangu
Pamulandu wakutila Lesa alalanshanya no
uucita amaleele, nangu uupanda ubuyeye,
nangu uwipusha ku cipao ca mufwe ne ngulu, muntunse, alamupeela ifikabilwa kumubili,
nangu uubusha kubaafwa. Pantu wa muselu kabili alamusuminisha no kwakana pamo
kuli Yehoba onse uucite fi fintu” (Amalango nakwe imibeele iya shiila pamo nga
18:10-12).
ukutemwa, ukutontonkanya, elyo no kukana
bola, ecalenga Umuntu abe mu cata cakwa
Lesa.

38
 Lesa-Batatu

Lesa untu wapwililika, kabili uwaibela fye 84

umwine kabili umuntungwa. Alipeela ku Bwa mpano nshi ubwabapo pakati ka
muntunse, untu abumbile mu cata cakwe, muntunse elyo na kabuumba wakwe?
insambu elyo no buntungwa bwa kuisalila
umwine icili conse. Nangu cibe fyo, Abantunse bonse ukubapo kwabo kwa
ubuntungwa bwa muntunse bukalenga shintilila muli Lesa. Abantunse balikwata
umuntu ukuyasukila umwine pa micitile amaka aya kwiluka Lesa kabumba wabo,
yakwe yonse (Belenga mu Ukutendeka ukumutemwa elyo noku mulumbanya. Eico
2:16-17). abantunse bonse balungatikwa kuli Lesa cibe
“Kabili Yehoba Lesa aebele umuntu, ukuti, bali mucetekela atemwa iyo.
Umuti onse wa mwibala, ukulya ulelyako:
lelo umuti wakulengo kwishiba busuma no
85
bubi te kuti ulyeko: Pantu mubushiku Mulimo nshi umuntunse akwata mu
bubumbo bwa kwa Lesa ubwa
walyako ukafwa” (Ukutendeka 2: 16-17).
ifimoneka?
82
Lesa alipela umuntunse icifulo
Bushe umwaume no mwanakashi bonse
icakwikalamo, elyo kabili no kupela
babumbwa abalingana mu cata cakwa
umulimo wa “bukateeka” ubwe sonde;
Lesa?
emukutila ukulenga isonde bwino elyo
Ee, umwaume no mwanakashi bonse nokulicingilila (Linganya Ukutendeka 1:
babumbwa fye abalingana mu cata cakwa 26, 28 elyo na Amalumbo 8:7).
Lesa. Bonse baba fye nga wene mumibele
“Kabili Lesa alibapaalile, Lesa atile kuli bene,
yabo. Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no
kupanasha; kabili mube na bukateka kwisabi
83 lya muli bemba, na ku fyuni fya mulwelele
Bushe ukuba “mu cata cakwa Lesa” nakufya mweo fyonse ifyenda pe sonde”
(Ukutendeka 1:28).
kupilibula ukutila Lesa no Muntunse
babafye cimo cine mu mibele na mu
kumoneka?
86
Bushe abantunse, nga icata cakwa Lesa,
balingile ukwikala shani mu bubumbo
Awe! Nangula cakutila umuntunse abumbwa
bwa kwa Lesa?
mu cata cakwa Lesa, tacile pilibula ukutila
umuntunse kuti atila ukuti imibele elyo
Abantunse bonse bali no kuyasukila kuli
nokumoneka kwakwa Lesa kuti kwa
Lesa, kabumba, pali fyonse ifyo bacita
pashanishiwa ku mutundu wa muntunse.
kububumbo bwakwe. Kuti bacita icili conse
muli ubu bubumbo, lelo tebonaushi elyo no
mufulo. Nga Icata cakwa Lesa, abantunse

39
 Lesa-Batatu

balingile ukusungilila ifya mweo fyonse aeseshe umuntunse ukumona fintu engacita
pamo ne ncende fikalamo mumibele iya mu buntungwa ubwakuisalila buntu akwete
shila: na mano, ubusuma elyo no butemwe. nga icata cakwa Lesa. Panshita imoine,
alibasokele pa busaanso bwali no kufuma
87 mukupuula kwe funde.
Bushe abantunse bakubalilapo bena " Image of God: mona ilipusho 81
balisuminishiwe ukucita icili conse cintu
batemenwe ukwabula ukubindwa? 88
Bushe ukuwila mulubembu kumuntunse
Awe nakalya. Lesa,nga kabumba, Imfumu kwaishile shani?
kabili kapeela we funde, apeele Adam na Eva
ifunde ilya kukana lya ku cimuti icakwishiba Ukupitila mukutunkwa no mulwani,
ubusuma no bubi mwi bala. Na muli ici, ena uwaishile mu nsoka, abantunse bakubalilapo
40
 Lesa-Batatu

basangilwe mu matunko elyo kabili batobele alibikapo imibeele yakutila abantunse benga
ne funde ilyo bapeelwe na Lesa. Muli ici, pusushiwa ukufuma ku mfwa yaku mupashi.
abuntuunse bapilibwike ukuba ababeembu. Amashiwi ya ntanshi palwa kuipela kwa kwa
Kristu yapeelwe kumuntunse ilyo Lesa
89 asosele ifi ku nsoka: “Ndebika no bulwani
Bushe finshi ifya mpanishiwa no kuwila pakati ka iwe no mwanakashi, kabili pakati
mu lubembu? ka bufyashi bobe no bufyashi bwakwe: bwene
bwakulakulasa kumutwe, nobe wakulabulasa
Ukupatulwa ukufuma kuli Lesa ne imfwa ku citende” (Ukutendeka 3:15).
yaku mupashi efya tumbwike mu kuwila
mulubembu. Ukufuma ilyo line, umuntunse 91
ekala mu ku cululuka mwi sonde uko Bushe cipilibula nshi ukutila Lesa
ukutwala na mu mfwa iya kumubili abumbile abantunse nga icintu icakwata
(Ukutendeka 3:16-19). Umupashi, Umweo elyo no mubili?
Ukutula fye pa kuwa kwa muntunse
mulubembu, ena alikakwa mu lukose lwa Umupashi, umweo no mubili fyaba ifya
lubembu icakutila teti umuntunse ekale sunsuntikwa capamo. Fyalisuntikana kabili
ukwabula ulubembu nakalya. fibombela pamo.
"Pa lwa mfwa yaku mupashi: mona Umu b i l i u l ap a n g w a u k u p i t i l a mu
ilipusho 532 kufyalinkana eico ulakanako ku mibeele elyo
nokumoneka kwa bafyashi. Umweo
“Watiipwa umushili pamulandu obe, upangwa na Lesa. Eico kanshi na ndakai line
mukucululuka (piiba ilibe) emo wakula Lesa acili alebomba umulimo wabu
mwena icakulya inshiku shonse isha mweo Kabumba wa muntu uuli onse.
obe….. pantu uli lukungu, kabili kulukungu Ukupitila mu mweo no mupashi, ifyo
eko ukabwelela.” (Uukutendeka 3:17, 19). ifishapatululwa bwino bwino mu Baibele,
abantunse balaba abakwatako ulubali mu
90 calo cabu mupashi, mukwishiba Lesa elyo
Bushe abantunse balingile ukwikalilila kabili no kukwata ubwampano pamo
mu mfwa yaku Mupashi?
nankwe.

Abantunse palwabo beka tekuti bafumyepo

92
imibeele yaku patukana na Lesa. Lelo,
Bushe finshi ficitika ku muntunse
nangula babembu, abantunse tababulwa panuma yamfwa iyakumubili?
ukusansamusha elyo no bwafwilisho
bwakwa Lesa. Lesa tabaleka ukuti bekalilile Umubili wa muntunse ulabola, lelo umweo
mu mfwa yaku Mupashi, ukupitila mu no mupashi fyena tafibola. Panuma yamfwa
mwana wakwe Yesu Kristu, uwaipeele mu ya mubili umuntunse alatwalilila ukuba uwa
mfwa elyo kabili uwabukile ku baafwa, Lesa mweo ku mupashi, Imfwa tempela ya

41
 Lesa-Batatu

buntunse nakalya pantu umupashi no mweo umukashi wakwe uuli ne fumo.

filatwalilila. Awe bene pakuba kulya, shalipwishishiwe
inshiku isha kuti afyale. Elyo afyele ibeli
Pakubuuka kwa baafwa, umupashi no lyakwe ilyaume, kabili amupombele insalu,
mweo fili no kwampana capamo no mubili noku mulalika mu mulimba; pakuti
ukabuuka. mung'anda incende yabeni yalibulile. Kabili
"Life after physical death:mona ilipusho mucalo cilya mwali abacemi nabekala mu
531 elyo nayakonkapo mpanga no kulindo bulinde bwa bushiku
pamukuni wabo. Kabili Malaika wakwa
93 Shikulu aishile iminina apo baali, no bukata
bwa kwa Shikulu bwali babalikile
Bushe Lesa, Umwana ni nani? ukushinguluka; nabo balitiinine ukutiina kuka
lamba. Kabili Malaika atile kuli bene,
Lesa, Umwana, emuntu uwaleenga bubili Mwitina; pantu moneni, ndebila kuli imwe
muli Lesa-batatu. Tapaba ubupusano bwa imbila nsuma yakusekelela kukalamba
ukukaba ku Bantu bonse: pantu mu mushi
mushinku pali Lesa Taata na Lesa Umwana
wakwa Dabidi mufyalilwe imwe lelo
nangu cakutila ishiwi lyakutila “Tata” na Umupusushi, uyo ni Kristu Shikulu. Ne
“ Umw a n a” f ipi l i b u l a u kut i l a u m o cishibilo kuli imwe ni ci: mulesanga akanya
mukalamba pa mubiye. Taata na Umwana nakapombwe nsalu, nakalaala mumulimba.
Elyo apopene milalo yaba malaika muumulu
bonse ni ba Lesa uwaciine kabili baba fye no
yaba Lesa, no kutila, kube ubukata kuli Lesa
mubeele umowine. umwapulishamo, na pano nse pabe umutende
mu bantu abo abekelwamo” (Luka 2:1-14).
94
Yesu Kristu nani? 95
Malembo nshi ayaba mu cipingo cakale
Muli Yesu Kristu, Lesa Umwana afyelwe ukulosha kukufyalwa kwa kwa Yesu?
ngo muntuunse; lelo nangu cibe fyo ali ni
Lesa. Afyalilwe mu Betelehemu kuli Pa malyashi ayengi ayaba mu cipingo cakale,
nacisungu Maria. tusanga mo no bulayo bwa kwa Kasesema
"Jesus Christ, God and Man: mona ilipusho Esaya: “Moneni, umukashana ake mita,
103 elyo nayakonkapo akafyalo mwana mwaume no kumwinike
shina Imanuele” (Esaya 7:14).
“Awe munshiku shilya kuli Kaisare Augusti
Kasesema Mika nao asobeele icifulo uko
Kwafumine icipope cakulembwa aba mu fyalo
fyonse. Uku ekulembwa kwa ntanshi kwa Yesu aali nokufyalilwa: “Na iwe, we Betlemeu
kupenda; kwacitike ilyo kwirini ali mulashi ku Efrata, we wabo wa cepa mu makana yakwa
Suria. Kabili bonse baile kukulembwa, Yuda, muli iwe emukafuma uukaba kateeka
Umuntu onse ku mushi wa ku mwabo. Awe muli Israele, ne ntulo shakwe sha ku kale, sha
Yosefe nao afumine ku Galili, ku mushi wa
Nasarete, ayanina ku Yudea, ku mushi wakwa ku nshita sha muyayaya” (Mika 5:2).
Dabidi, uwitwa Betlehemu, pantu ali wa Esaya alondolwele Yesu mu mashina
mung'anda kabili wa mulupwa lwa kwa ayalanga ukuibeela kwakwe: “Pantu
Dabidi, kukulembwa pamo na Maria Umwana nafyalilwa kuli ifwe, umwana

42
 Lesa-Batatu

mwaume napeelwa kuli ifwe: bukateeka 97

bukaba pa kubeya kwakwe, ne shina lyakwe Bushe Yohane Kabatisha
akenikwa, kabilo wa cipesha mano, Mulungu amulondolweele shani Yesu Kristu?
impalume, Wishi wa nshita pe, Cilolo wa
mutende” (Esaya 9:6). Ilyo Yesu aishile kuli Yohane, Yohane atiile:
"Immanuel (“God with us”): mona ilipusho Moneni! Umwana wa Mpanga wa kwa Lesa,
115 uulesendo lubembu lwa pano isonde! Ubwa
konkapo kabili Yohane aliiminine, na babili
“Lelo ilyo yafikile inshita, Lesa atumine
Umwana wakwe, uwafyelwe ku mwanakashi, abamu basambi bakwe; na o paku lolesha
uwafyelwe umwina Malango” (Abena Galatia Yesu aleenda, atile, Moneni, Umwana wa
4:4) Mpanga wakwa Lesa! Na aba basambi babili
bamu mfwiile alelaanda, kabili bakonkele
"
mona ne lipusho ilya 4.
Yesu” (mona Yohane 1:29, 35-37).
96 98
Niani wapekanishishe Yesu inshila?
Bushe ishiwi lyakuti “Umwana wa
Mpanga wa kwa Lesa” lilepilibula nshi
Yohane kabatisha ewapekanishishe Yesu apa?
inshila. Iyi nkombe yakwa Yesu iyalailwe na
Lesa (mona Malaki 3:1) yashimikile palwa Ishiwi “Umwana wa Mpanga” lilelondolola
kulapila, elyo kabili yasabankenye palwa kwa Yesu nga Kalubula kabili lyafuma muli Esaya
Yesu Kristu nga kalubula: “Ine kwena 53:7: “Alisalwilwe noku cushiwa, leelo ta
ndemubatisha na menshi ku kulapila; leelo asamwine akanwa kakwe; atwelwe nge
uuleisa ku numa yandi nancila amaka, uo ine mpaanga ku kwipaiwa, filye mpaanga nkota
nshawaminwo kusende ndyato shakwe; iswima ku cinso ca baibeya, taasamwine
akamubatisha ku Mupashi wa mushilo na ku akanwa kakwe”. Ukufuma fye ku kale,
mulilo” (Mateo 3:11). impaaga shaali e nama shakupele lambo na
Ukulingana nefyalembwa mu Baibele, mu cipangano cakale. Icikope ca “Umwana
Yohane Kabatisha e wali uwantanshi wa mpaanga wakwa Lesa” catoonta
ukulanda pali Yesu noku musabankanya ku kukuipeela kwa kwa Yesu Kristu ku mfwa.
bantu ngo Mwana wa kwa Lesa.
98
“Kwaishile umuntu, uo Lesa atumine, ishina Bushe bukankala nshi ubwaba mu
lyakwe ni Yohane: wene aishile kukube nte,
kuipeela kwa kwa Yesu mu mfwa kuli
ukuti ashimike ubunte bwa lubuto ulo, mukuti
ifwe?
muli wene bonse batetekele. Ulya tali
lubuuto; lelo wakuti ashimike ubunte bwa
lubuto.” (Yohane 1:6-8). Ukupitila muumfwa iyakuipeela, Umwana
“Naine namona, kabili nashimiko bunte ukuti wa kwa Lesa atendeke inshila iyakutila
uyu e Mwana wakwa Lesa” (Yohane 1:34).
ababembu balubulwe ukufuma kuumfwa iya

43
 Lesa-Batatu

ku mupashi, elyo nokunonka umweo wa Lesa atile…” Ukutendeka 1:3). Kanshi

muyayaya: “Muli ici emwasokolwelwo Ishiwi entulo uko ifintu fyonse fyatuntuka.
ukutemwa kwa kwa Lesa muli Ifwe, mukuti Ishina lya kuti “Ishiwi” (mu ci Greek batila
Lesa natuma Mwane uwafyaalwa eka ukuti Logos) lilabomfiwa mu kulondolola
ese pano isonde, ukuti tube no mweo muli Umwana wa kwa L es a mu c apit a l a
wene. E muli ukutemwa, te mukuti ifwe yakubalilapo mwi buku lyakwa Yohane. Ici
twatemenwe Lesa, lelo mu kuti wene cilepilibula atemwa calola mu kutila Lesa,
atemwene ifwe, no kutuma Umwaana Umwana ni Kabumba umo wine fye nga
icikonsolwelo capa membu shesu”. (1 Lesa, Taata elyo na Lesa, Umupashi wa
Yohane 4:9-10).2Q Mushilo.
“Mu kutendeka mwali Cebo, kabili Cebo ali
100 pamo na Lesa, kabili cebo ali ni Lesa. Wene
Bushe ukusosa ukutila Yesu Kristu e mukutendeka ali pamo na Lesa: ifintu fyonse
mwana wa kwa Lesa “uwafyalwa fye fyalengelwe kuli wene, kabili ukwabula wene
umo mpo” calola mwi? takwalengelwe cintu nangu cimo
icalengelwe. Kabili Cebo aishileba
Ukulosha kuli Yesu Kristu ngo mwana wa Ubuntunse, nokwikala muli ifwe (kabili
kwa Lesa” uwafyalwa fye umo mpo” calola twaloleshe ubukata bwakwe, ubukata ngo
mukutila Yesu Kristu, Umwana wa kwa Lesa, bwa wafyalwa eka kuli Wishi), uwa isulamo
ali ibela kabili wa muyayaya. ukusenamina ne cine”.
Umwana wakwa Lesa taba lubali lwa (Yohana 1:1-3, 14).
bubumbo nga abantunse, elyo kabili teti
apashanishiwe kuli ba malaika nabo 102
abakwata intendekelo. Ena takwata Bushe ukusosa kwa kwa Yohane
intendekelo atemwa impela. Ena ni Lesa, ukwakutila: “Kabili Cebo aishilebo
kanshi akwatafye ubukankala bumo bwine buntunse, no kwikali muli ifwe…”
fye nga Lesa Tata na Umupashi wa Mushilo. Kwalola mwi?
Kanshi ena eko aba lyonse mwisenge ilya kwa
Taata elyo no Mupashi wa Mushilo. Eko aali Yohane 1:14 alondolola ukuti Umwana wa
nelyo ububumbo tabulabako. kwa Lesa (Cebo aishilebo “buntunse”
emukutila umuntunse uwa cine. Afyalilwe
101 mu Betelehemu, akuliile mu Nasareti, no
Bushe ubulondoloshi bwa kutila kusambilila umulimo wabu kapaala wa
Umwana wa kwa Lesa “lishiwi” kuti twa mbao. Afwilile mu Yerusalemu no
lyumfwikisha shani? kutanikwa pa Gologota.

Lesa abumbile noku tantika fyonse munshila

iyawama nganshi ukupitila mwi shiwi (“nao

44
 Lesa-Batatu

103 104
Bushe Yesu Kristu, ngo Muntu, alifye Bushe ilyo Yesu ali pano isonde aalifye
cimo cine na bantunse bambi? umuntunse umupwilapo?

Ee, mu buntunse bwakwe Yesu Kristu alifye Awe nakalya. Ilyo Yesu ali pano isonde, ali
nga bantunse bambi. Mubuntunse bwakwe, umuntunse, kabili Umwana wakwa Lesa,
Yesu alikwete umubili elyo kabili na fyonse ifi emukutila, Lesa uwa cine-cine. Yesu
kabiila umubili. Alyumfwile nsala ilyo ali mu muntunse cine-cine, kabili ni Lesa icine-cine;
ciswebebe. Alyumfwile icilaka lintu afikile akwata imibeele ibili-iya buntunse elyo ne ya
pa cishima cakwa Yakobo. Alisekelele bu Lesa.
nokusefya pa bwinga bwa ku kana, elyo kabili
aliloseshe ilyo cibusa wakwe Lazaro afwile. 105
Alililile ilyo aingile mu Yerusalemu Bushe maleembo nshi aya mu Baibele
nokumono kuti abantu tabamwishibe ngo ayalondolola ukuti Yesu Kristu lyoonse ni
Mwana wa kwa Lesa. Alicucutike no Lesa uwa cine-cine?
kukalipwa kumpumo shabashilika.
Nangu cibe fyo, Yesu ali ipatulwile no Nimu mibeele fye iya bu Lesa icine-cine emo
kuipusanyako kubantunse bambi pantu Yesu Kristu asosele ukutila: “Ine na Tata tuli
aishile mwisonde uwabula ulubembu kabili bamo” (Yohane 10:30), na muli ici,
tabembwike nakalya. Ali uwa cumfwila kuli alangiishe ukutila aba fye uwalingana na
Lesa Wishi ukufika fye na kumfwa yakwe iya Wishi mubukata.
pa lupanda. Pakubatishiwa kwa kwa Yesu mu Yordani,
ishiwi lyalyumfwikile ukufuma ku muulu:
“Uyu e Mwana wandi uwatemwikwa, umo
mbekelwa” (Mateo 3:17). Pa lupili ulwa
k u p i l i b u k a k w a k w e , Wi s h i k a b i l i
alikonkomeshe ukutila Yesu mwana wakwa
45
 Lesa-Batatu

Lesa: “Uyu e Mwana wandi uwatemwikwa, mwana mwaume, ne shina lyakwe uka
uo mbekelwamo; mumfweni” (Mateo 17:5). mwinike Yesu:” (Luka 1:31). Na Yosefe nao
Amashiwi yakwa Yesu ayakutila: “Uwamona wine balimwebele ishina lya mwana:
ine ninshi amona na Taata” (Yohane 14:9) “…naiwe ukamwinike shina lyakwe Yesu;
nayo yashininkisha ukutila nao ni Lesa. pantu wene eukapususha abantu bakwe ku
membu shabo” (Mateo 1:21).
106 Eico cilifye apabuta ukupitila mwishina
Micitile nshi iyakwa Yesu Kristu iilangilila lyakwe ukutila Yesu e kalubula kabili
ukutila ni Lesa icine-cine? kapususha uwalailwe ku bantu.

Ifisungusho ifyo apangile filangilila ukuti 108

Yesu Kristu ni Lesa icine-cine. Ifintu fyonse Bushe kuti twaishiba shani ukutila Yesu
fyale mubeela pantu atalalike amabimbi elyo Kristu e kalubula?
no kwenda pa menshi ya pali bemba wa
Genasareti. Ena alangile ukutila ni Mfumu Mu micitile yakwe, Yesu Kristu aisokolwele
ya bumi ne mfwa ukupitila mukuposha ukutila ni kalubula wa tumwa na Lesa:
abalwele elyo nokubuusha abaafwa. Ilyo “Impofu shilemona, abalemana amoolu
asandulwile imikate pamo ne sabi elyo no baleenda, aba fibashi balesangululwa, na
kuliisha abantu amakana namakana, kabili bankoma matwi baleumfwa; na bafwa
ilyo apilibwile amenshi ukuba waini, iyi balebushiwa, naba busu balebililwa imbila
micitile yalicila pa maka yabuntunse. Aali ni nsuma” (Mateo 11:5). Icine cakutila Yesu
Mfumu pamuulu wa lubembu kabili aeleele Kristu ni kalubuula cilifye icatambalala pa
ababembu imiku ne miku. mulandu wakutila wene asabankenye
"
Jesus' miracles: mona ilipusho 140 elyo ubufwayo bwa kwa Lesa, kabili apeele
nayakonkapo umweo wakwe pa mulandu wa kulubuula
umuntunse, emukutila, ukukakulwa ku
“Ewamoneke mumubili….” (1 Timote 3:16)
“…Uyu (Yesu Kristu) e Lesa wacine, kabili lubembu no kusekwa.
mweo wa muyayaya” (1 Yohane 5:20).
107
107 Bushe ubulubushi bwaba fye muli Yesu
Bushe ishina lyakutila “Yesu” lyalola Kristu eka?
mwi?
Ee! Ubulubulushi bwaba fye muli Yesu Kristu
Ishina lyakutila “Yesu” lyalola mukuti epela. Ni muli Yesu fye emo umuntu
“Imfumu ilapususha”. engasangila ipusukilo.
Ilyo malaika Gabriele abilikishe palwa
kufyalwa kwakwa Yesu, asobeele kabeela ne “Ne pusukilo talili muli umbi nakalya, nangu
shina lya uyu mwana. Atile kuli Maria: lishina limbi takuli mwisamba lya muulu
ilyapeelwa kubantu umo tuli nokupusukila”
“Kabili mona, ukemiite fuumo, no kufyalo
(Imilimo Ya Batumwa 4:12).

46
 Lesa-Batatu

110 113
Bushe ishiwi lyakutila “Amashina ya Bushe ishina lya bukata ilyakutila
Bukata” aya kwa Yesu lyalola mwi? “Imfumu” lyalola mwi?

“Amashina Ya Bukata” mashina ayapeelwa Mu cipangano cakale, ishina lyakutila

ku Mwana wakwa Lesa (Yesu) aya bomfiwa “Imfumu” libomfiwa ukulosha kuli Lesa.
mu Malembo Ya Mushilo ukulondolola Mu cipangano cipya, ilishina lyabukata ilya
imibeele iyalekana-lekana elyo kabili no “Imfumu” lilanda napali Yesu Kristu. Ishina
kuibela kwa kwa Yesu ngo muntu. lyakutila “Imfumu” lilondolola amaka ne
nsambu sha mushilo isho Yesu Kristu akwata,
111 kanshi lyalicila napakupela fye Yesu
Bushe ishina lyabukata ilya kutila umucinshi. Ilyo Yesu aitwa ukutila ni
“Kristu” lipilibula nshi? Mfumu, naco cine cilangilila ukutila Yesu ni
Lesa.
Ishina lya “Kristu: lyafuma mululimi lwa
c i Gr i k i ( Kr isto s ) i c a l ol a mu kut i l a 114
“uwasubwa”. Nga ishina lyabukata ilyakutila
Munshita sha Icipangano cakale imfumu “Umwana wa Muntu” lipilibula nshi?
shalesubwa na mafuta (linganya Amalumbo
20:6), Ici cali cilangililo ca kubutishiwa Ilyo ishina lyakutila “Umwana wa Muntu”
pamulandu wa mulimo uwashila. Yesu l y a b o m f i w a u k u l a n d a p a l i Ye s u ,
alondololwa ukuba “uwashila” pantu ni tacilepilibula ukutila Yesu mwana wa
Imfumu ya bonse, kabili pantu alawikisha muntunse iyoo, lelo Muntu wa Mu Mulu
abantunse kuli Lesa, elyo kabili uupingula elyo nokutungulula isonde no
alasabankanya no bufwayo bwakwa Lesa. mutundu wa muntunse onse.
Ishina lya bukata “kristu” lya lilumbulwa Munshita yakwa Yesu, aba Yuda baleenekela
nganshi pali Yesu icakutila tulamwita ukutila “Umwana wa Muntu” ali nokuba na
nokutila Yesu Kristu. bukateeka bwe sonde ukufuma kuli Lesa.
Ukulingana na Yohane 3:13, Yesu
112 ailondolola ukutila Mwana wa Muntu
Bushe ishina lyabukata ilyakutila uwaishile ukufuma ku mulu; na muli ici,
“Mesiya” lipilibula nshi? alikwata amaka ayakwelela imembu elyo no
kupususha (linganya Mateo 9:6).
Ishiwi lyakutila “Mesiya” lyafuma mululimi
lwa ci Hebere, elyo nalyo lipilibula ukutila “Pantu Umwana wa Muntu aishile kukufwaya
“Uwasubwa”. Ukusokolola kwa kutila Yesu no kupususha abaluba” (Luka 19:10).
waku Nasareti ni Kristu uwo abena Israele
balelolela kulasangwa mukufikapo mu
cipingo cipya.

47
 Lesa-Batatu

115 fye ukwa mbila nsuma iya kwa Mateo

Bushe kwalibako amashina na yambi tubelenga ukutila: “1 buku lya kufyalwa kwa
ayabukata aya kwa Yesu? kwa Yesu Kristu, mwana Dabidi, Mwana
Abrahamu” (Mateo 1:11. Ici calola mukutila
Ee! Amalembo ya Mushilo yalumbula amalayo yonse aya peelwe kuli Dabidi yali
amashina na yambi ayakwa Yesu pamo nga: ayaku fikilishiwa na Yesu Kristu (mona 2
“Imanueli”, “Umubomfi wakwa Lesa” Samwele 7; Imilimo ya Batumwa 13:32-37).
“Mwana Dabidi.” Ishina lya Ci Hebere ilya
“Imanueli” lyalola mukutila “Lesa aba na 116
ifwe”. Yesu Kristu apeelwa ishina lyakutila Bushe nimu nshila nshi Yesu Kristu
Imanueli pantu Lesa amonekela pa bantu afikilishishe umulimo uwashila untu
elyo nokupeela ubwafwilisho kuli bena atuminwe”?
ukupitila muli Yesu kristu.
Ishina lyakutila “Umubomfi wakwa Lesa” Yesu Kristu abombele pamo nge Imfumu,
libomfiwa mu Malembo ya Mushilo shimapepo kabili kasesema. Ilyo
Ukulosha kubantu ba mpomfu abaiminina twatontonkanya pa Mfumu, kuti twalanda pa
ndi mu mulimo wakwa Lesa. Ilyo Yesu aitwa kuteeka elyo no kutungulula. Munshita ya
ukutila “Umubomfi wakwa Lesa” ni pa icipingo cakale, Shimapepo akwete umulimo
mulandu wa kupyungila elyo noku culila wa kuwikishanya umutundu wa muntunse
umutundu wa muntunse. na Lesa. Kasesema asabankanya ubufwayo
Mucipingo cipya, “Mwana Dabidi” lishina ubwa shila ubwa kwa Lesa elyo no kusoobela
ilya peelwa kuli Yesu Kristu. Mukutendeka ifya kuntanshi. Yesu Kristu abombele uyu
mulimo mumibeele iyatambalala nganshi.

48
 Lesa-Batatu

117 Significant kings in the history of the people

Bushe ukulanda ukutila “Yesu Kristu – of Israel:
§ King Saul
Imfumu” calola mwi?
§ King David
§ King Solomon
Pakwingila kwakwe mu Yerusalemu, Yesu § King Hezekiah
ailangile umwine nga Imfumu iya mutende
no bulungami. Na kuli Pilato, uyo 117
uwaleimininako amaka ya buteko bwa ci Bushe ukulanda ukutila “Yesu Kristu-
Roma, Yesu ailumbwile ukuti aali ni Mfumu Shimpapepo” calola mwi?
kabili Inte iya cishinka.
Nangu cibe fyo, ubufumu bwa kwa Yesu na Umulimo uukankala uwali uwakwa
maka yabuko tafyali ifya pano Isonde. Shimapepo mu cipangano cakale wali wa
Insambu elyo na maka Yesu alebomfya kuleta ilambo kuli Lesa pakutila abantu
pakucita ifisungusho filangilila ukutila ni bengasanga icikuku pantanshi yakwa Lesa.
Mfumu. Yesu Kristu e shimapepo uwacila pali bashi
Ubukata bwa bufumu bwakwa Yesu Mapepo bonse nga Shimapepo Mukalamba.
bw a l i kom ai lw ap o mw i buu ku i ly a Apeele ubuumi bwakwe ubwa kaele nge
ukusokolola, umo alondololwa nga “Kateeka lambo pakutila Umutundu wa muntunse
w a s h a M f u mu i s h a p a n o i s o n d e” winga pusushiwa kumfwa yaku mupashi elyo
(Ukusokolola 1:5). noku nonka umweo wa muyayaya.
Munshita ya capangano cakale, bashi
“Eico Pilato atile kuli wene, kanshi uli Mfumu? mapepo bakalamba bakweete umulimo wa
Yesu alyaswike, ati, Mwasosa ni mwe ukuti ine
kuleeta imembu sha bantunse kuli Lesa. Ni
ndi mfumu. Pali ici eco nafyalilwe, kabili pali
ici eco naishile pano isonde, pa kuti p amu l andu w ai c i b a l e su m i n i sh iw a
nkeseshimike cine ubunte. Onse uuli uwa ukwingila mu ncende ye tempele iyashila
bucine omfwe shiwi lyandi” (Yohane 18:37). umuku umo mu mwaka-pa bushiku bwa
kukonsolwela (kufuuta) imembu-no
kulombelako abantu kuli Lesa.

49
 Lesa-Batatu

Mukupusanako na bashimapepo bakalamba ne ntanda; na pano nse pakabe nkumbabulilili

aba mu cipangano cakale, Yesu ena takwete ku nko ishili mukupelelwa ku kubuluma kwa
bemba na matamba, abantu bakaleko mweo
umulandu uwakuwikishanya na Lesa. Ena ku mwenso, na ku kulolela ifikesapona paba
umwine ekawikishanya kabili kelela wa pano nse. Pantu ifya maka ifya mu mulu
membu. fikatenkanishiwa, elyo bakamono Mwana wa
"Jesus' sacrificial death: mona ilipusho 98 Muntu aleisa mwi kumbi na 'maka no bukata
elyo nayakonkapo, pamo na 177 ubwingi. Lelo pakutendeka ukubako ifi fintu,
nayakonkapo inukeni, inuneni imitwe; pantu ukulubuka
kwenu nakupalaama”
119 (Luka 21:25-28).

Bushe ukulanda ukutila “Yesu Kristu – Bakasesema bambi aba mu nshita ya bena
Kasesema” calola mwi? Israele:
§ Samwele
Lesa alaile Mose ukutila: “Nkabemisha § Yeremia
§ Eliya
kasesema uwa muli baamunyinabo, uwaba § Esaya
nga iwe; kabili nkabike fyebo fyandi § Elisha
mukanwa kakwe, na o akasosa kuli bene § Yohane Kabatisha
conse ico nkamweba” (Amalengo 18:18).
Uyu kasesema uulelandwapo apa ni Yesu 120.
Kristu.
Nga kasesema, Yesu Kristu asabankenye Ni mwisa tubeleenga palwa kwa Yesu
ubufwayo bwakwa Lesa. Alaanga inshila ya ngo muntu, elyo napalwa micitile
yakwe?
ku bumi, elyo no kusokolola ifya ku ntanshi.
Mumashiwi yakwe aya pa kulaya, alaile
Imbila-nsuma shine ishakwa Mateo, Marko,
Umupashi wa mushilo. Mwi buku ilya
Luka na Yohane mu cipangano cipya
Ukusokolola Yesu alondolola inshila na
shipeela ubulondoloshi palwa ubumi elyo
mapange ye pusukilo ukufika fye na pa nshita
na imicitile yakwa Yesu Kristu. Amapange
ya bubumbo ubupya.
yabakaleemba ba mbilansuma tayali
Ifyo asosa fya cishinka icamuyayaya:”Umulu
yakulemba palwa bumi bwakwa Yesu epela,
ne calo fikapita, lelo ifyebo fyandi
lelo nipa kulumbulula icitetekelo cakutila
tafyakapite” (Marko 13:31).
Yesu waku Nasareti e Mesia wine.
"
mona ilipusho 112 palwa kwa Mesia.
Pantu lilya kukabo bucushi bukalamba
ubushatala abubako ukutula pa ku tendeka
kwa pano isonde ukufika kuli nomba, kabili
119
takwakataleeba. Inshiku shilya ngata Bushe Umwana wakwa Lesa aishileba
shipifiwe, nga tenga pusuka umuntunse shani mu buntunse?
nangu umo; lelo, pa mulandu wa basalwa,
inshiku shilya shikepifiwa” (Mateo 24: 21-22).
Umwana wakwa Lesa afyeelwe ngo muntu
“Kabili pakabe fishibilo pakasuba no mweshi
kuli nacisungu Maria mu Betlehemu.

50
 Lesa-Batatu

Ukufyalwa kwakwe kwalilondololwa mu “Kabili Yesu….aba umwana wakwa Yosefe

Mbila nsuma iya kwa Mateo elyo na Luka. (efyo atungilwe ku bantu), mwana Heli” (Luka
3:23).
Yesu afyeelwe panshita ilyo Herode aleteeka
mu Yudea nga Imfumu, elyo Agasti aali 124
kaisare mu Roma. Bushe twaishibapo finshi palwa
Mucine-cine Yesu alikele pa calo eico kanshi kufyalwa kwa kwa Yesu?
muntunse fye uwapwililika uwa mumalyashi
yakale ayesonde, tewakwelenganya fye nga Kaisare Augusti apeele icipope ica kulembwa
munshimi ne mishikakulo. kwa bantu. Eico, umuntu onse ali nokuya ku
mumusumba wakumwabo kukupendwa.
122 Pamulandu waici, Yosefe, uwali wa mu
Fintu nshi ifya tangilile ukufyalwa kwa mukowa wakwa Dabidi, aile pamo na Maria
kwa Yesu?
ku Betlehemu umusumba wakwa Dabidi.
Lelo tabasangile icifulo umwakulaala
Malaika Gabriele ewaletele imbila kuli Maria
ecalengele Maria afyalile Umwana wakwe
iyakutila: “kabili mona, ukemite fumo,
mwikola lya ng'ombe noku mulalika mu
nokufyalo mwana mwaume, ne shina lyakwe
mulimba. “Elyo afyele ibeli lyakwe ilyaume,
ukamwinike Yesu. Wene akabo mukalamba
kabili amupombele insalu, noku mulalika
no kwitwa Umwana wa Wapulamo, kabili
mu mulimba: pa kuti mu ng'anda incende ya
Shikulu Lesa akamupele cipuna ca bufumu
beni yalibulile” (Luka 2:7).
ubwa kwa Dabidi wishi: kabili akabe Mfumu
Ifyacitike filelanga apa buta tutu ukutila Lesa
pa lupwa lwa kwa Yakobo umuyayaya, naku
aishile ngo muntunse mu mibele iya bupiina
bufumu bwakwe takwakabe mpela” (Luka
nganshi.
1:31-33).
Malaika kabili alondolwelele Maria ukuti 122
akemita ku Mupashi Wamushilo: “… Bushe finshi fyacitike pa nshita
Umupashi wa Mushilo ukesa pali iwe, na yakufyalwa kwa kwa Yesu?
maka ya Wapulamo yaka kufimba; kabili e co
icikafyalwa ciketilwa ica mushilo, Umwana Ba malaika balimonekele elyo
wakwa Lesa” (Luka 1:35). nokusabankanya imbila nsuma kuli ba
kacema abalelinda impanga mwi bala
123 mupepi naku Betlehemu. “Pantu mu mushi
Abafyashi ba kwa Yesu bali ni bani? wakwa Dabidi mufyalilwe imwe lelo
Umupusushi, uyo ni Kristu Shikulu” (Luka
Maria ewali nyina wa kwa Yesu uwaku 2:11, kabili linganya Mika 5:2).
mufyala. Yo s e f e a l i n i w i s h i Imbila nsuma iyakwa Mateo ilondolola
uwakumusangamo fye. Pamulandu waici, ukutila kwali ulutanda ulwasabankenye
Yosefe nao apendelwa ku lupwa nangula ku ukufyalwa kwakwa Yesu. Aba maano
mukowa wakwa Yesu.

51
 Lesa-Batatu

ukufuma ku kabanga bakonkele ulu lutanda 128

no kufika ku Yerusalemu muku shinshimuna Bushe fintu nshi fyaishibikwa palwa
“Imfumu ipya iyafyeelwe”: “Ali kwi uufyelwe bwaice bwakwa Yesu?
Imfumu yaba Yuda? Pantu twamwene
ulutanda lwakwe kukabanya, kabili natwisa Luka 2:52 yalanda ukutila kabili Yesu alekula
ku ku mutotela” (Mateo 2:2). Batuminwe ne ku mano ne ciimo, na ku bubile kuli Lesa na
Mfumu Herode ku Betlehemu: “Kabili, ku bantu. Muli Luka 2:41-49 tubelenga
moneni, ulutanda ulo ba mwene ku kabanga ukuti Yesu ilyo alifye ne myaka yakufyalwa
lwali batangilile lwasuka lwaisa iminina pa ikumi na ibili alelanshanya na
muulu apo akana kali” (Mateo 2:9). bakasambilisha ba mu Yersalemu abali aba
Ifi fyonse ifyacitike filangilila ifyo ukufyalwa kupaapa pa mucetekanya wakwe ne
kwa Mwana wakwa Lesa kwali ukwaibelafye myasukile yakwe.
kweka.
“Kabili Yesu alakula ku mano ne fumbi,
126 nakububile kuli Lesa na ku bantu” (Luka 2:52).

Finshi fyacitike panuma yakufyalwa kwa 126

kwaYesu?
Bushe finshi fyatangilile ukufundisha
kwakwaYesu?
Ilyo imfumu Herode yatontonkenye ukutila
iyi Mfumu ipya iyafyalwa ikamupoka
Yesu aisuminishe ukubatishiwa mu mumana
ubufumu noku mufumya pa cipuna
wa Yord ani na Yohane Kab at isha.
cabufumu, yapangile ukwipaya ulya Mwana
Panumafye yakubatishiwa na Yohane, apo
uwafyelwe. Eico, Herode apele cipope
pene Umpashi wa Mushilo watentemukile
ukwipaya abana bonse aba myaka ibili no
pali Yesu, Mwishiwi ilya mu mulu, Lesa Taata
kwisa panshi (linganya Mateo 2:16-18).
atile: “Ni we Mwana wandi uwatemwikwa :
127 muli iwe emo mbekelwa” (Luka 3:22).
Ukupitila muli ici, calibilikishiwe kwi sonde
Bushe Lesa acingilile shani Yesu, akanya,
lyonse ukutila Yesu Mwana wakwa Lesa.
ku kwipaiwa?
130
Ukupitila mu ciloto, Lesa aebele Yosefe,
Mulandu nshi Yesu asumine
muka Maria, ukutila babutukile ku Egupto
ukubatishiwa kuli Yohane?
ena no Mukashi no mwana wakwe (linganya
Mateo 2:13-14). Panuma ya mfwa yakwa
Yesu takwete ulubembu. Nangu cibe fyo,
He ro d e , Yo s e fe n o lupw a l w a k w e
alisumine ukubatishiwa mu kulapila kuli
babwelelemo ku Nasareti mu Galilea.
Yohane kabatisha mu mumana wa Yordani.
Iyi imicitile yalubatisho, iyali cilangililo ca
kulapila, ilelanga apabuuta ukutila Yesu ali

52
Lesa-Batatu

53
 Lesa-Batatu

icefyeshe nganshi nokuipela Umwine 133

kumicitile yonse iilingile ukucitwa paba Bushe Yesu ali ne myaka inga ilyo
bembu. atendeke ukusambilisha?

“Lelo Yesu alyaswike, ati; Leka cibe ifi nomba; Yesu atendeke ukusambilisha mu Galilea ilyo
pantu cintu cayano kufisho bulungami bonse”
aali mupepi ne myaka yakufyalwa amakumi
(Mateo 3:15).
yatatu (30). (Linganya Luka 3:23).
131
Cinshi cacitike panuma yakubatishiwa
134
kwakwa Yesu? Bushe ukusambilisha kwa kwa Yesu,
kwatontele pali finshi?
Yesu atungulwilwe na Umupashi wa Mushilo
ukuya mu matololo “ku kweshiwa kuli Icikomo ca kusambilisha kwakwe caali
kusabankanya ubufumu bwakwa Lesa.
kasebanya” (Mateo 4:1). Yesu aikele mulya
“Naifike nshita, bwapalama Ubufumu
mwine panshiku amakuni yane (40) kabili ali
bwakwa Lesa; Iapileni, tetekeleni imbila
uwakutunkwa imiku iingi na kasebanya.
Yesu acimfishe amatunko nokukana nsuma” (Marko 1:15).
kasebanya, na panuma, ba malaika balishile
135
no kumpyungila (linganya Mateo 4:11).
Bushe “ubufumu bwakwa Lesa”
132 bupilibula cinshi?
Bukankala nshi bwaba mu matunko
“Ubufumu bwakwa Lesa” tebwa mipaka
yakwa Yesu?
atemwa ifikansa fya calo; leelo “ubufumu
bwakwa Lesa” bulepilibula ukutila Lesa epo
Ukupitila mukucimfya amatunko, Yesu
ali kabili euletungulula abantunse.
kalekale ailangile ukuba ka cimfya pali
Mu Mwana wakwa Lesa Yesu Kristu,
kasebanya nelyo aali tala tendeka umulimo
ubufumu bwakwa Lesa bwalisa ku bantu
wakwe.
Umuntu wantanshi, Adam, ena alifililwe bonse (mona Luka 17:21). Yesu Kristu e
ukucifmfya amatunko. Muli ici, Adam pamo ntungulushi, uupela umulinganya no luse,
no mutundu wa buntunse bonse bapilibwike kabili ena alolekesha pa babusu naba le
ukuba ababembu. Mukupusanako, Yesu ena kabiila, elyo no kupeela ipusukilo.
aikalilile uwabula ulubembu kabili apangile “Ubufumu bwakwa Lesa” bwalikwata no
ne mibeele iifwaikwa pakuti ababembu bukata bwa kuntanshi; bukatendekela no
bonse babwelele kuli Lesa. “bwinga bwa mwana wa mpanga” elyo
"
Original sin: mona ilipusho 482 nokubelelela umuyayaya mu bubumbo
bupya (Linganya Ukusokolola 21:1-3).
"Marriage of the Lamb: mona ilipusho 566
nayakonkelepo;
Kingdom of peace: mona ilipusho 575
"

54
 Lesa-Batatu

nayakonkapo, 138
New creation: mona ilipusho 581 elyo
"
Nga Yesu alandapo cinshi ukulosha ku
nayakonkapo
Malango yakwa Mose?
“Your kingdom come”: mona ilipusho 635
"

The gospel of Matthew uses the term Amalango yakwa Mose fipope ifikankala
“kingdom of God” synonymously with kabili ifya nsambu ishaletungulula abena
“kingdom of heaven”. Israele. Ukufikilisha aya malango caali
The term “kingdom of God” is a designation icalekabilwa nganshi muku kwata bucibusa
for the presence and regency of God among
mankind. It was already possible to ubusuma pakati ka bantunse na Lesa. Yesu
experience this in the time of Jesus. Today too alicibikile apabuuta tutu ukutila wene
the “kingdom of God” is present and alikwetepo insambu ishikalamba ukucila
perceptible in the church of Christ, in which ishakwa Mose, elyo nokutila ni mfumu pa
Jesus Christ is at work- in other words, in word
malango.
and sacrament. On the other hand, we also
await the future “kingdom of God. This Wene abikile amalango yonse fye mwi funde
kingdom will be manifested in the “marriage limofye mpo ilya ukutemwa Lesa pamulu wa
of the Lamb”, in the kingdom of peace, and in fintu fyonse, elyo no kutemwa umubiyo nga
the new creation.
we mwine Linganya (Mateo 22: 37-40).
136
“Mwilatila naisa ku konaula Amalango nangu
Bushe “ukulapila” cipilibula nshi? bakasesema; nshaisa ku konaula, lelo ku
kufisha” (Mateo 5:17).
“Ukulapila” kutaluka ku bubi elyo “Na o atile kuli wene, uletemwa sokulu Lesa
nokupilibukila kuli Lesa. Abo abalapila obe ku mutima obe onse, naku mweo obe
onse, naku kutontonkanya kobe konse
ninshi basumina ukupilibula imibeele ne
(Amalango 6:5). Ifunde ili likulu kabili
misango yabo pakutila benga fikilisha lyantanshi . Nelya cibili lyapala ilyo, ni ili,
ubufwayo bwakwa Lesa. uletemwo mubiyo nga we mwine (Abena Lebi
19:18). Muli aya Mafunde yabili e
137 mwashintilila Amalango yonse naba
kasesema”. (Mateo 22:37-40).
Bushe ishiwi lyakutila “ilandwe” lyalola
mwi? 139
Bushe cimo icantanshi cintu Yesu acitile
“Ilandwe” calola mukutila “amashiwi
pakutendeka umulimo wakwe
yansansa” atemwa “imbila nsuma”. Ni mbila
uwakusambilisha ni cinshi?
iya cikuku, ukutemwa elyo noku wikishanya
uko Lesa apela ifwe muli Yesu Kristu.
Yesu aitile abasambi (mona Marko 1:16
nokuya kuntanshi). Pakati kabo, asontelepo
abe kumi na babili” ukutila babe nankwe,
kabili ukuti abatume ku kubiila” (linganya
Marko 3:14).

55
 Lesa-Batatu

140 143
Fisungusho nshi fintu Yesu acitile? Bushe finshi fyalondololwa palwa kwa
Yesu ukulosha ku kutamfya imipashi
Ifisungusho ifyo Umwana wakwa Lesa acitile iyakowela/ifibanda?
fyali ifingi kabili ifya lekana-lekana ifyaba
nga ukuposha abalwele, ukufumya ingulu, Amalembo yasosa ukutila Yesu aletaamfya
ukubuusha abaafwa, ifisungusho fya ifibanda – ifyo ifyaishibikwe ukutila
bubumbo, ifisungusho fya kulisha abantu efyalelenga amalweele ukulingana no
elyo nefya bupe. mucetekanya wa pali ilya nshita – na muli ici
Yesu aleposha abalweele. Ne fibanda fine,
141 fyaishibe Yesu nga Imfumu. (Linganya
Mulandu nshi Yesu aapangile Marko 3:11).
ifisungusho?
144
Yesu apangile ifisungusho pakutila enga Bushe fisungusho nshi ifya kubusha
langilila uluse lwa kwa Lesa uwa maka yonse abafwa ifyalembwa mu malembo?
kabili ulwa kutemwa, no kuipela kwakwe
(Lesa) ku mutundu wa muntunse muli wene Amalembo yalondolola imiku itatu iyo Yesu
(Yesu). Ifi fisungusho fisokolola ubukata abweseshemo abantu abafwa no ukuba
bwa Mwana wakwa Lesa elyo pamo ne abamweo: Umwana mwanakashi wakwa
nsambu shakwe ishashila. Jairos (mona Mateo 9:18-26), umulumendo
wa ku Naini (mona Luka 7:13-15), elyo na
142 Lazaro, munyina wa kwa Maria na Malita
Bushe kuposha nshi ukwa balwele uko (mona Yohane 11:1-44).
amalembo yalandapo? Muli ifi fisungusho fya kubuusha abafwa,
Yesu Kristu acilangile apabuta ukutila ni
Amalembo yasosa ukutila Yesu aposeshe Mfumu napa mfwa. Panshita imo ine,
impofu, abalemana, bankoma – matwi elyo filangilila ukutila kuli isubilo lyakuti abafwa
naba ifibashi. Uku ukundapa kulangilila baka bukila ku mweo wa muyayaya.
imibele ya bubumbo bwashila iya kwa Yesu,
uyo uwabombele nga Lesa ilyo asosele 145
kubena Israele: “…nine Yehoba, kondapa Bushe fisungusho nshi ifya bubumbo
obe” (Ukufuma 15:26). Ifi fisungusho ifyaleembwa mu malembo?
fyakuposha fyene lyonse fyashintilila pa
bucetekelo ubwa balwele (linganya Luka Yesu akalipile icipuupu na bemba-fyaali ifya
18:35 – 43 nge cakumwenako). kumumfwila (linganya Mateo 8:27). Ilyo
akalipiile amabimbi ukuba tondolo, icipuupu
calipwile na beemba atalele tondolo. Muli
ici, Yesu alangile amaka yakwe pa fintu

56
 Lesa-Batatu

ifyabubumbo. Ifi fisungusho ifya bubumbo Pa bwinga ubwa ku kana, Yesu apilibwile
nafyo filangilila Umwana wakwa Lesa ni amenshi ukuba waini (mona John 2:1-11).
kabumba umo wine fye nga Lesa, Tata Ici naco cisungusho ica bupe kabili
(linganya Yohane 1:1-3). icilangililo cakushila kwa kwa Yesu Kristu.

146 148
Bushe fisungusho nshi ifya kuliisha Bushe Yesu afundile shani icisambilisho
abantu ifyaleembwa mu malembo? cakwe ku bantu?

Imbila-nsuma shonse shalilanda pa Yesu aleshimikila kubantu. Ukusambilisha

cisungusho cakutila Yesu alishishe abantu kwakwe ukwa ishibikwa nganshi kwali
amakana yasano ku mikate isano elyo ne sabi “kusambilisha kwa pa lupili” ukwa leembwa
libili fye (mona Marko 6:30-44 nga icaku mu mbila nsuma yakwa Mateo. “Amapaalo”
mwenako). Mukulundapo, imbila nsuma yakwa Yesu yalilembwa pakutendeka fye
yakwa Mateo ne yakwa Marko yalanda pafyo ukwa “ukusambilisha kwa pa lupili”.
Yesu alishishe abantu amakana yane (mona
Mateo 15:32-39 elyo na Marko 8:1-9). Amapaalo
“Balishuka ababusu mu mitima; pantu
Ifi fisungusho fitwibukisha ukutila Lesa ubufumu bwa mumulu bwabo.
apeele ifyakulya (mana) ku bena Israele pa Balishuka abaloosha; pantu bene
lwendo lwabo mu matololo, kabili no bakasansamushiwa.
kutusontelela ku Mulalilo wa Mushilo. Balishuka abafuuka; pantu bakakwata icaalo.
Balishuka abali ne nsala ne cilaka ca
147 bulungami; pantu bene bakekuuta.
Balishuka aba luse; pantu bakabelelwo luse.
Bushe fisungusho nshi ifya bupe Balishuka abasanguluke mitima; pantu
ifyalondololwa mu Malembo? bakamona Lesa.
Balishuka abacito mutende; pantu baketwa
Yesu acitile ifisungusho umo abantunse ba abana bakwa Lesa.
Balishuka abalamatilwa pamulandu
pokelele ifyabupe ifingi nganshi ifya mwi wabulungami; pantu ubufumu bwa mu mulu
Sonde. Ifilangililo fya ifi fisungusho ni lilya bwabo.
lintu Petro aikete isabi ilingi ngashi panuma Muli abashuka ilyo bamupontela, no
ya kubomba ubushiku bonse, pamo na kumulamata, no kumwambo bufi, icintu
conse ca bubifi pamulandu wa ine” (Mateo
balondo banankwe, ukwabula ukwikata 5:3-11).
nangu kamo. Uku konka ishiwi lya kwa Yesu
baposele amasumbu yabo nakabili elyo 149
nokwikata isabi iliingi nganshi icakutila na Bushe “amapaalo” yakwa Yesu yapilibula
amasumbu yalilepawike elyo na mato cinshi?
yalefwaya ukubunda (Linganya Luka 5:1-
11). “Amapaalo” ukufuma mu kusambilisha kwa
kwa Yesu pa lupili yasangwa mu mbila nsuma

57
 Lesa-Batatu

yakwa Mateo. Apa, Yesu alondolola ifyo Imilumbe ukucila napa makumi yane (40)
umuntunse engakwata icakaniko mu eyaleembwa mu mbila-nsuma shitatu
“bufumu bwa mu mulu” ubo ubwamonekele ishakubalilapo.
muli wene (Yesu). Aleita abantu bamusango
yu ukuba “abapaalwa”. “Ifi fintu fyonse asosele mu milumbe ku ma
bumba; tasosele kuli bene apabulo mulumbe,
"
Kingdom of heaven:mona ilipusho 135
kukuleka cifishiwe icasosele kasesema, aciti,
Nde asamwina akanwa kandi ku milumbe,
150 ndeshimike fyafiswa ukutula pa kulengwa kwa
Bushe alengele shani ili landwe pano isonde” (Mateo 13:34-35).
ukumfwikishiwa?
151
Mukusambilisha kwakwe, Yesu alebomfya Bushe fikomo nshi ifikalamba ifya mbila-
imilumbe, iilondolola ifyakumwenako. Iyi nsuma ifyaba mu milumbe?
milumbe yalefuma mu malyashi aya cila
bushiku ayo abo abaleumfwa kuli wene " Mu milumbe yakwe, Yesu alondolola
baishibe pakuti bengo mfwikisha bwino. ifikomo ifi kalamba palwa bufumu bwakwa
Ukupit i la mu li iyi mi lumb e, Yesu Lesa, ifunde lya kutemwa umwina
alelondolola bwino ifikomo ifyali mwi mupalamano, imibeele ya mutima wa
landwe lyakwe. muntu, elyo no kubwela kwa Mwana wa
Muntu.

58
 Lesa-Batatu

"
Kingdom of God: mona ilipusho 135 153
"
Son of Man: mona ilipusho 114 Bushe Yesu alondolwele shani ukutila
icintu icikankala nganshi ecipeelwa mu
152 bufumu bwakwa Lesa?
Bushe Yesu alondolwele shani
intendekelo elyo noku kula kwa bufumu Umulumbe wa margariti uwalumo mutengo
bwakwa Lesa?
ulondolola pa bantu abailuka pa mulandu wa
c u m a i c a f i s w a mu l i Ye s u K r i s t u ,
Yesu alondolwele ici mu mulumbe wa luseke
abacipokelela, elyo nakabili no kusha fyonse
lwa lubanga. Muli ici, alangile intendekelo
pakutila benga cinonka. Mu malembo
iishalumbukwa iya bufumu bwakwa Lesa,
yambi Yesu akonkomesha ukufunda
elyo no kukula kwa buko.
kwakuti” intanshi mubale mufwaye
“Umulumbe umbi awumine wakuti, Ubufumu ubufumu bwakwa Lesa….” (Mateo 6:33).
bwa mu muulu bwaapalo luseke lwa lubanga
ulo umuntu abulile no ku byala mu cilime Ubufumu bwa mu muulu bwa pale cuma
cakwe. Lwena elwa lwacepesha pa nseke icafiswa mu cilime, ico umuntu pakucisanga
shonse, lelo ilyo lwakula lwaba ulukalaamba alifishile; kabili mu kusekelela kwakwe aya
pa fimpusa fyonse, lwabo muti, uwa kuti apoosa conse ico akwete, no kushita cilime
ifyuni fya mulwelele fyalaisa mo, no kwikala cilya. Kabili ubufumu bwa mu mulu bwapalo
mu misambo ya uko. Umulumbe umbi muntu wa makwebo uwalefwaya bamargariti
asosele kuli bene, atile, Ubufumu bwa mu basuma; kabili pa kusanga Margariti umo
muulu bwapaala icitutumushi, ico uwaumo mutengo aileposa fyonse ifyo
umwanakashi abuulile no ku fisa mu milingo akwete no kumushita” (Mateo 13:44-46).
itatu iya buunga, bwasuka bwatutumushiwa “Lelo mubale mufwaye ubufumu bwakwa
bonse” (Mateo 13: 31-35). Lesa no bulungami bwakwe, ne fi fyonse
fikalundwako kuli imwe” (Mateo 6:33).

59
 Lesa-Batatu

154 “Yesu alyaswike ati; umuntu umo afumine ku

Bushe Yesu alondolwele shani pa Yerusalemu, alatentemukila ku Yeriko; awilile
na mufipondo no kushingwa, ilyo fya mufuula
mulandu wa butemwe ubusangwa mu
no ku mupume mpumo, fyafuminepo no
bufumu bwakwa Lesa? kumushe icituu (Imfwiila). (Kucelamushukee)
Awe cali nkuma, Shimapepo umo
Mu mulumbe uwa impaanga iyaluba, Yesu aletentemukila mu nshila ilya, napa
alondolwele ifyo Lesa afwaisho kwafwilisha kumumona, alambatile kulubali lubiye. Awe
no mwina Lebi ifyo fine, pakufika palya no
umutundu wa muntunse, ukubikako fye
kumumona, alambile lubali lubiye. Lelo
nabo abaluba. Umulumbe wa mwano umwina Samaria umo uwa palwendo afikile
waluba nao ulangilila ukutemwa kwakwa uko ali, kabili ilyo amumwene aiketwe
Lesa kuba beembu. inkumbu; awe ailepo, akakile pa filaso fyakwe
no kwitilapo amafuta no mwangashi; elyo
“Awe abomiine umulumbe uyu, ati; Nani amuteka pacitekwa cakwe, amutwele ku
umuntu pali imwe uwakwate mpaanga nìanda umulala abeeni noku muteensha.
umwanda umo, nga alufyapo imo, tasha Kabili ulucelo afumye ndalama shibili,
amakumi pabula na pabula mumpanga, ashipeela kuli shibweni, no kutila,
nokukonka iyo iilubile, asuke aisange? Napa ulemuteensha; ne co ukapoosa ukucilamo, ine
kuisanga aibika pa mabeya yakwe, nkakubwesesha pa kubwela kwandi” (Luka
alasekelela. Kabili ilyo aisa ku mwabo aita 10:30-35).
ababiye nabeena mupalamano, ati, sekeleni
naine, ico ninsange, mpaanga iyalubile. 156
Ndemweba, nati, ni fyo fine kukabo Bushe milumbe nshi iilanda ukulosha
kusekelela mumulu pa mubembu umo palwa mibele ya mutima wa muntu?
uwalapila, ukucila pa bantu abalungama
amakumi pa bula napabula abashaba na
mulandu wa kulapila” (Luka 15:3-7). Umulumbe wa mu Falise na kasonkesha
ulangilila ukuti te bonse aba itukumuna pa
155 fyo benga cita, pafyo bakwata atemwa pafyo
Mulumbe nshi uutufunda pa kutemwa baaba ebangasangululwa nakalya, lelo niabo
umu nensu? fye abesa pantanshi yakwa Lesa mubufuke
elyo nokulomba uluse no bwelelo.
Ifunde ilya kulisha pali yonse lya kutemwa Umulumbe wa musha uushakwata uluse nao
Lesa elyo no munensu. Mu mulumbe wa ulanga ifyo abo abapokelela icikuku cakwa
Umu Samaria Musuma, Yesu alondolwele Lesa nabo bena baliingile ukulanga uluse kuli
uyu Umunandi, elyo nokutila ukutemwa bambi. Abo abaishiba ukushika kwa
umu nobe cipilibula ukuti tatufwile ukwisala kutemwa kwa kwa Lesa bafwile ukumona
amenso yesu ku kucululuka kwa bantu ubukankala bwa kuwikishanya na babiye.
bambi, lelo tulingile ukupeela ubwafwilisho.
" The double commandment of love: mona “Awe aumine no yu mulumbe kuli bamo
ilipusho 282 elyo nayakonkelepo abaitetekele abene ukuti balilungama, no
kusuula abanabo bonse: Abantu babili
baimiine ku kuyapepa mwi tempele, umo mu

60
 Lesa-Batatu

Farise, no mubiye Musangushi, Umu Farise apooswe no mukashi wakwe na 'bana na

aiminina, alaipepela ifi umwine, ati, Mwe fyonse ifyo akwete, no kufuto mulandu. Eico
Lesa, ndemutotela ico nshili nga bantu umusha awile panshi, alatoota kuli wene, ati,
baambi aba mupusulo, abashalungama, Mutekanye pali ine, nka mufuta fyonse. Awe
abacende, nangu ngo yu Musangushi wine. Shikulu wa ulya musha aiketwe inkumbu, ali
Ndafuunga ukulya imiku ibili mu mulungu mukakwile, no kumulekelele misha. Lelo
umo; mpelapo ica mwikumi ica fyonse ifyo umusha ulya pakufumako asangile umo uwa
noonka. Lelo umusangushi aiminino kutali, mubasha babiye uwamuliile misha indalama
talefwayo ukwinuuna nangu menso yakwe mu umwanda umo. Kabili alimwikete, no
mulu, lelo akunta fye pa cifuba cakwe, ati, kumufina pa mukoshi, ati, mfuta imisha iyo
Mwe Lesa, mumbeelele uluse ne mubembu. wandila. Eico umusha mubiye awile pa nshi,
Ndetila kuli imwe, Uyu atentemukile ku ala mupapata, ati, Mutekanye pali ine,
ng'anda yakwe na lungamikwa ukucila ulya, nkamufuta. Awe talefwaya; lelo aile muposa
ico onse uisansabika aka cendwa; no uicenda mu cifungo, akasuke afute camisha. Lelo ilyo
akasansabikwa” (Luka 18:9-14). abasha babiye ba mwene ifyapona, baiketwe
ubulanda icibi, kabili bailelondolola kuli
“Eico Petro aishile nokutila kuli wene, Mwe shikulwibo fyonse ifyaponene. Elyo Shikulu
Shikulu, bushe mu nyinane kuti abembuka wakwe amwitile, no kutila kuli wene, we
kuli ine imiku inga, na ine ukumulekelela? musha muubi, ica misha cilya conse
Bushe ukufika ku miku cinelubali? Yesu atile nalikulekelele, pantu wampaapaatile. Bushe
kuli wene, Nshiletila kuli iwe, ukufika kumiku naiwe taufwile ukuba no luse ku musha
cinelubali; lelo ukufika ku miku cinelubali mubiyo, ifyo naine nakubelele uluse? Awe
ukufushiwa kumakumi cine lubali. Eico Shikulu wakwe alifulilwe, amupeele mu
ubufumu bwa mu mulu bwinga pashanishiwa minwe yaba kulungulusha, ukusuka afute
ku mfumu imo iyafwaile ukulubulwisha camisha cilya conse. Efyo na Tata wa kumuulu
abasha baiko. Ilyo yatendeke ukulubulwisha, akacita kuli imwe, nga tamulekelela muntu
paletelwe kuli yene uwa misha, uwa matalanti onse munyina ku mitima yenu” (Mateo 18:21-
amakana ikumi. Lelo wene pa kubule 35).
cakufuta, Shikulu wakwe asosele ukuti

61
 Lesa-Batatu

157 batile kubashilimuka, Tupeniko amafuta yenu;

Bushe ni finshi fintu Yesu asokolwele mu pantu inyali shesu shileshibantunkila. Lelo
abashilimuka balyaswike, abati, Epali
milumbe iya kwisa kwa Mwana wa
tayakumene kuli ifwe na imwe: kanshi
Muntu? kabiyeni kubashitisha no kuishitila mwe bene.
Lelo ilyo baleya kukushita, shibwinga aliishile;
Mu milumbe iya pa kwisa kwa Mwana wa abapekanishiwe baingile nankwe mu
Muntu, Yesu Kristu asokolwele pa lwa mutebeto wa bwinga; kabili kwaliiselweko ku
ciibi. Panuma abakashana banabo balishile,
kubwela kwakwe muli Mateo 24: 37-39,
abati Mwe Shikulu, mwe Shikulu,
inshita yaku bwela kwa kwa Yesu twiswileniko. Lelo alyaswike, ati Ndemwebe
yapashanishiwa ne nshiku shakwa Noah. Ici cine cine, nati, nshimwishibe. Eico, loleni,
cilelanga apabuta ukutila ukubwela kwa kwa pantu tamwaishiba bushiku nangu kashita”
(Mateo 25:1-13).
Kristu kukaba ukwa kupumikisha kabili
ukwa kupapusha. 158
Icii calilandwapo na mu mulumbe wa
Bushe fikope nshi fintu Yesu abomfeshe
abakashana basano abamano elyo nabambi pa kuilondolola umwine, elyo fipilibula
basano ifipumbu (mona Mateo 25:1-13). nshi?
Muli ici, tulasambilila ukuti lyonse tube
abaloola kabili abaiteyanya palwa kubweela Imbila nsuma iya kwa Yohane yalanda pa
kwa Mfumu. fikomo fimo-fimo ifya kwa Yesu ifyo
ifingalondololwa ukutila “fikope”. Muli
“Ifyo inshiku shakwa Noah shali, efyo kukaba fyene, Yesu alilondolola imibeele yakwe
no kwisa kwa Mwana wa Muntu. Pantu ifyo
cali mu nshiku shilya pa ntanshi ya lyeshi, apabuta. Ifi ifikomo cine-lubali ifya kwa
abantu balelya no kunwa, baleupa no kuupwa Yesu fitendekela ne shiwi ilya kuti “Nine”.
ukufika pa bushiku Noah aingile mu cibwato, Yesu aaboomf ya ifimpashanya, mu
kabili tabaishibe lyasukile ilyeshi lyaisa kuilondolola, pamo nga “umukate wa mweo”
nokuseenda bonse; efyo kukaba no kwisa kwa
Mwana wa Muntu” (Mateo 24:37-39).
(Yohane 6:35); “uluubuto lwa calo” (Yohane
“Elyo ubufumu bwa mu muulu bukapashaniwa 8:12); “Umwinshi” wa kwipusukilo (Yohane
ku bakashana ikumi, ababuulile inyali shabo 10:9)' “umucemi musuma” (Yohane 10:11)'
noku fumina kukuya kumanya shibwinga. elyo kabili “Umwangashi” (Yohane15:5).
Lelo basano pali abo bali aba pelwa amano,
na basano abashilimuka. Pantu abapelwa Mukulundapo, Yesu Kristu ailondolwele
amano ilyo babulile inyali shabo, tabasendele umwine nga “ukubuuka” (Yohane 11:25)
na'mafuta; lelo abashilimuka basendele elyo kabili “inshila, icine, no mweo”
amafuta mu misashi yabo pamo ne nyali (Yohane14:6).
shabo. Awe shibwinga paku kokola ukwisa
balashipula bonse no kulaalo tulo. Lelo Ifi fyonse fipilibula ukutila ni Yesu Kristu
ubushiku pakati kwali imbila, iya kuti, Moneni, ekafye ewingatutwala kuli Lesa, Taata, elyo
Shibwinga! Fumineni kuku mukumanya. Elyo kabili ekafye entulo iye pusukilo.
abakashana balya bonse babuukile, no
kuteyanye nyali shabo. Awe abapelwa amano

62
 Lesa-Batatu

159 Mupashi wa Mushilo.

Bushe basambi nshi abapaleme mupepi §Ni kubatumikishi eko apeele ubulayo
sana na Yesu? bwa kubweela kwakwe (mona Yohane
14:3)
Abatumikishi ikumi nababili ebali mupepi §Niku batumikishi fye eko amonekele
nganshi na Yesu kabili nao alikwete ubwa imiku na imiku ne miku panuma
mpano pamo nabo elyo nokubacetekela. yakubuuka kwakwe ku baafwa (linganya
§ Ilyo abasambi bambi bafililwe Imilimo ya Batumwa 1:2-3).
u kumf w i k isha noku kon ka Yesu, §I l y o t a l an i i n a u ku y a ku muu lu ,
abatumikishi bena bakambatiile kuli nikubatumikishi apeele ifunde atemwa
wene (linganya Yohane 6:66-69). umulimo: “Eico kabiyeni, kalengeni aba
§ Batumikishi fye ebali na Yesu ilyo nko shonse ukuba abasambi, mule
abikileko Umulalilo wa Mushilo babatishisha mwi shina lya kwa Taata ne
( l i ng any a Lu k a 2 2 : 1 4 n o kuy a lya Mwana ne lya Mupashi wa Mushilo:
pantanshi). mulebasambilisha ukubaka fyonse ifyo
§ Ukupitila mukusamba inkasa shabo, namwebele. Kabili, moneni, ine
Yesu apeele abatumikishi icilangililo nakulaba na imwe ukufika napa kupwa
cakuicefya no ku pyunga (mona Yohane kwa nshita” (Mateo 28:19-20).
3:4 nokuya pantanshi)
§ Ilyo talafwa, nikubatumikishi Yesu “Kuli abo, kabili, panuma yakucula kwakwe,
alandile amashiwa aya kulaya ayalembwa ailangile uwa mweo mu fishibilo ifingi,
alemoneka kuli bene munshiku amakumi
muli Yohane 13-16; kabili niku
yane, nokusose fya bufumu bwa kwa Lesa”
batumikishi fye apeela ubulayo bwa (Imilimo 1:3)

63
 Lesa-Batatu

“Aima pa mulalilo, nokubika amalaya yakwe; 'baletangila na balekonka balaaula abati:

elyo abuulile icitambala, akaka mu musana. Hosana! Abe uwapaalwa uuleishila mwi
Elyo aitile amenshi mu musambilo, atendeke
ukusamba amakasa ya basambi, no kuyafuuta shina lyakwa Shikulu!” (Marko 11:1-9).
ku citambala ico akakile mu musana. Pantu Nangula kwaali ukwanga kwa musango yu,
namupeela icilangililo, ukuti na imwe mu cite Ye s u K r i s t u a l i s h i i b e u k u t i l a
ifyo fine namucitila” (Yohane 13:4-5; 15). amatontonkanyo ya aba bantu yali
nokupilibuka bwangu bwangu, kabili
160
nokutila wene aali nokwenda mu nshila yaku
Bushe cinshi cali entendekelo iya lupanda.
macushi yakwa Yesu Krisitu?
“Aangisha, we mwana mwanakashi Sione,
Ukwingila kwakwa Yesu mu Yerusalemu yali wauule we mwana mwanakashi Yerusalemu.
entendekelo iya macushi yakwe. “Nomba Mona, Imfumu yobe ileisa kuli iwe iyalungama
ilyo bapalama ku Yerusalemu…atumapo kabili nepusukilo, uwaiceefya kabili na
tentama pa Mpunda, pa musepela Umwana
babili abamubasambi bakwe, nokutila kuli
wa mpunda nkota” (Sekaria 9:9).
bene Kabiyeni kumushi uulungatene
naimwe. Napo pene pa kwingilamo 161
mulesango mwana wa mpunda nakulikwa, Fintu nshi ifyakonkelepo pa numa
uushilaikalapo muntu: mukakuleni mu yakwingila kwakwa Yesu mu
mulete. Kabili ngo muntu atila kuli imwe, Yerusalemu?
Nga cinshi mulecitile fi? Mutile Shikulu ali
no mulimo kuli wene, kabili bwangu bwangu Yesu asangulwiile itempele panuma
alemubwesesha kuno… Kabili batwele yakutamfyamo abo abaleshitisha no ku
Umwana wa mpunda kuli Yesu, nokuposapo kabushanya indalama. Muli ici, Yesu
amalaya yabo; na o aikelepo. Kabili abengi acibikile apabuta tutu ukutila
bayanshile amalaya yabo munshila; na bambi itempele,Niing'anda yakwa Lesa, ya mushilo,
amabula ayo bakwampile mu mpanga. Na te cifulo ica makwebo nakalya.

64
 Lesa-Batatu

Mu Betani, Yesu asubilwe amafuta ya nardi 163

ayene yene ayalumo mutengo. Ici cacitike Bushe Yesu abikileko shani umulalilo wa
ukulingana no kusobela kwa kwe Umwine mushilo?
pamulandu wamfwa yakwe, pantu munshiku
shilya abaafwa balesubwa na mafuta Yesu, capamo na abekumi nababili, basefeshe
ayalumo mutengo (linganya Marko 14:3, 8). icakucilila. Yuda Iskariote, uyo uwatandalile
Yesu aali na'balwani abengi pakati kaba abalwaani bakwa Yesu no kumubeemba, nao
Farise na 'ba Saduki, ukulundapo fye naba wine epo aali.
shimapepo bakalamba. Balepangana uku Ilyo baali capamo pe tebulo, Imfumu
mwipaya eico kanshi ubumi bwakwe bwaali yabikileko Umulalilo: “Awe ilyo bene balelya,
mu kayofi. Yesu abuulile Umukate, no kutotela
alimokawile, apeele naku basambi, no kutila,
162 Buuleni, mulye; uyu mubili wandi. Kabili
Naani uwabembele Yesu Kristu? ilyo abuulile ulukombo, nokutotela, apeele
kuli bene, ati, Nwenimo bonse; pantu uyu
Umo, pa bekumi na babili, uwe shina lya mulopa wandi uwa cipangano cipya,
Yuda Iskariote, ewa tandalile abalwani bakwa uulesuumina abengi ku kulekelelwa
Yesu libe Umutebeto wa ca kucilila taulafika. imembu” (Mateo 26:26-28).
“ E l y o… Yu d a Is k a r i o t e , a i l e k u l i Pali iyi nshita ya cakulya camulalilo, Yesu
bashimapepo bakalamba atile: Bushe alisokolwele uyo uwa kumubemba, Yuda
mulempeela nshi naine ngana mupeela kuli Iskariote uyo uwafuminemo muli iliseenge
imwe?” (Mateo 26: 14-16). Bene ba mupeele no kusha Yesu na babiye “pantu bwali
indalama shamuseke amakumi yatatu. Ici bushiku” (Yohane 13:30).
ecipeendo candalama icalepeelwa pa basha "
mona ilipusho 494 elyo nayakonkelepo –
muli ici, ubusesemo bwakwa Kasesema umulalilo wa Mushilo
Sekaria bwalifikilishiwa (linganya Sekaria
11:12-13). Eico, Yesu abikilwe pa cimo
164
Bushe finshi fyacitike mwi bala lya
icabusha (mona Ukufuma 21:32).
Getesamane?
“Elyo natile kuli bene, nga cawamina
mumenso yenu, mpeleni icilambu candi; lelo Panuma ya Mulalilo, Yesu aile mwi bala lya
nga tefyo, nacibe. Nabo balingile ukufina Geteramene pamo na batumwa ikumi na
icilambu candi isha silfere amakumi yatatu. umo abasheelepo. Ubuntunse mu Mwana
Elyo Yehoba atile kuli ine, Ucipoose mu cipao- wa Muntu bwali monekele apabuta ilyo
icilambu icikankala ico nalingilwe kuli bene!
Naine nabuulile isha silfere isho amakumi aumfwile umwenso wakutanikwa uko
yatatu, no kushipoosa mun'ganda yakwa ukwali no kwisa pali wene. Mukuiceya,
Yehoba, mu cipao” (Sekaria 11: 12-13). afukeeme panshi no kulwisha apakalamba
nganshi mwipepo: “Taata, nga mwafwaya,

65
 Lesa-Batatu

fumyeni pali ine ulukombo ulu. Lelo te mubomfi.

kufwaya kwandi, kano kwenu eko kucitwe Yesu tabomfeshe amaka yakwe aya
“(Luka 22:42), Eico, Yesu aipeele bumupashi, lelo asuminishe umwine ukuti
umupwilapo ku bufwayo bwakwa Wishi – engekatwa. Eico, Abatumwa bakwe
aali uwaipekanya ukuipeela nge lambo. balimushile no kubutuka.
Panuma ya ici, Malaika alishile noku Panuma, ubushiku bumo bwine, Simone
mukoselesha (mona Luka 22:43), lelo Petro aakene Yesu ilyo bamutungenye ukuba
abatumwa bonse baponene mutulo. Yesu umo uwa basambi bakwa Yesu. Wene acitile
aaliketwe. ici imiku itatu.

165 “Awe Petro aikele kunse, mulubansa. Kabili

kuli wene, kwaishile umukashana, ati, Na iwe
Bushe ukwikatwa kwa kwa Yesu kwali
wali pamo na Yesu, umwina Galili. Nao
shani? akanine ku cinso ca bonse, ati, Nshiishibe ico
ulesosa. Nomba ilyo afumine ku cipata,
Ilyo Yesu alelomba abatumwa bakwe ukutila umukashana umbi alimumwene, no kutila ku
balole pamo nankwe, ibumba ilikalamba ilya bali kulya, No yu ali pamo na Yesu umwina
Nasarete. Na o alikene kabili no mulapo, ati,
bashilika abaali ne fyanso fya nkondo,
Nshishibe Umuntu uyo. Awe pa kupite nshita
abatuminwe na shimapepo Mukalamba inono abaimineko batile kuli Petro, cine cine
balifikile. Yuda Iskariote ewabatungulwile naiwe uli mwina mwabo; pantu imisosele
elyo nokubeemba Yesu ukupitila muku yobe ya kulanga! Elyo atendeke ukutukana no
mufyompa: “Nomba uwalemufutuka ninshi kulapa, ati, Nshiishibe umuntu uyo. Napo
pene mukolwe alililile. Elyo Petro aibukishe
ali napeela icishibilo, ati, uo ndefyompa, eo; icebo icasosele Yesu, ukutila, Ilyo mukolwe
mwikate” (Mateo 26:48). talalila, ulenkaana imiku itatu. Kabili afumine
kunse nokulilisha akalanda” (Mateo 26:69-
“…elyo aishile ku basambi, noku basanga 75).
nabalaalo tulo; atile kuli Petro, Efyo caba,
mwafilwo kulola pamo naine ora iimo! Loleni 167
no kupepa ukuti mwiingila mukweshiwa. Bushe Yesu alikapiile Abatumwa bakwe
Umutima wena naukosa, lelo umubili na pafyo bacitile?
unaka” (Mateo 26:40-41).

166 Awe nakalya. Yesu alishibe ubunake bwa

buntunse ubwali mu Batumwa bakwe lelo
Bushe abatumwa bacitile shani?
tabakalipiile pali ici. Panuma ya kubuuka
Mukucingilila Yesu, Simone Petro afumishe kwakwe, Yesu aishile kuli bene no kuposha
ulupanga elyo no ku putulako ukutwi kwa ukwa mutende.
umo uwa babomfi bakwa shimapepo
Mukalamba (linganya Yohane 18:10). Lelo,
Yesu aali muleseshe, elyo no kundapa ulya

66
 Lesa-Batatu

168 abweseshe bashimapepo bakalamba

Finshi fyacitike panuma yakwikatwa kwa indalama amakuumi yatatu isho ashitishemo
kwa Yesu?
Yesu. Aba bashimapepo tabakwete umulimo
uuli onse na Yuda, eico balikene ukupoka ishi
Icilye cikalamba, ba Shimapepo bakalamba
ndalama. Yuda aposele ishi ndalama mwi
elyo naba kalemba babepeshe Yesu
tempele elyo afumineko no kuyaikulika
umulandu wa kupontela Lesa elyo no
(mona Mateo 27:1-5).
kumupingwila ukufwa. Ukuitunga kwakwe
ukwa kuba umwana wakwa Lesa beena ba
kusendele nga uku tuka pe shina lya kwa
170
Bushe Yesu acitile shani pa ntanshi
Lesa.
yakwa Pilato na Herode?
169
Ilyo Yesu apeelwe umulandu ku cilye
Bushe Yuda Iskariote acitile shani
cikalamba icali mu Yudea, wene aatwelwe
panuma ilyo Yesu aapingwilwe?
mukulubulula ku mukalamba (kafinala) wa
Panuma yakupingwila Yesu ukufwa, Yuda buteko bwa ci Roma, Pontio Pilato, wene e
Iskariote aali yumfwa ukuba uwa bulanda pa waletungulula ilya ncende pantu aba Yuda
kubeemba no kushitisha Yesu, elyo baletungululwa no buteko bwa ci Roma pali
ilya nshita.

67
 Lesa-Batatu

Pilato tasangile mulandu muli Yesu eico 172

amutumine kuli Herode (uwaleitwa Bushe amacushi yakwa Yesu ya pwilile
Antipasi), imfumu iya ba Yuda. Ico aba Yuda pi?
balibindilwe ku buteko bwa ci Roma
ukupingwila umuntu ukufwa, Herode Yesu aapopelwe pa lupanda lwa Gologota
abweseshe Yesu kuli Pilato, Abantu elyo utupondo tubili twatanikwe pamo
babilikishe ukuti Yesu atanikwe no kutiila nankwe, ulupanda lwakwa Yesu elwali pakati
wene ale ikusha ukucila imfumu ya ci Roma katuko. Muli iyi nshila, amashiwi ya muli
pantu aleitunga ukuba “Imfumu yaba Yuda” Esaya 53:12, ayakutila Imfumu ikapendelwa
– uyu waali mulandu wakupingwilwapo pamo naba pulumushi, yalifikilishiwa. E
imfwa (mona Yohane19:12). mukutila, Yesu ba musendele no kumucita
Pilato atonkenye inshila yaku kakwilamo nga akapondo. Ukucuula uku ukukalamba
Yesu, pantu lwali lutambi ulwa kwelelapo kwalengele Yesu ukulwisha mu mfwa iya
icipondo cimo panshita ya kusefya ipasaka. kakata mpaka nalintu alekele umweo pansa
Eico abantu baali nokusalapo uwakukakula, ishakonkelepo.
pali Yesu elyo na Baraba akapondo.
Mukutunkwa na bashimapepo bakalamba,
173
elyo na 'bakalamba, abantu basalilepo Nga ninani uwingapeelwa umulandu pa
ukukakula Baraba. Mukulanga ukutila mfwa yakwa Yesu?
taakwetemo ulubali mu'mfwa Yakwa Yesu,
Pamulandu wakutila umukalamba wa ci
Pilato asambile kuminwe yakwe pe bumba
Roma nao emo aali muli iyi micitile,
no kutila: “Ndiwakaele ku mulopa wa muntu
ukupeelwa kwa mulandu elyo no kwipaiwa
uyu 'mulungami…” (Mateo 27:24). Alekele
kwakwa Yesu takwakumine fye kuba Yuda
Yesu ukukandwa nakabili elyo amupeele
beka nakalya, abena fyalo nabo bene
kubashilika ku mumutanika.
balikwetemo ulubali. Abantunse bonse aba
171 panshita iili yoonse baliba no lubembu elyo
Bushe Yesu acitile shani panshita ya balingile ukuyumfwa ukusekwa. Yesu
kucuula kwakwe? aafwilile imembu sha muntunse onse. E
Mulandu wine kanshi umutundu wa
Yesu alishipikishe mu kucuula, mu kusebana buntunse onse nao wine walisendamo
elyo na mukutumfiwa konse kuntu ulubali mu mfwa yakwa Yesu.
apatilemo. Ilyo ingala ya myunga yabikilwe
pa mutwe wakwe mukukalipwa, wene ali
uwashipikisha nokupita muli ici mubukata
ubwa shila.

68
 Lesa-Batatu

174 basosa aya mashiwi, ayaleembwa mu

Mashiwi nshi aya kwa Yesu ayali ayaku Amalumbo 22, kuli Lesa. Munshila imo, ici
lekeleshako pa lupanda? cilanga ukulila ubulanda no kuyumfwa
ukutila Lesa ali apatali nabo, elyo munshila
Amashiwi yakwa Yesu ayakulekelesha imbi cilanga ifyo bakwata ubucetekelo mu
ayaleembwa mu Mbila-nsuma shonse maka elyo na muluse lwakwa lesa. Yesu nao
yatantama nga ifi: wine abomfeshe aya mashiwi ayalebomfiwa,
“Tata, mubalekelele; pantu tabeshibe ico ilingi line, nabo abantu abali mukukalipwa
balecita” (Luka 23:34) Yesu aalipapatileko kwa mubili “Ndi necilaka” (Yohane 19:28).
bonse abo abamutweele palupanda, kabili Mukulwishanya kwakwe mu mfwa, Yesu
abashailwike no kwishiba ubupilibulo bwaco alyumfwile icilaka elyo nokukabila ukunwa.
balecita. Muli iyi mibeele, ifunde ilya Aya mashiwi ya ampana capamo na
kutemwa abalwani besu lya lifikilishiwa mu Amalumbo 69:21: “Kabili ba mpele
musango uushinga londololwa (mona Mateo ifinkolwankolwa ecilyo candi, naku cilaka
5:44-45, 48). c an d i b anwe ns h o mw ang a s h i u w a
“Icine cine ndekweba, nati; Lelo line uleba kantuuka.” Ici calola mukutila Yesu anwene
naine mu Paradise” (Luka 23:43) ku “lukombo lwa macushi” umupwilapo;
Yesu alandile aya mashiwi kukapondo ekutila aaliculile mpaka na ku mpela.
akalapiile, kabili aka lombele uluse no “Nacipwa!” (Yohane 19:30)
kumulumbulula nga Umupusushi. Ishiwi lya Yali ninshita iya kasuba, ukusungamina ku
'Paradise' apa lile imininako icifulo ica cungulo, ilyo aya mashiwi yalandilwe. Yesu
kwikalako abo aba lungama aba ba kwishilya. aapeele ilaambo ilya kulubula abantunse.
“ We m w a n a k a s h i , m o n o u m w a n a “Tata, mu minwe yenu emo ndetuulo
obe!.....”Mona noko! (Yohane 19:26-27). mupashi wandi” (Luka 23:46).
Yesu apeele mulimo wakusunga nyina Maria Ici cilelanga apabuuta tuutu ukutila na
ku Mutumwa Yohane. Ici cilangilila munshita ya mfwa yakwe, Yesu Kristu
ukutemwa elyo nokusakamana uko Yesu acetekeele muli Wishi umupwilapo.
akwete, uyo uwasakamene imibeele yabantu
bambi nelyo wene aali mu ma cushi na mu ku 175
kabiila. Bushe fintu nshi ifyacitike panshita intu
Mu lutambi lwa cina Kristu, Maria Imfumu yatanikwe?
emininako Icilonganino atemwa ulukuta. Ici
cilonganino ecapeelwe kubatumikishi, Ilyo Yesu Kristu aafwile pa lupanda, umushili
ukupitila muli Yohane, ukutila benga walisunkeene, elyo na'mabwe yalilepawike.
cisungilila bwino-bwino. Insalu ya mwi tempile, iyo iyalekenye
“Lesa wandi, Lesa wandi, mulandunshi incende iyashila ne ncende shimbi isha mwi
mwandekelesesha?” (Marko 15:34) tempile, nayo ine yalepwike pakati. Ici
Ilyo imfwa yapalama, aba Yuda bene-bene calangilile ukutila ukupele lambo mu

69
 Lesa-Batatu

musango wa cipangano cakale takwa kwete 176

ubupilibulo pantu lelo kano Imfwa yakwa Finshi ifya citike ku mubili wakwa Yesu?
Kristu. Ukuipeela kwakwe kwaiswile inshila
yakuya kuli Lesa. Yosefe umwina Arimatiya, uwali mu cilye
Ilyo umushilika mukalamba, pamo naba cikalamba, alombele umubili wakwa Yesu
shilika banankwe aba ci Roma abalelonda kuli Pilato, pantu aalefwaya ukumubiika mu
Yesu baumfwiile ukusunkana kwa muushili, nshishi. Capamo na Nikodema, ulya uwaile
ba lipundile “cine, cine, uyu aali ni Mwana kuli Yesu munshita yabushiku, kabili no
Lesa” (Mateo 27:54). Muli iyi mibeele, na kusambilila kuli wene (mona Yohane 3:1-2),
bena fyalo nabo balandile ukutila Yesu babikile umubili wakwa Yesu mu nshishi
Mwana wa kwa Lesa. iishatalile amulaala umuntu, kabili iya fu
kwilwe mwibwe. Ilibwe likalamba nalyo
babikilepo na abashilika aba kulinda inshishi
pakutila abasambi bakwa Yesu tabeshile
mukwiba umubili wakwe.

70
 Lesa-Batatu

“Nomba ulucelo (ubwakonkapo pa Bwa 178

kupekanya), ba shimapepo bakalamba na Kanshi bukankala nshi buntu amacuushi
'bafarise bakunganine kuli Pilato, abati, elyo ne mfwa yakwa Yesu fyakwata ku
Mukwai, twaibukisho kuti ulya kabeepa ilyo mutundu wa muntunse?
acili no mweo, atile, panuuma nshiku shitatu
nkabuuka. Eico, ebeni ukwikashe nshishi Imfwa ya kuipeela kwakwa Yesu emufula
ukufika pa bushiku ubwalenga shitatu, epali uwa 'bwampano bupya pakati ka muntunse
abasambi bakwe baisamwiba, no kweba na Lesa. Umuntunse uwa lubembu nomba
abantu, abati, Nabuuka kubafwa: nokulufya kuti asanga inshila yakuya kuli Lesa.
kwa kupelekesha kukesabiipo kucila ukwa
kutendeka. Pilato atile kuli bene, Muli na
179
'balinshi, kabiyeni, kekasheni umo Bushe icipangano cakale cali landapo pa
macushi elyo ne mfwa yakwa Yesu
mwaishibila. Awe baileko, baikeshe
Kristu?
inshishi, bakomenene ilibwe, nokutekapo
abalinshi” (Mateo 27:62-66).
Ee! Esaya 53:3-5 yalondolola pa musha
177 wakwa Lesa uwasuulwa kabili uulecuula, apo
casoswa aciti: “Ali uwasuulwa kabili uwa
Nipa mulandu mulandu nshi Yesu
aacuulile no kufwa? kankambwa kubantu, umuntu wafya
bulanda kabili uwaishibana no bucushi,….
Lesa, umwana, aali umuntunse muli Yesu cine, cine amacushi yesu wene asenda, kabili
elyo aishile mwisonde mukusenda imembu atwikwa ne fya bulanda fyesu…ukulimuna
sha muntunse. Aipeele ilambo ukupitila ukwa kutumwenamo ubutuntulu
mukuitemenwa umwine, elyo no butemwe kwaponene pali wene, na mufipumo fyakwe
ubwashila pakutiila ena engalubula emwaishilo kupola kuli ifwe”. Aya mashiwi
umuntunse ku mfwa. Amaka ya lubembu ayalola kukucuula kwakwa Yesu Kristu elyo
yakalamba, lelo amaka ya butemwe ne mfwa yakwe.
ubwashila ayalangilwe na Yesu ukupitila mu
kupeela ubumi bwakwe, yena yacilapo
180
Bushe Yesu umwine alilandilepo pa
ubukalamba.
macushi elyo ne mfwa yakwe?
" mona amepusho 89 – 90, 108 – 109, elyo
na 215 - pa mulandu wa kulubulwa
kumfwa yakumupashi Ee, Yesu alilandileop pa macuushi elyo ne
mfwa yakwe; kabili napa kubuuka kwakwe.
“Takuli umuntu wakwato kutemwa Ilyo Petro amwebele ukuti “Niwe Kristu
ukwacila pali uku, ukwakuti umuntu wakwa Lesa” Yesu alandile pa bucuushi elyo
apoosele ababiye umweo wakwe” ne mfwa yakwe iyali no kwisa: “Umwana wa
(Yohane 15:13). Muntu ali no kucula mufintu ifingi, no
kukanwa kuba kalamba naba shimapepo

71
 Lesa-Batatu

bakalamba naba kaleemba, no kwipaiwa, no Mukukansana naba-mukana Lesa, abo

kubushiwa pa bushiku ubwalenga shitatu” abalekaana ubuuntunse bwakwa Yesu elyo
(Luka 9:22). nokubuuka kwakwe, Umutumwa Paulo
Yesu asosele amashiwi yamo yene ukukonka acibikile apabuuta “ukutila Kristu aafwilile
nefya citike palupili ulwa kupilibuka: imembu shesu umwabela amalembo; kabili
“Umwana wa muntu akapeelwa muminwe ukuti aalishikilwe; ukuti aabushiwe pa
yabantu, elyo bakamwipaya; napa kwipaiwa, bushiku bwalenga shitatu umwalola
akema kabili, ngapapitapo inshiku shitatu” amalembo” (1 Abena Korinto 15:3-4).
(Marko 9:31).
Ilyo talaingila mu Yersusalemu, Yesu aebele 182
Abatumwa bakwe: Moneni tulenina ku Bushe ulupanda lulangilila ciinshi?
Yerusalemu, no Mwana wa Muntu
akafutukilwa kuli bashimapepo bakalamba Ulupanda lwakwa Yesu cilangililo cakutila
na bakalamba, nabo bakamupingwila Lesa aali wikishanya pamo nomutundu wa
ukufwa, no kumupeela ku Bena fyalo ku muntunse uwalubembu. Munshita ya kale,
kumupumya no kumufopaula no ukutanikwa kwalelangilila ukucimfiwa:
kumutanika; napa bushiku ubwalenga i mp e l a i y a mu s e b a a ny a i y a mu nt u
shitatu, akabushiwa” (Mateo 20:18-19). uwasuulwa nokuposwa kunse ya mushi. Kuli
Ilyo alandile kuli Bakalemba na baFarise, Yesu ena, ici icalemoneka kwati nacimfiwa
Yesu abebele ukuti akabuushiwa pabushiku kwali ekucimfya kwakwe. Ukupitila
ubwalenga shitatu. Apa pena, abebukishe mumfwa yapalupanda, ena alifikilishe
napa lyashi lyakwa kasesema Yona: “Pantu umulimo we pusukilo uushinga
ifyo Yona ali munda yacisabi inshiku shitatu pashanishiwa kucili conse.
akasuba no bushiku, efyo no Mwana wa
“Pantu icebo ca capindama buwelewele ku
muntu akaba munda ya calo inshiku shitatu baleonaika, lelo maka yakwa Lesa kuli ifwe
akasuba nobushiku” (Mateo 12:40). fwe balepusushiwa” (1 Abena Korinti 1:18).

181 183. 183

Bushe finshi fintu amakalata ya
Batumikishi yasosa palwa mfwa iyaku Cinshi cacitike panuma ilyo Yesu aafwile?
ipeela iyakwa Yesu?
Panuma yamfwa yakwe, Yesu Kristu aile
Ubukankala bwa mfwa yakwa Yesu kacifulo ca bafwa. Muli 1 Petro 3:18-20
bwalondololwa nga ifi muli 2 Korinto 5:19: casoswa aciti, panuma yamfwa yakwe,
Lesa aali muli Kristu alewikishisha aba pano umwana wa kwa Lesa aile mukubila icebo
isonde ku mwine”. Muli 1 Yohane 3:16 kuli abo abashaali nacumfwila kuli Lesa
casosa aciti: “Muli ici emo twaishibilo munshita yakwa Noah. Acitile ici pakutila
kutemwa, icakuti wene atutuulile umweo engabapeele pusukilo “Pantu ni pa mulandu
wakwe….” uyu imbila nsuma yabililwe naku bafwa,
72
 Lesa-Batatu

ukuti nelyo bapingulwa nga aba mu mubili §Mukulekelesha, imicitile ya kwa Lesa –
umwebelo buntu, babe no mweo mu m u p a s h i w a m u s h i l o, n a y o i n e
mupashi umwabela Lesa”, (1 Petro 4:6). yalondololwa: “Lelo ngo mupashi wa
Ngafintu Umwana wakwa Lesa aishile wabuushishe Yesu ku bafwa waikala muli
ababembu mwisonde, efyo apilibwikile naku imwe, ninshi uwa bushishe Yesu ku
bafwa. Ukupitila mukuipeela ilambo bafwa akalenga ne mibili yenu yamfwa
kwakwe, ipusukilo kuti lyapeelwa na ibe ya mweo mu Mupashi wakwe
kubafwa bene. uwaikala muli imwe” (Abena Roma
“Pakuti na Kristu pamo aacuulile imembu 8:11).
umuku umo, uwalungama aculile pa Amaka yakwa Lesa pa mfwa yalangwa mu
mu l an du w a b a s h a lu ng am a , u kut i cishinka cakutila Yesu Kristu alibuukile
atupalamike kuli Lesa; kumubili wena ukufuma ku mfwa.
aalipaiwe, lelo ku mupashi acitilwe uwa
mweo. Ni muli uyo mupashi aile bilila ku 185
mipashi mu cifungo, iyabulile icumfwiila Bushe kwaliba ba kambone palwa
kukale ilyo ukutekanya kwakwa Lesa kubuuka kwakwa Yesu?
kwalelolela mu nshiku shakwa Noah pa
kupekaniwa kwa cibwato, kuli ico abamweo Ukubuuka kwakwa Yesu Kristu kwaacitike
banono, ekutila cine konsekonse, bapuswike ukwabula Umuntunse nangu umo nga
ku menshi” (1 Petro 3:18-20). kambone. Nangu cibe fyo, ukubuka kwakwa
Yesu kwalilondololwa apengi nganshi mu
184. 179 Malembo ya Mushilo. Cimo icaku
shininkisha ukubuuka kwakwe ni ilyo
Bushe ni ku maka nshi Yesu Kristu basangile inshishi umwabulo muntu atemwa
abukile ku bafwa? icitumbi. Nacimbi icishininkisho kumoneka
kwakwe, uyo uwabukile, ku bantu abalekana-
Ukubuuka kwa kwa Yesu micitile iya kwa lekana panshiku amakumi yane (40)
Lesa-batatu: ukufuma ilyo abukile ukufika pabushiku bwa
§ Kulubali lumo, amaka yakwa Lesa Tata kunina kwakwe-aamonekele ku bantu
yalisokolweke ico aabushishe Yesu ku abaishibikwa kabili abamwishibe icine cine.
bafwa: “Lesa waba shifwe abuushishe U k u b u u k a k w a k w a Ye s u t e c i n t u
Ye s u , u o i m w e m w a i p e y e cakwelenganya fye kubasambi bakwe, lelo
pakumukobeeka pa cimuti” (Imilimo cintu icacitike mucine cine.
5:30).
§ Kulubali lumbi, amashiwi yakwa Lesa “Pantu icantanshi nashilile imwe nico naine
napokelele, ica kuti Kristu afwilile imembu
Umwana, yalifikilishiwa: “Ndi namaka
shesu umwabela amalembo, kabili ukuti
yakutuula, kabili ndi na maka ya kuubula alishikilwe; kabili abushiwe pa bushiku
na kabili” (Yohane 10:18). ubwalenga shitatu umwalola amalembo;

73
 Lesa-Batatu

kabili ukuti amoneke kuli kefa, elyo ku bekumi balipaleme no kwikata ku makasa yakwe”
na babili; elyo amoneke kubacile myanda (Mateo 28:9).
isano bonse pamo, pali abo icinabwingi
caikalilila ukufika kuli nomba, lelo bamo Nangula taba mwishiibe pakubala, Yesu
balilaala; elyo amoneke kuli Yakobo, elyo ku aendele pamo na basambi abaleya ku mushi
batumwa bonse” (1 Abena Korinto 15:3-7). wa Emao. Aali balondolwele amalembo elyo
nokumokaula umukate pamo nabo, panuma
186 ya ici elyo ba mwishibe (mona Luka 24:13-
Bukankala nshi buntu ukubuuka kwa 35)
kwa Kristu kwakwata kumuntuunse?
Munshita ya cungulo, mubushiku abukiile,
Yesu amonekele pakati ka basambi bakwe.
Yesu Kristu aalibuuka, eico abacetekela
Pamo nga uwabukile, kabili Imfumu pa
bonse naba kwata isubilo ilya shininkishiwa
Mfwa no lubembu, Yesu apeele Abatumikishi
palwa kubuka kwabo ku mweo wa muyayaya:
bakwe insambu na maka aya kupeela
“Lelo nomba Kristu ubushiwa ku baafwa,
ubwelelo bwa membu ku muntunse:
icisabo cantanshi ku balaala. Pantu apo ni
“Pokeleleni Umupashi wa Mushilo. Nga
mu muntu e mwaishile mfwa, kabili ni mu
mwalekelela imembu shabamo, ninshi
muntu e mwaishile ukwima ku bafwa. Pantu
shalekelelwa kuli bene; nga mwaikasha isha
ifyo fine ni muli Adam emo bonse bafwila,e
bamo nishi shaikashiwa” (Yohane 20:19-23).
fyo na muli Kristu e mo bonse bakalengelwa
Panshita imbi, Imfumu yamonekele
aba mweo”
kubasambi pali bemba wa Tiberia apo aapele
(1 Abena Korinto 15:20-22).
Petro umulimo uwa “kuliisha utwaana twa
Ukusumina mu kubuuka kwa kwa Yesu cili
mpanga elyo ne mpaanga shakwa Kristu”…
icikankala nganshi pantu ukubuka kwakwe
emukutila ukusakamana no kusungilila
kulangilila ukutila Yesu ni kapususha we
ulukuta (ububomfi bwakwa Petro, linganya
sonde (linganya 1 Abena Korinto 15:14).
Yohane 21:15-17).
"Saviour: Mona ilipusho 108, elyo na 110
elyo nayakonkapo Imfumu iya bukiile yailangile ku Batumikishi
bakwe “uwa mweo mu fishibilo ifingi mu
187 nshiku amakumi yane, no kusose fya bufumu
Bushe ukumonekela kwa uyo uwabukiile bwakwa Lesa” (Imilimo ya Batumwa 1:3).
ukwaleembwa mu Cipingo Cipya ni Muli 1 Abena Korinto 15:6, umutumwa
kwisa? Paulo alanda pafyo Yesu uwabukiile
amonekele ku baciila imyanda isano bonse
Yesu uwabukiile amonekele ku basambi pamo
bakwe imiku iingi, pamo nga iyi: "
Mona ilipusho 415 elyo na 644 pamo
Maria Magadala pamo nabanakashi nayakonkalepo- palwa kwelela imembu).
"
Mona ilipusho 457 nobwasuko bwaliko
banankwe ebali abantanshi ukumona
ukulosha ku bubomfi bwakwa Petro).
u w a bu k i l e . “Ka bi l i , m on e n i , Ye s u
alibakumenye, ati, Mwapoleni. Awe

74
 Lesa-Batatu

“Awe Maria aiminine ku nshishi kunse alelila: Aingilile pa fiibi ifyakomwa, amokawile
Eico ilyo alalila aliineme no kulengela mu umukate pamo na basambi bakwe, abalangile
nshishi; amona bamalaika babili abafwele fya ifilaso fyakwe elyo nokulya nabo. Ici
buuta nabekala, umo ku mitwe na umo calangilile ukutila aali nabo kumubili ngo
kuntambalilo, ukwalele umubili wa kwa Yesu.
Nabo batile kuli wene, We mwanakashi cinshi muntu te mupashi iyo. 'Ukubuka ku bafwa'
ulelilila? Atile kuli bene, pantu nabasenda tacipilibula ukubwelela ku mibeele ye sonde.
Shikulu, kabili nshishibe uko bamubikile. "
Resurrection: mona ilipusho 535 na 559
Pakusose fi, apilibukile kunuma, no kumona
Yesu naiminina, lelo taishibe ukuti ni Yesu. “Eico kucungulo bulya bushiku, ubwantanshi
Yesu atile kuli wene, we mwanakashi cinshi bwa Mulungu, kabili nakwisalwa ku
ulelilila? Niáni ulefwaya? Wene mwinshi….. Yesu aliishile no kwiminina pakati
pakutontonkanya ukuti mulimi, atile kuli kabo” (Yohane 20:19.
wene, mukwai, nga nimwe mumusendele “Moneni, indupi shandi namakasa yandi.
munjebe uko mwamubika, na ine ndeya Nine wine. Ntonyeni no kumona; ico
musenda. Yesu atile, Maria. Awe apilibuka, umupashi tawakwata mu nofu na 'mafupa ifyo
no kutila kuli wene mu ci Hebere, Raboni! (e ine ndi nafyo. Kabili pa kusose'fi, abalangile
kutila kasambilisha). Yohane 20: 11-16 indupi shakwe na makasa. (Luka 24:39-40).

188 190
Bushe Bashi mapepo bakalamba bacitile Finshi ifya citike pa kunina kwakwa Yesu
shani panuma yakututubuuka kwa kwa Kristu (kumuulu)?
Yesu?
Inshiku amakumi yane panuma yakubuuka,
Ilyo ba Shimapepo bakalamba baumfwile Yesu Kristu aninine ukuya ku muulu. Eko
ifya kubuka kwa kwa Yesu Kristu, beena baali abamweneko nokubiika ubunte kuli ici.
bapeele ulupiya ulwa mafisa-kanwa kuba Panuma ya kulanda na Batumwa bakwe elyo
Shilika, no kubeeba ukuti: “Soseni, amuti, nokubapaala, aliseendwa ukuya ku muulu
Abasambi bakwe beshilemwibo bushiku ilyo balelolesha, moneni kwa moneke bamalaika
ifwe twali mutulo” (Mateo 28:13). babili pakati kabo no kutila: Üyu Yesu
uwasendwa pali imwe no kutwalwa mu
189 muulu, akesa ifi fine umusango uyu wine
Bushe mubili nshi untu Yesu Kristu mwamumwenamo aleya mu muulu.”
aabukile nao? (Imilimo ya Batumwa 1:11).

Yesu aabukiile no mubili uwalubwilwe “Nafumine kuli Tata, no kwisa pamo Isonde;
kukupwa elyo no kubola. Umubili uyu tawali kabili ndefuma pano isonde no kuya kuli
Tata.” (Yohane 16:28).
na lubali ku nshita elyo ne mibeele ye sonde.
Umubili yesu abukile nao taubola, taufwa,
taukota; mubili uwa lulumbi.
Ni muli uyu wine mubili walulumbi emo
Yesu aamonekela pakati ka basambi bakwe.

75
 Lesa-Batatu

191 malaika kabili kuntandala yakwa Lesa;

Bushe ni kwisa Yesu Kristu aile ilyo nabafwila muli Kristu bakabalilapo ukubuuka;
elyo ifwe fwe ba mweo, fwe bashalapo,
aninine ukuya ku muulu?
tukolwilwa nabo capamo mu makumbi ku
kukumanya Shikulu mu lwelele; kabili efyo
“Yesu Kristu abweleele kuli Taata no “kwikala tukaba pe pamo na Shikulu” (1 Abena
lubali kukulyo kwa kwa Lesa” (Marko Tesalonika 4:15-17).
16:19).
193
192 Bushe Yesu Kristu epo acili pe sonde
Bushe ukusosa ukwakutila “Yesu Kristu nangu cakutila alinina?
aikala lubali ku kulyo kwa kwa Lesa”
calola mwi? Ee! Yesu Kristu epo acili nape sonde panuma
ya kunina ukupitila mu Mupashi wa Mushilo,
Abo abaikele atemwa ukwiminina lubali Lesa wa butatu, uyo uulebomba mu
kukulyo ukwa kwa Kateeka mu nshita ya kale cilonganino napali ndakai. Muli ici, Yesu
balikweteko ulubali kumaka elyo nensambu Kristu alifikilisha ubulayo: “Kabili, moneni,
shakwa kateeka. cikope cakutila Yesu aikala ine nakulaba na imwe ukufika na pa kupwa
ku kwa kulyo kwa kwa Lesa cilangilila ukuti kwa nshita” (Mateo 28:20).
wene alikwata ulubali ulwafikapo no "Mona ilipusho 197 nayakonkapo palwa
Mupashi wa Mushilo.
kwakanako ku maka elyo no bukata bwakwa
Lesa, Tata. 194
Yesu alekabiila ukwakana ububukata pamo
Ni finshi fintu Yesu aalepilibula ilyo atile:
na baakwe. Nipamulandu wa ici apepele Nkeesa nakabili”?
mwipepo lyakwe ilya bu Shimapepo pamo
nga ifi: “Mwe Tata, ndefwayo kuti aba Yesu aebele abasambi bakwe: “Kabili nga
mwampeele tukabe nabo uko ndi, ukuti naya nokumupekanishisho bwikalo, nkesa
bamone ubukata bwandi ubo mwampeela” kabili, nokumupokelela kuli ne mwine; ukuti
( Yo h a n e 1 7 : 2 4 ) . U ku ku l o m b a uko ndi eko naimwe mukabe” (Yohane 14:3).
kukafikilishiwa ilyo Yesu akaseenda abakwe, Yesu Kristu akesa na kabili, nga Shibwinga
ukufuma ku bafwa naba mweo, ku mwiine nomba.
nokuba nankwe umuyayaya. Ilyo akesa nga Shibwinga, akapokelela ku
" Rapture:mona ilipusho 559 elyo naya mwine, abo boonse abafwa na ba mweo
konkelepo. abapokelela icabupe ca Mupashi wa Mushilo,
“Pantu tulemwebela ici mu cebo cakwa kabili aba sumina ukupekanishiwa
Shikulu, ica kuti ifwe fweba mweo, fwe pamulandu wa kwisa kwakwe. Ukubweela
bashalapo ukufika ku kwisa kwakwa Shikulu, kwa kwa Kristu kuli apepi.
tatwakatangilile abalaala nakalya. Ico "
mona ilipusho 549 elyo nayakonkapo pa
Shikulu umwine akeka mu muulu no mulandu we subilo lya kuntanshi.
kubilikisha ku kalamba, kwi shiwi lya mfumu

76
 Lesa-Batatu

195 kutekanya: “Pantu pakapita nshita iinono fye

Nga musango nshi umbi untu ukubweela uuleisa akesa noku kokola iyo” (Aba Hebere
kwakwa Yesu kwalondolwelwamo? 10:37).
Inkalata yacibili iya kwa Petro (mona 2 Petro
U k u b w e e l a k w a k w a Ye s u K r i s t u 3:9) ya lembelwe abo bonse abakaana ukuti
kwalondolwalwa nga ubushiku bwa Mfumu”, Yesu Kristu takabweele na kabili. Iyi nkalata
“ubushiku bwakwa Kristu”, Übuyo bwa yena yalifumyapo ne tontonkanyo lyakutila
mfumu Yesu”, ükusokoloka kwa 'bukata ukufikilisha kwa bulayo bwakubwela
bwakwa Kristu”, “ukumoneka” atemwa kwakwe kuleshingashinga.
“u ku bw e e l a k w a M f u mu” e l y o n a
“ukubweela kwa kwa Kristu.” 197
Ubu bushiku, te bwa 'Bupingushi bwa Mupashi wa Mushilo náni?
kulekelesha lelo ni nshita ilyo nabwiinga
wakwa Kristu akolwilwa mu muulu ku Mupashi wa Mushilo ni Lesa icine. Ewalenga
bwiinga bwa Mwana wa Mpanga. butatu bwakwa Lesa, uushinshimunwa nga
Imfumu kabili Lwaa pamo nga Tata no
“Tusekelele no kwanga, tupeele no mucinshi
Mwana. Mupashi wa Mushilo atuntuka
kuli wene: ico bwishile ubwiinga bwa Mwana
wa mpaanga, no mukashi wakwe naipekanya” ukufuma kuli Lesa, Tata no Mwana.
(Ukusokolola 19:7). Mupashi wa Mushilo aikala mwisenge pamo
nabo, elyo aaba uwabilingana konse konse
196 pamo fye nga Tata no Mwana.
Maleembo nshi ayasaangwa mu
Cipangano cipya ayalosha 198
kukubweelakwa Kristu? Nga Mupashi wa Mushilo ailaanga shani
nga umuntu uwashila?
Icipingo Cipya, makamaka na Makalata ya
Batumikishi, cakonkomesha nganshi palwa Mupashi wa Mushilo ailanga umwine nga
bulayo bwa kubweela kwakwa Kristu. umuntu wa muli Lesa batatu ukupitila
Umutumikishi Paulo asondwelela inkalata mukutuma abantunse ku kusabankanya
yakwe iya ntanshi ku cilonganino ca ku ilandwe pamo fye nga Lesa, Umwana.
Korinti no kuposha kwa kutila: “Maranata; Imilimo ya Batumwa 13:4 yalondololo kuti:
mwe Mfumu iseni!” (linganya 1 Abena Ëico bena, pakutumwa ku Mupashi wa
Korinto 16:22) Mushilo, batentemukile ku Selukia, napa
Umutumikishi Yakobo aeba abantu kufumako baile ku bwato ku Kupro”.
ukutekanya mpaka no kwisa kwa Mfumu, Mupashi eminina ku lubali lwa aba
“Tekanyeni… pakuti ukwisa kwakwa abalumbulula Imfumu ilyo basangwa
Shikulu kwapalama” (Yakobo 5:8). Inkalata mukumanama: “…mwisakamikwa ico
yaku ba Hebere nayo yacenjesha pa mukaasuuka, nangu ni co mukaisosela;

77
 Lesa-Batatu

pantu Umupashi wa Mushilo 200

ukamusambilisha mu nshita ilya ine ico Bushe ukusosa ukuti “Umupashi wa
mufwile ukusosa” (Luka 12:11, 12). Mushilo ni Kasansamusha kabili kaafwa”
Umupashi wa Mushilo ulasambilisha cipilibula nshi?
inkombe shakwa Lesa: “ E fyo Lesa
Yesu Kristu e Kasansamusha, Kaafwa kabili
atusokolwela mu Mupashi; Pantu Umupashi
Ndubulwila wa baakwe. Mu mashiwi ya
upenenga fyonse, ne fyashika fya kwa Lesa”
kulekelesha ilyo aali talaikatwa no
(1 Abena Korinto 2:10).
kutanikwa, wene alaile ukutuma umupashi
" mona ilipusho 51, 61 elyo
nayakonkelepo, palwakwa Lesa- wa Mushilo nga Kasansamusha kabili
batatu. Kaafwa: “Naine nkalomba kuli Tata, nao
akamupo bukota bumbi, ukuti bwikale
199 naimwe umuyayaya” (Yohane 14:16).
Bushe mashina nshi yambi ayo Umupashi wa Mushilo waaba na bo boonse
Umupashi wa Mushilo witilwamo? abacetekela, kabili ulabaafwa mu mibele
yoonse iya bumi.
Umupashi wa Mushilo witwa ukuti
“Mupashi wa kwa Lesa”, “Umupashi wa 201
Mf umu”, “Umup ashi wa cishin ka”, Bushe cipilibula nshi ukusosa ukutila:
“Umupashi wa kwa (Yesu) Kristu,” “Umupashi wa Mushilo Mupashi uwa
“Umupashi wa mwana wakwe” elyo kabili Ciine”?
“umupashi wa lulumbi”. Yesu asosele palwa
Mupashi wa Mushilo ukuti ni Kasansamusha Umupashi wa Mushilo wena walilanga
kabili Kaafwa. apabuta tutu ico conse icisekesha Lesa,elyo

78
 Lesa-Batatu

na conse icipikisha ubufwayo bwakwe. nokubakosha mukulwisha ukwikala

Pamo nga Umupashi wa ciine, wene ukulingana no luse lwakwa Lesa elyo
ulapatukanya iciine elyo no bufi. Umupashi nokuipekanya abene pa mulandu wa kwisa
wa Mushilo ulashininkisha ukuti ilandwe lya kwa kwa Kristu.
Mfwa, ukubuuka, elyo no kubweela kwa kwa
Kristu, lyasungililwa kabili lyabilwa ku nko 203
shonse. Kuti twaishiba shani imicitile ya Mupashi
wa Mushilo?
“Awe ilyo bukesa Ubukota ubo nkatuma kuli
imwe ukufuma kuli Tata, Umupashi wa ciine Im i c it i l e y a Mup a sh i w a Mu sh i l o
uufuma kuli Tata, wene akanshimiko bunte”
(Yohane 15:26).
ilamonekela pa mbili-bili ukupitila muli Lesa
uwaishileeba Umuntunse mu Mwana wakwe
202 Yesu Kristu: Mupashi wa Mushilo aishile
Bushe ukusosa ukutila “Umupashi wa pali Maria (mona Luka 1:35), nao aimite
Mushilo maaka ayafuma ku muulu” ifumo.
calola mwi? Tuleshiba kabili imicitile ya Mupashi wa
Mushilo pantu ulapeela abantunse amano ya
Ishiwi lyakutila “maka ayafuma ku muulu” kwishiba icishinka icashila (ubusokololo na
lilangilila ukuti imicitile ya Mupashi wa mano). Ukulosha pali ici, Yesu Kristu atile:
Mushilo yabamo na maka ayafuma kuli Lesa. “Pantu …. Umupashi wa Mushilo uo Tata
Nga “amaka ayafuma ku muulu” (Luka akamutumina mwi shina lyandi, wene
24:49), Umupashi wa Mushilo ulasunkanya akamusambilisha fyonse, nokumwibukisha
no kwisuula mubantunse, kabili fyonse ifyo nasosele kuli imwe” (Yohane
14:26). Ni muli iyi ine nshila emo ne lelo

79
 Lesa-Batatu

tumfwila imicitile ya Mupashi wa Mushilo pa mutwe elyo ne pepo ukufuma ku

mwi landwe pantu wene (umupashi) Mutumikishi pamo nga fintu cacitike mu
ulalenga ubulayo bwa kubweela kwa kwa Samaria.
Kristu ukuba ubwa mweo muli ifwe.
Abatumikishi balafikilisha umulimo wa “Awe abatumwa abali mu Yerusalemu ilyo
baumfwile ukuti abena Samaria nabapokelele
kutumwa kwabo pantu baisulamo no cebo cakwa Lesa, batumineko Petro na
Mupashi wa Mushilo. “Kabili ilyo asosele Yohane. Ilyo batentemukileko babalombelele
ici, abaputile umupu, nokutila kuli bene, ukuti bapokelele umupashi wa Mushilo.
Pokeleleni Umupashi wa Mushilo”. (Yohane (Pantu lilya wali taulawila nangu nipali umo;
bali ababatishiwa fye mwi shina lyakwa
20:22). Shikulu Yesu). Elyo babikile iminwe pali bene,
nabo bapokelele Umupashi wa Mushilo”
204 (Imilimo ya Batumwa 8:14-17).
Nga icabupe ca Mupashi wa Mushilo
cinshi? 206
Bushe Umupashi wa Mushilo
Pafwiile paba ubupusano pakati ka Mupashi walilandwapo mu Cipingo ca Cakale?
wa Mushilo nga umuntu wa butatu muli
Lesa, elyo no Mupashi wa Mushilo icabupe Ee. Lyonse ilyo tubelenga pa lwa “Umupashi
cakwa Lesa. wa kwa Lesa mu cipingo ca Kale, ici cilosha
§ Umupashi wa Mushilo nga icabupe ku Mupashi wa Mushillo; lelo
cakwa Lesa maaka ayafuma kuli Lesa- tawalondololwa ngo muntu uwashila
batatu. Uyo onse uwapokelela ici nakalya.
icabupe wene alesushiwamo no kutemwa
kwa kwa Lesa panshita imo ine. Abo 207
ababatishiwa elyo nokupokelela ici ica Bushe Umupashi wa Mushilo wali
bupe, bena balapokelela na ubwana bwa uwabilingana na Mushita ya Cipingo
kwa Lesa muli bene. Cakale?
§Mupashi wa Mushilo: mona ilipusho 198
nayakonkelepo Ee. Amalembo ya Mushilo yalilanda palwa
§Umwana wa kwa Lesa: mona micitile ya Mupashi wa Mushilo pa nshita
ubulondolsohi palipusho 530. ishingi. Umupashi wa Mushilo watunkile
§Ukukakatikwa no Mupashi: mona ilipusho
515 nayakonkelepo. abantunse ukuba ifibombelo ukulingana no
bufwayo bwakwa Lesa. Icakumwenako,
205 Umupashi walibombele muli ba Kasesema
Bushe umuntu kuti apokelela shani aba mu cipingo cakale no kusosela muli bene.
icabupe ca Mupashi wa Mushilo? Ukupitila mu Mupashi wa Mushillo ubulayo
bwa kwisa kwa Mesiya bwalisokolwelwe.
Icabupe ca Mupashi wa Mushilo cipeeelwa
na Lesa ukupitila mu kubiikwa kwa maboko

80
 Lesa-Batatu

208 baiswilemo Umupashi wa Mushilo,

Bushe Umupashi wa Mushilo walipelwe batendeke no kulandila mu ndimi shimbi
nga icabupe na munshita ya Cipingo ca ifyo umupashi wabapeele ukulanda”
Kale? (imilimo ya Batumwa 2:1-4).
Umupashi wa Mushilo waiswile mu
Awe. Umupashi wa Mushilo walifye Batumikishi elyo na muli bonse abali pamo
mubantu ba mu nshita ya cipingo cakale pa nabo nga icabupe icakwikalilila, kabili nga
kashita akanono (tawaikalilile muli bene). amaka ukufuma ku muulu (linganya Luka
Nipa numa fye yakuipeela kwa kwa Yesu 24:49).
Kristu mu mfwa, elyo umupashi wa Mushilo
walepeelwa ku bantunse nga Isakramenta. 211
"The Holy Spirit as a sacramental gift: Bushe Umupashi wa Mushilo wali
mona amepusho 428, 450 elyo na 523
uwakuboomba na panuma ya nshita ya
nayakonkelepo.
Batumikishi bantanshi?
209
Bushe ni lilali lintu ubulayo bwa Ee, Umupashi wa Mushilo waliba
kupongololwa kwa Mupashi wa Mushilo uwakuboomba ukufika na mu nshita yesu iye
bwafikilishiwe? lelo. Ni mulici emo tumfwila ukubapo kwa
kwa Lesa.
Mubushiku bwalenga amakumi yasano (50) Imfumu iyine yalisoselepo pa mulimo no
panuma ya mfwa ya kwa Yesu; ubushiku buyo bwa Mupashi wa Mushilo: “Lelo ilyo
ubwitwa ubwa Pentekoste, elyo umupashi wa a k e s a u l y a , Umup a s h i w a c i n e ,
Mushilo wapongolokeele pa basambi bakwa akamutunguilwila mu cine conse; lelo ifyo
Yesu abali mu Yerusalemu. aumfwa efyo akalanda, nokulondolola kuli
imwe ifikesa” (Yohane 16:13).
210
Nga ukupongoloka kwa Mupashi wa 212
Mushilo kwali shani? Bushe ni kwisa kuntu Umupashi wa
Mushilo ali uwabilingana ilelo?
Baibele yalondolola pamo nge'fi: “Kabili ilyo
bwafikile ubushiku bwa Pentekoste, bonse Umupashi wa Mushilo ali uwabilingana
baali palya pene no mutima umo. Elyo konse fye uko abantu bacetekela muli Yesu
kwafumine mu muulu no kupumikisha Kristu, uko bamulumbulula nga Imfumu,
iciunda kwati cipupu cikali 'ca mwela, kabili no kwikala ubumi bwabo ukulingana
caiswilemo na mung'anda monse umo no bufwayo bwakwe.
baikele. Kuli bene kwa moneke indimi
ishabe misasatwe kwati sha mulilo, no
kwikala pali bonse umo umo. Elyo bonse

81
 Lesa-Batatu

213 Mushilo. Muli ici, amasakalamenta yalikwata

Bushe Umupashi wa Mushilo ali amaka ayakupela ipusukilo.
uwabilingana namu Masakalamenta? " mona ilipusho 472 nayakonkelepo
palyashi lya Masakalamenta.
Ee. Abantu aba bonse batatu muli Lesa umo
baliba ababilingana mumasakalamenta
yonse. Eico, konse uko Lesa-batatu aba
uwakubombela Umupashi wa Mushilo, ngo
muntu uwaba muli Lesa, nao wine alabaako.
Amasakalamenta yapeelwa mwishina na mu
maka yakwa Tata, Umwana no Mupashi wa

82
 Lesa-Batatu

214 kupeela kwa masakalamenta, ubweleelo bwa

Bushe bwampano nshi ubwabapo pakati membu, elyo na mukubila imbila-nsuma no
ka micitile ya Mupashi wa Mushilo elyo kusungilila ubulayo bwa kubwela kwa kwa
ne cipuna ca Butumikishi? Yesu ukuba ubwa mweo. Nimuli uyu
musango emo Nabwiinga wa kwa Kristu
Abatumikishi batuumwa na Yesu Kristu. apekanishiwa pa mulandu wa kwisa kwa kwa
Ukupitila muli bena, yesu apela Yesu Kristu.
ubulubushi ku muntunse. Bena babomfya "Bride of Christ (bridal congregation):
icipuna cabo mu maka ya Mupashi wa mona amepusho 387,555,561 elyo
Mushilo elyo ici calyampana pamo no nayakonkelepo.

83
 Lesa-Batatu

84
 UMUNTU
ALAKABILA
UBULUBUSHI

85
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

215 lekana. Nga icilangililo, mu mubele uwa

Mulandunshi abantuunse bakabiila bonaushi, ubufi, umufimbila, ubulili, na
ukulubuulwa? mukulekelesha butwala ku mfwa.

Ukufuma ilyo baponene mulubembu, abantu 220

baba ababembu. Uwa biipa ewu ba tuunka Bushe ububi bwa bako nga umuuntu?
ukubembuka. Takwaba umuntu uwingekala
ukwabula ulubembu. Cila muntu asubwa Ee, ububi bu ilanga nga umuuntu, no kwiitwa
no lubembu. Nimukufuma mu mubele uyu amashina “ciwa”atemwa “shetani” (moneni
emo Lesa akabiila ukulubula umuntunse. Mateo 4:1; Marko 1:13). Nga umulwani
"Ukuponena mu lubembu ne fya konka po: uwa kwa Kristu alondololwa nga “Mukanya
(moneni ilipusho 88 nokukonkapo).
Kristu”

216 221
Bushe ububi bwaishile mumusango nshi
Bushe “ukulubuulwa” kupilibula inshi?
ku muntuunse?

“Ukulubuulwa” kwa tulile mu mucitile ya ku

Lesa apele abantu inshita yaku pingula uku
kakula imyando na iminyololo. Ukukonka
kwata atemwa ukukana kwata icumfwila
na ukuipelesha kwa kwa Yesu, “ukulubulwa”
kuli wene. Lilya abantu ba pilibwike
kulanda pa ku lubulwa kwa bantu aba
(sangwike) kuli Lesa no kusala ukukana
kaakwa mu minyololo sha uwabipa.
kwaata icumfwila kuli wene, ububi bwali
217 sokoloka. Ububi tabwa bumbwa kuli Lesa,
lelo nakalimo ali bu pela ulusa mukuti
Bushe ububi bufuma kwisa?
taleesha abantu uku ipingwila.
Calyansha ukutesha atemwa uku londolola
uko ububi bwa fuma.
222
Bushe ububi bu kekalilila pe?
218
Iyo. Ububi ta bwa kabeko pe. Yesu Kristu ali
Bushe ububi cinshi?
toba amaka ya bubi. Muli 1 Yohane 3:8 citila
nga ifi pamulandu wa ici; “Eco amonekele
Ububi maka aya bonaushi aya kanya Lesa.
Umwana wa kwa Lesa, ica kuti engo naula
219 imilimo ya kwa Kasebanya.”
Bushe ububi buisokolola mumusango Panuma ya bufumu bwa cibote, ububi
nshi? bukapeelwa inshita iya ku kanya Lesa
iyakulekelesha. Pa numa ya ici bukapokwa
Ububi bu isokolola mu nshila isha lekana- maka. Ububi tabwaka kwate ncende mu
cibumbwa Cipya.

86
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

"Ubufumu bwa cibote: Moneni ilipusho 575 iciine ukafwa.” (Ukutendeka 2:17).
no kukonkanya po. Kasebanya a tuunkile abantu bantanshi noku
223 beesha ukutwishika mwi shiwi lya kwa Lesa:
Ükufwa tamwakafwe: pantu Lesa aliishibo
Bushe finshi fyapashanishiwa mu
kut i mu bushi ku mu ka lya ko, elyo
Malembo aya mushilo pa kuponena mu
mukashibulwa amenso yenu, kabili mukaba
lubembu?
nge milungu, abaishibo busuma no bubi”
Lesa apele cebo kuli Adamu na Efa uku (Ukutendeka 3:4,5).
baleesha ukulya ku cimuti ica kulengo Adamu na efa baponene mu kweshiwa. Ba
kwishibo busuma no bubi, uwa iminine mu futukiile Lesa, no kupuula ifunde, kabili
kati ke baala lya Edene. Lesa kabili baliile icisabo caku cimuti. Uku ukukaana
abeshibishe pa fingafuma mu ku kaanakonka umfwila Lesa ekulondololwa nga ukuponena
icebo ici: “pantu mu bushiku ukalyako mu lubembu.

87
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

224 ponene busokololwa mu mukutumwa kwa

Bushe nifinshi ukuponena mu lubembu kwa Yesu Kristu, uwa cimfishe ulubembu.
kwaletele ku muntunse? “E ico, ifyo ukupuluka kwa umo kwa letele
ukusekwa ku bantu bonse, efyo ne ca
Ukuponena mulubembu kwa lengele ifintu bulungami ca umo e caleto kulungamikwa
ukupilibuka mu buumi bwa bantu, icakuti ta no mweo ku bantu bonse. Pantu ifyo
benga kwanisha uku fibwesha fintu fyali. Ba bucintomfwa bwa muntu umo bwalengele
tendeke ukutina Lesa kabili bali fiseeme kuli aba cintubwiingicibe icalubeembu, efyo ne
wene. Ukwampaana kwa bantu umo ku mu cumfwila ca umo cikalenga icintubwiingi
biye kwali shupiile, , nge fya shupiile ukuba abalungami.” (Abena Roma 5:18-
ubwikashi ne fi buumbwa. Ukufuma 19).
panshita ilya, ubuumi bwa muntu bwa isulwa
no kucululuka – no ku pelelwa : “pantu uli 226
lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela” Bushe ubuyantanshi bwa muntuunse
(Ukutendeka 3:19). bwali shani panuma ya kuponena mu
Na cimbi icaleeta ukuponena mulubembu ku lubembu?
lekanya umuntunse na Lesa: Lesa afunishe
abantu babili abakutendeka mwibala lya Panuma ya kup onena mulub embu,
Eden (Moneni Ukutendeka 3:23-24). amasambi ya muntuunse yalifulile bwangu
bwangu: Icantanshi, Kaini aipeye munyiina
“E ico Yehoba Lesa amufumishe mwi baala lya Abele nangula Lesa ali mu cenjeeshe
Eden ku kuyalimo mushili uo abulilwemo. (Ukutendeka 4:6-8).
Awe atamfishe umuntu; kabili abikile lubali ku
kabanga kwi baala lya kukulinde nshila ya Mukupita kwanshita, abantu batendeke
kuya ku muti wa mweo.” (Ukutendeka 3:23- ukubeembuka apakalamba. Lesa apingwile
24). ukubakaanda kabili atumine lyeshi
ilikalamba. Ni Noah fye uwasangile
225 kusenaminwa ku menso ya kwa Lesa. Pa
Bushe Lesa aiminine pesa ku muntuuse kumfwa icebo ca kwa Lesa, Nao acitile
nelyo baponene mulubembu? icibwato umo ena nolupwa lwakwe
bapusukile (Ukutendeka 6:5-7, 17 -18).
Ubutemwe bwa kwa Lesa ku muntuuse Na pa numa ya bupingushi bwakwe, abantu
bwalifye ubwakoosa nangu baponene mu ba konkenye uku kaana mumfwila Lesa.
lubembu. Nangula taba mumfwilile, Lesa Nge cilangililo, icipingo citweba pa lupungu
alibasakameene: Muku baaka kwakwe ukwa lwa Babele. Lesa alengele abale kuula
butemwe, Lesa alifwikile Adamu na Efa ne icilupungu ukufilwa mufyo balefwaya
mingila ya mpapa. (Moneni Ukutendeka ukucita mucilumba cabo no kufwaya
3:21). ululumbi: Afulungenye ululimi lwabo,
Ubutemwe bwa kwa Lesa ku muntunse uwa

88
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

ukuti beumfwana umuntu no muntu (c.f. 228

Ukutendeka 11:1-8). Bushe ukuponena mulubembu kwali
letele ifili fyonse na ku fibumbwa?
“Awe Kaini atile kuli Abele munyina, Natuleya
mu mpanga. Nomba bene pa kuba mu Ee. Ukupona kwa bantunse kwa lengele
mpanga, Kaini aimina Abele Munyina, no
kumwipaya” (Ukutendeka 4:8). ifintu ifikalamba pafya bumbilwe: Umushili
wa li tiipwa:
“Pantu (…) walyako na kumuti uo
227 nakubindiile, nati, wilalyako: watipwo
Bushe Ukuponena Mulubembu mushili pa mulandu obe, mukucululuka e
mwatuumbiike fiinshi kumuntuunse? mo wakula mwene ca kulya inshiku shonse
sha mweo obe; ukalakumesesha ne myunga
Ee, ukufuma mukupona mulubembu, abantu na ficilasa, kabili uli no kulye mbuto sha mu
boonse baaba mu maka yalubembu. cilime; (cf Genesis 3:17). Ububuumbo,
Ulubembu lutwala mukutaluka kuli Lesa, ubwalii ubwa pwililika kuntendekelo, bwali
mumashiwi yambi, kumfwa ya kumupashi. onaulwa. Ifi bumbwa nafyo fi fwile
“E ico filya ulubembu lwaingile mu muntu ukulubulwa pe tipo lya ikala palifyena.
umo pano isonde, ne mfwa yaingile mu “Pantu ifibumbwa fya lengelwe ukuboomba
lubembu; efyo ne mfwa yayambukile ku ku kuicusha fye, te ku kuitemenwa iyo, lelo pa
bantu bonse, pantu bonse bali bembwike.” mulandu wa wafilamfishe, pa kucetekelo kwa
(Abena Roma 5:12). Ukulola ku kuti ifibumbwa na fyo fikalubulwa mu
kubembuka kwa ikalilila mu bantuunse. buntungwa bwa bukata bwa bana bakwa
Abantu teti babwekele ku kukana kwata Lesa. Pantu twaishibo kuti ifibumbwa fyonse
ulubembu ukupitila mumaka yabo. filetetela no ku komenwe fumo capamo
" Imfwa yaku Mupashi: moneni ukufika na kuli nomba.”
amepusho 89 noku konkanyapo (Abena Roma 8:20-22).
ubulole ku lubembu

Ukupitila mu kuponena mulubembu, uku

lengwa ukubembuka kwaingile mu muntu.
Ici ecitwa ukuti “………………….” Ni
mukufuma muli ici emwatendekela
matontontonkayo na imicitile iyiibi. Nangula
imembu shelelelwa, ukulola ku lubembu
kulashala.

89
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

229 abantu basangwa, ifibashunguluka kwati

Bushe ulubembu cinshi? muncende emo baikala ifyo bakabila na
amalwele ayo bakwata.
Ulubembu ni fyonse ifi kaanya ubufwayo
bwa kwa Lesa na ukupusana na imibele 231
yakwe. Ifi fingisha amashiwi, imicitile, na Bushe uku ukutalukana na Lesa kuti kwa
amatontonkanyo aya pusana no bufwayo na pilibulwa?
umubele bwa kwa Lesa. Lubembu kabili
ukwishiba ukucita icisuma lelo ukukana cita Pakuti twise mupeepi na Lesa ulubembu
(cf Yakabo 4:17). Abantu balasangwa lufwile lwa elelwa.
nomulandu kuli Lesa pamulandu wa "Ubwelelo bwa lubembu: Moneni ilipusho
652
lubembu lonse ulo bacita.

230 232
Bushe ninani alondolola ukuti ulubembu
Bushe bupusano nshi ubwaba pa cinshi?
lubembu no kukwata umulandu?
Lesa eu landa ifipanga ulubembu. Tekuti
Ulubembu lwa ba bweka bweka. E ico teeti
abantu bailondolwele ifipanga ulubembu
bu pimwe. Bulafumya kuli Lesa.
palwabo.
Lelo mukupusanyako, kuti twa enekela ukuti
Lesa, mubulungaami no luse lwakwe, 233
alapiima amatabo ya mulandu uo umuntu Bushe kuti twailuuka shani ifya
umo akwata kuli wene ukupitila mu lubembu lubembu?
umwapusana ukukonka na umulandu.
Ubulondoloshi bwa umulingo bwa Tusambilila ifyalubembu, mumashiwi yambi
mulandu: Ubupusano bu fwiile uku pangwa – ifya pusana nobufwayo bwa kwa Lesa,
muku pima umulingo uusangwa mu ukufumina mumalembo aya mushilo ifi
lubembu, nge cilangililo, nga umuntu ebiile efyabamo:
pamulandu wa nsala atemwa nimukufwaya Ifitoba amafunde Ikumi (cf Ukufuma 20:20)
ukukwata ukusenkema. Muli ifi fibili, § Ukutoba amalapo ayapelwe kuli Lesa (cf
ulubembu nalu citwa, mukukana konka Amalango 23:22)
ifunde ilya cine lubali. Lelo, icipimo ca § Ukukaana sumina muli Kristu (cf
umulandu umuntu akwata ukupitila Yohane 16:9)
mulubembu capusana. Mu kwishiba kwa § Ubutani, umufimbila, nefyapalako
fyonse ifya kwa Lesa, wene akaaba
nomulinganya mukupingula iciimo ca Ifi filangwa kuli baifwe mu mapepo aya
mulandu umuntu akwata mulubembu ulu. puutwamo na Mupashi Wamushilo
Akaba wakulolesha pa fintu ifyapaala umo

90
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

234 kulafwaikwa pa kumfwikishishe landwe

Bushe fya bupe nshi Lesa apele lisuma no kulanda pa cicetekelo ca umo.
abantunse aba lubembu?
238
Lesa apela umuntuunse kampingu, Bushe ukucenjela kwa bantu kulapela?
ukucenjela na icitetekelo. Ilyo abantu
balabomfya ifya bupe ifi, baleba aba kucita Ee. Pantu kulapela, ukucenjela kwa bantu teti
bwino pamulandu wakutangata Lesa kumfwikishe Lesa uushakwate mpela.
abalanga. Umubele wa kwa Lesa na imicitile yakwe teti
abantu ba fyumfwikishe. (cf Abena Filipi
235 4:7). Pamulandu wa ifi, ukucenjela teti kube
Bushe tufwile ukubomfya kampingu, icipimo ca fyonse.
ukucenjela ne citetekelo mu musango
nshi? “No mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu
kwiluka konse, wakula linde mitima yenu na
Kampingu, ukucenjela na icitetekelo fifwile “mapange yenu muli Kristu Yesu”. Abena
fya lola kuli Yesu Kristu. Filipi 4:7

236 239
Bushe icitetekelo cinshi?
Bushe mulandunshi twa kwatila
kampingu?
Icitetekelo mwaaba ukusubila, icumfwila na
Kampingu alaafwa umuntu ukusala ukukwata icishinka kuli Lesa. Ukufuma
mukulinga ubufwayo bwa kwa Lesa. muli cena, abantu basanga isubilo mu luse no
Kampingu ala lekanya pa fibi ne fisuma. bwafwilisho bwa kwa Lesa. Muba Hebere
Pamulu wa ifi, nga kampingu atungululwa no 11:1, citila nge fi pamulandu wa ici, “Awe
kucenjela ne citetekelo, ala suminisha abantu icitetekelo e shintililo lya fintu tulecetekela,
ukwishiba nga naba kwata umulandu ne nte ya fintu ifishimonwa.”
pantanshi ya kwa Lesa atemwa umwina
mupalamano wabo ukupitila mufyo bacitile.
240
Bushe umuntu esa shani mukusumina?
237
Bushe incito ya kucenjela nincito nshi? Icitetekelo lyonse citendeka na Lesa,
uuisokolola ukupitila mwi shiwi lyakwe ne
Ukucenjela kuti kwalenga abantu ukuisenda milimo yakwe. Icitetekelo buupe ukufuma
mumubele uusekesha Lesa. Ukucenjela kuli Lesa, Icitetekelo ca cishinka ca iminina
kulangwa ilyo abantu baleba aba kulubulula pa kusalwa na Lesa mu cikuku.
imicitile yabo kuli Lesa na umwina Panshita imo ine, icitetekelo cintu icifwaikwa
m u p a l a m a n o. Ukucenjela kabili ku muntuunse. Icipimo cacitetekelo no

91
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

kusumina kwa muntu fikoonka Lesa, ukulitetekela, no kucita ifyo lilanda.

ukushipikisha kwa muntu: Umuntu afwile Yesu Kristu asosele: “tetekeleni Lesa,
ukukabiila ukusumina. Pamulandu wa ici, tetekeleni na ine pamo (Yohane 14:1). Wene
caliba ica linga ukupepela uku kwata alayile ukuti “ onse uumutetekela eonaika,
icicetekelo. lelo abe no mweo wamuyayaya (Yohane
3:16). Kabili wene akonkomeshe pa fi fuma
“Ndetetekela; ngafweni ku kukanatetekela mukukana sumina: “Pantu nga tamutetekele
kwandi” (Marko 9:24).
ukuti ni 'ne wine, mukafwiila mu membu
shenu” (Yohane 8:24).
241
Bushe umulimo waba sumina mulimo
nshi? “Moneni, ukutetekela kufuma ku
caumfwika, ne caumfwika ciishila mu
cebo ca kwa Kristu.”Abena Roma 10:17
Abantu baitwa ukupokelela ishiwi lya kwa

92
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

242 245
Bushe icitetekelo kuti catwa fwa Bushe imilandu ye pusukilo ika citika
ukufikilisha nshi? mumusango nshi?

Ubusumino muli Yesu Kristu cintu Umubele ne cipimo ce pusukilo caba ica
icikabilwa pamulandu we pusukilo, umo pusana ukonkonka nenshita mubwaba
afwile ukusumina mulandu we pusikilo, lelo, ubukabilo bwa
§ Ukuti Lesa alabwesha aba bembu kuli kwa Lesa kupususha – ubwaba nobuukuumo
wene ku bantu ba boonse – bwaiminina pamulu wa
§ Ukuti abantu kuti ba pilibulwa ukuba fyonse.
abana ba kwa Lesa (cf John 1:12
§ Ukuti abantu kuti baingila mwi senge 246
lyamuyayaya na Lesa. Bushe icintu icaiminineko isubilo lye
pusukilo munshita iya cipangano cakale
“Kabili ukwabulo kutetekela te kuti kube ni chinshi?
ukutemwa” (Lesa) (Abahebere 11:6)
Munshita ya cipangano cakale, isubilo lye
243 pusukilo lya tontele pa bulubushi lelo
Bushe finshi amashiwi “Imilandu ye ukufuma mubusha no kukabila kwape
pusukilo” ya pilibula?
sonde. Lelo Isubilo lya bena Israele mwi
pusukilo munshita yatendeke ukutonta pa
Amalembo aya mushilo yabomfya ishiwi
kwisa kwa kwa Mesia.
“Ipusukilo” mukupilibula uubupususho,
“ubuciingililo” na “ubulubushi” Amashiwi 247
“Imilandu ye pusukilo” ya pilibula imilimo ya Bushe umufula we pusukilo nicinshi?
kwa Lesa iyi suminisha abantu ukupokelela
ipusukilo. Yesu Kristu entendekelo ya ipusukilo lya
muyayaya: “kabili pa kulengwo kupwililila,
244
aishilebo mwine “pusukilo lya muyaya kuli
Bushe amashiwi “Amapange ye
bonse abamunakila” (Abahebere 5:9). E
pusukilo” yapilibule nshi?
kawikishanya umo pakati ka kwa Lesa
na'bantu (cf 1 Timote 2:5). Imilimo ya
Fyonse ifikacitika ukufuma mukuponena
batumwa 4:12 isosa: “Ne pusukilo talili muli
mu lubembu no kufika ku fibumbwa fipya
umbi nakalya, nangu lishina limbi takuli mwi
fitwa ukuti “Amapange ye pusukilo' aya kwa
samba lya mulu ilyapelwa mu bantu umo tuli
Lesa. Fwe bantu teti twishibe amapange ye
nokupusukila”.
pusukilo lya kwa Lesa mukupwililika, lelo
Yesu Kristu ekapususha uwa tumwa na Lesa.
ukumwena kwa milandu ya kale ne ya nomba
E kalubuula uwa cimfya ulubembu. Muli
kuti twaishiba ukuti Lesa akabiila ukwafwa
abuntunse.
93
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

wene, abantu bonse basanga ipusukilo 250

ukufuma kuku cenwa no lubembu Bushe ipusukilo kuti lya sangwa shani
ukuipelesha uko Yesu aletele pa musalaba ilelo?
ululenga ubulubushi ukufuma kulubembu –
na uku pilibulwa kwa kutalukana na Lesa – Takuli nangu umo uwinga sanga ipusukilo
ukuti finga bako. palwakwe umwine. Abantunse kuti
basangafye ipusukilo ukupitila mu ku
“For there is one God and one Mediator
between God and men, the Man Christ Jesus, cetekela muli Yesu Kristu elyo na mukuipeela
who gave Himself a ransom for all.”1 Timothy kwabo mu masakalamenta na mwishiwi
2: 5,6 yakwa Lesa, ifyo Yesu abiika pa mbilibili pa
mulandu we pusukilo lye sonde lyonse.
248 "Sacraments: mona ilipusho 472 pamo
Bushe ni nani uwalinga ukusanga nayakonkelepo
ipusukilo?
251
Ipusukilo ukupitila muli Yesu Kristu Bushe musango nshi uwe pusukilo lintu
lyalipeelwa ku buntunse fye bonse, abamweo Icilonganino cabu Nabwiinga
cikapitamo pa kwisa kwa kwa Kristu?
pamo pene na 'bafwa.

249 Icilonganino cabu – Nabwiinga cena cikaba

mwisenge ilya muyayaya na Lesa mu maliila
Bushe twaikala mu nshita nshi ukulosha
ku mapange yakwe Lesa ayepusukilo? ya bwiinga mu muulu pa kwisa kwa kwa
Kristu.
Pali lelo, twaikaala mu nshita iya 'mapange
yakwa Lesa aye ayepusukilo muntu
252
icilonganino ca buna bwiinga Bushe amapenge aye pusukilo ayakwa
Lesa yakafikilishiwa lilali?
cilelonganishiwa elyo noku pekanishiwa
pamulandu wa kwisa kwa kwa Kristu.
Amapange ukulingana na 'Malembo ya
Pamulandu wa ici, Abatumikishi bakwa Yesu
Mushi lo, amap ange ye pusu k i lo
bapeela ipusukilo Ukupitila mu kubiila no
yakafikilishiwa mu bubuumbo 'bupya.
kusabankanya ishiwi lya kwa Lesa, elyo
nokupeela amasakalamenta.
"Bridal congregation: Mona amepusho
253
455, 557, 561 elyo nayakonkelepo Bushe ukusalwa kwesu na Lesa,
kwashintilila pi?

Ukusalwa kwashintililafye pa bufwaayo bwa

kwa Lesa umwine. Takwaba umuntuunse
nangu umo uwinga cilinganya atemwa
ukupilibula ifyo Lesa asaala ukucita.

94
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

254 “Pantu Lesa abumbiile umuntu ukuba

Mulandu nshi untu Lesa asalila abantu? uushifwa, no ku mulenga ukuba icata ica
muyayaya wakwe” (Amano ya kwa Solomoni
2:23).
Lesa aleeta abauntu umo umo, atemwa mu
mabumba, pa mulandu wakutila nabakwatila 256
umulimo. Ena alabalenga ukupeelwa uyu Bushe kwalibako ifilangililo ifya 'bantu
mulimo elyo nokuyasukila abene kuli wene. 'basalilwe mu Cipingo cipya?

255 Pakati ka 'basambi bakwe, Yesu asalilepo

Bushe kwalibako ifilangililo ifya bantu Abatumwa bakwe (abe kumi no babili) no
basalilwe mu Cipingo cakale? kubatuma umulimo wakusambilisha no
kubatisha abantu mwi sonde lyonse. Eico
Ee. Kale kale fye mububumbo, kwali kanshi ukusalwa kwa bantu bakwa Lesa
ukusalwa ukwashila: pa fibumbwa fyonse, takwapelelefye ku bena Israele, lelo
Lesa asalile umuntu no kumupeela umulimo kwasanshako nabo bonse abacetekela muli
wabukateeka pali fyonse. Yesu, baba aba Yuda atemwa abena fyalo.
Ifilangililo ifingi ifya kusalwa kuti fyasangwa Abantu ba mu cipangano cipya nabo
mu Cipangano cakale: balisaalwa na Lesa. (Linganya 1 Petro 2:9).
§ Noah alisalilwe ukupanga icibwato Petulo wene alisalilwe no kupeelwa umulimo
§ Abramu, Isaki, na Yakobo balisalilwe uwaibela mu cilonganino uwa kuba ililbwe
pakutiila inko shonse mwisonde apo icilonganino cashiimpwa.
shingapaalilwa muli bene "Petrine office: mona ilipusho 457 no
§ Mose alisalilwe ukutila enga tungulula bulondoloshi bwa liko
abana ba Israele ukufuma mu busha mu
Egupto, na Yoshwa alisalilwe ukubafisha 257
mu caalo icabulayo. Bushe umuntu uuli onse kuti aitunga
§ Abana ba Israele nabo balisalwa: “Pantu ukuba uwasalwa na Lesa?
muli bantu ba mushilo kuli Yehoba Lesa
wenu; Yehoba Lesa wenu amusala Awe. Takwata nangu umo uwingaituunga
kukuba abantu bakwe abaibeela, ukucila ukuba uwasalwa pantu ici caba fye ni
abantu na 'bantu bonse abali pano nse. mubufwayo no kutemwa kwa kwa Lesa.
Te pantu mwafulo kucila abantu na Ukusalwa tekuti kulondololwe ukubomfya
'bantu bonse, te ico Yehoba akonkele amano no mucetekanya wa buntunse.
imwe no kumusala; pantu imwe mwali
abacepesha pa bantu na'bantu bonse; lelo
pantu Yehoba alimutemwa, kabili pantu
abako mulapo uo alapile kuli ba shinwe”
(Amalango 7:6-8).

95
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

258 §Ukubuuka kwa ntanshi – mona

Bushe bukankala nshi buntu ukusalwa amepusho 574 na 575
kwa muntu kwa kwata ukulosha ku
mbila-nsuma? 260
Bushe ipaalo ninshi?
Ukulingana ne mbila-nsuma, ukusalwa
cabupe ica butemwe bwa kwa Lesa. Ip a a l o kup o ke l e l a u kut e mw a n o
Abantunse balikwata ubuntungwa bwa kusungililwa na Lesa uko umuntu uuli onse
kusalapo ukusumina ici icabupe atemwa teti ainonkele umwine. Ukuba uwapaalwa
ukukaana. cilepilibula ukupokelela ifintu ifisuma kuli
Ukusalwa na Lesa tacipilibula ukuti imicitile Lesa. Mwipaalo mwaliba amaka ayashila,
ya muntunse yena nailingilwa libeela. elyo nokushininkisha kwakutila Lesa
alepeela ubwafwilisho elyo no kutungulula
259 abantu bakwe. Uushikwete ipaalo ninshi
Cinshi cifumamo mu kusumina uku alitipwa.
kusalwa?
261
Lesa asala abantunse pa mulandu we Bushe ipaalo lisangwa shani, kabili
pusukilo lyabo abene elyo nelya bambi. Ilyo lifunguluka shani?
lyonse Lesa asala umuntu, kulaba umulimo
uubamo mukusalwa uku. Ukusumina Ilingi line, Lesa apeela ipaalo ukupitila mu
ukusalwa uku mubucetekelo cipilibula bantunse abo apeela uyu mulimo. Takuli
ukukonka Yesu Kristu, uuli ni kelenganya we nangu umo uwinga ipaala umwine. Ipaalo
pusukilo, naka mpingu yonse. Ici casansama kuti lyafunguluka fye ilyo umuntu
ukulungatika ubumi atemwa imibeele yonse alipokelela mubucetekelo ukutwalilila
ukulingana ne landwe, kabili ici cileeta ipaalo kwaliko nako kwine kwashintilila pa mibeele
lya kwa Lesa ku muntu. elyo ne micitile ya muntu uupaalilwe.
Ukusalwa kwalikwata ifikatumbukamo Ipaalo cabupe cakwa Lesa icinga lengwa
kuntanshi ilyo Yesu Kristu akaleeta ubufumu cipya – cipya, kabili kuti lya a twalilila mu
bwakwe ubwa mutende, bashimapepo ba mukowa na munko ishakonkapo pamntu
bufumu bakasabankanya imbila-nsuma iye uwali pokelele.
pusukilo muli Kristu kubantu bonse. Abo
abakaba ne cakaniko mukubuka kwa ntanshi
bena abakasalwa pa mulandu wa uyu
mulimo.
§ Ipusukilo-mona ilipusho 243
nayakonkelepo bufumu
§ Bushimapepo bwa bufumu-mona
ilipusho 577

96
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

262 “Pantu alenga akasuba kakwe ukutulila

Bushe ipaalo lyakwa Lesa lisokololwa ababifi na'basuma, nokuleke mfula ilokele
abalungama na bashalungama” (Mateo 5: 45
shani mu bubumbo?
b).

Lesa alipaala ububumbo bwakwe elyo 263

nokubikamo ifunde kusanduluka mu ca Bushe abantu ba mu cipangano cakale
mweo conse. Alipeela umuntunse amaka bapitilemo shani mwipaalo?
pabubumbo bonse, kabili alipaala no
muntunse pa malandu wa uyu mulimo. Ubulayo bwe paalo lubali lumo ulwa
Nangu cakutila ili paalo cipangano ico Lesa abikile na bena Israeli.
lyalicilinganishiweko pa mulandu wa Mu cipangano cakalo, ipaalo lyasokolwele
lubembu ne citipu, lelo talyafumishiwapo pa ukupitila mukuba bwino kumubili, pamo
muntunse nakalya. Nakuba Lesa aali lilenga nga ukucimfya abalwani mu bulwi, ifyuma,
cipya-cipya panuma ye lyeshi likalamba. ukwikala inshita – ntali mwi sonde,
Ubulayo bwakwa Lesa bwalilanda apabuuta ukukwata abana/balupwa abengi, elyo
tutu Ifyaba muli ili paalo: “Inshiku shonse nokufunda kwa mushili.
she sonde, takwakaleke ukusapo ukubyale Abrahamu ali uwapaalwa na Lesa:
mbuto nokulobolola, nokutalala nokukaba, “nkakucita ukuba luko lukalamba, kabili
no lusuba no mwela, nakasuba no bushiku” nkakupaala, no kukushe shina lyobe, nobe
(Ukutendeka 8:22). ukaabe paalo: aba kakupaala nkabapaala, no
Icipingo cipya naco calondolola pali ili paalo wakutiipa nkamutiipa: kabili shikapaalilwa
lya bubumbo: “Pantu impanga iilenwe mfula muli iwe ndupwa shonse isha pe sonde”
iilokelapo ilingi, nokutwale filyo ifiyene kubo (Ukutendeka 12: 2-3). Ilipaalo lyalipitilile
ilimiwako, ipokelelapo ipaalo lya kuli Lesa” pabulayo ubwa kuba bwino ukwa kwa
(AbaHebere 6:7). Ili paalo lyabelako Abrahamu fye. Lyalengele wene ukuba
kubusuma bwa bantunse bonse. ipaalo kuli bambi.

97
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

"Old convenant: mona ilipush 175 kuwikishanya umuntunse kuli Lesa.

nobulondoloshi bwaliko " Jesus' sacrificial death: mona
amepusho 90, 99, 177 elyo
264 nayakonkelepo
Bushe cinshi cafumine mukupokelela
atemwa mukukana ipaalo lya kwa Lesa 267
ku bena Israele? Nga ishinte lye paalo lyakwa Yesu Kristu
lyashintiila pi?
Kubena Israele, ipaalo lyakwa Lesa
lyashintilile pa kumfwiila amalango yakwe Ipaalo lyakwa Lesa, ilyo apeela ukupitila muli
no kumubela wene eka fye. Ukukana kwata Yesu Kristu, lyena li konkomesha palwa mib
icumfwiila cali litiipo kubantu. Ici, califye eele ya bumupashi. Ukulosha kuli ici,
kubantu abene: Efese1:3 alondolola ukuti: “Abe uwapaalwa
“Moneni ndebika ku cinso cenu lelo ipaalo ne Lesa kabili Wishi wa kwa shikulwifwe Yesu
citiipu: ipaalo nga mwaumfwa ku mafunde Kristu, uwapaalila ifwe mwi paalo llyonse
yakwa Yehoba Lesa wenu, ayo ndemweba ilya bumupashi mu myulu muli Kristu”.
lelo; citiipu nga taamuumfwile ku mafunde
yakwe Yehoba Lesa wenu, lelo mwaaluka mu 268
mibele iyo ndemweba lelo, ku kukonke Bushe finshi ifisangwa mwipaalo ilya bu
milungu imbi, iyo mushaishibe” (Amalango mupashi?
11:26-28).
Muli ili 'paalo mwaba:
265 §Ukusalwa ilyo umufula we sonde
Bushe ipaalo mu cipangano cipya lyatu taulabako (mona Efese 1:4)
ntuka kuli nani? §Ubulubushi no bweleelo bwa membu
(mona Efese 1:7)
Ipaalo lya mushilo ilya mu cipangano cipya §Ukupenengula mufya bufwaayo
lyatuntuka kuli Yesu Kristu. bwakwa Lesa (mona Efese 1:9)
Mona ilipusho 175 nobulondoloshi bwa liko. §Ukusalilwa libeela nga impyani isha
;lulumbi lwa kuntanshi (mona Efese
266 1:11)
Bushe Yesu apaalile shani? §Ukwishiba icebo cacine ica mbila-nsuma
(mona Efese 1:13)
Yesu aapaalile ukupitila mwi shiwi lyakwe, §Ukukakatikwa na Umupashi wa Mushilo
mu fisungusho elyo na mumicitile yakwe. (mona Efese 1:13b)
Atambalike iminwe yakwe pa bana ''banano
no kubapaala, kabili aeleele ababembu. Ne
paalo ilishaikulila nilyo lintu apeele ubumi
bwakwe ubwakaele nga ilambo 'lya

98
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

269 272
Bushi ili paalo kuti lya noonkwa Bushe Ifunde lya bwina Mose
nokusungililwa shani? lyabeelweko nshi?

Amapaalo ayashila ayengi yapeelwa mu Ifunde lya bwina Mose lipeela ifipoope ifya
mapepo ya mushilo kuli abo abacetekela. mibeele elyo nemicitile iya Katina kuli Lesa.
Ukuipeela nako kulaleeta ipaalo – ici cikomo Lyaaba bwafwilisho mu buumi ubo Lesa
ico abena Kristu bapitamo/bamona. apeela ubulangililo inshila iitwala kubusuma,
Abantunse balalombwa ukuti benga pepela kabili iya fwilisha ukutaluka kububi.
ipaalo lya kwa Lesa elyo nokuba mumibeele
iilangilila ukuti bali abalinga kwi paalo ili. “We muntu we, akulangile icisuma; kabili
cinshi cimbi ico Yehoba alefwaya kuli iwe,
Abacetekela balalaanga ukutotela kwabo kano ukucito bupingushi, nokutemwo luse, no
pamulandu we paalo lyakwa Lesa ukupitila kwenda bufuke bufuke na Lesa obe?” (Mika
mu kwikala ubuumi ubwa Katina ka bu Lesa, 6:8)
icumfwila elyo na icitetekelo.
"mona ilipusho 738 pamulandu wa
273
kuipeela elyo ne'paalo Bushe afunde lya bwina Mose
lyalolekeshiwepo shani munshita ya
270 cipangano cakale?
Bushe finshi ifyaba mwipaalo ilya kumanina?
Munshita iya cipangano cakale, ifunde lakwa
Ipaalo ilya kumanina lyakwatamo insambu Mose elyali ifunde ilikalamba nganshi ilyo
isha kwakanako ku lulumbi ulwa kwa Lesa a b e n a Is r a e l e b on s e b a k a k i l w e ko.
Umuyayaya. Lyasendelwe nga inshila yakwipusukilo.
Abantu bacisendele ukutila abantunse kuti
271 basekeshafye Lesa, elyo nokupokelelwa kuli
Bushe Lesa alipeele ifunde ku bantu wene, ukupitila mukubaka ifunde.
bakwe mu cipangano cakale?
274
Ee. Lesa apeele ifunde kubena Israele
Bushe ifunde lya bwina Mose
ukupitila muli Mose. Lyaaba mu malembo lyalolekeshiwapa shani ukulingana ne
aya ci Yuda (Torah) kabili litwa aliti “Ifunde mbila-nsuma?
lya bwina Mose”. Ifikomo ifya ili funde
fisangwa mu malango ikumi. Amalango ya Ukulingana ne mbila-nsuma, ifunde lya
kutemwa Lesa elyo no muntu munensu nayo bwina Mose tenshila iya kwipusukilo
yene lubali lwe funde lya bwina Mose. nakalya, lelo lisontelelafye kuli Yesu Kristu
nga inshila ya kwi pusukilo.
Takuli nangu umo uwingasungilila ifunde
lyonse ili: Pamulandu waici, teeti umuntu

99
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

asange ipusukilo mukulwisha kwakwefye Ifunde lyatantika amalango elyo ne

eka. Umuntunse afwiile aishiba ukuti: “ndi 'fyabiindwa ifitungulula abantunse ku
mubembu kabili nde kabiila ubweleelo bwa micitile iisekesha Lesa. Umuntu fye umo
membu.” Nangu cibe fyo, ubweleelo bwa uwa fikilishe ifunde ukwabula ukonaulapo
meembu bukabila ukutetekela muli Yesu nangu limo ni Yesu Kristu: “Mwilatila naisa
Kristu. kukonaula Amalango nangu bakasesema:
"Salvation, attaining salvation: mona nshaisa kukonaula lelo kukufisha” (Mateo
amepesho 243 na 248 nayakonkelepo
5:17).
275 Ifikomo ifya mwi funde lya bwina Mose ificili
ifikankala kabili ifikabilwa fyeena fyabikilwe
Finshi ifyaba mu mbila-nsuma?
mwi funde ilya kutemwa Lesa elyo no muntu
munensu na Yesu Kristu: “…uletemwa
Mumbila-nsuma musangwa imicitile yakwa
sokulu Lesa obe ku mutima obe onse, na ku
Lesa muli Yesu Kristu pa mulandu we
mweo obe onse, na ku kutontonkanya kobe
pusukilo lya muntunse. Mu mbila-nsuma
konse…. Uletmwo mubiyo nga we mwine”
emwaba fyonse ifyo Yesu asambilishe, elyo ne
(Mateo 22:37, 39).
fyalondolola pali wene ngo Muntu, ukutula
Panu ma y a kubu k a kw a kwe, Ye su
f ye ku kuf yaalwa kwakwe ukuf ika
alondolwele ku Batumwa bakwe ukutila
kukutanikwa, ukubuka elyo no kubwela
fyonse ifyaleembwa mu Malango yakwa
kwakwe. Imbila-nsuma yalicibika apabuuta
Mose, muli ba kasesema,na Mu malumbo,
tuutu ukutiila Yesu Kristu enshila fye yeka iye
fyonse fyalifikilishiwa muli wene (mona
pusukilo.
Luka 24:44)
276 Ici cilelangilila ukutila Yesu e cipanda ce
Nga mashinanshi yambi aya mbila- funde, kabili fyonse fyalifikilishiwa muli
nsuma? wene. Ukutontonkanya ukwa mu cipangano
cakale ukwakutila ipusukilo kuti lyaishila mu
Imbila-nsuma itwa ukutila “icebo ca Malango kwena kwa pwilile pa kwisa kwa
capindama” (1 Abena Korinti 1:18), elyo kwa Kristu, wene atendeke inshila iipya,
nokutila “Icebo ca kuwikishanya” (2 Abena inshila ya cikuuku:
Korinti 5:19).
“Pantu Kristu e mpela ya Malango nipakuti
onse ucitetekela alungamikwe” (Abena Roma
277 10:4).
Bushe ifunde elyo ne mbila-nsuma fya
ampana shani?

Ifunde elyo ne mbila-nsuma fyonse

fisokolola ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa
kwafwilisha ababembu ukwisa kwi pusukilo.

100
 Umuntu Alakabila Ubulubushi

278 279
Bushe fikomo nshi ifi fwaikwa pakutila Bushe kwampana nshi ukwabapo pa
umuntu enga pokelela icikuku icipeelwa milimo isuma iya muntunse elyo no
mu mbila-nsuma? bulubushi bwakwe?

Icantanshi, umuntunse alingile ukwiluka Ubulubushi tekuti bupeelwe pa mulandu wa

ukutila mu bembu. Kabili, afwile ukusumina milimo isuma, kuti bwaisa fye ukupitila mu
ukutila umubembu kuti awikishiwa kuli Lesa cikuku cakwa Kristu. Ici, cikabilwa
ukupitila muli Yesu Kristu, kuti apokelela ukcetekela muli Yesu.
ubulungami ubwalinga pa cinso cakwa Lesa Imilimo isuma cilangililo ica butetekelo
ukupitila muku tetekela muli Yesu Kristu: ubwa mweo Ecalenga ubucetekelo bufwile
“Pantu icinabwiingi nga cafwile ku ukutungulula umuntunse ku micitile
kupuuluka kwa muntu umo,…ne cabupe ca iyashila, iimonekela ukupitila mu ncito sha
mukusenamina kwa muntu umo Yesu Kristu, muntu.
fya fulilako uku cilamo apakalamba ku
cinabwingi” (Abena Roma 5:18). “Pantu ukusenamina kwa kwa Lesa
kwamoneke ku kukuletela abantu bonse
ipusukilo, pakutufunda ukuti tube abakaana
ukubulapepa ne fya lunkambwa fya pano
isonde, kabili tube no mweo wa kutekanya,
kabili uwa bulungami kabili umwabela
bukapepa mubwikashi buno bwa nomba; tube
abalolele ca kucetekelako ice shuko, e kutila,
ukumoneka kwa bukata bwakwa Lesa Mukulu
kabili ubwa Mupusushi wsu Yesu Kristu
uwaipeele pali 'few, ukuti atulubule
kubupulumushi bonse, no kuisangalwila
abantu bakwe bene abacincilile milimo
isuma” (Tito 2:11-14).

101
102
AMALANGO
YAKWA LESA

103
 Amalango Yakwa Lesa

280 “Uletemwa sokulu Lesa no mutima obe onse,

Bushe mulimo nshi untu amalango no mweo onse, nakuku tontonkaya kobe
yakwa Lesa yakwata? konse. Ifunde ili likulu kabili lyantanshi. Ne
lya cibili ilyapala ilyo, niili, uletemwa mubiyo
Lesa alipeela amalango kumuntunse. Mu nga we mwine. Muli aya mafunde yabili
malango aya, Lesa asokolola ubufwayo emwashintilila Amalango yonse naba
bwakwe ubwakupeela ubukumu kasesema” (Mateo 22:37-40). Ifunde ilya
kumuntunse. Amalango yalangilila “Ifunde lya cibili ilya kutemwa”.
umuntunse imibeele iyakuba mwisenge "Mona ilipusho 155 pa mulandu
ilisuma na Lesa. Ukulunda pali ici, amalango wakutemwa Umubiyo.
e mufula wa mibeele isuma iifwaikwa mu
bwikatano bwa muntunse elyo na babiye. 283
Bushe ishinte lya muntuunse
281 ilyakutemwa Lesa, ninshi?
Bushe ni mu'mibeele nshi intu
umuntunse alingile ukusungilillamo Ukutemwa Lesa kumuntunse kwa shintilila
amalango yakwa Lesa? pa kutemwa kwakwa lesa kumuntunse.
Umuntunse afwaisha ukubwesha uku
Abo bonse abaishiba Lesa ukutila wa maka kutemwa kwa kwa Lesa: “Ifwe twatemwa, ico
yonse, alamona konse kabili ati wabutemwe, Wene abalilepo ukututemwa” (1 Yohane
bena bafwailisha ubufwayo bwakwe, kabili 4:19).
balesha na maka yabo yonse ukulungatika
ubuumi bwabo ukulingana no bufwayo 284
bwakwa Lesa, emukutila, ukulingana na Bushe cinshi icaba mwifunde lya
malango yakwe. kutemwa Lesa, elyo cinshi kabili icifwai
Mukwishiba ukwa kutila Lesa apeele kwa?
amalango yakwe pamulandu wakutemwa
umuntunse, tufwile ukusungilila aya Ukutemwa Lesa kufwile kwaba emibeele iya
malango ukufumina mukutemwa Lesa, Muntunse, kabili kufwile kwalanga ne
tepamulandu wakutina ukukandwa nakalya. micitile yakwe. Ifunde lyakutemwa Lesa
umuntu mubutuntulu bwakwe, kabili
282 alingile ukubikako amaka yakwe yonse.
Bushe lifunde nshi ilyakulishapo Mu “Kabili uletemwa sokulu Lesa obe ku mutima
malango yonse? obe onse, nakumweo obe onse, na ku mano
yobe yonse, naku maka yobe yonse” (Marko
Ilyo bamwipwishe ukutila “lifunde nshi 12:30). Ici cilelangilila ukutemwa no
lyakulishapo mu malango yonse”, Yesu kuipeela umupwilapo kuli Lesa.
alyaswike ici ukupitila mukulanda pa nsoselo
shibili isha mwifunde lyakwa Mose:

104
 Amalango Yakwa Lesa

285 “Mwalyumfwa kuti casoselwe, aciti,

Bushe ifunde ilya kutemwa umubiyo Uletemwo munobe nokupato mulwani obe.
Lelo ine ndemweba, nati, Temweni abalwani
cinshi?
benu, pepeleni aba mulamata; ukuti mube
abana bakwa Shinwe uuli mu muulu” (Mateo
“Uletemwa umubiyo nga we mwine” (Marko 5:43-45).
12:31; kabili mona Abena Lebi 19:18).
287
286 Kanshi “Umubiyo” uyu naani?
Bushe ifunde lya kutemwa umubiyo
lifwaya cinshi? Munshila imo, icilangililo ca musamaria
musuma citweba ukuti 'umubiyo' muntifye
Ili funde lifwaya ukutila umuntunse onse onse uulefwaya ubwafwiliksho. Mkunshila
cimpane pamo no muntu munankwe imbi, umubiyo kuti aba ni uyo uule
mubutemwe. Lyena lifumyapo bukaitemwe. afwililsha. Umubiyo kuti aba Umuntu uuli
Mu mulumbe wa mwina Samaria musuma, onse Untu mumona nokukumana nankwe.
(mona Luka 10”25-37), Yesu acilangile
ukutila ukutemwa umubiyo kulanga uluse no
kwaf wilisha nga f intu cilekabilwa.
Ubupilibulo no bukata bwa aya mashiwi
yakwa Yesu, kuti fyashininkishiwa na
mukulanda kwakwe ukwa kutila utemise na
balwani bobe.

105
 Amalango Yakwa Lesa

288 muletemwana: ifyo na mutemenwe---Muli

Bushe Yesu alilandilepo na fimbi pe ici emo bonse bakeshibilo kuti muli basambi
funde ilya kutemwa umubiyo? bandi, nga Mwaba nokutemwana” (Yohane
13:34-35). Ifi fipope ku basambi bakwe
Ukulanda pa Mulumbe wa Musamaria fyaciila nape “funde likalamba”.
Musma, Yesu apeele ifipoope ifi pa Ifunde lyakutemwa umbiyo, ukutungilila no
mulanndu wakutemwa abanensu mwifunde kwafwa umuntu munensu fifwiile fya
i3li twa “Ifunde ilikalamba”. monekela apabuta mu cilonganino:
“…tubombe icisuma kuli bonse, no
289 kucishamo ku ba bwaananyina bwa mu
Bushe “funde ilikalamba” lisosa shani? citetekelo” (Abena Galatia 6:10). Bonse
abena cilonganino bali no mulimo uwakucita
Ili funde lyaba mumashiwi ayo Shikula ubusuma, ukulanga inkumbu no luse,
afundile mu mbila iya pa lupili: “Eico fyonse ubupele no kuicefya elyo no muteka-tima
ifyo mufwaya kuti abantu bacite kuli imwe, kuli umo no mubiye.
efyo naimwe mucite kuli bene; apo ici e
Malango na bakasesema”. (Mateo 7:12). 291
Finshi fintu uku “kutemwa umo no
290 mubiye” kuleeta mu cilonganino?
Bushe ukutemwa umubiyo kuti
kwasokololwa atemwa ukulanga shani “Ukutemwa umo no mubiye” kulaleenga
mu cilonganino? ifwe ukusenda cila mu nyina na nkanshi nga
fintu aaba (Mona Roma 15:7), elyo kabili
Ico ico Yesu asambilishe Abatumikishi k u l a l e e n g a k w a b a u k u w i k i s h a ny a .
bakwe nacikuma na ku cilonganino ilelo: Ku l a f u m y a p o u k u p i n g u l a n a e l y o
“Ifunde lipya nde mupela, lyakuti nokucendwa. Maka ayaleeta ukwikatana mu

106
 Amalango Yakwa Lesa

cilonganino, elyo kabili kulalenga kwaba uku mubiyo, nangu mubomfi wakwe umwaume,
kuntukilwa kuli umo no mubiye. Kupeela nangu ni cishiko wakwe, nangu ni ngombe
ukumfwaana, nokucingilila elyo no kwaafwa yakwe, nangu ni mpunda yakwe, nangu
umo no mubiye. conse icamubiyo”.

Ukufumina mu “lwiimbo lwa kutembwa” : 293

“ukutemwa kulatekanya, kucite congwe.
Bushe aya mafunde 'iKumi' yapeelwe
Ukutemwa takwikatwa kalumwa, takucita
mataki, takutuumikwa, takucita icishiyene, kuli naani?
takuifwaila ifya kuko, takufishiwa kumutima,
takulinga cabipa; ukutemwa takusekelela pa Lesa apeele aya mafunde kusana ba Israele
cishilungeme, lelo kusekelela pamo ne ciine; ukupitila muli Mose pa lupili lwa Sinai
kushipikisha fyonse, kutetekela fyonse,
(Mona Ukufuma 19:20). Yalembelwe pa
kucetekela fyonse; kushishimisha fyonse” (1
Abena Korinto 13:4-7). fipampa fya mabwe.

292 294
Bushe amafunde ikumi yalembwa mu Bushe bukankala nshi buntu aya
fyebo nshi? mafunde yakwete ku bana aba Israele?

Ifunde lya kubala: “Nine Yehoba Lesa obe Aya amafunde yaletungulula imibeele ne
Wilaba na milungu imbi pa cinso candi”. micitile ya bana ba Israele kuli Lesa nakuli
Ifunde lya cibili: “Wilalumbula apafye ishina umo no mubiye. Ukusabankanya kwa
lyakwa Yehoba Lesa obe; Pantu Yehoba mafunde kwaali lubali lwa cipangano ica kwa
takamulinge uwakaele untu alumbula apafye Lesa na bantu, kanshi ukukonka aya
ishina lyakwe”. mafunde caali cipope kuli onse, elyo caali
Ifunde lya citatu “Akwibukisho bushiku bwe icapaalwa na Lesa. Na abana banono aba
Sabata, nokubushisha”. Israele nabo bene balisambilile aya mafunde
Ifunde lya bune: “ulecindika wiso na noko, ku nokuyabika mumitima yabo.
kuleka shitantalile inshiku shobe pa mpanga Ukufika ne lelo, aya amafunde ikumi
iyo Yehoba Lesa obe alekupeela”. yalikwata umulimo uukankala nganshi ku ba
Ifunde lya cisano:Wilatala Yuda.
misoka/wilaipaya”,
“Elyo asosele kuli imwe icipingo cakwe, ico
Ifunde lya mutanda: “Wilacita bucende”.
amwebele ukucita, ifyebo ikumi; kabil
Ifunde lya cine-lubali: “Wilaiba” afilembele pa fimpampa fibili fya mabwe”
Ifunde lya cine konse-konse” “Wilashinina (Amalango 4:13).
mubiyo ubunte bwa bufi”.
Ifunde lyalenga pabula: “Wilakumbwa
nganda mubiyo
Ifunde lyalenga ikumi: “Wilakumbwa muka

107
 Amalango Yakwa Lesa

295 297
Bushe Yesu na Abatumikishi bakwe Bushe Amalango yakwa Lesa, tuyamona
balilandilepo pa mafunde ikumi? shani ilyo twayapashanya ku mafunde
ya calo?
Ee. Yesu alikonkomeshe aya mafunde. Ena,
aalikoseshe na aya mafunde ukupitila Amalango yakwa Lesa yalicila pa mafunde ya
mukuyapeela ubulondoloshi ubwashika, calo. Icikomo cimofye icingatulanga ukutila
elyo nokulundulula imibeele yayako natutoba amalango yakwa Lesa bufwayo
iyakubala. bwakwa Lesa, fye, te shi cilye nangu
Abatumikishi bakwe nabo bacibikile umupingushi uuli onse.
apabuuta ukutila ukutobapo fye ifunde limo
calipilibula ukotoba amafunde yonse 298
umupwilapo. “Pantu untu abaka Amalango Bushe ukutoba ifunde lyakwa Lesa
yonse, lelo aipununa muli limo, abo wa cipilibula nshi?
mulandu kuli yonse” (Yakobo 2:10).
Ukutoba ifunde lyakwa Lesa mumusango
“Mwalyumfwa ukuti casoselwe kubakale, uuli onse, lubembu. Ulubembu lulenga
aciti, Wilatala misoka; uwatale misoka akabo umuntu ukusekwa atemwa ukuba kwa
wa mulandu kubupingushi, lelo ine mulandu kuli Lesa. Ubukulu bwa mulandu
ndemweba nati, onse uucito bukali ku
munankwe akabo wa mulandu kubupingushi;
uwishila mulubembu bwaba ubwapusana
no wasosa kuli munyina, ati, We cinangwa we, pusana. Lesa fye eka ewishiba ubukulu
akabo wa mulandu ku cilye; no wasosa ati; we nokushika kwa mulandu. Mu mibeeele imo-
ciwelewele we, akabo wa mulandu wa kuya ku imo, limbi ukupanga ulubembu tekuti
mulilo wa Gehena” (Mateo 5:21, 22).
cipilibule ukuba no mulandu wine wine kuli
“Mwalyumfwa ukuti casoselwe aciti, Wilacita
bucende. Lelo ine ndemweba, nati, Onse Lesa.
uulolesha Umwanakashi nokumufwaya, "Relationship between sin and guilt: Mona
nacita nankwe ubucende mumutima wakwe”. ilipusho 230 nobulondoloshi bwaliko pali
(Mateo 5:27, 28). uyu mulandu

296 299
Bushe aya Amafunde Ikumi, yakuma Bushe ifunde lyonse ili kuti lyafikilishiwa
bani? shani?

Muli aya 'mafunde ikumi, Lesa alesosa Ifunde ili kuti lyafikilishiwa fye lyonse
kumuntunse onse. Umuntu no muntu ukupitila mu kutemwa Lesa elyo no mubiye
akaisosela kuli Lesa pafyo aalecita elyo nefyo mumusango uwa pwililika (mona Abena
aasendele ubuumi bwakwe. Roma 13: 8, 10). Yesu fye eka ewafikilishe ici.
"Mona amepusho 138 na 271
nayakonkelepo pa mulandu we funde.

108
 Amalango Yakwa Lesa

300 ukupepa icamweo icili conse, ifilengwa na

Bushe ifunde lya kubala ni liisa? Lesa atemwa imipashi iyacine nangu
iyakwelenganya fye.
“nine Yehoba Lesa obe. Wilaba na milungu Munshila imo ine, kutoba ifunde lyakwa Lesa
imbi pa cinso candi.” nga cakutila umuntu asenda ifibumbwa,
ifinama, amabwe, intanda atemwa umweshi,
301 implili, imiti no mulilo, amabimbi elyo
Bushe ili funde lyakubala lipilibula nshi? nafimbi nga tulesa.

Ilifunde lyakubala lipilibula ukutila Lesa e The fabrication and worship of the golden calf
in the time of the Old Testament also
mfumu pa fintu fyonse. Ena fye eka,
represented a violation of this commandment
kabumba wa fyonse, e walinga ukucindikwa of God: “So all the people broke off the golden
no ku shinshimunwa. Ubufwayo bwakwe earrings which were in their ears, and brought
bweka ebulingile ukukonkwa. them to Aaron. And he received the gold from
their hand, and he fashioned it with an
302 engraving tool, and made a moulded calf.
Then they said, 'This is your god, O Israel, that
Bushe bu kankala nshi buntu ifunde lya brought you out of the land of Egypt!'” (cf.
kubala lyakwete mu cipangano ca kale? Exodus 32: 3-4)

Ukukwata imilungu iilngi ekwaliko mufyalo 305

ifya shingulwike Israele. Mwi funde ilya Bushe ni munshila nshi ifwe tulingile
kubala, Lesa acibikile apa buta tutu ukutila e ukumfwikisha ukubinda kwa kupanga
Lesa fye eka. Namuli ici, ni eka fye eulingile elyo no kupepa ifi lubi?
ukushinshimunwa elyo no kubombela.
“Umfweni, mwe bena Israele, Yehoba Lesa Ukufuma 20:4, 5 kwalibinda ukubumba
wesu Yehoba umo wine: na imwe muletemwa ifilubi ukufipashanya kufyo Lesa alenga kale:
Yehoba Lesa wenu imitima yenu yonse, ne “Wilacita Cabaswa, icipasho cacintu conse ca
myeo yenu yonse” (Amalango 6:4-5). mu muulu ku muulu, nangu camu calo
" Pa mulandu wakwa Lesa umo Mona panshi, nangu ca mu menshi mwisamba lya
ilipusho 53. calo: wila fishinshimuna nangu kufi
bombela…..”
303 Ukubinda kwa ku bumba elyo
Bushe ukubinda ukupepa imilungu imbi nokushinshimuna ifilubi kuletulangilila
cipilibula nshi? ukuti kwali ifilubi atemwa ifibumbwa ifyo
abantu balepepa no kushinshimuna nga
Ukushinshimuna atemwa ukupepa icili imilungu pali ilya nshita yakale.
conse icabaswa atemwa icabumbwa ukucila
pali Lesa, lubembu. Ici nacisanshako

109
 Amalango Yakwa Lesa

305 Cikankaala nganshi ukusenda Lesa nga fintu

Bushe twalibindwa ukupeeta atemwa aisokolola no kumonekela kwi sonde: muli
ukukopa ifikope? Yesu Kristu (Mona Yohane 14:9)

Awe nakalya. Ta twabindwa ukubaasa Kutoba kwe funde ilyo umuntu apaanga
ifyakubaasa, ukukopa ifikope nangula kalesa aka ndalama, akalubi, ululumbi
ukupeenta ifyakupeenta – peenta. Lelo, ifi nangula amaka yakwe, atemwa umwine eka
fintu tafifwile ukushinshimunwa atemwa p a lwa kwe ic a kut i l a if intu f yons e
ukufipepa. filemunakila. Munshila imo ine, kutoba
ifunde lyakubala ilyo umuntu acefya no
306 kubika Lesa pa cimo na matontonkanyo ya
Bushe bukankala nshi buntu ifunde buntunse. Kutoba kwe funde na kabili nga
lyakubala lya kwata mu cipangano cakutila twamona bulesa mu filubi, imiti na
cipya? mufi bumbwa fimbi. Imicitile imbi illangilila
ukutoba kwa ili funde kubuka, ubuloshi,
Ifunde lya kubala lisosa ukutila kwaba fye ukukupe mipashi elyo ne mibeele ya bu ciwa,
Lesa umo mpo uyu e Lesa-batatu: Taata, nokupeepa abaafwa (Mona 1 Samwele 28:3).
Umwana, na Umupashi wa Mushilo. Mu
cipangano cipya, ifunde lyakubala talya “….lumbuleni Lesa wesu ubukulu! (Amalango
kuma fye kuli Lesa, Taata, lelo nakuli Yesu 32:3)
Kristu elyo na Umupashi wa Mushilo.
" Pa mulandu wakwa Lesa-batatu, mona
308
ilipusho 61 elyo nayakonkelepo Nga ifunde lya cibili ni lisa?

307 “Wilalumbula apafye ishina lyakwa Yehoba

Bushe ifunde lya kubala lipilibula nshi Lesa obe; pantu Yehoba takamulinge
kuli ifwe ilelo? uwakaele untu alumbula apafye ishina
lyakwe”.
Ifunde lya kubala liletweeba ukuti
tu le cindi ka L es a p amu landu wa ku 309
mutemwa. Tulashinshimuna Lesa ukupitila Bushe ifunde lya cibili lipilibula nshi?
muku mulumbanya, ukumucindika, elyo
nakatina ka bu Lesa. Ukutina Lesa kufuma Ili funde liletusoka ukutila tufwile
mu kumutemwa, tepamulandu wa mwenso ukusungilila fyonse ifya bu Lesa elyo ne shina
nakalya, lelo mubufuke, ukutemwa elyo Lyakwe, ifyashila.
nokucetekela Lesa.

110
 Amalango Yakwa Lesa

310 ukwishiba ishina Iyenu” (Yohane 17:26),

Bushe bukankala nshi buntu ifunde lya alondolwele imibeele ya kwa Lesa, iya
cibili lyakwata mu cipangano cakale? kutemwa (mona 1 Yohane 4:16).

Ilyo Lesa aisokolwele kuli Mose mu cimpusa 312

icaleepya, aipeele ishina lyakuti. “NABA Bushe cinshi cintu Ifunde lya Cibili
UNTU NABA” Ili shina, talili fye icishibilo, lipilibula kuli ifwe ilelo?
lelo lilelondolola nefyo umwine we shina
AABA. Muli ici, Lesa aishibisha ukutila Tulingile ukusungilila fyonse ifikumine kuli
wene tapilibuka kabili wa muyayaya. Lesa na kwishina lyakwe ukuba ifyashila. Ici
Abantunse umo umo bena bamona Lesa nacikuma amatontonkanyo, insoselo elyo ne
munshila ishalekanalekana, lelo wene AABA micitile Yesu yonse mu buumi.
UNTU AABA tapilibuka. Nga abena Kristu tuli abaipelesha kwi shina
Ukuba elyo mubukata bwakwa Lesa tafifwile lyakwa shikulufwe Yesu Kristu. Nga abana
ukonaulwa mumusango uuli onse. Ukupitila bakwa Lesa, abasenda ishina lyakwa lesa,
mukupeela Umucinshi no bukata kuli Lesa, Taata no Mwana, twali kwata Umulimo uwa
aba Yuda beena tabalumbula ishina lya kusungilila ishina lyakwa Lesa ilyashila.
“NABA UNTU NABA” (Yahwe mu ci
Hebere) mukubilikisha. Muli ici bena 313
bafwaya uku taluka ku kulumbula ishina Buse ni munshila nshi umuntu
lyakwa Lesa apafye. engalumbwila ishina lyakwa Lesa
apaafye?
“Lesa atile kuli Mose, Naba uuntu Naba: Kabili
atile, Efyo ukatile kubana bakwa Israele, Ukusuusha, ukupontela atemwa ukusebanya
NABA antuma ukuti njise kuli imwe.” ishina lyakwa Lesa mulandu uukalamba
(Ukufuma 3:14)
nganshi. Onse uulapa atemwa ukulumbula
311 ishina lyakwa Lesa ilyo alesosa ifyabufi
Bushe bukankala nshi buntu Ifunde lya ninshi alumbula ishina apaaf ye.
cibili lya kwata mu Cipangano Cipya? Nokubomfya fye amashina “Lesa” na “Yesu
Kristu” elyo na “Umupashi wa Mushilo”.
Abantunse balingile ukulumbula ishina
lyakwa Lesa mu butemwe, mubukata no
mucinshi, elyo na mukwishiba umulimo
wabo kuli Lesa mukufikapo.
Ilyo Yesu asambilishe abasambi bakwe
ukupepa, abebele ukwita Lesa ati “Taata wesu
Uwa mumuulu” (Mona Mateo 6:9). Ilyo
Yesu asosele ati: “Kabili nabalengele

111
 Amalango Yakwa Lesa

314 317
Bushe finshi fitumbukamo mu kutoba Bushe Ifunde Lya Citatu lyalola mwi?
Ifunde lya Cibili?
Ifunde lya citatu litukonkomesha ukubiika
Ifunde lya cibili e funde lyeka fye ilya landa pa ubushiku bumo mu mulungu pambali ubwa
kukandwa kwa uyo uulelitoba. Baibele kushinshimunamo Lesa elyo no
tayalanda umusango wa kukandilwamo; lelo kulatontonkanya fye pe shiwi lyakwe.
kuli ifwe, Umulandu uukalamba uwa Kubena Kristu, ubu bushiku bwa pa
kututunka ukusungilila kwa ili funde Mulungu-ubushiku Yesu aabukile ku bafwa.
kutemwa lesa wesu, tekutina ukukandwa
nakalya. 318
Bushe bukankala nshi buntu Ifunde lya
315 Citatu lyakwete mu Cipangano Ca kale?
Bushe ukulapa mwi shina lya kwa Lesa
naco kutoba kwe funde lya cibili? Lesa atushishe kukubumba isonde pa
bushiku bwalenga cine-lubali elyo
Mumbila iya pa lupili, Yesu aalikenye nokubushisha. Ubushiku bwa kutuusha
ukulapa. Ici cilelanda pa kulapa ici lape-lape bwapeelwa kuli ifwe ngo bushiku bwa
kwa cila bushiku, tacilelosha pa kulapa kwa mwikalwe umo tutolela Lesa no
mu cilye ca mafunde. kumucindika pa milimo yakwe iya
Ngacakutila Umuntu aita pe shina lyakwa bubuumbo.
Lesa mu kulapa kwa mu cilye pamo nga Kale kale nelyo Ifunde talilapeelwa pa lupili
(“Eico, ngafweni Mwe Lesa”) Pa kulanga lwa Sinai, Lesa asalile ubushiku bwe Sabata
ukutila aalaba uwa cishinka kuli Lesa, ninshi ukutila bube ubwa shila. Pa lwendo lwa bena
ena alanga ubutetekelo bwa kwe, apa buuta Israele mu ciswebebe, Mose atile: “Ni 'co
tuutu, muli Lesa uumona fyonse. Yehoba asosele, ati, Bwa kushikitalamo
mailo, lisabata lya Mushilo kuli Yehoba.”
316 (Ukufuma 16:23).
Bushe Ifunde Lya Citatu ni lisa? Pa Sabata, abana ba Israele baaletusha ku
milimo yabo no kupilibukila kuli Lesa
“Akwibukisho bushiku bwe Sabata, no ukwabula Icakubacilinganya. Isabata bwali
kubushisha” bushiku bwa kulumbanya Lesa elyo no
kwibukisha ukulubulwa kwabo ukufuma mu
busha mu Egupto. Abo bonse abacindike
Isabata no kutaluka ku ncito shabo elyo ne
cisose-sose bena balailwe ipaalo (Mona
Esaya 58:13-14).

112
 Amalango Yakwa Lesa

319 “Isabata lyabelapo abantu, te bantu babelapo

Isabata, iyo” (Marko 2:27).
Bushe bukankala nshi buntu Ifunde lya
Citatu lya kwata mu Cipangano Cipya? 320
Bushe mulandu nshi abena Kristu ba
Ukusunga ubushiku bwalenga cine-lubali
cindikila ubushiku bwa pa Mulungu nga
ukulinga na no kupenda kwa ci Yuda nga “Isabata”?
Isabata lya Mushilo cali lubali lwe fuunde
kubena Israeli. Yesu aingile mwi sunagoge pe Abena Kristu bacindika ubushiku bwa
Sabata elyo nokuposha umulwele, icali Mulungu nga “Isabata” pa mulandu wakutila
kubomba ukulingana no kwishiba kwa bena e bushiku Yesu aabukile ukufuma ku bafwa.
Israele, elyo kabili kutoba kwe funde. Apa, Eico, ukucindika ubushiku bwa Mulungu ni
Yesu, Umwine we Sabata, alangilile ukutila nshila imo iya kulumbulula no kusumina mu
ukucita ubusuma ku muntu pe Sabata kubuka kwa kwa Yesu Kristu.
cacilapo ukuwama ukucila ukusungilila fye Ifya lembwa ukulosha ku bukankala bwa
Ifunde lya Citatu. bushiku bwa Mulungu nga ubushiku
ubwashila kubena kristu kuti fyasangwa mu
lmilimo ya Batumwa 20:7: “Awe pa bwa
kutendeka bwa Mulungu, twalongene ku

113
 Amalango Yakwa Lesa

kumokaula umukate; Paulo alepelulula kuli

bene…” Apa, capamo na muli 1 Abena
Korinto 16:2, bushiku bwa kutendeka mu
Mulungu – pa Mulungu – ebwabikilwe
pambali.

321
Bushe kuti twasunga shani ubushiku
bwa Mulungu ubwashila?

Ubushiku bwa Mulungu bufwile bwaba

bushiku ubwa kutusha elyo no kusefya ku
mupashi. Na ku cilisha, tulingile ukushisha
ubushiku bwa Mulungu ukupitila mu
kushinshi muna Lesa mu mapepo ya
Mushilo, ukupokelela ishiwi lyakwe
mubutetekelo, ukweelelwa imembu shesu,
elyo no kulya Umubili, elyo nokunwa
umulopa wakwa Yesu mu mibeele iya
kuipima mwi Sakalamenta lya Mulalilo wa
Mushilo. Ukusungilila Umulungu nga
ubushiku ubwa shila kabili cilepilibula 322
ukutila twasungilila elyo no Bushe Ifunde lyalenga Bune, ni lisa?
kutontonkanyapo pa fyo amapepo yaba
ayaku tukoma mu buumi bwesu. “Ulecindika wiso na nooko, kukuleka
Abo abashiile ku mapepo, kuti bashisha shitantalile inshiku shonse pa mpanga iyo
u b u s h i ku bw a Mu l u n g u u ku p i t i l a Yehoba Lesa obe alekupeela”.
mukufwailisha ubwikatano na Lesa elyo ne
cilonganino ukupitila mwi pepo. Ici 323
cikumine maka-maka abali ku ncito, Bushe Ifunde lyalenga Bune, lyalola
abalweele, ifilema elyo na abakote. mwi?
Ifunde lya kushisha isabata lilepilibula kabili
ukuti bonse abacetekela bafwiile ukubebeta Ifunde ilya lenga Bune lyapeelwa kubantunse
imicitile yabo nokumona ukutila yaampana munkulo shonse, kabili lifunda bene
pamo no bushiku ubwabikwa pa mbali pa ukupeela umucinshi elyo nokutasha
mulandu wa kupepa Lesa. ifyalinga ukupeelwa kuli Wishi na nyina. E
funde lyekafye ilyakwata icilambu.

114
 Amalango Yakwa Lesa

324 325
Bushe bukankala nshi buntu Ifunde Bushe bukankala nshi buntu Ifund
lyalenga Bune lyakwete mu Cipangano lyalenga Bune lyakwata Mu Cipangano
Cakale? Cakale?

Pamo fye nga amafunde yakwa Mose yonse, Tubelenga ukutila ilyo aalifye ne myaka
Ifunde lya Bune nalyo line lyalosha pa Ikumi na ibili (12), Yesu alangile icumfwila
lwendo lwa bana ba Israele mu ciswebebe. kuli nyina Maria, nakuli Wishi Yosefe: “Elyo
Abantu balingile ukupeela ubwafwilisho elyo aile tentemukila pamo nabo ku Nasarete, no
nokutungilila abakalamba mu ndupwa kunakilila kuli bene” (Luka 2:51).
shabo, na muli ici, ukubalanga Umucinshi. Ukusakamana kwakwa Yesu pali ba nyina
Ubulayo bwa “kutantalila kwanshiku” kwalilondololwa mumashiwi Yesu asosele ku
calolele mu kuba no buumi ubusuma mwi Mutumikishi Yohane, panshita ya kufwa
sonde. Mu Israele ili funde lya li cipope ku kwakwe (Yesu). (Mona Yohane 19:27)
bakalamba ca kusungilili abakote elyo no Amakalata yonse ayakwa Paulo yalondolola
kubatangata mu nshita ya malwele. mukufikapo ifyo abaana balingile ukunakila
"Mona Ilipusho 272 nayakonkelepo palwe no kumfwila abafyashi babo.
funde lyakwa Mose

115
 Amalango Yakwa Lesa

326
Bushe ni munshila nshi ifwe tufwile
ukumfwikisha ubulayo bwa “kutantalila
kwa nshiku”?

Ilyo abaana ba cindika abafyashi babo

ukupitila mu kutemwa elyo no kutotela,
kabili mukubanakila elyo no kubasakamana,
Ipaalo lyakwa Lesa likaba pali bene. Ili paalo
likasokolekela makamaka mufya mupashi.
Mu Cipangano Cakale, abantu
baumfwikishe ubulayo bwa “kutantalila kwa
nshiku” nga ipaalo lya kwa Lesa. Mu
cipangano cipya, ipaalo lyakwa Lesa
limonekela ukupitila mu fya bupe fya
mupashi.
"
Spiritual blessing: see Question 268
326 328
Bushe Ifunde lyalenga Bune lipilibula
nshi kuli ifwe ilelo? Bushe Ifunde lyalenga Bune lipilibula
abafyashi nabo nabakwata umulimo pa
bana babo?
Nangu abana bena kula shani, bena
balikwata umulimo uwa kucindika abafyashi
Ee. Mumikalile namu ncito yabo iya kukusha
babo. Imibeele yaku ifikilishishamo ili funde
abana, abafyashi balikwata Umulimo
kuti yaba iyapusapusana ukulingana ne cimo
uukalamba uwakushininkisha ukutila,
ca Mwana, intambi elyo ne ncende uko
ukupitila mu mibeele yabo iya kusekesha
abantu basangwa.
Lesa, tabacilengele ukuba icakosa ku bana
Icipimo cakumfwila abafyashi cipelela
babo ukubacindika. Abafyashi nga bafilwa
mufyo Umutumikishi Peter alandile: “Tuli
ukufikilisha uyu mulimo, bena becetekela
no kunakila Lesa ukucila ukunakila abantu”
ukutila abana babo bakabanakila no
(Imilimo ya Batumwa 5:29).
kubacindika. Ngacakutila icumfwila ca bana
kubafyashi babo calosha mu kutoba ifunde
ilya shila kuli Lesa, kulubali lwa mwana
atemwa abafyashi, ninshi ili funde lyalenga
bune talilingile uku konkwa.

116
 Amalango Yakwa Lesa

329 wamulandu ku cilye…” (Mateo 5:21-22).

Bushe Ifunde lya Busano, ni lisa? Muli 1 Yohane 3:15, Umutumikishi
alundapo pali ici ati: “Onse uwapata munyina
“Wilatala misoka” nangu “wilaipaya” nintala misoka”.

330 333
Bushe Ifunde Busano lya lola mwi? Bushe bukankala nshi buntu Ifunde lya
Busano lyakwata kuli ifwe ile lo?
Umweo upeelwa na Lesa. Eka fye e Mfumu pa
Mweo ne mfwa. Takuli Umuntunse nangu Intendekelo ne mpela ya buumi bwa
Umo uwasuminishiwa ukonaula umweo wa muntunse onse yaba mu minwe yakwe Lesa
muntu munankwe. ekafye. Ekafye e Mfumu pa mweo na pa
mfwa.
331 Ilifunde licili na maka ne lelo line nangu
Bushe bukankalanshi buntu Ifunde lya cakutila ulukakala nalufulilako mwi sonde
Busano lyakwete mu Cipangano Cakale? ica kutila abengi tabasakamana pa mweo
waba nabo. Mukulanda pa kukana onaula
Ukulondolola kwa ili funde ukwa mu umweo wa muntu; ifunde lilepeela no
cihebere kwa kuti “wilaipaya”. Muli ici, mulimo wakusakamana, ukucingilila elyo
Ifunde ili lyabakaanya ukwipaya Umuntunse nokusungilila Umweo.
ukwabula insambu; talyakumine ku kwipaya
ukwa munkondo atemwa mu ci lye ca 334
milandu. Bushe ukuponya ifumo nako kutoba
ifunde lya busano?
332
Bushe Ifunde lya Busano bukankala nshi E e. Umwe o uushi l af ya lwa u ling i le
lya kwata mu Cipangano cipya? ukucindikwa no kucingililwa pantu
twaishiba ukuti ubuumi bwa ubupeelwa na
Yesu ena talekele ukuti ili funde liloshefye pa Lesa butendeka pa nshita ya kwi mita.
bulondoloshi bwakale. Icali icikankala kuli
wene mibeele ya muntu iya mukati. 334
Pa mulandu waici, Yesu atile: “Mwalyumfwa Bushe Ifunde lya busano lyali kuma naku
ukuti casoselwe kubakalale, aciti, Wilatala kuikulika?
misoka; uwatala imisoka akaba uwa
mulandu ku bupingushi; lelo ine ndemweba Ee, pantu ninshi umweo uwapeelwe na Lesa
nati, onse uucito bukali ku munankwe akabo waputulwa.
wa mulandu ku bupingushi; no wasosa kuli
munyina, ati, we cinangwa we, akabo

117
 Amalango Yakwa Lesa

336
Bushe no kwipaya Umuntu pa mulandu
wa kuipokololako nangu ukuicingilila
nako kutoba ifunde lya busano?

Ee- ukwipaya umuuntu mukuipokolola nako

kutoba ifunde.

337
Bushe Ifunde lyalandapo shani palisa
kwipaya mu nkondo?

Ukwipaya mu nkondo nako kutoba Ifunde

lya busano. Kumuntunse onse, Ifunde
litweba pa mulimo uyo twakwata uwa ku
kana ipaya nangu cafye shani. Munshita
shimo shimo limbi ukwipaya munkondo
tekutikube ukwakusekwa na Lesa pa
mulandu wa fyo cacitikilamo.

338
Bushe ukwafwilisha uuleipaya umwine
nako kutoba Ifunde lya busano? yaku lolekesha bwino bwino pali ico
icingawamina umulwele.
Onse fye uule afwilisha mukuipaya kwa
muntu, emukutila, uwaicita icili conse ici nga 339
twala ku ku fwa kwa uleikulika, nao wine Bushe ukupingulwa ukufwa mu cilye kuti
ninshi natoba ifunde lya busano. kwalondololwa shani ukulolsha kwi
Na onse uwasalapo ukukana cingilila no funde ilya busano?
kutantalisha ubuumi bwa uyo uuleipaya
umwine, ena tatobele ifunde ukulingana na Takwaba umuntu nangu umo uwakwata
ifikomo fimo fimo ifinga bapo. Ukusalapo insambu sha kupwisha ubuumi bwa muntu
kwa kukanacitapo icili conse mukutantalisha munankwe; eico kanshi ukupingula umuntu
ubuumi bwa mulwele, kwashintilila pa ukufwa nako kutoba Ifunde lya busano.
mulwele umwine. Nga cakutila takuli Nakuba Icilongani Cipya Ica Butumikishi
ubukabilo bwa mulwele ne fyalembwa, uku tacisuminisha ukutila ilyo umuntu
kusala kufwile kwa ci twa panuma ya apingulwa ukufwa ninshi buntala misoka
kwipusha ba shinganga no lupwa panuma mucalo kuti bwacepako, nakalya.

118
 Amalango Yakwa Lesa

340 343
Bushe Ifunde lya busano nalikuma naku Bushe bukankala nshi buntu Ifunde
kwipaya ifinama? lyalenga mutanda lyakwete mu
Cipangano Cakale?
Awe. Ili funde talyakumako ku kwipaya
ifinama. Lesa apeele insambu kumuntu Kale-kale mu nshita ya mu Cipangano
iyakulya inama (mona Ukutendeka 9:3). Cakale, icupo caishibikwe ukutila cipangano
Nangu cibe fyo, ubuumi bwa finama nabo icacingililwa elyo noku palwa na Lesa
bwine bulingile ukucindikiwa ukupitila mwi pepo. Pali ilya nshita,
nokusungililwa. Ici kufumina mu mulimo ukukandwa kwa uwacita ubucende yali ni
wa muntu uwa kusakamana elyo no mfwa.
kusungilila ubu bumbo bonse.
“Ilyo bonse baisalilwe mukati, Tobiasi aimine
341 mubusanshi, nokutila, we nkashi ima, elyo
tupepe kuli Lesa pakutila atumfwile inkumbu.
Bushe Ifunde ilyalenga mutanda, ni lisa? Elyo Tobiasi atendeke no kutila: 'ube
uwapaalwa we Lesa waba shifwe, kabili
Wilacita bucende” lyalipaalwa ishina lyobe ilya mushilo kabili ilya
lulumbi umuyayaya; leka imyulu ne fibumbwa
fyonse fipaale iwe” (Tobiti 8:4-5).
338
Bushe ili funde lyalenga mutanda lyalola 339
mwi?
Bushe bukankala nshi buntu Ifunde
lyalenga mutanda lyakwata mu
Icuupo bwikatano ubwa mubuumi bonse Cipangano Cipya?
ukulingana no bufwayo bwakwa Lesa pakati
ka mwaume no mwanakashi. Icupo Yesu Kristu alikomaila nganshi pakuba
cashintilila pa micitile iyakuifwaila ku umulume wa mukashi umo. Iyi emibeele fye
muntunse. Uko alangisha ukupitila iyacupo iyo Lesa afwaya, kabili eyalinga ku
mukubika umulapo palwala la uwakwikala bena Kristu.
uwacetekelwa. Yesu kabili aalilundileko kubulondolshi bwe
Icuupo cashintilila pa micitile iyakuifwaila f u n d e i l y a l e n g a mu t a n d a u k u c i l a
ku muntunse uko alangisha ukupitila ubulondoloshi bwa kale. Mu mbila iya pa
mukubika umulapo palwala la uwakwila lupili atile: “Lelo ine ndemweba, nati, onse
uwacetekelwa. uulolesha umwanakashi no ku mufwaya,
Umuntu onse uwaupa nga aulungana no nacita nankwe ubucende mu mutima
muntu umbi uushili mwina mwakwe ninshi wakwe” (Mateo 5:28). Ici cilepilibula ukuti
acita ubucende, cimo cine no ushaupa nga “ubucende bwa mu mutima,” atemwa
alaala no waupa ninshi nao nacita ubucende. ubucende bwa mu matontonkayo kuti bwa
citwa ukwabula ukwampana kwine kwine
ukwa kumubili.
119
 Amalango Yakwa Lesa

345 346
Bushe Icipangano Cipya calandapo shani Bushe Ifunde ilya lenga mutanda lipili
palwa kulekana mu fyupo? nshi kuli ifwe ilelo?

Mu cipangano Cipya, ukulekana kutoba Icupo cabikilwako ukubelelela umuyayaya

Ifunde ilyalenga mutanda: “Eico, Lesa (mona Mateo 19:6; Marko 10:9). Kanshi ci
alundenye, umuntu elundulula” (Marko kankala nganshi ukucingilila elyo no
10:9). Ukulekana mu cupo kwasuminishiwa kutungilila icupo.
fye nga cakutila umo mu cupo acita Ifunde ili kabili lipilibula ukuti bonse babili
ubucende (mona Mateo 19:9). abaupana balingile ukuipelesha mu cupo kuli
Insoselo sha mu Cipangano Cipya palwa umo no mubiye mukucetekelana. Umulimo
kulekana shena shaletungilila umwanakashi uwaba muli ili funde wakutila bonse
uwakwete fye insambu ishinono mu nshita balwisha mu cine ukwenda mu nshila iya
yakale. Muli ici umwanakashi alecingililwa buumi capamo mu butemwe elyo na mu
ukutamfiwa apafye ku mulume wakwe. kutina Lesa.

120
 Amalango Yakwa Lesa

347 350
Bushe Icilonganino Cipya ca Butumikishi Bushe bukankala nshi buntu Ifunde
caiminina pii ukulosha kuli abo lyalenga cine-lubali lyakwete mu
abalekana mu fyupo? Cipangano Cakale?

Abo abalekana nangu ukutamfiwa mu fyupo Kuntendekelo ilifunde ilya kukanya ukwiba
nabo baba ne nsambu shimo shine fye na lyatontele pa kwiba abantu. Lyabikilweko
bena cilonganino bonse. pakutila abantu bacingililwe ku kwibwa,
Ishakusakamanwa no kusungililwa ku ukushitishiwa atemwa ukwikatwa bu nkole.
ntungulushi shabo ukwabula akapatulula. Nangu cakutila ukwiba ifipe kwalefutwa nga
Abalekana t abaleshiwa ukup oka cakutila umuntu alipila nangu abwekeshapo
amasakalamenta ayali yonse. ifipe fimbi, ukwiba umuntu kwena
Abo abalekana nga bafwaya ukupa/ukupwa ukukandwa kwakuko mu Israele yali ni
cipya-cipya kuti bapokelela ipaalo lya bwinga mf wa: “kabili uwaibo muntu no
nga balomba. Ici kuti cabapeela imibeele kumushitisha, napamo asangwa mu minwe
yakutendeka ubumi bwabo cipya-cipya. yakwe, ukwipaiwa akepaiwe” (Ukufuma
Tulingile ukumfwikisha ukutila Yesu ena 21:16).
tapeele abantu ukukandwa ukwa bipisha, lelo Ukwiba ifipe fya muntu umbi nako kwine
abasendele mubutemwe no luse (mona kwali ukukandwa. Ifunde lya kwa Mose
Yohane 8:2-11). lyasosele pa kubwekeshamo atemwa
ukulipililamo fimbi: “Ngo muntu aibe
348 ngombe napamo impanga no kuiipaya
Bushe Ifunde ilyalenga cine-lubali ni lisa? napamo ukushitisha, akabweseshepo
ingombe shisano ishakupyanisha pa ngombe
“Wilaiba” imo, ne mpaanga shine ishakupyanisha pa
mpaanga imo” (Ukufuma 22:16).
349 Ukwiba ifipe fya muntu umbi nako kwine
Bushe Ifunde ilyalenga cine-lubali lyalola kwali ukukandwa. Ifunde lya kwa Mose
mwi?
lyasosele pa kubwekeshamo atemwa
ukulipililamo fimbi: “Ngo muntu aibe
Calibindwa ukusenda ifipe nefikwatwa ifya
ngombe na pamo impanga nokuiipaya
muntu umbi. Tacasuminishiwa ku muntu
napamo ukuishisha, akabweseshepo
uuli onse ukusenda atemwa ukonaula ifipe
ingombe shisano ishakupyanisha pa ngombe
fya muntu umbi ukwabula insambu.
imo, nempaanga shine ishakupyanisha pa
mpaanga imo” (Ukufuma 22:1).

121
 Amalango Yakwa Lesa

351 353
Bushe bukankala nshi buntu Ifunde Bushe Ifunde ilyalenga cine konse-konse
ilyalenga cine-lubali lyakwata mu ni lisa?
Cipangano Cipya?
“Wilashinina mubiyo ubunte bwa bufi”.
Yesu alondolwele ukwiba ukutila lubembu.
Ukwiba kutendekela mu mutima wa muntu: 354
“Pantu mumutima e mufuma Bushe Ifunde lyalenga cine konse-konse
amatontonkanyo ya bubifi, imisoka, lipilibula nshi?
ubucende, ubulalelale, ukwiba, ubunte bwa
bufi, imiponto: efikowesha umuntu” (Mateo “Ubunte bwa bufi” Kulanda amashiwi
15: 19, 20). ayashili aya cishinka; “Ubunte bwabufi”
ubuli bonse kubeepa. Umutima we funde ili
352 fipope fya kulanda elyo nokucinda fyonse
Bushe Ifunde lyalenga cine-lubali mucishinka.
lipilibula nshi kuli ifwe ilelo?
355
Mukushikatala, ukwiba kucitika ilyo ifipe Bushe bukankala nshi buntu Ifunde
atemwa amatontonkanyo yakupanga cimo lyalenga cine konse-konse lya kwata mu
fyasendwa na bantu bambi. Nomba, kaloba, Cipangano Cakale?
ubucenjeshi, ukukana lipila umusonko,
ukufufunkanya icuma pa ncito, Kuntendekelo, Ifunde lyalenga cine konse-
amafisakanwa, ukubika ifipe mwishina lyobe konse lyatontelesana pa mashiwi ya bufi mu
mubu cenjeshi elyo no bufufuntungu fyonse cilye ca milandu. Ukubepesha umuntu
ifi kutoba ifunde ilyalenga cine-lubali. atemwa ukulanda ifishili fya cishinka fyonse
Mukulundapo Ifunde liletukanya ukonaula fyalependelwa ku “bunte bwa bufi” ukulosha
umucinshi elyo no bucindami bwa munensu, kwi funde ili. Nga icilye caishiba ukutila
atemwa ukufulunganya bumuntu no bukata kambone alandile ifya bufi, uyu kambone
bwa buko. aalekandwa mu musango balingile
ukakandilamo uyo batweele ku cilye nga
cakutila asangwa no mulandu (Mona
Amalango 19:18-19).

122
 Amalango Yakwa Lesa

356 358
Bushe bukankala nshi buntu Ifunde Mulimo nshi untu abena Kristu bakwata
lyalenga cine konse-konse lya kwata mu ukufumina muli ili funde lyalenga cine
Cipango Cipya? konse-konse?

Yesu Kristu aalandile ukulosha pali ili funde Umwina Kristu uuli onse alingile ukupeela
imiku iingi mu micitile iyaleka-lekana. ubunte bwa cishinka ukupitila mukucetekela
Acibikile apabuta ukutila ukutoba ili funde imbila-nsuma, ukusabankanya elyo no
mibeele iyabiipa iikowesha umuntunse kucita ukulingana ne landwe.
(mona Mateo 15:18-20 nga icakum
wenako). 359
Bushe amafunde yalenga Pabula elyo na
357 Ikumi limo ni yesa?
Bushe ili funde ilyalenga cine konse-
konse lipilibula finshi kuli ifwe lelo? “Wilakumbwa ng 'anda ya mubiyo.
Wilakumbwa muka mubiyo, nangu
Ilelo, ubupilibulo bwa ili funde bwalicila mubomfi wakwe Umwaume, nangu
napafyo cali kale-imicitile ne nsoselo sha nicishiko wakwe, nangu ni ngombe yakwe,
bufi. Ubufi, Icishinka icishapwililika, nangu nimpunda yakwe, nangu conse ica
insoselo atemwa amalyashi ayalolele muku mubiyo”.
fisa icishinka, ukonaula ishina lya munobe
kufyabufi fyonse ifi kutoba kwe funde ilya 360
cine konse-konse. Ukuyuumfwa Mulandu nshi Ifunde lya pabula elyo na
nokusongelekanya, bukamfutu nabu bumbi ilya Ikumi limo fibikilwa capamo nga
munda, ukusabankanya ifyakwelenganya Ifunde limo?
fye, ukonaula ishina elyo no kupumya
Aya amafune yabili ayakulekelesha pa
umubiyo yonse mibeele ya bufi umuntu onse
mafunde yonse ikumi limo yalisuntinkana
alingile ukuba uwa cishinka kabili
nganshi mufyo yasosapo. E mulandu wine
umufuma-cumi. Imicitile yesu mu ncende
yapendwa kwati lifunde limo fye.
twikala elyona mu makwebo yesu filingile
Aya mafunde yabili yalilembwa mu misango
ukutungululwa na ili funde.
iyaleka-lekana mu Baibele. Ukufuma 20:17
kwalanda pa nganda yamubiyo intanshi,
elyo Amalango 5:21 yena yatendekelako na
muka mubiyo.

123
 Amalango Yakwa Lesa

361 363
Bushe amafunde yalenga Pabula na Bushe bukankala nshi bwaba mwi funde
Ikumilimo yalola mwi? lyalenga pabula ne lyalenga ikumi limo
mu cipingo cipya?
Ishinte lya mafunde aya yabili lishiwi
lyakutila: “wilakumbwa”. Ici tacilepilibula Ulunkumbwa lwa lubembu nga taluleshiwe,
ukuti Umuntu teti akabile icintu nakalya, lelo luli no kubikwa mu micitile mu nshita fye
ulubembu lunkumbwa pali muka mubiyo inono. Ifitumbukamo fyalilondololwa muli
elyo nafyonse ifyo akwata, elwabindwa. Yakobo 1:15: “E lyo ulunkumbwa ilyo
Nga cakutila ulu lunkumbwa lwaba pa fintu lwaimita lufyalo lubembu, no lubembu ilyo
ifisuma kabili ifi kankala ifya mubiyo, ninshi lwakula lufyale mfwa”.
lwaba lunkumbwa lwa lubembu. Ukukabila Abena Galatia 5:19-25 yalanga ifyo
ifintu kuti kwafyala ukufunuka no ifyalunkumbwa fya lubembu fitwala ku
lunkumbwa, elyo kuti kwaleta na akalumwa. micitile ya lubembu lyi yalondololwa ukuti
“imilimo ya bumubili”. Baibele yakanya ifi
362 fintu fyalunkumbwa mwi shiwi lya kuti
Bushe bukankala nshi bwaba mwi funde “ukuteko mutima”. Uku kulasokololwa mu
lyalenga pabula ne lyalenga ikumi limo kunashako no kuitalushako.
mu Cipingo ca kale?
“Lelo imilimo ya bumubili ili pa mbilibili, ni iyi,
Ulukuta fye ku kutendeka kwa nshita ubulalelale, ukukowela, bucilende, ukupepo
kasebanya alafwayo kutunka abantunse tulubi, ubuloshi, ulupato, ifikansa, akalumwa,
icipyu, akafindwe, akapatulula, bucaibela,
ukubembuka ukupitila mu kushilimusha
akaso, ukukolwakolwa, iciwowo, ne
muli bene ubukabilo no lunkumbwa lwa fyalingana nefi; ndemwebela libela, ifyo
fintu fyaleshiwa. namwebele kale, nati, abatecite fyabe fi
Icipingo ca kale calanda pa cilangilio ca fintu tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa. Lelo
fyabipa fyatumbwike mu kukabila kwa ifisabo fya mupashi kutemwa, ukusekelela,
umutende, ukutekanya, icongwe, ubusuma,
mfumu Dabidi kwa mukashi wa icishinka, ukunakilila, ukuteko mutima takuli
mwinamupalamano wakwe. Ubu bukabilo mbela yakupinkana na bacite fi. Awe aba kwa
bwamutwele ku bufi, ku kucito bucende, Kristu Yesu nabatanika bumubili pamo ne fya
kabili na ku kwipaya (2 Samwele :11). mufimbila ne fya lunkumbwa fya buko. Nga
tuli aba mweo ku mupashi twendele mu
mupashi” (Abena Galatia 5:19-25).

124
 Amalango Yakwa Lesa

364
Bushe amafunde yalenga pabula ne
kumi limo yapilibula nshi kuli ifwe ilelo?

Amafunde yalenga pabula ne kumi limo

yapela umuntunse umulimo wa kulola pa lwa
kubita kwa mitima yabo. Balingile
ukulwisha ukutunkwa ku micitile ya
lubembu.

“Nga bana ba cumfwila, mwilaicita nge fya

lunkumbwa fya kale ifya mu nshita
yakukanaishiba kwenu; lelo filya uwamwitile
aba uwashila, e fyo na imwe mube abashila
mu mibele yenu yonse” (1 Petro 1:14-15).

125
126
ULUKUTA LWA
KWA
YESU KRISTU

127
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

365 atemwa ulukuta lwa bakatolika.

Bushe mukusosa fye, ishiwi lyakuti 'Denomination', lishiwi lya cingeleshi
ulukuta lya lola mwisa? lyafuma mwi shiwi lya cilatini
“denomination”, (emukutila “icishibilo”,
Ishiwi lya kuti “Ulukuta” lyaba no bupilibulo atemwa “ishina”, kabili lishiwi lyabulamo
butatu mu kubomfwa mu bwingi. Ku lubali ubupingushi ilimininako icilonganino ca
lumo, libomfiwa mu kukumya ku ncende ya bamapepo.
kupepelamo ya bena Kristu (Calici ya mu
ncende imo, nge cilangililo) umo abatetekela 366
balongana mu mapepo ya mushilo. Bushe ishiwi lya kuti “ulukuta” lipilibula
Ubupilibulo bumbi bwa “lukuta” bwakumya nshi mu kukumya ku citetekelo?
ku cilonganino caba mu ncende imo.
Ukucilapo, ishiwi lya kuti “lukuta” kuti Mu kukumya ku citetekelo Ishiwi lya kuti
lyabomfiwa mu kukumya ku kulongana kwa “Ulukuta” talipilibulafye ku cikuulwa ce
bena Kristu (mukuta shalekanalekana), nge calici, lelo ku cilonganino icaba no mulimo
cilangililo, ulukuta lwa batumikishi bapya wa kupela ipusukilo muli Kristu bantuunse.

128
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

Abo ababa mu lukuta balitwa ku kuba mwi 368

senge pamo na Lesa. N'ani apangile ulukuta?
Ukucilapo, “ulukuta” lwimininako isenge lya
batetekela pamo na Lesa wabamo batatu Yesu Kristu e wapangile ulukuta. Wene
lyabako libela pali ino nshita, umo wene taashile fye ifipope, lelo apangile ne
apilibukila ku batetekela, aba mupela cilonganino ca kupela ipusukilo, ici lukuta
ukushinshimuna na malumbo, mu cebo na lwakwe. Eico lwafuma ku mwana wa kwa
mu nsakalamenta. Mu lukuta, abatetekela Lesa uwaishile pano isonde no kubomba
baliba mwi senge lya umo no mubiye. pakati ka bantunse ngo muntu wine: Wene
Umweo wa lukuta walosha pa mapepo ya aitile abantunse ukumukonka nga basambi
mushilo. bakwe, alibilile, alicitile ifisungusho,
alilekelele imembu, kabili alaile no kutuma
367 umupashi wa mushilo.
Bushe ulukuta lwalilinga? Ubuntu ne micitile ifya kwa Yesu Kristu fintu
ifikankala ififwaikwa mu kubapo kwa lukuta.
Ee, ulukuta lwalilinga mu kubo mwina
Kristu, pantu emo tuumfwa icebo ca kwa 369
Lesa, ukupokelela amasakalamenta, no kuba Bushe “umutwe” wa lukuta lwa kwa
mwi senge pamo na Lesa kabili na umo no Yesu Kristu n'ani?
mubiye. Nge cintu cimo, fyonse ifi fikankala
pa kusange pusukilo. Ukwabula ulukuta ici Yesu Kristu e “mutwe” wa lukuta lwakwe.
tacingafikililishiwa ku bantunse.
"Ipusukilo: moneni amepusho yalenga 243
na 248.

129
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

370 §Aletele ilambo lyakwe palicisano

Milimo nshi yaba mu lukuta lwa kwa musuma (Mateo 27:50),
Yesu Kristu? §Abukile ku bafwa pe pasaka (Mateo 28:1
no kuya pa nshi),
Ulukuta lwa kwa Yesu Kristu lwaba ne §Apele abatumikishi umulimo wa kubile
mulimo shibili. Uwakubalilapo wa kulenga mbila nsuma no kubatisha mwi shina lya
ipusukilo ne senge lya muyayaya pamo na kwa Tata, Mwana, no Mupashi wa
Lesa ukupelwa ku bantunse. Umulimo wa Mushilo (Mateo 28:19-20),
bubili wa kuleka abantunse ukupe'la §Atumine Umupashi wa mushilo pa
ukushinshimuna na malumbo kuli Lesa. bushiku bwa Pentekoste (Imilimo ya
batumwa 2:1 no kuya pa nshi).
371
Bushe paba ubupusano pakati ka lukuta 373
lwa kwa Yesu Kristu no lukuta lwa Bushe mu cipingo ca kale mwaba
Batumikishi Bapya? ifyakumya ku lukutu lwa kwa Yesu
Kristu?
Ee, paba ubupusano. Ulukuta lwa kwa Yesu
Kristu lumo lulasokololwa mu misango Ee, mu cipingo ca kale mwaba ifyakumya ku
yalekanalekana ne fipimo fyalekanalekana lukuta lwa kwa Kristu, nge cilangililo:
mu lukuta lwa batumikishi. Bapya na mu § Icibwato: emo Noah no lupwa lwakwe
nkuta shimbi isha bena Kristu. bapuswike ku lyeshi likalamba. Icibwato
"
Moneni na mu lipusho lyalenga 386
cabombele ukupususha Noah no lupwa
372 lwakwe. Mu musango umo wine,
ulukuta lwa kwa Kristu lulabomba
Ni mu micitile nshi Yesu Kristu apangile
ulukuta lwakwe? ukupususha uwalubembu (1 Petro 3:20-
21).
Yesu Kristu apangile ulukuta ukupitila mu § Amafunde ikumi limo ayo Mose
micitile ikankala iyi yakonkapo: Wene: apokelele palupili lwa Sinai: Umu e mo
§ Alongenye abasambi (Marko 1:16 no ukufwaya kwa kwa Lesa kwali ukwa
kuya pa nshi), kumonekela. Kwabililwe ku bena Israele
§ Abalile pa bufumu bwa kwa Lesa (Marko abalongene ukupitila muli Mose,
1:14-15. umubonfi wa kwa Lesa. Mu lukuta lwa
§ Abalile abatumikishi (Luka 6:12-16), kwa Kristu, ukufwaya kwa mushilo
§ Apangile icifulo ca kwa Petro (Mateo kulabilwa ku bantu abalongana, ici
cilonganino, ukupitila mu kubila kwa
16:18),
mbila nsuma.
§ Asefeshe umulalilo wa mushilo umuku
wa kubalilapo (Mateo 26:20-29),

130
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

374 muntu wine wine, wene aculile ku nsala ne

Bushe ulukuta lwa kwa Yesu Kristu cilaka, nge cilangililo, ngefyo abantu bambi
lwalondololwa shani mu cipingo cipya? bacula (Yohane 4:7).
Im i b e l e y a mu s h i l o y a k w a Ye s u
Icipingo cipya cilabomfya ifipasho ne tayalemoneka, lelo imibele ya buntunse
filangililo mu kulondolola pa mibele ya bwakwe yalemoneka.
lukuta lwa kwa Yesu Kristu. “Umubili wakwa Cimo cine no lukuta lwakwe: lwaba no lubali
Kristu” e umo pa fipasho fikankala ifya lushimoneka elyo no lubali lumoneka. Nge
lu kut a . Mu c ip asho i c i, u lu kut a mibele ibili ya kwa Yesu Kristu, imibele ibili
lwapalanishiwa ku mubili: “ne filundwa iyi nayo yalyuminkana capamo.
fyonse tafyaba no mulimo umo wine; e fyo,
nelyo twaba bengi, tuli mubili umo muli "
Imibele ibili ya kwa Kristu: moneni
Kristu” (Abena Roma 12:4,5). ilipusho lyalenga 103.

375 377
Bushe ni mu musango nshi tumwenamo
Bushe icipasho ca mubili wa kwa Kristu
ulubali lushimoneka lwa lukuta lwa kwa
cipilibula nshi?
Yesu Kristu?
Icipasho ca mubili wa kwa Kristu cakumya
Mu f i ntu f i mbi tu l am on a u lu b a l i
kuli bonse aba kwa Yesu Kristu pantu
lushimoneka lwa lukuta mu maka yaluko aye
balibatishiwa, balatetekela muli wene, kabili
pusukilo. Aya tayamoneka ku bantunse lelo
bamulumbula nga shikulwibo. Nge fyo
yeshibikwa fye mu citetekelo.
ifilundwa fya mubili fyaba mu mubili umo, e
fyo ababatishiwa bonse baba mu lukuta lwa
Nge cilangililo, tulamona amaka ye pusukilo:
kwa Yesu Kristu.
§ Ilyo Lesa alekelela imembu,
376 § Ilyo ulubembu lwa kubalilapo lusambwa
Bushe kupalana nshi kwaba pa kati ka ukupitila mu lubatisho,
lukuta ne mibele ya kwa Yesu Kristu? § Ilyo Lesa ape'la ica bupe ca mupashi wa
mushilo,
Yesu Kristu aba ne mibele ibili. Na yo ine § Ilyo umubili no mulopa wa kwa Kristu
ilamoneka mu lukuta. Lyonse ilyo tulanda pa fipe'lwa mu mulalilo wa mushilo,
mibele ibili ya kwa Yesu, tulosha mu kuti Yesu § Ilyo amasakalamenta yape'lwa ku bafwa.
Kristu ni Lesa wine wine kabili muntu wine § Ilyo imicitile ye palo icitwa (nge
wine pa nshita imo ine. Ici kuti camoneka na cilangililo, ukukosha, ukusuba, na fimbi
mu filangililo fya mweo wakwe: Ilyo po),
abushishe uwafwile lasaro, wene acitile fi nga § Ilyo Lesa abomba ukupitila mu fyebo fya
Lesa wine wine (Yohane 11:43-47). Ngo bantu mu kushimikila kwa cebo,

131
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

§Ilyo ipalo lya kwa Lesa libikwa pa ca mupashi wa mushilo

cilonganino. §Ilyo bakapyunga babile cebo
§Ilyo abantu bapepa
378 §Ilyo imilimo ya nkumbu icitwa
Bushe ni mu musango nshi tumwenamo
ulubali lumoneka lwa lukuta lwa kwa 379
YESU KRISTU? Bushe ulubali lushimoneka lwa lukuta
lwa kwa Yesu Kristu lwalifikapo?
Mu fintu fimbi, tulamona ulubali lumoneka
lwa lukuta ilyo abantu babomba mu lukuta. Ee, ulubali lushimoneka lwa lukuta lwa kwa
Ici cimoneka, nge cilangililo, Yesu Kristu lwalifikapo. Muli uyu musango
§ Ilyo abantu balumbula YESU KRISTU lwalingana ne mibele ya mushilo ya kwa Yesu
§ Ilyo amapepo ya mushilo yasefiwa Kristu. Ubukulu, icipimo, no kufikapo ifya
§ Ilyo amenshi yapalwa pa mulandu wa l u k u t a l w a k w a Ye s u K r i s t u
lubatisho nelyo ulubatisho lucitwa tafingelenganishiwa kuli fwe bantunse kabili
§ Ilyo bakapyunga bapaála umukate ne tafishibikwa umupwilapo ku batetekela.
waini pa mulandu wa mulalilo wa
mushilo kabili nelyo bapéla umulalilo wa
mushilo
§ Ilyo abatumikishi batambalike minwe
yabo pabatetekela no kupela icikakatiko

132
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

380 382
Bushe ulubali lumoneka lwa lukuta lwa Bushe tulosha mwi ilyo tulanda pali
kwa Yesu Kristu lwalifikapo? “buumo bwa lukuta lwa kwa Yesu
Kristu”?
Iyo, ulubali lumoneka lwa lukuta lwa kwa
Yesu Kristu talwafikapo. Nakuba, abantu Ulukuta lwaba lumo pantu kwaba fye Lesa
babomba mukati ka lukuta tabalanga lyonse umo. Ulukuta lupela bunte bwa buumo bwa
ukutemwa, inkumbu, icishinka, no luse lwa kwa Lesa, Tata, mwana, no mupashi wa
kwa Yesu. mushilo, uubomba mukati ka luko. Yesu
Ulukuta lutungululwa ku bantunse alanda maka maka pali buumo bwa
ababembu ababa abakuluba. E mulandu bamukonka nefyo batemwana nge fishibilo
wine ifilubo fimo fine, ukubulilwa, fya abo baba abakwe. Ni mu nshila iyi e mo
ukukanaololoka kwaba mu bantunse bonse imibele yakwa Lesa isokololwa mu lukuta:
filasangwa nafyo mu lukuta. “Lesa Kutemwa; no waikala mu kutemwa
Apa e po ulubali lumoneka lwa lukuta aikala muli Lesa, na Lesa muli wene”(1
lwapusana apakalamba ku mibele ya buntu Yohane 4:16)
yakwa Yesu. Mu kupusana ku lubali "Lesa wabamo batatu: Moneni ilipusho
lyalenga 61 no kufika panshi.
lumoneka lwa lukuta, ulwapelelwa, Yesu
Kristu ali uwafikapo kabili uwabulo lubembu 381
mu mibele yakwe ya buntunse.
Bushe tupilibula nshi ilyo tulanda pa
381 “Kushila kwa lukuta lwa kwa Yesu
Kristu”?
Bushe fishibilo nshi fyaba mu lukuta lwa
kwa Yesu Kristu?
Ulukuta lwa mushilo pantu Lesa wabamo
batatu wa mushilo. Wene alabomba mu cebo
Ulukuta lwa kwa Kristu- ku lubali lumoneka
na mu nsakalamenta mu lukuta lwa kwa
lwa luko no lubali lushimoneka lwine- lwaba
Kristu.
ne fishibilo fine ifi: buumo, ukushila, lwe
sonde lyonse, kabili lwa butumikishi. 384
Ifishibilo ifi fya lukuta fiitwa “notae Bushe tupilibula nshi ilyo tulanda ukuti
ecclesiae.” “Ulukuta lwa kwa Yesu Kristu lwaba
konse konse”?

Ulukuta lwa kwa Kristu lwaba konse konse

pantu Lesa wa bantunse bonse, abamweo na
bafwa bene. Takwaba imipaka mu kubila kwa
mbila nsuma.

133
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

385 387
Bushe tupilibula nshi ilyo tulanda ukuti Ni ncito nshi shifikilishiwa mu mulimo
“Ulukuta kwa Yesu Kristu lwa wa kwa shikulu uwa kulubula?
butumikishi”?
Mu mulimo wa kwa shikulu uwa kulubula,
Ulukuta lwa butumikishi pantu isambilisho Yesu Kristu alapekanya icilonganino cakwe
lya batumikishi lilabilwamo kabili ica kwa nabwinga palwa kubwela kwakwe
bukapyunga bwa butumikishi kuleisa ukupitila mu Batumikishi. Ilelo ishi
bulabombelamo. ncito shilafikishiwa ku Batumikishi
ababomba mu lukuta lwa Batumikishi Bapya.
386 "Ukupekanya icilonganino ca kwa
Bushe imibele iyi ine ya lukuta lwa kwa nabwinga: moneni amepusho yalenga 214,
Yesu Kristu isokololwa kwi? 402, 562 no kuya panshi.

Imibele iyi ine ya lukuta lwa kwa Yesu Kristu

388
buumo, ukushila, ukubesonde lyonse, no Ni lilali ulukuta lwa kwa Yesu Kristu
lwamoneke?
butumikishi ilasokololwa mu nshila
s h a l e k an a l e k an a k abi l i n o bu ku lu
Ulukuta lwa kwa Yesu Kristu lwabalilepo
bwapusanapusana mu nkuta sha bena Kristu
ukumoneka pa pentekoste ilyo umupashi wa
shalekanalekana. Ifishibilo ifi fya lukuta lwa
mushilo wapongolweke. Umutumikishi
kwa Yesu Kristu filasokololwa apabuta uko
Petro alishimikile, kabili abantu ukufika ku
ab atu m i k i s h i b ab omb e l a : b a l ap e l a
mpendwa ya 3,000 balitetekele. Bailengele
amasakalamenta yatatu ku bamweo na bafwa
u k u b at i s h i w a , mu k u b a p a m o n a
kabili balabila icebo ca kwa Lesa mu
Batumikishi, e bapangile ulukuta lwa bena
kukonkomesha pa kubwela kwa kwa Kristu
Kristu lwa kubalilapo. Ici cacitike mu
kuli no kwisa. E mo umulimo wa kwa Shikulu
Yerusalemu.
wa kulubula wabikwa.
Ishiwi lya kuti “umulimo wa kwa shikulu 390
uwa kulubula” lyaumfwikwa mu bwingi
Bushe abena Kristu ba kubalilapo
ukukumya ku micitile ya kwa Yesu ya baishibikwe shani?
kupususha, iyapwishiwa ka le. Ilyo
yabomfiwa apa, yakumya ku lubali lwa Abena Kristu ba kubalilapo “balecincila
lukuta umo abatumikishi babomba ukupela mukusambilisha kwa batumwa na mwi
ifya bupe ifi fye pusukilo ifibomba mu senge, kabili mu kumokaulo mukate na mu
kupekanya abantanshi, nabwinga wa kwa mapepo” (Imilimo ya batumwa 2:42). Ici
Kristu. cikankala nganshi ku lukuta lwa kwa Yesu
Kristu.

134
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

390 392
Ni kwi twingasambilila pa fya Ni kwi uko abatumikishi basalangenye
kulunduluka fikankala fya filonganino imbila nsuma?
fya kubalilapo?
Mu kufikisha ukutuma kukalamba uko Yesu
Kuti twaishiba pa lwa kulunduluka kwa Kristu abapele – ukwa kusambilisha no
filonganino fya kubalilapo ukufuma mu kubatisha imitundu yonse – abatumikishi
cipingo cipya, mu citabo ca milimo ya b ab omb ele mu f itungu f yapus ana.
batumwa na mu makalata ya batumikishi. Abatumikishi petro na yakobo babalilepo
ukubile mbila nsuma pa kati ka ba yuda, ilyo
391 abatumikishi Paulo na Barnaba baile ku
Bushe ulukuta lwa kwa Yesu Kristu mitundu ya bena fyalo mu citungu ca
lwalundulwike shani? Mediterranean. Imbila nsuma yasalangene
ukufika ku Asia na Afrika. Ifilonganino
Panuma ya pentekoste, ilyo umupashi wa fyaishilebako mu Egupto, Turkey, Italia,
mushilo waitilwe pa batetekela, ulukuta lwa Libya, Macedonia, Syria, na Cyprus.
kwa Yesu Kristu lwatwalilile ukulunduluka. "Ukutuma Kukalamba: Moneni amepusho
Abatumikishi na bakapyunga bambi 159, 434, 486.
batendeke ukubombamo imbila nsuma
yalibililwe na masakalamenta yalipelwe, 393
ifilonganino fyaishilebako mu bufumu bwa Bushe umulimo wabo wakutumwa
bena Roma monse. Ubwina Kristu watwalilile shani?
bwatendeke ukusalangana pa kati ka bayuda
na bena fyalo bene. Ab a t u m i k i s h i b a i s e n d e l e a m a f y a ,
Mu nshita ya bena Kristu bakubalilapo, ifyakucucutika, na macushi mu kupyungila
ubufumu bwa bena Roma e maka yatekele Kristu. Umutumikishi Paulo alondolola ifyo
isonde lyonse. Bwalundileko icitungu conse apitilemo muli 2 Abena Korinti 11:25-28:
ca Mediterranean ukufika na ku ncende ya “Imiku itatu napuminwe ku nkonto, umuku
pakati ka kabanga. Ubufumu bwa bena umo napolelwe amabwe, imiku itatu
Roma, ne misebo isuma iyakumbinkana nalibunshiwe, ubushiku bumo na kasuba
kabili no mutundu waishibikwe kuli bonse nasensenwininwe mwitenga lya bemba; mu
wa ci Giriki (elyo na Latini), bwaliletele nyendo libili libili, mu masanso ku mimana,
ishuko likalamba lya kusalangashe mbila mu masanso ku fipondo, mu masanso mu
nsuma. lupwa lwandi aba Yuda, mu masanso mu
benafyalo, mu masanso mu mushi, mu
masanso mu matololo, mu masanso kuli
bemba, mu masanso ku ba bwananyina ba
bufi, mu kucucutika no kucululuka, mu

135
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

kulolo bushiku libili, libili, mu nsala ne Abantu abacula atemwa ukupita mu mfwa ya
cilaka, mu kubulo kulya libili libili, mu lukakala pa mulandu wa citetekelo cabo
mpepo no bwamba. Kabili, pamo ne fi, pabo beetwa ukuba “ba martyr”. Icilangililo ni
kupamfya kuli ine akasuba na kasuba, Dikoni Stefano, uwapolelwe amabwe ukufika
ukusakamane nkuta shonse.” ku mfwa pa mulandu wa kulumbula Yesu
Abatetekele abengi balifulumwike ukufuma Kristu. Ifyo apolelwe amabwe fyalembwa mu
mu Yerusalemu pa mulandu waku pakaswa milimo ya batumwa 7.
kuntu bapitilemo (Imilimo ya Batumwa
8:1, 11:19). Na mu ncende shipya bailemo 395
basambilishe abantu palwa citetekelo ca Finshi fyacitike panuma ya kufwa kwa
bwina Kristu kabili babilile icebo cakwa Batumikishi ba kubalilapo?
shikulu, nge cilangililo, Filipi, mu musumba
ukalamba wa ku Samaria. Panuma ya kufwa kwa Batumikishi
Ishiwi lya kuti “mission” lyafuma mu ci latini bakubalilapo, bukapyunga ubo Yesu
kabili lipilibula ukuti “umulimo” atemwa abikilemo ukupela amasakalamenta,
“ukutumwa.” Ishiwi ili lilabomfiwa mu ukulekelela imembu, no kubile mbila nsuma
kulanda pa kuipela ukongola abashili bena tabwalimo bakubomba. E calengele ukuti
Kristu ku citetekelo ca bwino Kristu ku mbila ukupelwa kwa cabupe ca mupashi wa
nsuma. mushilo kuleke ukucitika. Takwali no kupela
kwa fyabupe fya bukapyunga fimbi ifyali no
394 kufuma ku Batumikishi. Lelo imbila nsuma
Finshi fyalembwa pa lwa kupwa kwa yatwalilile ukusalanganishiwa. Abantu
Batumikishi bakubalilapo? abaletetekela batwalilile ukutwala imbila
nsuma no bwina Kristu mu ncende sha kutali
Kwaba fye ifinono fishaumfwika bwino no kutali.
ifyalembwa pali uyu mulandu mu cipingo ca
mushilo. Mu malembo yambi aya mu Baibele
396
tulasambilila ukuti abatumikishi abengi Bushe ba membala ba mufilonganino fya
bafwile imfwa ya bumfwila – Lesa. bena Kristu fya kubalilapo baikele shani?
Umutumi k ishi Yohane na ka limo e
wabombele inshita ntali pa Batumikishi Ba membala ba mufilonganino fya bena
bonse panuma ya konaulwa kwe tempele mu Kristu fya kubalilapo balecushiwa nga
Yelusalemu (mu mwaka 70 wakubapo kwa bacisanguka mu mitundu ya bena fyalo
mulubushi) wene aikele mu Asia munono pantu tabalepepa utumilungu uto abantu
kabili abombele nganshi mucilonganino ca batetekelemo. Abena Kristu balebatunganya
bena Efese. ukuti balelenga ifilimwa ukukanamena,
Ishiwi lya kuti “martyr” lyafuma mwi shiwi ifinkukuma, na malyeshi – ifyalelenga ukuti
lya cigriki ilya “martys” e mukutila “inte”. babacushe. Bakateka ba bena Roma baeseshe

136
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

ukupwisha ubwina Kristu. Ukucushiwa kwa mibele ibili ya kwa Yesu Kristu
bena Kristu kwatendeke mu mwaka 64 mu fyalipangilwe no kubilwa nge
nshiku shakubapo kwa mulubushi mu fyakukonka mu citetekelo ca bwina
buteko bwa kwa kateka wa bena Roma we Kristu.
shina lya Nero. §Bu Lesa butatu: moneni amepusho 61
nokuya panshi.
397 §Ifyabusumino fya Lukuta lwa
Bushe ulukuta lwa kwa Yesu Kristu kubalilapo: moneni amepusho 33 no
lwalitwalilile ukukula? kuya pa nshi.
§Icilye: moneni ubulondoloshi neli lipusho
Ee, na panuma ya kufwa kwa Batumikishi
33.
bakubalilapo kabili nelyo abena Kristu
balecushiwa, ulukuta lwalikulile. Abantu 399
a b a t e t e k e l e m u l i Ye s u K r i s t u n o
Ni lilali ulukuta lwa kwa Kristu
kumulumbula nga shikulu wabo balipokelele
lwapokelele abatumikishi na kabili?
insakalamenta ya lubatisho lwa mushilo ku
menshi; e ico kanshi balibikilwe mu mubili
Panuma ya kufwa kwa Batumikishi
wa kwa Kristu. Muli uyu musango ulukuta
bakubalilapo, takwali abali pali bukapyunga
lwa kwa Yesu Kristu lwalisalangene mwi
bwa butumikishi. Ubutumikishi bwene
Sonde lyonse
bwalitwalilile ukubapo ukwabulo kucinja,
"Umubili wa kwa Kristu: moneni amepusho nakalya. Mu mwaka wa 1832, Lesa abikile na
374 na 375. kabili abakubomba bukapyunga ubu.

398 400
Bushe isambilisho lya bwina Kristu Bushe ukubomba na kabili kwa
lyalundulwike shani?
Butumikishi kwaishile shani?

Ukulolela ukubwela bwangu kwa kwa Kristu

Abatetekela mu nkuta shalekanalekana mu
kwatendeke ukushibantukila mu
England, Scotland, na Germani balepepa no
kushimikila. Ukutetekela mu mweo no
kucetekela ukuti umupashi wa mushilo
mulimo wa kwa mwana Lesa, mu mfwa no
wingabomba na kabili mu maka yakalamba
kubùka kwakwe, kwena kwali ukwa mweo.
yamo yene nga mu nshita ya Batumikishi
bakubalilapo. Kwali no kulolela ukuti Lesa ali
§Mu kusanikilwa ku mupashi wa mushilo,
no kutuma na kabili abatumikishi.
ifyabusumino fya bena Kristu
Mukulekelesha, mu mwaka wa 1832, umuntu
b a kub a l i l ap o f y a l i l e mb elwe mu
watetekele mu musumba wa London uwe
kulongana kwa lukuta kwaleitwa “ifilye”,
shina lya John Bate Cardale alitilwe kuli
ifisambilisho fya bu Lesa butatu ne
bukapyunga bwa Butumikishi ku mupashi

137
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

wa mushilo, no kubikwa umutumikishi kuli lyonse, ukubila ukulekelela kwa membu,

Henry Drummond. Pa bushiku bwa ukupéla amasakalamenta ku ba mweo na
Kristmasi mu mwaka wa 1832 John Bate bafwa, no kusuba bakapyunga. E ico kanshi
Cardale abalilepo ukubomba umulimo wa icilonganino ca kwa nabwinga
bukapyunga bwakwe ngo mutumikishi, uwa cilalonganishiwa no kupekanishiwa pa lwa
kusuba. kubwela kwa kwa Kristu ukupitila mu
" Ukulumbula: moneni ubulondoloshi bwa milimo ya batumikishi.
lipusho 36. "Ubutumikishi: moneni amepusho 413, 424
no kuya panshi, 433 no kuya panshi, 453 no
401 kuya panshi.
Bushe ici calolele mwi ku lukuta lwa kwa
Kristu? 403
Bushe ni kwi uko Abatumikishi babomba
Mu kwita na kabili kwa Batumikishi kwali na nomba?
k abi l i ab a l i p a l i bu k apy u ng a bw a
butumikishi mu lukuta lwa kwa Kristu. Abatumikishi balabomba mu lukuta lwa
Bukapyunga bwaba na maka ya kupéla batumikishi bapya. Lelo, ubutumikishi
amasakalamenta yonse bulalenga tabwape'lwa fye ku lukuta batumikishi bapya,
ukushininkisha palwa kubwela bwangu kwa lelo ku lukuta lonse lwa kwa Yesu Kristu.
kwa Kristu ukuba ukwa mweo, kabili Ubutumikishi bwatumwa ku kubomba mu
bulapekanya icilonganino ca kwa nabwinga filundwa fyonse fya lukuta. Abatumikishi
pali ici cili no kucitika, kabili bulabomba nge balitumwa ku mitundu yonse. Balafikisha
fyo cali pa kutendeka kwa lukuta lwa kwa uku kutumwa ukupitila mu kupange
Kristu: icabupe ca mupashi wa mushilo filonganino ukushinguluke sonde lyonse, no
calipélwa na kabili. Ukucilapo, ukulekelela kutungulula abatetekela kuli Yesu Kristu.
kwa membu kulabilwa na kabili ku
Batumikishi. Ukusuba na ko kulacitwa na
404
kabili. Ni bani bapela amasakalamenta mu
lukuta lwa kwa Kristu?
402
Bushe Abatumikishi babomba ncito nshi Ukupela amasakalamenta yonse – ulubatisho
mu lukuta lwa kwa Kristu? lwa mushilo ku menshi, umulalilo wa
mushilo, ne cikakatiko ca mupashi wa
Yesu Kristu alatungulula ulukuta lwakwe. mushilo – kwabikwa muli bukapyunga bwa
Ab omf ya ab atumi k ishi u kucite ci. Butumikishi. Abatumikishi balapela
Bukapyunga bwa butumikishi e bwabalilapo amasakalamenta na ku bafwa.
mu lukuta, E bukapyunga Yesu abikilepo Abatumikishi e bapéla fye umupashi wa
umwine. Incito shikankala sha batumikishi mushilo. Mu lukuta lwa Batumikishi bapya,
shabamo ukubile mbila nsuma mwi sonde umulalilo wa mushilo no lubatisho lwa

138
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

mushilo ku menshi filapélwa ukupitila muli no kukwato bunte bwa kwa Yesu”
bakapyunga bashimapepo mu kutumwa ku (Ukusokolola 12:13, 17).
Batumikishi.
406
Ulubatisho lwa mushilo ku menshi
Bushe abantu bonse ababatishiwa baba
lwalipélwa ku lukuta lonse: konse uko
mu lukuta lwa kwa Yesu Kristu?
ukubatisha kucitwa ku menshi mwi shina lya
kwa Lesa, Tata, Mwana, no mupashi wa
Abantu bonse abatetekela muli Yesu Kristu
mushilo, abantu abatetekela balalundwa ku
kabili balalumbula Mwana Lesa nga
lukuta lwa kwa Kristu.
shikulwibo baba cilundwa ca lukuta lwa kwa
§ Amasakalamenta: moneni ilipusho 472 Kristu. Bene balibatishiwa mwi shina lya kwa
§ Icikakatiko ca mupashi wa mushilo: Lesa, Tata, Mwana, no mupashi wa mushilo.
moneni ilipusho 440 Lelo te babatishiwa bonse abatetekela no
kulumbula. Eico, te bonse ababatishiwa
405 ababa mu lukuta lwa kwa Kristu.
Finshi fili no kucitika ku lukuta pa
kubwela kwa Kristu? 407
Mulandu nshi kwabela inkuta sha bena
Pa kubwela kwa kwa Kristu, icilundwa cimo Kristu ishapusana?
ca lukuta icilonganino ca kwa nabwinga
(amabeli) – cili no kwikatwa ukuya kuli Lesa. Ukufula kwa filonganino (inkuta) fya bena
Cili no kuba no “bwinga” mu mulu na Yesu Kristu kwaisa pa mulandu wa kupusana mu
Kristu (Ukusokolola 19:6-7) kwilula imbila nsuma, elyo na pa mulandu
Icilundwa cimbi ca lukuta cikekala pano wa kupusana mu ntambi, imikalile ne
isonde kabili no kuilanga icine mu macushi ntuntuko.
yantu abena Kristu bakashala pano isonde "Ulukuta: moneni ubulondoloshi bwe lipusho
bakapitamo (Ukusokolola 12). 365
"Icilonganino ca kwa nabwinga, ubwinga
bwa mu mulu: moneni amepusho 214, 251, Icintu conse icipangwa na bantunse, mu
402, 562 no kuya pa nshi. bwingi, kuti calondololwa ukuti “Intambi”.
“Aleluya: ico shikulu Lesa wesu wa maka
Abantu ne mitundu baba ne fya ntambi
yonse aleteeka. Tusekelele no kwanga, tupéle fyapusana pa mulandu wa musango
no mucinshi kuli wene: ico bwishile ubwinga bekalilamo, intuntuko yabo, ifyo bapitamo,
bwa mwana wa mpanga, no mukashi wakwe intulo ya bukapepa bwabo ne fikansa fya
naipekanya” (Ukusokolola 19:6-7)
calo, imbela shabo, ifyo batontonkanya pe
“Kabili ilyo icing'wena camwene ukuti
caposelwe pe sonde, calamete umwanakashi sonde ne fyo bashininkisha, na fimbi po.
uwafyele umwana mwaume [………] kabili Ishiwi lya kuti “social” lyafuma mwi shiwi lya
icing'wena cali ne cipyu pa mwanakashi, no cilatini “socius” kabili lipilibula “capamo”,
kuya ku kulwa na basheleko ku bufyashi bwa
“ukuminkana” “ukwafwana”. Tulalibomfya
mwanakashi, ababaka amafunde ya kwa Lesa,

139
 Ulukuta Lwa Kwa Yesu Kristu

ilyo tulefwaya ukulanga ukuti umuntu ukupepa no kulumba kukapelwa kuli Lesa
alyampana na bena mupalamano elyo no umuyayaya.
mushi onse, kabili alasakamana bambi. § Ubufumu bwa mutende: moneni
amepusho 575 no kuya panshi.
408 § Bushimapepo bwa bufumu: moneni
Ni kwi ulukuta lwa kwa Yesu Kristu amepusho 574, 577
lwingasangwa? § Ububumbo bupya: moneni ilipusho 581

Ulukuta lwa kwa Kristu kuti lwasangwa 410

konse uko buumo, ukushila, ukuba isonde Bushe inkuta sha bena Kristu shapusana
lyonse, no butumikishi – nelyo fyaba mu shaba ne cintu icapalana nshi?
musango wapusana – fisangwa.
Ulukuta lwa kwa Kristu lusokololwa apabuta Ifintu fyapalana mu nkuta sha bena Kristu
uko bukapyunga bwa butumikishi, ukupela shapusana lubatisho mwi shina lya kwa Lesa,
amasakalamenta ku ba mweo na bafwa, no Tata, Mwana, na mupashi wa mushilo,
kubila kwa cebo fyaba. E ko umulimo wa ukulumbula Yesu Kristu, no kutetekela muli
kwa shikulu uwa kulubula usokololwa, umo Lesa wabamo batatu.
nabwinga wa kwa Kristu apekanishiwa wa Ukupitila mu babatishiwa abekala icitetekelo
palwa bwinga bwa mu mulu. cabo no kulumbula Kristu nga shikulwibo,
§ Ifishibilo fya lukuta (buumo, ukushila, ulukuta kuti lwaba nge senge lya citetekelo,
ukube sonde lyonse, ubutumikishi): icicetekelo, no kutemwa.
moneni ilipusho 381 no kuya panshi.
§ Umulimo wakwa shikulu uwa
kulubula: moneni amepusho 386 na
387.

409
Finshi fingalandwa pa fili no kwisa ku
lukuta lwa kwa Yesu Kristu?

Pa kubwela kwa kwa Kristu, icilundwa cimo

ca lukuta – icilonganino ca kwa nabwinga –
cili no kuilanga icine mu macushi yakaletwa
kuli uyo umulwani wa bena Kristu. Mu
bufumu bwa mutende ulukuta luli no
kusokololwa ilyo bashimapepo ba bufumu
bakabila imbila nsuma ku bantu bonse
abakaba abamweo. Mu bubumbo bupya

140
BUKAPYUNGA

141
 Bukapyunga

411 lyonse kuli Yesu Kristu na Batumikishi abo

Bushe ishiwi lya kuti “bukapyunga” wene atumine Bukapyunga no butumikishi
twalishiba shani? kanshi fyaba pamo: uko bukapyunga bwa
Butumikishi bubomba, bukapyunga bwa
Mu bwingi, ishiwi lya kuti “bukapyunga” mupashi nabo bulabako.
lyaishibikwa ngo mulimo atemwa icifulo Ishiwi lya kuti “Ubutumikishi” libomfiwa pa
c a b a n e f y a k u c i t a n e n c i t o . Mu kubala mu kukumya kuli bakasesema bonse
matontonkanyo yambi, abo baba muli aba bukapyunga bwa Butumikishi bonse
bukapyunga balipélwa amaka ya kutungulula (“Ubutumikishi” bwalingana na Batumikishi
icilonganino no kupange fyakucita. ba kwa Yesu). Bakapyunga bashimapepo na
badikoni babomba mu kutumwa ku
412
“Batumikishi” kabili babombe milimo ya
Bushe bukapyunga bwa mupashi bwaba b u c e m i , u ku b i l e c e b o, n o ku p é l a
shani?
amasakalamenta.

Bukapyunga bwa mupashi bwabamo amaka, 414

ipálo, no kusangululwa ukupélwa ukupitila Bushe mu cipingo ca kale mwaba
mu kusubwa ukupyungila mu lukuta lwa kwa ifyakumya kuli bukapyunga bwa
Kristu. Bukapyunga bwa mupashi bubomba mupashi?
mu maka ya mupashi wa mushilo.
§ Amaka: moneni ubulondoloshi bwe Mu cipingo ca kale mwaba kabéla ifyakumya
lipusho 415 kuli bukapyunga bwa mupashi mu micitile ya
§ Ukupála no kusangululwa: moneni bashamfumu, bashimapepo, na bakasesema:
amepusho 416 na 417 bashamfumu baleteka, bashimapepo
§ Ukusubwa: moneni amepusho 462 no balepéla ipálo lya kwa Lesa, na bakaselema
kuya panshi. b a l ebi l a u ku f w ay a kw a kw a L e s a .
Bukapyunga ubu bwakumya kuli
413 bu kapyunga bwa mup ashi. Fyons e
Bushe bukapyunga bwa mupashi ifyapangilwe muli bukapyunga mu cipingo
bwafuma kwi? ca kale fyalimonekela muli Wene: Wene ni
mfumu, shimapepo, na kasesema fyonse
Bukapyunga bwa mupashi bwatendeke pa muli umo.
kutumwa kwa kwa Yesu Kristu kuli Lesa,
Wishi. Eico Yesu Kristu e watuminwe kuli 413
Lesa kanshi wene aba na maka, alipalwa, Bushe tulosha mwi ilyo twatila
kabili alisangululwa pa mulandu wa kulubula “ukupélwa amaka” ya bukapyunga bwa
abantunse. Abatumikishi batumwa kuli Yesu mupashi?
Kristu.
Bukapyunga bwa mupashi bwakumikishiwa Bukapyunga bwa mupashi bupélwa ukupitila

142
 Bukapyunga

mu Batumikishi mu kutumwa kuli Yesu 417

Kristu – E ico uwapokelela bukapyunga Bushe tulosha mwi ilyo tutila
a lap okelela icilundwa ca ma ka ya “ukushishisha” pa mulandu wabu
mutumikishi. Wene afwile ukubomfya kapyunga bwa mupashi?
amaka aya mukutumwa ku mutumikishi.
Kapokelela wa bukapyunga kanshi acitila Mu kusuba, kapyunga alapokelela icakaniko
mwi shina lya mutumikishi kabili ca kushila kwa kwa Lesa – bukapyunga bwa
alamwimininako mu mulimo wapélwa muli mushilo, lelo kasenda wa bukapyunga
bukapyunga bulya. Nakuba, umutumikishi e atwalilila ukubo muntu wa lubembu.
utuma bakapyunga, kabili abo batumwa bali Kapyunga kuti acite milimo ya mushilo
no kuisosela, no kushintilila, ku wabatuma. ukupitila mu maka ya mupashi wa mushilo
kabili kuti apyungila Lesa ne cilonganino.
Ifilangililo fya milimo ibombwa ukupitila mu
kupélwa amaka: 418
Ilyo Umutumikishi abila ukulekelela kwa Bushe tulosha mwi ilyo tulanda pa
membu, acite ci mu maka yapélwa pali wene “fyakupyungila” mu lukuta lwa kwa Yesu
kuli Yesu Kristu (moneni ilipusho 424). E Kristu?
mulandu wine umutumikishi abila ukulekelela
kwa membu mu fyebo ifi: “Ndebila kuli imwe
amashiwi ya nsansa: mwi shina lya kwa Uwatetekela onse uwabatishiwa aliitwa
Shikulwifwe Yesu Kristu, umwana wa kwa ukupyungila shikulu mu kutemwa abanabo
Lesa wa mweo, imembu shenu shalekelelwa.” no kulumbula icitetekelo cabo (Yohane
Ilyo kapyunga wa bushimapepo abila
ukulekelela kwa membu, acite ci mu
12:26).
kwimininako umutumikishi. E mulandu wine Ilyo amaka yamo ne milimo imo ibomba
kapyunga wa bushimapepo abila ukulekelela ukuwamina abatetekela bamo mu lukuta lwa
kwa membu mu fyebo ifi: “Mukutumwa ku kwa Yesu Kristu, twaishiba ifi nge
mutumikishi wandi, ndebila kuli imwe
“fyakupyungila”. Ifyakupyungila ifi filapélwa
amashiwi ya nsansa: Mwi shina lya kwa
Shikulwifwe Yesu Kristu, umwana wa kwa konse uko ababatishiwa balumbula
Lesa wa mweo, imembu shenu shalekelelwa.” ukutetekela kwabo muli Yesu Kristu nga
shikulwibo mu cebo na mu kucita.
416
Bushe tulosha mwi ilyo tutila “ukupala” 419
pamulandu wa bukapyunga bwa Bushe ifyakupyungila mu lukuta lwa kwa
mupashi? Yesu Kristu fyapusana shani na
bukapyunga bwa mupashi?
Ukupitila mu kusuba,ifyabupe fyaba muli
kapokelela wa bukapyunga filabushiwa, Ifyakupyungila fyapusana kuli bukapyunga
filakoshiwa, filalundululwa, no kupelwa ku bwa mupashi pantu fipelwa ukwabula
kupyungila shikulu. Ukulundapo, amaka ukusuba.
yambi yalapélwa ukupitila mu kupála.

143
 Bukapyunga

420 421
Bushe ifyakupyungila mu lukuta lwa Bushe ni bukapyunga nshi Yesu Kristu
Batumikishi bapya nafyo filacitwa Apangile?
ukwabula ukusuba?
Yesu Kristu alipéle ku lukuta lwakwe
Ee, if yakupyungila mu lukuta lwa bukapyunga bumo, ubwa butumikishi. Wene
Batumikishi bapya filabombwa ukwabulo apéle amaka, apálile, no kusangulula
kusuba. Nge cilangililo, ukutuma kwa lukuta abatumikishi kabili abapengeshe no Mupashi
mu kusambilisha abaice ne misepela no wa Mushilo: “Ifyo Tata atumine ine, e fyo na
kwimba mu mapepo ya mushilo. ine ndetuma imwe: Kabili ilyo asosele ici,
abaputile umupu, no kutila kuli bene,
Pokeleleni Umupashi wa Mushilo. Nga
mwalekelela imembu sha bamo, ninshi
shikalekelelwa Nga mwasha imembu
shabamo ninshi shaikashiwa” (Yohane
20:21-23). Wene abikile ukupe'la
amasakalamenta mu Batumikishi. Mu
musango uyu ilambo lyakwe lyalipelwa ku
bantunse (Mateo 28:19-20).

144
 Bukapyunga

Amaka ya Batumikishi aya “Kupe'la mu kupela abantu inshila ya kwi lambo

amasakalamenta” yalanga icine ca kuti aletele na kwi pusukilo lyakonkelepo.
Abantumikishi e bo Yesu Kristu atuma Ku
Kupéla amasakalamenta. Nangula te Panuma ya kubùka kwakwe Yesu apéle
masakalamenta yonse ayo Abantumikishi Abatumikishi amaka ya kubila ukulekelela
bapéla abene, amasakalamenta yabapo mu kwa membu. Mu kutumwa kuli Wene bali no
kukumya kuli bukapyunga bwa Batumikishi kupe'la amasakalamenta, ukubile mbila
(Pali uyu mulandu moneni ne lipusho 424).
nsuma, no kupekanya abatetekela pa lwa
422 kubwela kwakwe.
Bushe umulimo wa bukapyaunga bwa 425
Batumikshi watendeke lilali mu lukuta?
Ni Ku maka nshi bakasenda ba
bukapyunga bwa Butumikishi
Umulimo wa bukapyunga bwa batumikishi
babombela?
watendeke pa pentekoste. Bukapyunga
bwine bwalipe'lwe libela kuli Yesu Kristu ku
Abatumikishi balashi bakwa, Yesu Kristu.
Batumikishi bakwe, nakuba.
Babombela mwi shina lyakwe. Wene ape'le
Abatumikishi amaka ya kufikisha incito
“E lyo abalilepo ikumi na babili ukuti
babe nankwe, kabili ukuti abatume ku shaba muli bukapyunga bwakwe, isha
kubila, no kuba na maka ya kufumye bufumu bushimapepo na bukasesema. Bali
fiwa” (Marko 3:14-16). no kuteka kwa kwa Kristu, ukupela ipalo lya
mushilo, no kubile mbila nsuma ya kwa
423 Kristu.
Bushe ishiwi lya kuti Amaka yapélwa pali bukapyunga bwa
“Umutumikishi”lipilibula nshi? Batumikishi yafuma fye kuli Yesu Kristu.
Bukapyunga bwa Batumikishi bwabapo muli
Ishiwi lya kuti “Umutumikishi” lipilibula bucibusa bwa kushintilila umupwilapo muli
ukuti - Kabili lyafuma kwi shiwi “apo'stolos” Wene.
lya cigriki. Abatumikishi balashi bakwa
Yesu. Yesu Kristu auminkenye ukutumwa 426
kwakwe ku kutumwa kwabo. “Ifyo Tata Mashina nshi yaba mu cipingo cipya aya
atumine ine, e fyo na ine ndetuma imwe bukapyunga bwa Butumikishi?
“(Yohane 20:21).
Bukapyunga bwa Butumikishi
424 bwalilondololwa nga “bukapyunga bwa
Kutuma nshi Yesu Kristu apéle ku cipingo cipya”, “bukapyunga bwa Mupashi”,
Batumikishi? “bukapyunga bwa bulungami”, “bukapyunga
bwa kuwikishanya”, kabili “bukapyunga bwa
Abatumikishi batuminwe kuli Yesu Kristu cebo”.

145
 Bukapyunga

427 429
Bushe “bukapyunga bwa cipingo cipya” Bushe “bukapyunga bwa bulungami”
bwapilibula cinshi? bwapilibula cinshi?

Ishina ili lyafuma muli 2 Abena Korinti 3:6 Bukapyunga bwa Butumikishi busambilisha
kabili lyapusanako ku cipingo ca kale, ilyo ukuti abantu bonse balibembuka abakabilo
amalango ya kwa Mose – yapélwe fye ku bena kusenamina kwa kwa Lesa. Ukutetekela muli
Israele – yali ayakubomba. Icintu cikankala Yesu Kristu no kusumina ilambo lyakwe
mu cipingo cipya ni mbila ya kusenamina kulatwala ku bulungami bufwaikwa pa cinso
kwa kwa Lesa, imbila nsuma, iyo ibilwa ca kwa Lesa. E ico bukapyunga bwa
ukupitila muli bakasenda bonse aba Butumikishi ni bukapyunga butungulwila ku
bukapyunga bwa Butumikishi. Ukucilapo, bulungami (2 Abena Korinti 3:9).
bukapyunga bwa cipingo cipya bulabomba
pa kati ka mitundu yonse. 430
Bushe “bukapyunga bwa kuwikishanya”
429 bupilibula cinshi?
Bushe “bukapyunga bwa mupashi”
bwapilibula cinshi? Bukapyunga bwa Butumikishi bwalipélwa
incito ya kubila “Icebo ca kuwikishanya” (2
“Bukapyunga bwa mupashi” (2 Abena Abena Korinti 5:18-19), kabili
Korinti 3:8) e bukapyunga bupéla umupashi. bukonkomesha ukulapila kabili
Ukupitila mu kupélwa ica bupe ca mupashi busuminisha abatetekela ukwakanako mwi
wa mushilo, abo babatishiwa ku menshi lambo lya kwa Kristu mu kulekelelwa kwa
bapokelela ukuba abana ba kwa Lesa kabili ne membu na mu kusefya umulalilo wa
fifwaikwa ukusanga icisabo cabalilapo mushilo. “Ukuwikishanya” uku kwaiminina
kupya. pa kubwekeshapo bucibusa bwali pa kati ka
Icipasho ca “fisabo fyabalilapo kupya” bantunse na Lesa, na pa kati ka bantunse
cafuma mu “fisabo fya kubalilapo” fya mu abene beka.
kusokolola 14:4. Ishiwi ili lyaimininako abo 431
Yesu Kristu ali no kusenda ku mwakwe pa
kubwela kwakwe. Bene balingana ne Bushe “bukapyunga bwa cebo”
“cilonganino ca kwa nabwinga” (moneni bupilibula cinshi?
ilipusho 562 no kuya pa nshi).
Yohane 1:1 – 14 yalondolola mwana Lesa nga
“cebo” pantu shikulu (icipasho) alipela
bukapyunga ubu no mulimo wa
kusambilisha. Mu musango uyu e mo
imilimo ya batumwa 6:4 ifwile ukumfwikwa:

146
 Bukapyunga

“Lelo ifwe twakulatwalilila mu kupepa, na 434

mu kupyungila kwa cebo”. Nani atumine abatumikishi?
"
“Ifishibilo”: moneni ilipusho 101.
Ye s u K r i s t u u mw i n e e w a t u m i n e
432 abatumikishi wene asalile abekumi na babili
Bushe ni mu misango nshi imbi pa kati ka basambi babo no kubasonta ukuba
abatumikishi balondololwa?
abatumikishi (Marko 3:13-19). Ni kuli bene
e ko ifyebo fya kwa Yesu fyakumishe, ifya
Abatumikishi balondololwa no kuti.
kuti.
§ “Inkombe sha kwa Kristu” – Amashiwi
§ “Uusekelela imwe asekelela ine, no
ya kuti: “E ico twabela Kristu inkombe,
usekelela ine asekelela uwantumine”
kwati ni Lesa e ulepa`pa`tila muli ifwe:
(Mateo 10:40).
tumulombela kuli Kristu[……..]” (2
§ “E ico kabiyeni, kalengeni aba nko shonse
Abena Korinti 5:20) yalanga ukuti Yesu
ukuba abasambi, mulebabatisha mwi
Kristu abombela ukupitila mu
shina lya kwa Tata ne lya mwana ne lya
batumikishi mu lukuta lwakwe.
mupashi wa mushilo: mulebasambilisha”
§ “Bakangalila pa ca nkama ca kwa Lesa”: ukubaka fyonse ifyo namwebele. Kabili,
“Kangalila” (1 Abena Korinti 4:1) e moneni ine nakulaba na imwe ukufika na
ulolesha pa “ng'anda”, emukutila pa kupwa kwa nshita (Mateo 28:19-20).
icilonganino. Apa abatumikishi bamona
ukuti ukubila kwa cebo kwacitwa mu 435
musango walingana ku mbila nsuma Bushe amashina ya Batumikishi ba
namasakalamenta yapélwa mu mano ya ntanshi abekumi na babili bali ni bani?
kwa Yesu Kristu. Abatumikishi balasuba
bakapyunga no kulenga umutelelwe mu Amashina ya Batumikishi ba ntanshi
cilonganino. abekumi no babili yali ni aya: Simone
uwaleitwa Petro, Andrea, Yakobo, Yohane,
433 Filipi, Bartolomeo, Toma, Mateo, Yakobo
Bushe mibele nshi imbi iikankala ya mwana Alfeo na Tadeo, Simone umwina
bukapyunga bwa batumikishi?
kanaani, na Yuda Iskariote (Mateo 10:2-4).
Aba Batumikishi baitwa “abekumi na babili”
Imibele imbi iikankala ya bukapyunga bwa
na panuma ya kufutuka kwa kwa Yuda
butumikishi ya kupekanya abatetekela pa lwa
Iskariote.
kubwela kwa kwa Kristu (2 Abena Korinti
11:2)

147
 Bukapyunga

436 437
Bushe kwali abatumikishi na bambi mu Bushe kwali mu Batumikishi uwapelwe
nshita ya kutendeka kwa lukuta? icifulo cikankala?

Ee. Mu kulunda ku bekumi na babili, icipingo Ee, pa menso ya Batumikishi bambi, Yesu
cipya calumbula na Matia (Imilimo ya Kristu apele amaka yakankala pali Simone
batumwa 1:15-26), Barnaba(Imilimo ya Petro: Simone ainikwe nge “Cilibwe” (Petro)
batumwa 13:1-4;14:4,14), Paulo (1 Abena kabili alipélwe amaka ya mfungulo.
Korinti 9:1-16;2 Abena Korinti 11), Yakobo Ukucilapo, Shikulu amupéle ukusakamana
munyina wa kwa Shikulu (Abena Galatia “Utwana twa mpanga ne mpanga” e
1:19;2:9). Silbani na Timote nabo baitwa mukutila, ulukuta (Yohane 21:15-17).
abatumikishi (1 Abena Tesalonika 1:1; 2:7), Shikulu alandile ne fyebo ifi kuli wene, ati:
cimo cine kwati ni Androniki na Yunia “Simone, Simone, satana amufwaile bonse
(Abena Roma 16:7) ukumwela nge ngano; lelo ine nalombele iwe,
ukuti icitetekelo cobe ciipelela. Kabili iwe ilyo
Icakwishiba ca kuti ni pali Matia fye e po cali ukapilibuka, ukoseleshe bamunonka” (Luka
icalinga ukube nte ya fyo Yesu acitile pa kubo 22:31 - 32).
witwa umutumikishi (Imilimo ya Batumwa
1:21-22).
" Amaka ya mfungulo, bukapyunga
bwa cilibwe: moneni ubulondoloshi na
mepusho 457 na 458.

“Na ine ndekweba, nati, niwe Petro, kabili pa

cilibwe ici e po nkakúlo lukuta lwandi; ne
mpongolo sha ku mbo tashakalwanshe”
(Mateo 16:18).

148
 Bukapyunga

438 §Shikulu asokolwele kuli wene ukuti

Bushe icifulo cikankala ca mutumikishi ipusukilo muli Kristu lyali no kupelwa na
Petro caisokolwele shani panuma ya kubena fyalo (Imilimo ya Batumwa 10).
kunina kwa kwa Shikulu?
439
Panuma ya kunina kwa kwa Shikulu icifulo Malembo nshi ya, mu cipingo cipya
cikankala ca mutumikishi Petro cailangile yalondolola apakalamba nganshi pa
icine mu cine ca kuti. mulimo wa Batumikishi?
§ E watile kube ukupyana Yuda Iskariote
mu kati ka Batumikishi (Imilimo ya Luka alondolola apakalamba nganshi pa
Batumwa 1:15-26). mulimo wa Batumikishi mu citabo ca milimo
§ Wene e wabilile cebo pa Pentekoste ya batumwa. Nge cilangililo, mu milimo ya
(Imilimo ya Batumwa 2:14).

149
 Bukapyunga

batumwa 11:1-8 na 15:1-29, tulabelenga pa abakulwisha bakasesema wa bufi abakene

lwa filye fyaletungululwa ku Batumikishi ifintu ifi (1 Abena Korinti 15:3-8; 1 Yohane
umo, mu fintu fimbi, bapingwile ukuti abena 4:1-6).
fyalo abatetekela nabo basuminishiwe ukuba
mu lukuta lwa kwa Kristu. Capamo 442
abatumikishi bapingwile ifintu fyali fya Bushe kulolela nshi kwali cintu
maka yakalamba mu lukuta lwabena Kristu. icikankala mu kubiila kwa Batumikishi
kabela pa nshita ilya?
440
Ukulingana ne cipingo cipya, ni bani Abatumikishi balelolela ukubwela kwa kwa
bapele umupashi wa mushilo? Kristu mu nshita ya mweo wabo kabili
balepekanya abatetekela pali ici (1 Abena
Ukufuma mu milimo ya batumwa 8:15-18 Tesalonika 4:14-18). Ici calanga ukuti cali
twasangamo ukuti ukupela kwa ca bupe ca mu mibele ya bukapyunga bwa Butumikishi
mup a s h i w a mu s h i l o k w a b a mu l i ukubila pa lwa kubwela kwa kwa Kristu no
bukapyunga bwa Batumikishi. Filipi abilile kupekanya ifilonganino pali ici cili no
mu Samaria kabili abatishe abatetekele ku kucitika.
menshi. Abatumikishi pa kumfwe fi
batumine Petro na Yohane kulya. Babili aba 443
“babalombele ukuti bapokelele umupashi wa Bushe ni bukapyunga nshi bwabalilepo
mushilo. (Pantu lilya wali taulawila nangu ni ukufuma muli bukapyunga bwa
pali umo, bali ababatishiwa fye mwi shina lya Butumikishi?
kwa Shikulu Yesu.) E lyo babikile iminwe pali
bene, nabo bapokelele umupashi wa Abatumikishi batampile ukufikisha
mushilo.” ukutumwa kwabo no kubile mbila nsuma pa
Ici calikonkomeshiwa mu milimo ya Pentekoste. Mu nshita inono yakonkelepo,
basangile ukuti balefwaikwa bakafwa, e ico
Batumwa 19:6: “Kabili Paulo ilyo 'abikapo
kanshi abaume cine lubali balisalilwe kuli
iminwe, umupashi wa mushilo waishile pali
uyu mulimo. Abatumikishi balipepele no
bene”
kubika iminwe yabo pali aba baume no
441 kubapala mu kubapekanya palwa kupyungila
kwabo. Abalumendo aba cinelubali baitwa
Bushe milimo nshi iyiikankala isho
abatumikishi bali no kucita? ukuti badikoni ba ntanshi.

“(Abalumendo aba) e bo babikile ku menso ya

Umulimo uukankala wa Batumikishi wali wa batumwa; nabo balipepele, no kubikapo
kubila ukuti Yesu Kristu alibombele pa kati indupi shabo” (Imilimo ya Batumwa 6:6).
kabo, alifwile, kabili alibukile ku bafwa
(Imilimo ya batumwa 13:26-41;17:1-4). Bali

150
 Bukapyunga

444 kutendeka kwa filonganino fya bena Kristu

Cinshi cikonkapo pa micitile iyi ya (Abena Efese 4:11)
Batumikishi?
446
Ukufuma mu micitile iyi icakonkapo ca kuti Bushe ifilonganino fyasakamenwe shani
ukubike ndupi no kupepa kwa Batumikishi panuma ya kufwa kwa Batumikishi
kwalilinga pa kusuba. bakubalilapo?

445 Panuma ya kufwa kwa Batumikishi

Bushe bukapyunga bumbi bwalifumine bakubalilapo, bakapyunga balekanalekana
muli bukapyunga bwa Butumikishi? ne milimo yapusana na mashina batendeke
ukulunduluka. Ukupitila muli bene ba
Ee. Abatumikishi na batetekela bambi membala ba mufilonganino balipélwe
bapangile ifilonganino fipya, kabili ukusakamana kwa bucemi.
bakapyunga bapya balefwaikwa pa kuti "Ifyakupyungila: moneni amepusho 418 no
bengafipela ukusakamana kwa bucemi. E ico kuya pa nshi.
abatumikishi basubile intungulushi sha
filonganino shainikwe amashina ya
“B ash i kof u” ate mw a “Ab a k a l amb a”
Bakasesema, bakalaanda, bakakuumba, na
bakasambilisha nabo balebomba mu

151
 Bukapyunga

447 449
Bushe bukapyunga bwa Butumikishi Mulandu nshi imicitile ya Batumikishi
bwalipwile panuma ya kufwa kwa yalekele?
Batumikishi bakubalilapo?
Ukuleka kwa micitile ya Batumikishi
Bukapyunga bwa Butumikishi bwalitwalilile kwafumine mu kufwaya kwa kwa Lesa. Ici
ukubapo nangula icine ca kuti abatumikishi caba ica nkama ku bantunse.
balifwile. Bukapyunga ubu ni Yesu Kristu Lelo, umupashi wa mushilo watwalilile
abupangile pa mulandu wa lukuta lwakwe. ukubomba mu nshita kushali abatumikishi;
Na mu nshita ilyo bakasenda ba bukapyunga kabili walengele ukusunga no kulundulula
ubu tabala baapo pano isonde, bukapyunga kwa mbila nsuma.
ubo wene apangile epo bwali.
Abatumikishi bali no kube nte sha kwa Kristu 451
mpaka na ku mpela ya nshita (Mateo 28:19- Ni lilali bukapyunga bwa Butumikishi
20). Pa kuti kwingabo ukufikisha umulimo bwatampile na kabili?
uyu mu kulolesha ku kubwela kwakwe, Yesu
Kristu alatuma abatumikishi na lelo line. Bukapyunga bwa Butumikishi bwatampile
ukubombwa na kabili ukulingana no
“Ukupwa kwe sonde”: Amalembo ya cigriki kufwaya kwa kwa Lesa ilyo inshita
aya muli Mateo 28:20 yabomfya ishiwi lya kuti
yakulekelesha ya kulonganya no kupekanya
“aeon”, lyakumya ku nshita, inshita ntali,
atemwa “ukupwa kwe sonde”. Kwaba icilonganino ca kwa nabwinga pa lwa
amashiwi yapalanako aya kuti “ku mpela ya kubwela kwa kwa Kristu yaishile: mu mwaka
pano nse” mu milimo ya batumwa 1:8, lelo wa 1832 bukapyunga bwa Butumikishi
yena yakumya ku ncende sha pano isonde.
bwatampile ukubombwa na kabili.
448 Abatumikishi bali abakub omba pa
kutendeka kwa lukuta lwa kwa Kristu elyo na
Bushe ukukanabako kwa micitile ya
Batumikishi kwali ukufika lilali? mu nshita yatangilila ukubwela kwa kwa
Kristu pa kuti bengapekanya icilonganino ca
Ukulingana ne fyalembwa fimbi, Yohane e kwa nabwinga.
"Icilonganino ca kwa nabwinga: moneni
wali wakulekelesha mu Batumikishi ba
amepusho 562 no kuya pa nshi.
lukuta lwa ntanshi kabili afwile mupepi na ku
mpela ya myaka umwanda umo mu nshita Ishiwi lya kuti “Ukubomba kwa muntu” kwa
yakubapo kwa kwa shikulu. Imicitile ya bukapyunga bwa Butumikishi kwaba kwa
kulanga ukuti kwaba bakasenda ba
Batumikishi yalekele ukubapo ukufika na
bukapyunga bwa Butumikishi. Baliitwa kuli
mu nshita ya Batumikishi Bapya mu mwaka bukapyunga ubu kabili babubomfya mu mano
walenga ikana limo ne myanda Pabula mu no mupashi wa kwa Yesu Kristu.
nshita yakubapo kwa kwa Shikulu.
"Ukubomba kupya kwa bukapyunga bwa
Butumikishi: moneni amepusho 400, 603.

152
 Bukapyunga

451 " Ukupelwa amaka/amaka: moneni

Bushe kwaliba ubupusano pa kati ka amepusho 412,415 no bulondoloshi bwe
lipusho 415.
maka ya mupashi ya bukapyunga bwa
Butumikishi bwa mu nshita ya
kutendeka na bukapyunga bwa
453
Butumikishi bwaba ku mpela ya mulimo Bushe Ubutumikishi bwaba ne milimo
wa kwa Lesa uwa kulubula? nshi?

Iyo nakalya. Takwaba ubupusano mu Yesu Kristu apele Abatumikishi umilimo wa

kutumwa atemwa mu mulimo pantu bonse kukakula no kukaka “(Mateo 18:18), e
bapélwa amaka ya mupashi yamo yene. mukutila, ukusosa icasuminishiwa atemwa
Bukapyunga bwa Butumikishi bwapangilwe icaleshiwa. E ico isambilisho no mutelelwe
fye limo kuli Yesu Kristu ku kubomba mu filapangwa mu filonganino.
lukuta lwakwe. Ukulingana ne cilangililo ca kwa Yesu,
"Umulimo wa kwa Lesa/Shikulu uwa abatumikishi baasha (Yohane 13:15). Te
kulubula: moneni ubulondoloshi bwa lipusho shamfumu sha citetekelo ca filonganio, lelo
386. babomfi banabo ku kusekelela kwabo (2
452 Abena Konriti 1:24), kabili bafwile ukuba
filangililo ku cilonganino mu kukonka Kristu
Bushe fifulo nshi fya bukapyunga na
(1 Abena Konriti 1:11).
bukapyunga bwaba mu lukuta lwa
Batumikishi bapya?
454
Mu lukuta lwa Batumikishi bapya mwaba Bushe amaka ya bukapyunga bwa
Butumikishi yafuma kwi?
ififulo fya bukapyunga fyaba na maka ya
mupashi yapusanapusana, ifya bukapyunga
Amaka ya bukapyunga bwa Butumikishi
bwa Butumikishi, bukapyunga bwa
yafuma mu bwiite bwa Batumikishi kuli Yesu
bushimapepo, na bukapyunga bwa budikoni.
Kristu elyo na mu maka shikulu abikile muli
§ Muli bukapyunga bwa butumikishi
bukapyunga ubu. Ubukankala bwa
mwaba umutumikishi mukalamba,
bukapyunga ubu bwamomeka mwi pepo lya
a b at u m i k i s h i b a mu p u t u l e , n a
kwa Yesu lya kubalombelako “Ifyo
batumikishi.
mwatumine ine njise pano isonde, efyo na
§ Muli bukapyunga bwa bushimapepo
ine natuma aba baye pano isonde; na ine
mwaba bashikofu, abakalamba ba
ndeishishisha pa mulandu wa aba, ukuti na
muputule, bakalanda ba muputule,
bo babe abashishiwa ku cine” (Yohane 17:18-
bakacema, bakalanda ba cintamba na
19).
bashimapepo.
§ Muli bukapyunga bwa budikoni mwaba
badikoni.

153
 Bukapyunga

455 ukupitila mu cebo ne nsakalamenta mpaka

Bushe buyo nshi bwaba mu mulimo wa Kristu akabwele.
batumikishi?
457
Umulimo wa Batumikishi waiminina pa Bushe mufula nshi waimininapo
kukula umulimo wa kwa shikulu uwa bukapyunga bwa Mutumikishi
kulubula no kuufikisha ku kupwililila. Umu Mukalamba?
mwaba ukupela amasakalamenta mu
musango Yesu Kristu afwaile. Abatumikishi Umufula wa bukapyunga bwa mutumikishi
bamona ukuti imbila nsuma yabilwa mu mukalamba maka Yesu apéle ilyo apangile
kukanapilibulwa kabili ifilonganini fyaba umulimo wa kwa Petro. Yesu alandile kuli
ifyashila mu mutelelwe wakutemuna. Simone Petro, ati: “Ni we Petro, kabili pa
Ukucilapo, Abatumikishi bali no kupekanya cilibwe ici e po nkakulo lukuta lwandi; ne
icilonganino ca kwa nabwinga pa lwa mpongolo sha ku mbo tashakalwanshe.
kubwela kwa kwa shikuku ukupitila mu Nkapéla kuli iwe imfungulo sha bufumu
kubile mbila nsuma, ukubila ukulekelela kwa bwamu múlu, kabili ico wakaka pano isonde
membu, ukubatisha ku menshi na ku cikabe cakakwa muulu, ne co wakakula pano
mupashi wa mushilo, no kusefya umulalilo isonde cikabe cakakulwa mu muulu” (Mateo
wa mushilo. 16:18, 19).
"
Umulimo wa kwa Shikulu uwa kulubula:
moneni ubulondoloshi bwe lipusho 386. “Umulimo wa kwa Petro” e mulimo Yesu
Kristu apéle ku mutumikishi Petro. Umulimo
456 wa kwa Petro wabamo ukusakamana ababa
mu lukuta, nge fyo Yesu aebele Petro ukucita,
Bushe bukapyunga bwa Butumikishi ati: “Lishe mpanga shandi […….] ceme
bwalipélwa ku lukuta lwa kwa Kristu mpanga shandi”. “Amaka ya mfungulo” nayo
lonse? yaba mu mulimo wa kwa Petro (moneni
ilipusho 458).
Ee, bukapyunga bwa Butumikishi bwapélwa
ku lukuta lwa kwa Kristu lonse. Bwalipélwa
456
amaka ya kupela ipusukilo muli Yesu Kristu Mulandu nshi bukapyunga bwa
ku bantu bonse. Umutumikishi Paulo Mutumikishi mukalamba bwitwa no kuti
“bukapyunga bwa cilibwe”?
alondolola ukutumwa kwa kwe, ati “Pantu e
fyo Shikulu atweba, ati: Ninkubika ku kube
Yesu alondolwele umutumikishi Simone
cengelo ku bena fyalo, ku kube pusukilo
ukuti “Cilibwe” apo ali no kukula ulukuta
ukufika pa mpéla ya pano nse“(Imilimo ya
lwakwe. Eico mwana Lesa apangile bucibusa
Batumwa 13:47).
bushipwa pakati ka bukapyunga bwa kwa
Ipusukilo lyaba fye ukupitila muli mwana
Petro – bukapyunga bwa cilibwe – no lukuta
Lesa. Abatumikishi bapéla ipusukilo
lwa kwa Kristu. Ilelo “bukapyunga bwa

154
 Bukapyunga

cilibwe” bubombwa mu mutumikishi alamona ukuti lyasalanganishiwa mu

mukalamba. musango umo wine. Ukucilapo, alalenga
umutelelwe mukati ka lukuta.
“Petro” lishina lya Cigriki Petros, ilipilibula Imilimo yonse iyi yabamo “amaka ya
“icilibwe” icilibwe cipasho ca kukosa,
ukukanapilibuka, no kucincila ico shikulu Yesu m f u n g u l o” s h a b u k a p y u n g a b w a
abomfeshe na mu mafunde ya pa lupili mutumikishi mukalamba.
(Mateo 7:24-25). Umutumi k ishi mu ka l amb a a l asub a
a b at u m i k i s h i c ap a m o n a b o, w e n e
459 alatungulula ulukuta.
Bushe Umutumikishi mukalamba
abomba imilimo nshi? Kabili nshilelombela aba beka, lelo na
'bakantetekela pa mulandu wa cebo cabo;
Umutumikishi mukalamba asunga buumo ukuti bonse babe bamo” (Yohane 17:2-21).
“Nkape'la kuli iwe imfungulo sha bufumu bwa
bwa batumikishi. Wene alakosha mu mulu, kabili ico wakaka pano isonde
abatumikishi (Luka 22:32), kabili “alacema” cikabe cakakwa mu myulu, ne co wakakula
umukuni wa kwa Kristu (Yohane 21:15-17). pano isonde cikabe cakakulwa mu muulu”
Alamona ukuti imbila nsuma yabilwa mu (Mateo 16:19).
kukanapilibulwa. kupitila mu mupashi wa
mushito, alesula ukulolekesha kupya no
kwampana mwi sambilisho lya lukuta kabili

155
 Bukapyunga

460 kuya pa nshi.

Bushe Umutumikishi wa muputule §Imicitile ye pa'lo: moneni ilipusho 660
abomba imilimo nshi? no kuya pa nshi.

Mu kulunda ku milimo umutumikishi

463
abomba, umutumikishi wa muputule aba no Bushe ukusuba kucitwa shani?
mulimo wa kupela ubucemi no kusakamana
ifilonganino fyaba mu ncende ya “muputule Ukusuba kucitwa ku mutumikishi mwi shina
wa mutumikishi wa muputule”). Kabili lya kwa Lesa wabamo batatu ukupitila mu
mulimo wakwe ukupangasha bakapyunga ku kubike ndupi na mwi pepo. Kapyunga kuti
mupashi. abomba fye imilimo yakwe mu kwampana na
bukapyunga bwa butumikishi.
Ukubo “Wapangashiwa ku mupashi” pa
mulandu wa bukapyunga e mukutila 464
ukupelwa amaka ya bukapyunga ne pálo lya Finshi ficitika pa nshita ya Kusuba?
kwa Lesa mu kubomfya amaka yaba muli
bukapyunga bwa budikoni atemwa
bushimapepo mu mano no mupashi wa kwa Pa nshita ya kusuba ipa'lo lya kwa Lesa
katuma. Umulimo wa kupangasha lilape'lwa. Umuntu waitwa kuli bukapyunga
bakapyunga ku mupashi wabamo no alapokelela ukushishiwa pa mulandu wa
kusambilisha bakapyunga no kubakosha mu bukapyunga. Amaka yabukapyunga
milimo yabo.
yalapelwa ukupitila muli bukapyunga bwa
461 butumikishi, ube mulimo wa bukapyunga
N'ani eta Kapyunga kuli bukapyunga bwa budikoni, bukapyunga bwa
bwa ku mupashi? bushimapepo, atemwa ubutumikishi.

Ukupela bukapyunga bwa ku mupashi

takwaba mu kufwaya kwa muntu lelo ni mu
kufwaya kwa mushilo. Mulimo wa
mutumikishi ukwishiba ukufwaya kwa kwa
Lesa no kucita ukulingana nako.

462
Bushe ishiwi lya kuti “Ukusuba” lipilibula
nshi?

Twaishiba ukuti “ukusuba” kupela kwa

bukapyunga bwa ku mupashi. Te
nsakalamenta, lelo micitile ye pálo.
§ Insakalamenta: moneni ilipusho 472 no

156
 Bukapyunga

Kapyunga alapokelela amaka ya kubomfya 467

bukapyunga bwakwe ukulingana ne milimo Bushe amaka ya bukapyunga yapwa
bwape'lwa. lilali?
"
Ukushishisha: moneni ilipusho 418.

465 Ngefunde, amaka ya kubomba bukapyunga

yapwa pa nshita ya kutuusha, lelo
Milimo nshi ibapo pa kusuba?
bukapyunga bwena bulabelelela. Nga kwaba
ukuilekela atemwa ukufumishiwapo pali
Kapyunga uli no kusubwa alalapa pa cinso ca
bukapyunga, alaba uwakulufya bukapyunga
mut u m i k i s h i u m o a l ay a u k w i k a l a
bwakwe.
uwacishinka kuli Lesa no kukonka Kristu mu
cumfwilo ca citetekelo. 468
466 Bushe mulimo nshi waba kuli
bakapyunga bonse?
Bushe bukapyunga bwa ku mupashi
bufwile ukubombwa shani?
Kapyunga onse aba no mulimo wa kubile
mbila nsuma ya kwa Kristu no kwiminina
Abo abasenda bukapyunga bwa ku mupashi
pali yene. Wene alapéla ubucemi kuli
bafwile ukuba ne fifwaikwa fimo mu micitile
bamembala bape'lwa kuli wene kabili
yabo no kuba abaishiba ifya mupashi. Umu
alalundula icitetekelo cabo. Nga kapyunga,
mwaba ukwishiba isambilisho, ukukosa mu
alakanako mu masakamiko yabo no
citetekelo, ukwiluka pa lwa kutumwa kwabo,
kubafwako mu fisendo fya mweo wa nshiku
amaka yabo, ukuba ne nkama, bucishinka,
ne nshiku.
ukukabila ukupéla, no kupetama. Mu fintu "Ukusakamana kwa bucemi: moneni
f yons e kapyunga af w i le u ku kon ka amepusho 688 no kuya pa nshi.
icilangililo ca kwa Yesu.
Kapyunga afwile ukucita ukulingana ne 469
fyapelwa kuli wene mwi palo no kushishiwa Bushe bakapyunga ba bushimapepo
kwa kusubwa kwakwe pa kuti ifya bupe ifyo babomba imilimo nshi?
apokelela fingafunguluka ku kuwamina
icilonganino. Bakapyunga ba bushimapepo balipelwa
Abo abaitwa kuli bukapyunga bwa ku umulimo na maka ya kupela ulubatisho lwa
mupashi balishiba ukuti basha kabili mushilo ku menshi, ukubila ukulekelela kwa
fibombelo mu minwe ya kwa Lesa. membu, kabili ukupala no kupela umulalilo
wa mushilo. Mu milimo yabo mwaba no
kusenda amapepo ya mushilo na ya malilo
ukubomba milimo ya kupala, no kupela
ukusakamana kwa bucemi kuli ba membala
ba cilonganino.

157
 Bukapyunga

§Ulubatisho lwa mushilo ku menshi: 471

moneni amepusho 404, 481, no kuya pa Ukusontwa cinshi?
nshi.
§Ukulekelela kwa membu: moneni Ukusontwa kupeelwa umulimo
amepusho 507, 629, 644 no kuya pa nshi. uwalungatana.Ukusontwa kuti kwaba
§Umulalilo wa Mushilo: moneni ilipusho mukashita akapeelwa kabili namuncende
494 no kuya pa nshi. iyapeelwa
§Imicitile ya Kupala: moneni ilipusho 660 mukwikatana ne cipuna cabutungulushi
no kuya pa nshi. ishiwi lya “ukusontwa” waishibikwa ngo
§Amalilo: moneni ilipusho 685 no kuya pa mulimo uwapeelwa kuli kasuunga wa
nshi. cilonganino, kasuunga wa muputule, kaafwa
wa mutumikishi wa muputule nangu kafwa
470 wa mutumikishi mukalamba, ukusontwa
Mulimo nshi bakapyunga bapelwa? uku takwaba ngo kusubwa, takwingalingana
no kusuubwa, lelo takwakakwa munshita
Bakapyunga bafwilisha mushila ishingi mu yabutungulushi. Kuti kwapwa nelyo umo
cilonganino, mulimo waba kapyunga alicili mubutungulushishi. Limo kuti
ukwaf wa bashimapepo mukukumba kwapwa lintu intungulushi yabwikwa
icilonganino, bakapyunga alafwilisha mukutuusha. Pakuti imilimo iyalekanaleka
ukubila ishiwi mumapepo ya mushilo. ifikilishiwe muci longanino atemwa
mumuputule, bamunyina nangula bankaashi
bala soontwa ukucita imilimo iyaibeela
ukufuma kufipuna ifya kusuubwa.

158
AMASAKALAMENTA

159
 Amasakalamenta

472 Mu mu l a l i l o w a buut a , mu k ate na

Bushe amasakalamenta ninshi? umwangashi. Mukupokelela umupashi wa
mushilo icishibilo kubiikwa kwamaboko ya
Amasakalamenta ficitwa fya luse lwakwa Mutumikishi pa mpumi yaulepokelela..
Lesa ifikankala, mulifi ifcitwa fyamushilo
ificitwa na bantu ku bantu. Lesa apeela 476
ipusukilo kuba yapokelela. Bushe “ifikomo” mwi sakalamenta
"Ipusukilo: Moneni ilipusho 243 naya nifinshi?
konkelepo.
473 “Ifikomo” fintu fisangwa mwisakalamenta
ifipeela umuntuunse ipusu k i lo.
Bushe mulandu nshi kwabeela Mulubatisho lwa mushilo na menshi ifikomo
amasakalamenta? kusambwa kwa lubembu lwa cifyalilwa na
icishinka cakutila ulubatisho lusuminisha
Amasakalamenta yasumuminisha umuntuunse ukuba mupepi na Lesa.
umutuundu wamuntuunse ukusanga Mumulalilo wa buuta kulya umubili noku
ipusukilo. Ukupitila muli yena, abantuunse nwa umulopa wakwa yesu efikomo.
balaba abakupokelelwa mwi senge lya mweo Mucikakatiko ca mupashi wa mushilo,
na Lesa no kusungililwa muli ili senge. icikomo cakutiila uwasumina apokelela
Ukupokelela ama sakalamenta yatatu: icabupe camupashi wa mushilo.
u lub at isho lwa menshi, Umup ashi
wamushilo no mulalilo wa buuta kupela 477
abantuunse ishuko lyakuba mwi senge ne Bushe “Kapeela” we sakalamenta Niani?
Mfumu Lesa ilyo Yesu akeesa.
“Kapeela” muntunse uupeela isakalamenta.
474 Abatumikishi balapela amasakalamenta
Bushe finshi fyaba mwisakalamenta? yonse yatatu. Mukutumwa na
Umutumikishi, bashimapepo balapeela
Mwisakalamenta mwaba ifintu fine: ulubatisho lwa menshi na umulalilo wa
icishibilo, ifikomo, kapeela we sakalamenta buuta.
na icitekekelo ku ulepokelela.
478
475 Bushe bukankalanshi ubwa “icitetekelo”
Bushe, “icishibilo” cinshi mwi mwi sakalamenta?
sakalamenta?
Abantunse kuti bapokelelafye isakalamenta
Icishibilo nico icimoneka mwi sakalamenta lye pusukilo nga basumina mufitumbukamo.
pamo nga amenshi mulubatisho lwa menshi.

160
 Amasakalamenta

479 Ukupitila mu citetekelo na ukulumbulula

Masakalamenta nshi ayo Yesu Kristu kristu, uwabatishiwa nomba aba mulukuta
ashimpile? lwakwa Kristu.

Yesu kristu ashimpile amasakalamenta 482

yatatu: ulubatisho lwa menshi, ulubatisho Bushe ' Ulubembu lwa cifyalilwa'
lwa mupashi wa mushilo na umulalilo wa cipilibula nshi?
buuta.
' U lu b e mbu l w a c i f y a l i l w a ' m i b e l e
“Umupashi eushimika ubunte, ico Umupashi iyakutaluka kuli Lesa iyaishile pa mulandu
eciine. Inte shaba shitatu, Umupashi, na
amenshi, no mulopa: nefi fitatu fyawila kumo” wa lubembu. Ukufuma apo umuntunse
(1 Yohane 5:7,8) aponene mulubembu, ulubembu
lwalititikisha abantunse bonse (Ukutendeka
§Ulubatisho lwa menshi: Mona ilipusho 3:20, Amalumbo 51:7, Abena Roma 5:12, 18-
481 nayakonkelepo 19). Umuntu onse mubembu nelyo talacita
§Icikakatiko ca menshi ya mupashi nangula ukutontonkanyapo
wamushilo: Mona ilipusho 515 naya "Ukuponena mulubembu:mona ilipusho 88
nayakonkelepo
konkelepo
§Umulalilo wa buuta: Mona ilipusho 494 483
nayakonkelepo
Bushe amenshi mu lubatisho lwa
480 mushilo yemininako cinshi?

Ni kulibani Yesu ashile amaka yakupeela

Amenshi cintu cifwaikwa mubumi kabili
amasakalamenta?
yalabomfishiwa mukubutisha
ifintu.Mulubatisho, amenshi cishibilo
Yesu kristu ashile amaka ya peela
icimoneka kunse lelo ciwamya umuntu wa
amasakalamenta mubatumikishi.
mukati.
481 484
Bushe cinshi ci citika mu lubatisho lwa
menshi? Bushe kwaliba ifyalembwa palwa
lubatisho lwa menshi mu cipangano ca
kale?
Ukupitila mu lubatisho lwa menshi ishinte
lyakupilibuka mubwampano bwa
Ee, ukupusuka kwakwa Noah kulyeshi cimo
umuntunse na Lesa bulatendeka. Ukupitila
pafyalembwa palwa lubatisho lwa menshi
mukusambwa ku lubembu lwa cifyalilwa,
mucipangano cakale. Ukusamba kwa kwa
uwabatishiwa alafuma ku kuba ukutali na
Namani mu mumana wa Yordani imiku cine
Lesa na ukuba mupepi nankwe.Alapilibuka
lubali (2 Ishamfumu 5:1-14) naco cilangililo
ukuba umwina Kristu.

161
 Amasakalamenta

cakusamba ulubembu lwacif yalilwa Iyo icipangano cipya casosa pa lwa lubatisho,
mulubatisho. cilosha kumbali shibili: Ukubatishiwa ku
menshi elyo na ku Mupashi wa mushilo (Acts
“….Nimuli uyo mupashi ailebilila ku mipashi 8: 14 ). E ico kanshi ulubatisho lwa menshi na
mu cifungo,iyabulile icumfwila ku kale,ilyo ulwa Mupashi wa mushilo fya lisuntinkana.
ukutekanya kwa kwa Lesa kwalelolela "Ukutumwa ku kalamba: mona amepusho
mushiku shakwa Noah pakupekaniwa kwa 159 na 434.
cibwato,kuli ico aba mweo banono,e kutila
cine konse-konse bapuswike ku menshi; ayo “Atiile kuli bene,'Bushe mwapokelele
icipasho ca yako lubatisho,cilepususha na Umupashi wa mushilo pa kutetekela? Na bo
imwe lelo (te kusamba fye ifiko ku mubili,lelo batile kuli wene,Lelo tatwatala atuumfwa
ukulomba kampingu musuma kuli Lesa)” 1 ukuti Umupashi wa mushilo wabako. E lyo
Petro 3:20,21. atile, Nga kanshi cinshi ico
mwabatishilwemo? Nabo batiile, Mulubatisho
485 lwakwa Yohane. Lelo Paulo atiile, Yohane
Bushe Yesu nao ali nokubatishiwa? abatishishe ulubatisho lwaku lapiila, pakweba
abantu ukutetekela uyo uuleisa munkonkapo,
ekutiila, Yesu. Awe pukuumfwa, babatishiwe
Tacali icalinga Yesu kristu ukubatishiwa lelo mwishina lyakwa Shikulu Yesu. Kabili Paulo
aliipele kulubatisho lwakwa Yohane. Mu ilyo abiikapo iminwe, Umupashi wamushilo
kucita ici, aibilkile pa ba meembu. Muli ici waishile pali bena, kabili balalandila mundimi,
alangile ifyo ubulungami bwi ngesa nokusesema.”Imilimo ya Batumwa 19: 2-6.
pantanshiyakwa Lesa (Mateo 3:15). 487
Ulubatisho lwa kwa Yohane lwali lubatisho
Nani engapokelela ulubatisho lwa
lwa kulapila. Ici cilelosha kwi sakalamenta menshi?
lya lubatisho lwa menshi ulucitilwa mwi
shina lyakwa Lesa-batatu. Umuntu uuli onse kuti abatishiwa ku menshi
§ Ubulungami pantanshi yakwa Lesa: icikulu asumina Yesu Kristu nembila nsuma
mona ubulondoloshi bwa ilipusho 278. yakwe.
§ Ukulapila: mona amepusho 136 na 651.
486
486
Ulubatisho lwa menshi lupelwa shani?
Bushe finshi Yesu Kristu alandile ku
basambi pa mulandu wa lubatisho?
Ulubatisho lucitwa ukubomfya amenshi
kabili lucitilwa mwishina lyakwa Lesa, Taata,
Panuma ya kubuuka kubaafwa, Yesu apeele
Umwana na Umupashi wa mushilo.
Abatumikishi bakwe umulimo uukalamba : '
Ame nsh i ay ab om f iw a mu lub at isho
“E ico kabiyeni, kalengeni aba nko shonse
yapaalilwa mwishina lyakwa Lesa-batatu.
u kub a ab as ambi, mu leb ab at ishisha
Kabatisha afwile ukubomfya amenshi
mwishina lyakwa Taata ne lya Mwana ne lya
yapaalilwe ukulemba icilembo ca musalaba
Mupashi wa mushilo”(Mathew 28: 19). E ico
pa mpumi ya muntu uulebatishiwa ninshi
ulubatisho mulimo umo uwa Batumikishi.

162
 Amasakalamenta

alelanda amashiwi aya: Nakubatisha mulaba nabana abanono uku ekwafuma

mwishina lyakwa Lesa, Tata, Umwana na icishilano cakubatisha utunya.Nakuba ilyo
Umupashi wa mushilo. abana banono babatishiwa, abafyashi babo
Ngacakutiila ulubatisho lwacitwa namenshi nangu abasunga balalaya ukukushisha abana
elyo kabili namwishina lyakwa Lesa, Taata, mucisumino.
Umwana na Umupashi wamushilo luba ulwa
fikapo nokusokolola imibeele yaluko. “Then Crispus, the ruler of the synagogue,
believed on the Lord with all his household.
And many of the Corinthians, hearing,
489 believed and were baptized.” Acts 18:8
Mulandu nshi utunya twingapokelela
ulubatisho? 490
Finshi ulubatisho lwa menshi lucita?
Amashiwi yakwa yesu ayatila”lekeni abana
abanono bese kulu ine, mwilabalesha pantu Ulu lubatisho lufumya umuntu mucisenshi
ebene bufumu bwakwa lesa (Mark 10:14) nokumwingisha mubumi bwakwa
yalelanga ukutila amapaalo yakwa lesa kristu.Lupela umuntu amaka yakulwisha
yafulile ukuya Na kubana bene ne isambi.
nsakramenta lumo lwine. Ulubatisho lwacitwa mwishina lya bene
Mucipangano cipya tubelenga ukutila batatu lumikanya abakristiani mu New
mumayanda yamo abantu balebatishiwa Apostolic Church balakwata insambu sha
ulupwa lonse (Acts 16:33, 15) mu lupwa

163
 Amasakalamenta

kupoka ulukalistiya. abantu bonse ukupusuka.

§ Holy Baptism with water: see Question § The church of Christ: See Question 365
481 § Redemption: see Questions 89-90, 108-
§ New convenant: see explaination of 109, 215-216
Question 175
494
490 Bushe ishiwi lyakutila '' umulalilo wa
Bushe ulubatisho lwa menshi mfumu” lyafuma kwi?
fyasuntinkana shani ne nkosho?
Umulalilo lishiwi ililanga inshita yesu kristu
Ulubstisho ne nkosho ni nsakramenta isha apangile insakramenta ya lukalistiya.
ibela nangula shaba ishapalama. Uwapoka pabushiku alalile ukucula yesu alile icakulya
ishi nsakramenta shibili ninshi afyalwa ku ce pasaka nabasole bakwe.
menshi nakuli mupali mupashi wa
mushilo.Ulubatisho elubalilapo elyo inkosho 495
yalekelesha. Ninshi imbi icifulo babomfya icipilibula
umulalilo wa buta?
492
Bushe nani engapela ulubatisho lwa Umulalilo wa buta kabili citwa ulukalistiya
menshi? (ukufuma mu ci greek icipilibula “ukupela
ubutotelo)
Umwana wakwa lesa uwabuka ku bafwa
apela abatumikishi bakwe amaka 496
yakubatisha (Mateo 28:18-20). Mu new Bushe paliba isenge( icibululu)pe pasaka
apostolic church, abatumwa nabo balipela no mulalilo wabuta?
amaka yakubatisha kuli bashimapepo
Ee, paliba isenge (icibululu) ukulingana ne
493 fikomo nangula ifitabo fitatu, yesu alicitile
Bushe ulubatisho lucitika muma church umulalilo wabuta nabatumwa mu nshita ya
yambi lubatisho ulwine lwine? cakulya cepasaka, nge pasaka icakulya
camulalilo cakulya cakusefya. Ipasaka
Ee ulubatisho kuti lwapelwa mufipimfya kusefya ubuntungwa bwa ma israele
fyonse ifya ecclesia wakwa kristu. ulubatisho ukufuma ku ifipiti, umulalilo wabuta
elutampulo lwakubalilapo pakusanga cipilibula ukufumisha wa mafya,
ipusukilo.ulubatisho lonse ulwacitika ukufumyaumuntunse kulubembu.
ukubomfya amenshi na mwishina lyabene "Redemption: see Questions 89-90, 108-109,
215-216
batatu lwalikwata amaka. Ulubatisho
lwapelwa kuli ecclesia onse pantu lesa afwaya

164
 Amasakalamenta

497 498
Bushe umulalilo wa buta Bushe umukate na waini fiminina nshi?
bwalishinishiwa mu cipingo ca kale?
Umukate na waini fyonse filafwaikwa paku
Eeh, kwaliba nacimbi icisonta kumulalilo sefya umulalilo wa buta, umukate na waini
wabuta mubena korinti bakubalilapo 11: 23- fimininako ukulondololako kwa muntunse,
26 imfumu yesu kristu ubushiku ubo ku israele waini ciminina insansa no
bamusitishe abulile umukate, atotela bupususho bwa kuntanshi.
amokola atila ici mubili wandi uwa
pamulandu wenu citeni ici ku
kunjibukisha,mu musango umo wine abulile
496
ulukombo ati:ulu lukombo cipingo cipya mu Ninshi umulalilo wa buta
mulopa wandi,citeni ici ilyo lyonse mwitontonkanyo ya suminamo?
mwanwamo niku niku kunjibukisha.lyonse
ilyo mulecita ici, mukacite mukunjibukisha Umulalilo wa buta cakulya kwibukisha cileta
pantu lyonse ilyo mwalyaumukate nokunwa itontonkanyo lyamfwa yakwa yesu kristu
umwangashi mwakulasabankanya imfwa iyaibela kabili ayalyonse, yesu kristu apele
yakwa shikulu mpaka akese.aya amashiwi amaka abatumikishi ukusefya umulalilo wa
eyalandwa ilyo kuli ukubutisha umukate wa buta na mashiwi mukacite mukunjibukisha
buta. (Luka 22: 19)

165
 Amasakalamenta

500 "Marriage in heaven: see Questions 251,

Ninshi abalyo mulalilo wa buta balanda? 562

503
Abo abalya umulalilo wa buta balanda pafyo
basuminamo mumfwa, ukushukuka no Finshi ficitika ilyo umulalilo wa buta wa
pelwa?
kubwela kwamfumu yesu kristu.abalya
umulalilo wa buta lyonse mulukuta lupya
Umubili nomulopa wakwa yesu filaba mwi
lwabatumikishi balalanda napakusumina
palo. umukate na waini tafiba ifyakucinja
mubatumikishi bakwa yesu
mumi belo mukupala mu mashiwi yambi
abalelo.mumusango uyu umulalilo wa buta
umukate na waini tafiba ifyakupilibuka lelo
cakulya.
umubili no mulopa wakwa yesu ulaba pamo
501 no mukate na waini,ici bacilanda ukutila
Nimunshilanshi umulalilo wa buta mumulalilo wa buta umukate na waini
wabela icakulya ce nsenge tekutila fimonwa nangu ifishibilo fya mu bili
no mulopa wakwa yesulelo umubili no
Mu mulalilo wa buta yesu kristu icantanshi mulopa wa kwa yesu kristu filamoneka
akwete isenge na batumikishi bakwe na panuma yakupala.
basumina.abasumina abalakwata isenge
pakati kabo mu mulalilo wa buta.
504
Bushe ukuipela kwakwa yesu kristu
502 kulabamo mu mulalilo wa buta?
Bushe paliba ubwikatano pa mulalilo
wabuta ne cupo cakuntanshi ica Eeh, ukuipela kwakwa yesu kristu
kumulu? kulamoneka mumulalilo wa buta.uku
ukipela takubwekeshapo ngefyo caletwa
Eeh, umulalilo wa buta cisonta ku cupo ca “umuyayaya” (abahebele 10:10, 14)
kumulu, umulalilo wa buta,eico umulalilo
wa buta inkama, ilyo acitile umulalilo mu
505
kati kabatumikishi yesu atile,”pantu ndetila Cinshi umulalilo wa buta bausefesha mu
kuli imwe,nshakanweko a mwangashi mapepo yamushilo?
ukufuma kuli nomba kano bukasuke abwiso
bufumu bwakwa lesa (Luka 22:18) Ukupusana ne sakalamenta sha lubatisho
kano ukwikatana kabili na nabwinga lwamushilo wa menshi no mupashi
wacilonganino na yesu kristu icilonganino wamushilo umulalilo wabuta ulasefeshiwa
cilekwata ukumona isenge ne mfumu mu mu mapepo yamushilo ukutungilila
mulalilo wa buta. abantunse mwi senge lyakwa yesu kristu,
tulaba abakuminkana necifyalilwa cakwa
yesu.

166
Amasakalamenta

167
 Amasakalamenta

506 509
Ciposa inshita nshi umubili no mulopa Mashiwi nshi yaba mukupala umulalilo
wakwa kristu ukuba mu mulalilo wa buta wa buta?
upalilwe?
Mukupala umulalilo wa buta kapepesha
Umubili no mulopa wakwa kristu ulaba mu alanda ulupapulo mu bena (Korinto
mulalilo wa upalilwe mpaka wafika kuli uyo abakubalilapo 11:23) na Mateo 26: 26). ngefi
uleupokelela. mwishina lyakwa lesa, tata, umwana no
mupashi wa mushilo nomba ndepala
umukate no mwangashi pa mulandu wa
507 mulalilo wa buta no kubikamo icelambo
Cibululunshi cabapo pa kwelela kwa cakwa yesu kristu pantu imfumu yabulile
lubembu no mulalilo wa buta? umukate nao mwangashi yatotela aiti, uyu
mubili wandi uwafunike no kupelwa uyu
Ukwelela kwa lubembu fyaliba mulopa wandi uwacipangano cipya upelwe
ifyakumbinkana no mulalilo wa buta pantu kubengi kukwelela kwa membu mulye no
fyonse fyaba pelambo lyakwa yesu kristu, kunwa, mukacite ici mukunjibukisha pantu
insakalamenta ya mulalilo wa buta taficitika lyonse ily mwalya umukate no kunwa waini,
panshita imo ine ukwelela kwa membu lelo mwakulasabankanya imfwa ya mfumu
ukwelela kwa membu kulafwaikwa pakutila mpaka akese, ameni.
abasumina kuti baba abakupoka umulalilo
wa buta wafikapo. 510
Musango nshi umulalilo wa
508 butausefeshiwamo mu mapepo ya
Ni banani yesu kristu apele insambu sha mushilo?
nsakalamenta ya mulalilo wa buta?
Icakubalilapo umulalilo wa buta ulapelwa,
Yesu kristu acitile umulalilo WA buta pakati shimapepo alatambalika amaboko pa mulu
ka batumikishi no kubapa insambu.konse wa mbale sha mulalilo wabuta elo alanda
abatumikishi nangu bashi mapepo abapelwa amashwi yakupala.elo shimap ep o
amaka fyo fisangwa mu mulalilo wa buta. necilonganino balepokelela umubili no
mulopa wakwa yesu kristu mu musango wa
mukate wasansako na waini.ukupela kubako
na mashiwi “umubili no mulopa wakwa yesu
fyapelwa kuli iwe”

168
 Amasakalamenta

511 512
Cinshi cifwaikwa ukubo walinga ukupoka Finshi fitumbukamo mu mulalilo wa
umulalilo wa buta? buta?

Ukubikapo ukwelelwa Kwa membu ico Umulalilo wa buta ulakula isenge na yesu
icilandwa kalibela icisumino muli yesu kristu kristu. Ilabika ububombo na maka ya mwana
na mucelambo cakwe filefwaikwa. wakwa lesa. Ukupoka umulalilo wa buta
"Forgiveness of sins: see Questions 415, 507, bulanga ubwikatano bwa basumina pantu
629, 644 palaba abakuya intanshi pamo mumubele
yakwa yesu kristu.eico, umulalilo wa buta
cikankala mukupekanya ukwisa kwa kwa
yesu kristu.

169
 Amasakalamenta

“For we, though many, are one bread and one 514
body, for we all partake of that one bread.” 1 Bukankala nshi bwaba mu kusefya
Corinthians 10:17
umulalilo mu lukuta lumbi?
513
Ifikankala fyabamo mu mulalilo wa buta
Nani wakwata insambu shakupoka
emoyali mukusefya umulalilo mu lukuta
umulalilo wa buta?
lumbi imfwa no kubuka filaba ukufibukisha
Ni abo ababatishiwa mu lukuta lupya lwa mukutashiwa na mucitetekelo.Abena kristu
batumikishi, abo abapokelela umupashi wa bamulukuta lwaba tumukishi bapya
mushilo nabo abapokelela mu cilonganino nangucingabefi bafwile ukwishi ba ukuti
balikwata insambu shakupoka umulalilo wa ukupoka umulalilo lyanse mulukuta lumbi
buta.Ababatishiwa bwino nabobenekuti ninshi balesumina amafundisho ya lukta.
bapoka umulalilo wa buta nga abeni. 511
§ Holy Baptism with water: see Questions
Ulubatisho lwamushilo ninshi?
404, 481'
§ Rite': see explaination of Question 488
Ulubatisho lwa mushilo ninsakalamenta
§ Holy Sealing: see Questions 404, 515
ipokelelwa no wa sumina ngo bupe bwa
§ Adoption: see Questions 662, 669
mupashi wa mushilo ukupita muku bika
amaboko nepepo lya mutumikishi.
Uwasumina alasanguka umwana wakwa lesa
no kwitwa abakubalilapo.

170
 Amasakalamenta

§Firstling: see Questions 428, 530 518

§Child of God: see explaination of Bushe icipingo cakale mwabamo ifilanda
Question 530 pa kupongoloka kwa mupashi wa
mushilo mu cipingo cipya?
516
Bushe ulubatisho lwa mushilo lupilibula Ee, icipingo cakale mwaliba ifyalembwa (nge
nshi mufiunda fya cipingo cipya? cakumwenako) Esekiele 36:27) ukulango
mupashi wakwa lesa ukapongokela ku bantu
Mumalembo yamu cipingo cipya cipilibula abengi ngefyo tumona muli (Yoele 2:28-
ukubika ubupe bwa mupashi wa 29).Nomba panuma ya if i f intu,
mushilo.Awe ule kanshisha ifwe na imwe n k ap o n g o l w e l a m o mu p a s h i w a n d i
kumo muli kristu, kabili uwasubile ni lesa, pabantunse bonse abana benu abaume
kabili wene e ewatu kakatike no kutupeela nabana benu abanakashi bakasesema
mupashi mumitima yesu e cikatilo. (2 Abena abaume abaumebenu ebakoloki bakalota
Korinto) muli uyo naimwe ilyo mwaumfwile ifiloto abalumendo bakamona ifimonwa na
icebo ca cine imbila nsuma ye pusukilo lyenu pa babomfi abaume napa bashiciko bene epo
mu l i uy u k abi l i i lyo mw at e t e ke l e nkapongolwela mupashi wandi mu nshiku
mwakakatikwe umupashi wa mushilo isho. Moneni na (Mumilimo ya batumwa
uwalaiwe (Abena Efeso 1:3). 2:15)

517 519
Bushe umupashi wamushilo walebomba Bushe yesu alilaile ukupongolwela kwa
munshita yacipingo cakale? mupashi wa mushilo?

Ee, ngo muntu waba lesa batatu umupashi Eeh,yesu alilaile abatumikishi bakwe imiku
wamushilo nga tata no mwana walebomba iingi ukutila akatuma umupashi
ukufuma kumulu mucipangano cakale wamushilo,nge cilangililo awe ilyo bukesa
aleisusha muli cila muntu uyo uwalesalya ne ubukota ubo nkatuma kuli imwe ukufuma
mfumu ukubombo mulimo asontelwe. kuli tata,umupashi wa cine uufuma kuli tata
"Old convenant and new convenant: see wene akashimilko bunte.
Question 175
520
“Then Samuel took the horn of oil and Nililali ubulayo bwa kupongolola
anointed him in the midst of his brothers; and
mupashi wa mushilo wafikilishiwe?
the Spirit of the Lord came upon David that
day forward.” 1 Samuel 16: 13
“Do not cast me away from Your presence, cali nipa pentecoste mu jerusalemu ilyo ubu
and do not take Your Holy Spirit from me.” bulayo bwafikilishiwe ilyo umupashi wa
Psalm 51:11 mushilo wapongolokele mu batumikishi na
basambi.

171
 Amasakalamenta

“When the day of Pentecost had fully come, mesaya,lipilibulo lwa nsakaramenta ya
they were all with one accord in one place. kubatisho lwa mupashi,nipali ici cacitike apo
And suddenly there came a sound from
heaven, as of a rushing mighty wind, and it (Imilimo ya batumwa 10:37-38) atila:imwe
filled the whole house where they were mwaishibe shiwi ilyakumene mu yudea
sitting. Then there appeared to them divided monse ilyatendeke ku galili ukukonkana no
tongues, as of fire, and one sat upon each of lubatisho ulo yohane abilile yesu wa ku
them. And they were all filled with the Holy
naseleti, ify lesa amusubile umupashi wa
Spirit and began to speak with other tongues,
as the Spirit gave the utterance. Acts 2:1-4 mushilo na maka.

521 523
Ni lilali yesu asubilwe umupashi wa Cinshi ulubatisho lwa mushilo ulwa
mushilo? menshi lufwile ukucita ilyo
tatulapokelela ubupe bwa mupashi wa
Panuma ya lubatisho lwakwa yesu umupashi mushilo?
wa mushilo waikile pali wane yohane
Ilyo bakomfwa baipwishe petelo
kabatisha ashininkishe ati, namono mupashi
p a k u s h i m i k i l a k w a
ulefuma mu mulu nge nkunda no kwikala
pentecosta,umutumikishi petelo ayaswike
pali wene (Yohane 1: 32) Ici cacitike bacita
ati, lapileni,no kubatishiwa onse wa muli
abati ukusuba.
imwe mwi shina ilya kwa yesu kristu ku
“Do not labour for food which perishes, but kulekela k u m e m b u s h e nu e l y o
for the food which endures to everlasting life, mukapokelele ica bupe umupashi wa
which the Son of Man will give you, beacause mushilo (imilimo ya batumwa 2:38)
God the Father has set His seal on Him.” John
6: 27
524
"
Baptism of Jesus: see Question 129 Bushe icitabo ca batumwa cilanda nshi
pa lubatisho lwa mupashi
519
Bukankala nshi bwaba mu lubatisho Amalembo ayakankala ayalekumya ku
lwakwa yesu ne cakonkelepo ukusubwa lubatisho lwa mupashi yasangwa mu
kwa mupashi wa mushilo? (milimo ya batumwa 8:14) awe abatumwa
abali mu yerusalemu ilyo baumfwile ukuti
Ulubatisho lwakwa yesu na yohane kabatisha abena samaria
no mupashi wa mushilo ukuwila pali yesu Nabapokelela icebo ca kwa lesa, batumineko
lyapilibula insakaramenta ya lubatisho petelo na yohane ,ilyo batentemukileko
lwamushilo na menshi no lubatisho lwa babalombele ukutibapoke umupashi wa
mupashi .ukusubwa kwa mupashi wa mushilo.
mushilo kula mupusanya nga Ukulingana nabakambone ukufuma ku

172
 Amasakalamenta

mashiwi ya mushilo,ulubatisho lwa mupashi 526

lwaba muciputule cabatumikishi.ici Finshi fifwaikwa pakuti upoke
calishininkishiwa mu (milimo ya batumwa insakaramenta ya lubatisho lwa mupashi
8:18).simone uwali umuloshi lelo aishile wa mushilo?
sumino kubatishiwa.(imilimo yabatumwa
8:9).awe kwali umuntu ishina lyakwe ni Ififwaikwa pakupoka insakaramenta ya
simone e wa le cit a amanga amwene mupashi wa mushilo kusumina muli ba lesa
u kupi libu l a kwa kubi ka amab okoya batatu na batumikishi abatumwa na yesu
b at u m i k i s h i u mu p a s h i w a mu s h i l o kristu. Kasumina afwile alibatishiwa na
walipelwe. menshi mu musango uusuma uwa pa
ukufuma pali ici ca citike cakonkelepo mpumi.Afwile alanda icisumino no kulaya
ukutila insakaramenta ya lubatisho lwa ukukonka kristu.
mushilo ulwa menshi no lubatisho lwa
mupashi fyalipusana kuti twasanga
527
ukulubulula mu (milimo ya batumwa 19:1-6) Nibani abangapoka insakaramentanya
lubatisho lwa mupashi wa mushilo?
mu bena efeso mwali abasambi
abapokelelefye ulubatisho lwa cilapilo kuli
Onse umuntu uwakumanya ififwaikwa kuti
Yohane .Ilyo basuminemuli yesu babalilepo
apokelela ulubatisho lwa mupashi wa
mwishina lya mfumu yesu,panuma
mushilo.insakaramenta ipelwa kubakalamba
bapokeleleubupe bwa mupashi wa mushilo
na baice.ilyo abana bapoka ulubatisho lwa
ukupitila mu batumikishi.kabili Paulo ilyo
mupashi wa mushilo abafyashi bali
abikapo iminwe umupashi wa mushilo
nokufunda umwana amasambililo ya kupepa
waishile pali bena.
no kulaya mucicetekelo ca mwana, bafwile
525 balaya ukukusha abana babo mu cisumino ca
lukuta lupya lwa batumikishi.
Musango nshi insakaramenta sha
lubatisho lwa mupashi upela?
528
Insakaramenta sha lubatisho lwa mupashi What do we mean by the “rebirth out of
water and the Spirit”?
wamushilo upelwa na batumikishi ilyo
baleibika ubupe bwa mupashi wa mushilo
Insakaramenta shibili ulubatisho lwa
mwishina lya kwa lesa ,Tata,Umwana na
mushilo ulwa menshi no lubatisho lwa
mupashi wamushilo ku muntu uwa
mupashi wa mushilo fyonse fibili mwaba
batishiwa.Ilyo balecita ici babika amaboko pa
ulubatisho lwa kufyalwa nakabili ku menshi
mpumi ya wabatishiwa uwasumina no
na ku mup ashi.u kupi lt i la mu li ishi
kupepa.
insakaramenta lesa alapanga icibumbwa
cipya ubumi ukufmya kuli Lesa.

173
 Amasakalamenta

“Jesus answered, 'Most assuredly I say to you, imwe.(abena roma 8:9) umuntu abo mwana
unless one is born of the water and the Spirit, w a k w a l e s a , n a it w a u k a b a a b a it w a
he cannot enter the kingdom of God. John 3:5
“Therefore, if anyone is in Christ, he is a new abakubalilapo.ukufyalwa kwacibili na
creation; old things have passed away; behold mubwikatano mu mwana wa kwa lesa no
all things have become new.” 2 Corinthians kwitwa kwakubalilapo ukuli kuntanshi ngo
5:17 mwana wakwa lesa ulesumina nomba aleba
pamo na lesa nokwikatana na
524 kristu.umupashi wa kupokelelwa uyo
ulebomba mu muntu pamulandu wa
Cibululu nshi cabapo pa lubatisho lwa
lubatisho lwa mushilo nomba aleita lesa
mupashi wa mushilo no kufyalwa kabili
ku menshi naku mupashi? ukwabula uku twishika nga, aba wishi.
Nga usumina apokelela mupashi wa mushilo
Ulubatisho lwa mupashi wa mushilo lubali incende ya mushilo aletendeka ukucitwa.Ifi
lwa kufyalwa nakabili ukufuma ku menshi nomba filondolola ukutila” fisabo fya
no mupashi, mulici lesa alapwilikisha ico mupashi” (Abena Galatia 5:22)
atampile mu lubatisho lwa menshi, ubupya " Firstling: see Question 428
bwa muntu bulabako ukupitila muli lesa, “But the fruit of the Spirit is love, joy, peace,
mupashi wa mushilo uyisokolola nga longsuffering, kindness, goodness, faithlness,
kabumba wa cibumbo cipya. gentleness, and self-control…” Galations 5:
" Holy Baptism with water: see 22-23
Questions 404, 481 “For […] you received the Spirit of adoption
by whom we cry out, 'Abba, Father.' The Spirit
530 Himself bears witness with our spirit that we
are children of God, and if children, then
Ninshi citumbukamo mu lubatisho lwa heirs-heirs of God and joint heirs with Christ.”
mupashi wa mushilo? Romans 8: 15-17

Mulubatisho lwa mupashi wa mushilo

uwasumina mukukosa alesulamo no
mupashi wa mushilo lesa alesuminisha
umuntu ukukwata ifyo aba.lesa alamupela
amaka yakwe ubumi bwakwe no butemwe pa
muntunse. Ukutemwa kwa kwa lesa
kwaitilwa mu mutima yesu ukwishila mu
mupashi wa mushilo uwapeelwe kuli ifwe
(abena roma 5:5) uyo uwabatishiwa na
mupashi nomba aba umwana wakwa
lesa.umupashi wa kwa lesa waikala muli

174
 Amasakalamenta

The term “ child of God” has various aspects Mount, He described God as the
§All human beings are children of God “Father in heaven.”
because they have been created by God §As Christians, we have been given the
and can therefore address the Almighty Lord's Prayer, in which we confidently
as “Father.” address God as “ Our Family.”
§In time of the Old Testament, God §Beyond that, the term “childhood in
cared for the people of Israel like a God” refers to that condition of a
Father. Accordingly He referred to the human being before God which is
people of Israel as “My son, My characterised by the return of Christ.
firstborn” (cf. Exodus 4: 22:23). Israel Childhood in God is attained through
thus enjoyed a kind of relationship of the rebirth out of water and the Spirit.
childhood with God. When Jesus spoke As “children of God,” reborn believers
to the Jews in the Sermon on the are promised that they will be heirs of
the Most High.

175
 Amasakalamenta

176
UMWEO
PANUMA
YA MFWA

177
 Umweo Panuma ya Mfwa

531 atemwa ukubola. Bu buntunse mu muntu, e

Bushe kwaliba umweo panuma yamfwa? mukutila umweo, na fyonse ifyaba mu
buntunse pamo nga amatontonkanyo, ne fyo
Ee. Umuntu akwata umubili elyo no umuntu alepitamo no kuyumfwa mu mweo
mupashi: ciibumbwa icakwata umubili, wakwe, fyena filatwalilila panuma ya mfwa
umweo elyo no mupashi. yakumubili.
Umubili wa muntunse ulabola kabili wa
mulupita. Wafumine kwiloba kabili eico “Pantu Lesa abumbile umuntu uushifwa, no
kumulenga ukuba icata cakwe umwine”
ukabwelela (mona Ukutendeka 3:19). (Amano ya kwa Solomon 2:23).
Umweo no mupashi fyena filekalilila
panuma yamfwa yaku mubili, eico tafifwa

178
 Umweo Panuma ya Mfwa

532 534
Imfwa ni nshi? Bushe n'ani uwakwata amaka pa Mfwa?

Paliba ubupusano pa mfwa yakumubili elyo Lesa muli batatu, e mfumu pa mweo ne
neya ku mupashi. Imfwa yaku ubili ipilibula mfwa. Ukupitila mukubuuka kwakwe, Yesu
impeela ya bumi ubwa mwisonde; umweo no Kristu aaliciimfya imfwa, na muli ici, alipeela
mupashi filafumamo mu mubili wa umuntunse insaambu sha ku mweo wa
muntunse. Imfwa yaku mupashi ipilibula muyayaya: “……Mupusushi wesu Yesu
ukulekana kwa muntunse na Lesa. Ici cishila Kristu, uwa fubalishe mfwa, no kuleetela mu
mulubembu lwa muntunse. lubuuto umweo nokukana fwa mu mbila
Ilyo baibele yasosa palwa “Imfwa yacibili” nsuma” (2 Timote 1:10).
(mona Ukusokolola 20:6, elyo 21:8), ilosha
palwa kulekana atemwa ukufuma kuli Lesa
535
ukukacitika panuma ya bupingushi bwa Bushe bu kankalanshi ubwaba mu
kulekelesha. (mona ilipusho 576 elyo kubuuka kwakwa Yesu Kristu?
nayakonkelepo).
"
Last Judgement: see Question 579 Ukubuuka kwakwa Yesu Kristu e mufula wa
kubuuka kwa bafwa. Pantu alibuuka,
“Pantu icilambu calubembu ni mfwa, lelo nabafwa bonse bakabuka, “bambi ku mweo
icabupe cakwa Lesa mweo wa muyayaya muli
wa muyayaya, na nabambi kukusebana kabili
Yesu Kristu Shikulwifwe” (Abena Roma 6:23).
ukusuulwa kwa muyayaya” (Daniele 12:2).
533
“Moneni ndemwebe ca nkama: Tatwakalaale
Bushe ni nshila nshi imbi intu Baibele bonse, lelo tukaabuka bonse, mukashita
yalondolwelamo “Imfwa”? akanininini, mukukapakapa kwa linso, pa
ntandala yakupelekesha. Pantu intandala
Baibele yali bomfya ishiwi lyakutila “Imfwa” ikalila, elyo abafwa bakabuushiwa
pa kulondolola amaka aya pikishanya na abashingabola, na ifwe tukaalulwa” (1 Abena
Korinto 15:51-52).
Lesa, ayo ayatiinya kabili aya fwaya ukonaula
ubumi bwi ku mubili na ku mupashi. E 536
mulandu wine ubusokololo bwakwa Yesu Bushe kwalibako ifyaaleembwa mu
Kristu bwapashanishisha imfwa ukuba nga malembo ya mushilo ukulosha palwa
umuntunse: “Awe naliloleshe, kabili moneni umweo panuma ya mfwa?
kabalwe wabuutuluka; no waikelepo ishina
lyakwe ni Mfwa na ku mbo kwalemukonka” Umweo panuma yamfwa yakumubili
(Ukusokolola 6:8). walilandwapo kalekale mu cipingo ca kale.
Mu cipingo cipya, ici calilandwapo imiku
iyingi nganshi. Ku cakumwenako, muli 1
Petro 3:19-20 tubelenga ukuti: “Ni muli uyo

179
 Umweo Panuma ya Mfwa

mupashi ailebilila ku mipashi mu cifungo, 540

iyabulile icumwiila ku kale, ilyo ukutekanya Bushe kuti twa ampana capamo na
kwakwa Lesa kwalelola mu nshiku shakwa abafwa?
Noa pakupekaniwa kwa cibwato, kuli ico
abamweo banono, ekutila cine konse-konse Ukupit i la mu kwibu k isha elyo no
bapuswike ku menshi”. kupepelako abafwa, kuti twa ampana
capamo nabo. Lelo, ukufwaya ukupepa
537
abafwa atemwa ukushinshimuna imipashi
Bushe abantunse baisanga kwisa pa cena cintu cabindwa kuli Lesa elyo lubembu:
numa yamfwa yakumubili? “Ekasangwa muli imwe --- uubuke mbuko,
nangu uucite cimpa, nangu uupendula,
Imyeo ne mipashi f ya bantunse nangu uucita amalele, nangu uupando
abafwilishiwa ku cifulo icabaafwa. Twiita ici buyeye, nangu uwi pusha ku cipao ca mufwe
cifulo ukutila “Kwi shilya”? ne ngulu,nangu uubusha ku bafwa. Pantu
538 wamuselu kuli Yehosa onse uucite ifi fintu”
(Amalangon 18:10-12).
Bushe tulosha mwi ilyo tutila ukuti “kwi
shilya”? 541
Bushe imipashi yabaya kwishilya yaba
Ishiwi lya “Kwishilya” lilanda pa fifulo ifingi
mumibeelenshi?
ifyalekana lekana, imicitile elyo ne mibeele
iyaba kunse ye sonde ili ilyo twabamo.
Imibeele yamipashi iya kwishilya yaaba
Emukutila ku cifulo ca bafwa (mu cihebere
ukulingana na fintu umuntu umwine
icitwa sheol; elyo mu ci Greek icitwa: Hade).
aapalamine atemwa ifyo aatalwike kuli Lesa.
539 Imfwa yakumubili taipilibula imibeele ya
mupashi wa muntunse nakalya. Te muno
Bushe abafwa balapilibuka ukusangukila
mwisonde mweka umo umuntu
mu cibumbwa cimbi?
engalondololwa ukutila wabucetekelo
atemwa iyo, nangula ukutila alawikishyanya
Awe nakalya. Amatontonkanyo ayakutila
nabambi atemwa iyo, nangu ukutila alikwata
abafwa balapilibukila mu muntu umbi
ubutemwe atemwa iyo, lelo na mwishi lya
atemwa mu cinama nangu mu cilimwa, yena
mwine.
tayasuminishanya ne fyalembwa mu Baibele
Iyi imibeele ya mipashi yalilondolowa na mu
atemwa mwi landwe: “--- Kabili ifyo cali
mulumbe wakwa Yesu uwa pali ulya
ngilwa abantu ukufwa limo ---” (Aba Hebere
umunoonshi elyo na Lasaro (Mona Luka
9:27).
16:19-31) abasangilwe mu mibeele atemwa
mu fifulo ifya mutende (Lasaro) elyo
nafyakucululuka (umunonshi). Abafwa kuti

180
 Umweo Panuma ya Mfwa

baba no kwi luka palwa mibeele yabo. Abo bengapekanishiwa palwa kubweela kwa kwa
abali mu kucululuka kuti bakabila Kristu. Aba baaba mu cilonganino cakwa
ubwafwilisho. shikulu kabili na mu mibeele iya bulungani
pantanshi yakwa Lesa; ubwishila ukupitila
542 mu cikuuku elyo ne citete kelo.
Bushe “abafwila muli Kristu” nibaani? "
The rebirth out of water and the Spirit:
mona ilipusho 528 elyo nayakonkelepo.
Mu 1 Abena Tesalonika tubelenga pa lwa
“Leelo imipashi yabalungami yaba mukuboko
“abafwila muli Kristu”. Iyi mipashi kwakwa Lesa, kabili tayakabe mu kucululuka
yabantunse abafyelwe cipya – cipya ku nakalya. Mu menso yaba tumpa, yaba nga
menshi na ku mupashi wa mushilo, kabili iyapwa: nokuya kwabo nga ubulanda; kabili
abaisuminishe abeene ukutila nga ubonaushi bwa ciine, lelo bali mu
mutende” (Amano yakwa Solomone 3:1-3).

181
 Umweo Panuma ya Mfwa

543 kuba papatililako ukutila benga pokelela

Bushe imibeele ya mipashi iyaaya ubwafwilisho pa mulandu wa mibeele yabo
kwishilya kuti yaalulwa? iyalubembu. Kabili basangwile ne ndalama
ishakushitamo inama shakuba pelelako
Ee, ukupitila mukuipeele lambo ukwa kwa ilambo nga umutuulo wa kubalubula.
Kristu, imibeele ya iyi mipashi iya kwishilya Amalembo yapalwa kupeela
kuti ya alulwa mu mibeele iisuma panuma amasakalamenta ku baafwa yasangwa muli 1
yamfwa yakwe, Yesu Kristu aile no kubila Abena Korinti 15:29. Mu Korinti, abantu
imbila nsuma mu fifulo fya bafwa. Ici abamweo balebabatisha ukwimininako
calipeele ishuko lya kupilibukila ku busuma abafwa. Iyi micitile eyo na abatumikishi ba
kuli abo abapokelele no kusumina muli iyi cita kabili epatuntunka na amapepo
mbilansuma mu citetekelo. Eico kanshi, ayakwibukisha abafwa ayo tusefya na ilelo.
umuntunse kuti asanga ipusukilo napanuma
yamfwa yakumubili. 546
"Salvation: mona ilipusho 243 Bushe kuti twa afwilisha abafwa
nayakonkelepo; elyo na 546. ukusanga ipusukuilo?
544
Ee, kuti twabapalatililako mwipepo, elyo
Bushe kuti caba shani icayanguka
nokulomba ukuti shikulu engabafwilisha.
ukutila imipashi iya kwi shilya ipilibuke?
Kabili kuti twa pepa nokulomba ukuti iyi
mipashi ya sumina nokutetekela Yesu Kristu,
Imipashi iya kwishilya iishatalile ayumfwapo
elyo nokutila yaba iyakakulwa no kupokelela
ilandwe, atemwa ukweleelwe membu, nangu
ipusukilo lintu Lesa afwaya ukupeela yene.
ukupokelela amasakalamenta ayali yonse,
Apo aba mweo elyo na abafwila muli Kristu
yene yaba mu mibeele iyataluka sana
baaba mwisenge limoline fye, bena
ukufuma kuli Lesa. Iyi mibeele kuti
balaboomba, pano isonde elyo na kwishilya,
y a c i m f iw a f ye e lyo n o kw a a lu lw a
mumano yakwa Kristu, emukutila,
ukupitilafye mukucetekela no kusumina
balapapata mwi peepo pamulandu wa
muli Yesu Kristu elyo no kuipeela kwakwe,
mipashi iishalubulwa.
elyo na mukupokelela amasakalamenta.
Nangu cibe fyo, ubulubushi bwena kuti
545 bwabapofye ukupitila muli Yesu Kristu
Bushe finshi fyaleembwa mu Amalembo epela.
ya Mushilo ukulosha palwa bwafwilisho § Redemption: mona ilipusho 215 elyo
bwa abaya kwi shilya? nayakonkelepo;
§ Salvation: mona amepusho 243 elyo na
Muli 2 Makabes 12 mwaaba ubulondoloshi 248 nayakonkelepo.
bwa bantu abalepepo tulubi kabili abafwile
mu nkondo. Abantu babo bali bapepeleko no

182
 Umweo Panuma ya Mfwa

Ukubila kwa mbila nsuma kubafwa

kwalilondololwa muli 1 Petro 4:6: “Pantu
nipa mulandu uyu imbila nsuma yabililwe na
ku bafwa, ukuti nelyo bapingulwa nga bantu
mu mubili umwabelo buntu, babe no mweo
mu mupashi umwabela Lesa.”

“Pantu Lesa atemenwe aba pano isonde

ukutemwa kwa kuti apeele umwana wakwe
uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela
eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya”
(Yohane 3:16).

548
Bushe ni munshila nshi, kabili kupitila
muli nani, muntu ipusukilo lingapeelwa
ku baafwa?
547
Ukupeela ulubatisho lwa menshi, umupashi
Bushe ni munshila nshi intu abafwa wa mushilo elyo no mulalilo wa mushilo ku
basangilamo ipusukilo? bafwa kucitikafye ilyo abatumikishi
babomba iyi micitile pa bantu aba mweo
Yesu Kristu ni Mfumu y aba mweo naabafwa. abemininako abafwa. Ipusukilo muli iyi
Bufwayo bwakwa Lesa ubwakutila abantu nshita talipeelwa kuba mweo lelo ni ku
bonse ba kapusuke (mona 1 Timote 2:4-6). bafwa.
Ici cishila mukushimikila kila kwa mbila Nga fintu Yesu Kristu aipeele ilambo pano
nsuma, mu masakalamenta elyo no bweelelo isonde, elyo kanshi ne pusukilo lipeelwa
bwa membu. Ukucetekela Yesu Kristu pano isonde ukupitila mu batumikishi
cikankala nganshi pa we pusukilo. Ici bakwe.
cakuma bonse, abamweo elyo naabafwa § Holy Baptism with water: mona ilipusho
bene. 481 elyo nayakonkelepo;
§ Holy Communion: mona ilipusho 494
nayakonkelepo,
§ Holy Sealing: mona ilipusho 515
nayakonkelepo.

183
184
ICISAMBILISHO
CA FINTU
FYAKUNTANSHI

185
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

549 550
Bushe twaishiba shani palwa fintu fya Bushe micitile nshi iyakuntanshi iyaaba
kuutanshi? ecipanda cabucetekelo bwa Batumikishi
bapya?
Icisambilisho ica pa fintu ifikacitika
kuntanshi (eskatologi) cashintuka ukufuma Yesu Kristu akabweela nakabili – pali ici
mu malembo ya mushilo. Ifyaleembwa ifingi epashintilila imbila nsuma. Ukufuma fye ku
palwa malyashi aye pusukilo lya kuntanshi kuniina kwakwe mu muulu, abatumikishi
fisangwa mu mbila nsuma elyo na mu basabankanya palwa kubweela kwa kwa
makalata aya batumikishi. Ifikomo na fimbi shikulu. Ici ecikomo atemwe icipaanda ca
fisaangwa mu busokololo bwakwa Yohane bucetekelo bwa bena Kristu aba mulukuta
ubwalondolola ifikacitika kuntanshi lwa batumikishi bapya ukutila boonse
ukuboomfya ifikope atemwa ifimonwa. bakapokelelwe ilyo ici cikacitika.
"
Palwa Eskatologi – mona ilipusho 40.
551
Naani uwalaile ukubweela kwakwa Yesu
Kristu?

Yesu Kristu umwine ewalaile abatumikishi

bakwe: “Kabili nga naya,
nokumupekanishisho bwikalo, nkesa kabili,

186
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

nokumupokelela kuli ne mwine, ukuti uko 553

ndi eko naimwe mukabe” (Yohane 14:3) Bushe cinshi tufwile ukucita pa kwishiba
U b u u b u l a y o b w a k w a Ye s u icishinka cakutila takwaba umuntunse
bwalishininkishiwa nakuli ba malaika pa nangu umo uwaishiba akashita
nshita yakuniina kwakwe mu muulu: “Uyu kakubweela kwa kwa Kristu?
Yesu uwaseendwapali imwe noku twaalwa
Apo tapaba umuntu nangu umo uwaushiba
mu muulu, akeesa ifi fiine umusango uyu
inshita iya kubweela kwakwa Kristu,
wine mwamumwenamo aleeya mu muulu”
umuntunse uwacetekela alingile ukwikala
(Imilimo ya Batumwa 1:11).
uwaipekanya palwa ici cila bushiku.
552 Umwana wakwa Lesa akonkomesha palwa
Naani uwaishiba akashita ilyo Yesu ici ilyo aacenjeshe ukutila “Eico loleni, pakuti
akabweela? tamwaishibo bu shiku shikulwinwe
akesamo” (Mateo 24:42). Yesu kabili
Takuli ba maliika atemwa abantunse alicibikile apabuuta tutu ukupitila mu
abaishiba ubushiku atemwa inshita iya milumbe yakwe ukuti abacetekela ba fwile
kubweela kwa kwa Yesu Kristu. Ni Lesa- ukuba abalola mu bucetekelo bwabo elyo
batatu fye eka ewaishiba. kabili no kulolela ukwisa kwakwe pa
nshitafye yonse.
"mona ilipusho 157 palwa milumbe iya
kubweela kwakwa Kristu.

“Elyo ubufumu bwa mu muulu buka

pashanishiwa ku bakashana ikumi, ababuulile
inyali shabo, no kufumina ku kuya kumanya
shibwiinga. Lelo basano pali abo baali
abapelwa amano, na basano
abashilimuka……… Awe shibwinga
pakukokola, balashipula bonse nokulalo tulo.
Lelo ubushiku pakati pa kati kwali imbila, iya
kuti moneni shibwinga! Fumeni ku
kumukumanya. Elyo abakashana balya bonse
babukile, no kuteyanye nyali shabo. Awe
abapelwa mano batile kuba shilimuka,
tupeniko amufuta yenu; pantu inyali shesu
shileshibantukila…….lelo ilyo baleya ku
kushita shibwinga aliishile; abapekaniwe
baingile nankwe mu mutebeto wa bwinga,
kabili kwaliiselweko ku ciibi. Panuma
abakashana banabo balishile …….. Eico loleni,
pantu tamwaishiba bushiku nangu kashita”
Mateo 25:1-13
linganya na Mateo 24:43-51, 25:14-30.

187
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

554 556
Bushe Abatumikishi Bantanshi, Bushe mulandu nshi twacetekelela
basendele shani ubulayo ubwa kubweela ukwisa kwa kwa Kristu kuli apeepi?
kwa kwa Kristu?
Apo icipuna ca butumikishi calibukulishiwa
Ubulayo bwa ku bweela kwa kwa Kristu nakabili, ici cilangililo cakutila ukwisa kwa
bwaali eshinte ilya kushimikila kwa kwa Kristu kuli apeepi. Ukulolela kwakutila
batumikishi ba ntanshi. Ukulunda palwa ubulayo bwa kwisa kwa kwa Shikulu
mfwa iyaku mpeela elyo no kubuuka kwa bukafikilishiwa caba cikomo cabucetekelo
kwa Yesu, ubulayo bwakubweela kwakwe bwa batumikishi bapya ilelo, pantu lisubilo
bwaali cikomo icikankala nganshi mu lya muntu no muntu ilya kwisa pitamo mu
bucetekelo bwabo. Bena bali abashininkisha fikacitika pa kwisa kwa kwa Kristu elyo
ukutila Yesu aali nokubweela mu nshita nokulwilwa pamo nankwe.
yabuumi bwabo: “Moneni, ndemwebe "mona ilipusho 559 nayakonkelepo palwa
cankama: Tatwakalaale bonse, lelo tukaaluka kupilibuka no kululwa.
bonse” (1 Abena Korinto 15:51). 557
Umutumikishi Paulo asosele ku cilonganino
Bushe tuipekanya shani pa mulandu wa
mu Korinto mwi shiwi ilye pepo ilya kutila:
kwisa kwakwa Kristu?
“Maranata!”, i calola mukuti “Mwe Shikulu,
iseni!” (linganya 1 Abena Korinto 16:22).
Abatumikishi bapekanya abacetekela mu
Ubwite ubwa kuiteyanya inshinta yonse
kwisa kwa kwa Kristu ukupitila mwi shiwi na
palwa kwisa kwa kwa Kristu bulasaangwa na
amasakalamenta. Abo bonse abacetekela
mu kusokololola kwa kwa Yesu Kristu mu
nabo balosha ubuumi bwabo pali ici
mashiwi ayakwa Shikulu: “Mona, ndeisa
(emukutila palwa kwisa kwa kwa Shikulu).
bwangu!” (Ukusokolola 3:11; 22:7,12,20).

555 558
Bushe amakalata ya mutumikishi Paulo
Bushe ubulayo bwa kubweela kwa kwa yalondololapo shani palwa kwisa kwa
Kristu bupilibula nshi kuli ifwe? kwa Kristu?

Cikomo cimo icashininkishiwa mu mbila Muli 1 Abena Tesalonika 4:15-17 casoswa

nsuma icakutila Yesu Kristu akeesa mu aciti: “Pantu tulemwebe ci mu cebo cakwa
kusenda nabwinga wakwe. Umwine Yesu Shikulu, ica kuti ifwe fwe ba mweo, fwe
ewalaya ukwisa kwakwe (Yohane 14:3). bashalapo ukufika ku kwisa kwa kwa
"mona ilipusho 562 elyo nayakonkelepo
Shikulu, tatwaka tangilile abalaala nakalya.
palwa cilonganino cabuna bwinga.
Ico Shikulu umwine akeeka mu muulu
nokubilikisha ukukalamba kwi shiwi lya
mfumu-malaika kabili kuntandala yakwa

188
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

Lesa; naba fwila muli Kristu bakabalilapo mwisenge ilya muyayaya na Lesa-batatu.Iyi
ukubuuka; elyo ifwe fwe ba mweo, fwe imicitile yaaba lubali lwa kubuuka
bashalapo, tukolwilwa pamo nabo capamo kwantanshi ukwalembwa mu kusokolola
mu makumbi ku ku kumanya Shikulu mu 20:5-6.
lwelele; kabili efyo tukaba pe pamo na " mona ilipusho 574 elyo nayakonkelepo
Shikulu”. palwa kubuuka; elyo ne lipusho 189 palwa
mubili wa kubuuka.
Muli 1 Abena Korinto 15:51-52 tubelenga
ukuti: “Moneni, ndemwebe ca nkama: 560
Tatwakalaale bonse, lelo tukaaluka bonse, Bushe icishinte ce subilo ilya bacetekela
mukashita akanininini, mu kukapakapa kwa ilya kutila tabakapite mu mfwa yaku
linso, pa ntandala yaku pelekesha. Pantu mubili ca shintilila pi?
intandala ikalila, elyo abafwa bakabushiwa
abashingabola, naifwe tukaalulwa”. Isubilo lya bacetekela ukuti taba kapite mu
Mu abena Filipi 3:20-21 mwaba amashiwi mfwa yaku mubili lya shintilila pa nsoselo
yakuti: “Pantu ubukaaya bwesu bwa mu sha mutumikishi Paulo: “Pantu muli ino emo
muulu, kabili ku muulu eko tulolelo twishe cefu, pakufuluko kufwikwe ca
Mu p u s u s h i , S h i k u l u Ye s u K r i s t u , kwikalamo cesu ica mu muulu……. Pantu
uukasangule mibili yesu iyasaaluka ibe ilyo tucili mwi hema ili, twishe cefu pakuba
iyapalana no mubili wakwe uwa bukata, abafinwa; te pantu tulefwayo kufuulwa iyo,
umwabelo kubomba kwa maka yakwe ku lelo ukufwikwa ukuti icamfwa cino ciminwe
kula mfisha ne fintu fyonse ku mwine”. ku mweo. Awe uwatuteyanishisha ukumone
ci cine ni Lesa, uwatupeele umupashi e
559 ciikatilo” (2 Abena Korinto 5:2; 4-5).
Bushe finshi fikacitika pa kwisa kwa kwe
Kristu? 561
Bushe nibani abakolwilwa capamo na
Mu ku s u p u l a , u mu t u m i k i s h i Pau l o Kristu pa kubweela kwakwe?
alondolola ukutila: Pa kwisa kwa kwa Kristu,
abafwila muli Kristu ebakabalilapo Ubulayo bwa ukuniina no kulwilwa capamo
ukubukila muku kanabola. Aba mweo na Kristu bwa peelwa icantanshi kuli abo aba
abaisuminisha ukupekanishiwa palwa kwisa batishiwa ku menshi na ku mupashi wa
kwakwe bena bakaalulwa ukwabula ukupita mushilo, aba cetekela muli Kristu kabili aba
mumfwa yaku mubili. mukoonka. Ili buumba liitwa “icilonganino
Bonse capamo, aba mweo na bafwa ca buna bwiinga” atemwa “Umwana
bakapeelwa umubili uwa lulumbi, uwapalana umwaume” (Ukusokolola 12:5).
no mubili wakubuuka kwa kwa Yesu. Elyo Nga cakutila Lesa akalenga uluse ulwa
capamo bakolwilwa kuli Yesu no kwingila kuniina no kululwa ku bantu bambi, ici
ninkama no kusalapo kwa kwa Lesa umwine,

189
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

te ifwe fwe bantu ukupingulapo. 564

"mona ilipusho 528 pa mulandu Bushe Baibele yali londololapo na imbi
wakufyalwa ku menshi naku mupashi. imibeele iya cilonganino ca buna
bwiinga?
561
Nibani aba pendelwa mu “Cilonganino Ee, imibeela naimbi iya cilonganino ca buna
cabuna bwiinga”
bwiinga yalilondololwa mu Ukusokolola
14:1-5 umo icikope ce buumba lya bantu
Yesu Kristu aapeele abatumikishi bakwe
amakana umwanda umo na makumi yane na
umulimo uwa kupekanya icilonganino
bane (144 000) calondololwa ukulosha ku
cakwe ukutila cikakumane nankwe ilintu
cilonganino ca buna bwiinga. Iyi mpendwa
akeesa. Ukulosha pali ci umutimikishi Paulo
144 000 tai lingilwe ukusendwa nga
alembele ukutila: “…..pantu imufubilo
impendwa iya kupenda kamo na kamo, leelo
bufuba bwa bulesa pantu na mulengele
nga impendwa iyakwimininako fye ibumba
ukukobekelwa kuli Kristu, ukuti nkamupeele
lya bantu, abafuma mu mikowa ikumi na ibili
kuti mulume umo ngo ushatala opwa uwa
(12) iya Israele iyalondololwa nga ifi: “Kabili
musangwela” (2 Abena Korinto 11:2).
moneni, umwana wa mpaanga naiminina
Ic i k o p e c a “u u s h a t a l a u p w a u w a
palupili lwa Sione, kabili pamo nankwe pali
musangwela” cilangililila “na bwiinga” pamo
aba makana umwanda umo na makana
nge fyo calembwa mu Ukusokolola 19:7.
amakumi yane na makana yane abakwate
Abo abakasangwa muli ili buumba
shina lyakwe ne shina lyakwa Wishi
nokwampana pamo na Yesu beena
l y a l i l e m b w a p a m p u m i
bakasokololwa fye pa kwisa kwa kwa Kristu.
s h a b o… … a b a e b a kon ko Mw an a w a
563 Mpaanga konse uko aya; bene balubwilwe
mu bantu, babe fisabo ifyabalilapo ukupya
Bushe kwalibako imibeele imo imo iyo
kuli Lesa na ku Mwana wa Mpanga. Na
aba abaaba mu cilonganino ica buna
bwiinga bakwata? mutunwa twabo tamwasangilwe ica bufi,
bantu ababulwa akalema.”
Ee-imibeele imo iifwaikwa yakutila bena cila
bushiku balindilila ukwisa kwa kwa Kristu
kabili baaba abashangila mu kupepa: “Iseni,
Mweshikulu Yesu!” (Ukusokolola 22:17,
20).

190
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

565 icilonganino cakwe ica buna bwiinga

Bukankalanshi ubwaba mu fikope ifya cikapilibulwa elyo no kuulwilwa kuli Lesa.
mu kusokolola 14:1-5?
567
Icishilwa ice shina lya Mwana wa Mpanga Bushe cinshi cikacitika pa “bwiinga bwa
elyo nelya kwa Tata cishibilo cakutila ba 144 Mwana wa Mpaanga”?
000 cikwatwa cakwa Lesa.
Ukuba ababula akalema kabili abashaba na Icilonganino ca buna bwiinga
bufi mutunwa twabo, na ukukonka Umwana cikasuminishiwa ukwakanako mu lulumbi
wa mpaanga cilepilibula ukuti aba bantu lwa kwa Kristu, elyo cikaba mwi senge
baikeele ubuumi bwabo ukulingana ne ilyapwililika pamo na Lesa.
landwe lya kwa Shikulu. "
mona ilipusho 562 elyo na ya konkelepo.
Ishi wi lya “ifi sabo fyantanshi” lilondolola
“Aleluya! Ico Shikulu Lesa wesu 'wa maka
abo abo Kristu akasenda pa kwisa kwakwe: yonse ateka. Tusekele no kwanga, tupeele no
aba ebakaba abantanshi ukupokelela mu cinshi kuli wene: ico bwishile ubwinga bwa
ipusukilo. Mwana wa Mpanga, no mukashi wakwe
naipekanya; kabili umukashi apeelwe
“Umwana wa Mpanga” ni
ukufwale sha kolokondwe ishabeeka
Yesu Kristu: “Moneni, Umwana wa Mpanga ishawama (Pantu ishakolokondwe milimo iya
wa kwa Lesa, uulesendo lubembu lwa ba lungama yaba mushilo). E lyo atile kuli ine,
pano isonde!” (Yohane 1:29). Ukusokolola lemba, auti, balishuka abalaalikwa ukwisa
kumulalilo wa bwiinga bwa Mwana wa
5:12 kwa landa ukuti Mwana wa Mpanga
Mpanga” Ukusokolola 19:6-9).
uwaipaiwe na ciimfya. Ici cilepilibula ukuti
Umwana wakwa Lesa uwasuulilwe no 568
kutanikwa na ciimfya no kwansha. Bushe finshi fikacitika mwi sonde
"
mona ilipusho 243 elyo nayakonkelepo. panuma ya kwisa kwa kwa Kristu?
“Umwana wa Mpaanga uwaipaiwe awamino
kupokelela amaka, no bucindami, na 'mano, Panuma ya kwisa kwa kwa Kristu, inshinta ya
no kukosa, no muchinshi, no bukata ne kucululuka kwa muntunse elyo ne
paalo!” (Ukusokolola 5:12). ifubumbwa fyoonse ikatendeeka pantu
bakapeelwa ku maka ya mulwani. Iyi nshita
566
ii twa ukutila “ukucululuka ku kalamba”.
Bushe “Ubwiinga bwa Mwana wa "Pa mulandu wa “Kucululuka kukalmba”
Mpanga” bukabako lilali? mona amepusho 405 na 409.

Ubwiinga bwa Mwana wa Mpaanga” atemwa

ukukumana kwa kwa Yesu Kristu nga
shibwiinga elyo ne cilonganino ca buna
bwiinga, kukacitika ilyo Yesu akabweela lintu

191
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

569 571
Bushe kukaba ubucingililo ubuli bonse Bushe finshi ifi kacitika pa numa ya
pa nshita iya “Kucululuka ukukalamba”? “bwiinga bwa mwana wa Mpanga” elyo
“nokucululuka kukalamba”?
Ee. Pa nshita iya kucululuka ukukalamba,
kukaba ubucinigililo bwa ku mupashi kuli Panuma ya “bwiinga bwa Mwana wa
abo abaaba mu cilonganino ca kwa Kristu, Mpaanga”' Yesu Kristu akesa mwi sonde
kabili abashakolwilwe capamo na Yesu pamo ne cilonganino ca buna bwiinga no
Kristu. Beena bakatwalilila ukwa ku kwisa pwisha “ukucululuka kukalamba”.
mupashi pakutila ubutetekelo bwabo buka
sungililwe.
572
Mwibuku ilya ukusokolola, aba bantu Bushe finshi ifikacitika kuli Satana
bapashanishiwa ku mwanakashi awa kupene panuma ya nshita ya “kucululuka
kukalamba”?
akasuba, uwaluswe apaape umwana
mwaume. B ena bali nokutwalilila
Ukulingana na Ukusokolola 20:1-3, Satana
ukupokelela ubwafwilisho elyo
na bantu bakwe, emukutila, amaka aya
nokusakamanwa ukwashila pakutila ubu
pikinkana na Lesa, baka kakwa ku
cetekelo bwabo bukasungililwe. (mona
munyololo no kupooswa mu cilindi icabule
Ukusokolola 12:6).
mpela. Amaka yonse yakapokwa kuli bene,
Pa nshita ya kucululuka kukalamba, kukaba
kabili takwakabe nangu umo uukatunkwa na
ibumba lya bantu abaipaiwa pa mulandu wa
Satana pa nshita iitali.
kulumbulula Kristu. Aba bantu abashangila
(inte isha ciine) baketwa ukuti mataya 573
abaipaiwa pa mulandu wa mbila nsuma ya
Finshi fikacitika ilyo Satana akakakwa
kwa Yesu). no kupokwa amaka?
570
Ilyo Satana aka kakwa no kupokwa amaka,
Nga finshi ifikacitika kuli abo abafwile pa
abo bonse abaipaiwe pa mulandu wa kwa
mulandu wa kwa Kristu (ba mataya)?
Kristu baka buuka ukufuma ku “Kucululuka
kukalamba”; eico bakapita mu ku buuka kwa
Abo abena Kristu abaipaiwe pa mulandu
ntanshi.
wakuba inte sha kwa Kristu beena bakaba
mukubuuka kwa ntanshi, pa nshita ya
“Kucululuka ukukalamba”, cimo ciine fye nga
icilonganino cabuna bwiinga.
"First resurrection: mona ilipusho 574 elyo
nayakonkelepo.

192
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

574 576
Fintu nshi ifikaba mu kubuuka kwa Bushe abantunse bakatwalilila
ntanshi? ukubembuka pali iyi nshita?

Pa nshita yaku buuka kwa ntanshi, “abaafwa Ee. Nangu cakutila Satana akapokwa amaka
muli Kristu” bakabushiwa, elyo capamo naba ayakutunka umuntunse kulubembu,
mweo abaaba mucilonganino cabuna abantunse bakabelelela ababembu kabili
bwiinga, bonse bakolwilwa ku kumuulu kuli abamfwa pantu imibeele yakukambatila
Lesa. Panuma ya “bwiinga mu muulu”, abo kulubembu ninshi tailafumishiwapo.
abafwiila pa mulandu wakwa Kristu mu Abakafuma fye kuli iyi mibeele yalubembu ni
“kucululuka kukalamba” nabo bakabushiwa abo abakasanga icakaniko mu ku buuka kwa
no kupendelwa pamo ne buumba ilyashila ntanshi.
ilya bushi mapepo. § mona ilipusho 227 nobulondoloshi
Ifi fyonse fyalondololwa nga “ukubuuka kwa bwaliko pa mulandu wa lubembu;
ntanshi”: “Alishuka kabili wa mushilo § mona lipusho 574 pa mulandu wa
uukwete icakaniko mu ku buuka kwa kubuuka kwa ntanshi.
ntanshi, pali abo imfwa ya cibili taikwete
amaka, lelo bakaba ba shimapepo bakwa 577
Lesa kabili bakwa Kristu, kabili bakateeka Bushe finshi fikacitika mu nshita iya
pamo nankwe imyaka ikana limo”. bufumu ubwa mutende pe sonde?
(Ukusokolola 20:6).
§ Panulandu wa kupilibuka elyo nokuniina, Pa nshinta iya bufumu, bwa kwa Kristu, ubwa
mona ilipusho 559 elyo nayakonkelepo; mutende, Yesu Kristu pamo ne bumba lya
§ Pa mulandu wa “kucululuka kukalamba” bufumu ilya bu shimapepo, bakalabila imbila
mona ilipusho 569 elyo nayakonkelepo). nsuma ukwabula ukucilinganishiwa iyi
mbila nsuma ikaleetwa ku muntunse oonse
575 mwi sonde elyo na ku mipashi iya kwishilya.
Finshi fika koonka pa mpela ya kubuuka Pampela ya bufumu ubwa mutende,
kwa ntanshi? abantunse boonse bakaba abakuumfwa no
kupeelwa imbila nsuma yakwa Yesu.
Panuma yaku buuka kwa ntanshi, Yesu "
mona amepusho 259, 409 elyo na 574 pa
Kristu akaleeta ubufumu bwakwe ubwa mulandu we buumba ilya bu shimapepo.
mutende elyo no kuteeka “imyaka ikana
limo”. Iyi imyaka ikana limo cilangililo ca
nshitaa iitali lelo iyakwata impela.

193
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

578 579
Finshi ifikacitika pa mpela ya bufumu Bushe finshi fikacitika ilyo kasabanya no
ubwa mutende? bubi fikapokwa amaka?

Pampela ya bufumu ubwa mutende, Satana Ilyo amaka yakapokwa ukufuma kuli
aka kakulwa. Akapeelwa amaka aya kasebanya no bubi, kukaba ukubuka kwa
kutuunka abantunse. Panuma yakucimfiwa bafwa ku bupingushi. Yesu Kristu, nomba
na Kristu, ena (Satana) “akaposwa muli akapingula abantunse boonse abaikeele pe
bemba wa mulilo kabili uwa libwe lya mingu” sonde.
Ukufuma pali iyi nshinta, kasebanya no bubi Abo fye abakwete icakaniko mu kubuuka
tafyakabe na maka ayali yonse umuyayaya. kwa ntanshi bena fye ebashakapite muli ubu
(Ukusokolola 20:7-10) bupingushi bwa kulekelesha. (mona
Ukusokolola 20:11-15).

“Namwene nabafwa, abakalamba na 'banono,

na beminina ku cinso ca cipuna cabufumu……..
na bafwa bapingwililwe kufyalembe lwe mu
mabuuku aya, umwabele milimo yabo”
(Ukusokolola 20:12)

194
 Icisambilisho Ca Fintu Fyakuntanshi

580 581
Bushe finshi fikacitika kuli abo Bushe Baibele yalandapo shani palwa
abakasanga ishuko mu bupingushi ubwa 'bubumbo bupya ubwa kwa Lesa?
kulekelesha?
Panuma ya bupingushi bwakulekelesha, Lesa
Abo abakasanga ishuko mubupingushi bwa akafumyapo ububumbo bwa kale no
kulekelesha, capamo na abo abaali mu kupyanikishapo ububombo bupya. “Moneni
kubuuka kwa ntanshi, bena bakaba abekashi ubwikalo bwakwa Lesa buli pamo na bantu,
ba mu bubumbo bupya ubwa kwa Lesa. kabili akekalilila pamo nabo; nabo bakaba
Boonse pamo bakaba mwisenge ilya abantu bakwe, na Lesa umwine akaba pamo
muyayaya na Lesa, ilyo abantu bambi bena nabo” (Ukusokolola 21:3). Muli ici,
bakaba mu kucululuka kwa kuba ukutali i f y a l e e mbw a mu l i 2 Pe tro 3 : 1 3
ukufuma kuli Lesa. fikafikilishiwa: “Lelo imyulu ipya ne calo
cipya efyo tulolela, umwaikalo bulungani,
umwabele cilayo cakwe.” Ubu ubufumu bwa
kwa Lesa bukaba ubwa muyayaya, na Lesa
akaba fyonse muli fyonse (1 Abena Korinto
15:28).

195
196
UKUFUMA MU MILANDU
YA KALE YA
BWINA KRISTU

197
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

582 §Amalango ya kwa Mose: moneni

Bushe ifilonganino fya bena Kristu ifya amepusho 272 no kuya pa nshi.
kubalilapo fyaishilebako shani?
Mu milandu yaibela, Lesa alabomfya
Icilonganino ca bena Kristu ica kubalilapo “icimonwa” mu kusokolola ukufwaya
kwakwe ku bantunse abo asala pa mulandu
caishilebako pa Penekoste (Imilimo ya
uyu.
Batumwa 2:37 no kuya p a nshi).
Icilonganino ici cali fye ca bayuda. Pa 584
mulandu wa fya bucushi ifyakonkelepo, Mutumikishi nshi abalilepo ukubila
abatetekela abengi balibutwike ukufuma mu nganshi imbila nsuma ku Bena fyalo?
Yerusalemu (Imilimo ya Batumwa 8:1 na
11:19). Mu ncende shabo shipya batwalilile Umutumikishi Paulo abalilepo ukubila
ukubile mbila nsuma, umo basangilemo na nganshi imbila nsuma ku Bena fyalo. Mu
baletetekela. Eico kanshi ifilonganino fya kucite ci wene mu nshita shimo pamo no
bena Kristu fyatendeke ukupangwa mu Mutumikishi Barnaba, baile mu calo ciitwa
ncende shimbi. Turkey ilelo elyo na ku Greece, Cyprus, na
mu kulekelesha ku Italy.
583
Bushe imbila nsuma yafikile shani ku 585
Bena fyalo? Bushe ishina lya kuti “abena Kristu”
lyaishilebapo kwi?
Pa kubala Abatumikishi babombele
mukutontonkanya ukuti imbila nsuma yali Abalekonka Yesu babalilepo ukwitwa abena
no kubilwa fye ku bayuda. Mu cimonwa, Kristu ku Antioke (Imilimo ya Batumwa
mwe n a , L e s a a l ang i l e ap abut a ku 11:26).
Mutumikishi Petro ukuti imbila nsuma yali
no kubilwa na ku Bena fyalo (Imilimo ya
586
Batumwa 10 na 11). Bushe Abatumikishi babombela ukufika
Mu kulongana kwa Batumikishi mu lilali?
Yerusalemu, amepusho pa lwa kutumwa ku
Bena fyalo no bukankala bwa malango ya Abatumikishi babombelo ukufika na kalimo
kwa Mose ku Bena fyalo ababatishiwa ku mpela ya myaka umwanda umo mu
yalyaswikwe (Imilimo ya Batumwa 15:1- nshiku sha kubapo kwa Mulubushi.
Caishibikwa ukuti Yohane e Mutumikishi wa
29). Ifyapingwilwe ifi fyalengele ukwafwako
kulekelesha uwa lukuta lwa kubalilapo.
ifilonganino fya bena Kristu ukufumyapo
Panuma ya ifi kwaishile inshita umo
intambi ishingi isha citetekelo ca ba Yuda.
bukapyunga bwa Butumikishi tabwalimo
§ Abena fyalo: moneni ubulondoloshi
muntu, nelyo tabwalekele ukubako.
bwe lipusho 256.

198
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

Casendele inshita ukufika na mu myaka lipusho 33.

yalenga ikana limo ne myanda pabula elyo §Lesa wabamo batatu: moneni
bukapyunga bwa Butumikishi bwalipo amepusho 61 no kuya pa nshi.
abantu na kabili. §Imibele ibili ya kwa Yesu Kristu:
§ Ukubapo kwa muntu pali moneni amepusho 103 no kuya pa nshi.
bukapyunga bwa Butumikishi:
moneni ilipusho 450 no bulondoloshi.
588
§ Ukukonkanyapo kwa bukapyunga bwa Bushe ipusukilo lyapelwe shani mu
Butumikishi: moneni amepusho 447 nshita iyi?
no kuya pa nshi.
Ipusukilo lyapélwe maka maka mu kuti
587 imbila nsuma yalibililwe no lubatisho lwa
Bushe umulimo wa Mupashi wa Mushilo Mushilo ku menshi lwalipelwe.
waisokolwele uwine shani panuma ya "Ipusukilo: moneni amepusho 243 no kuya pa
kufwa kwa Batumikishi bakubalilapo? nshi.

589
Umupashi wa Mushilo wamwene ukuti
Bushe ubwina Kristu bwalundulwike
ukulonganya kwa fyalembelwe mu cipingo
shani panuma ya myaka imyanda ibili
ca kale ne cipya (ifunde) kwaishilebako. mu nshita ya kubako kwa Mulubushi?
Ukupitila mu mulimo wa Mupashi wa
Mushilo, ifikankala fya mwi sambilisho lya Ukufuma ilyo Dikoni Stefano apolelwe
bena Kristu fyalipangilwe mu kulongana amabwe amacushi ayengi yalitendeke: abena
kukalamba kwa lukuta (ifilye fya nkuta Kristu abengi balipaiwe pa mulandu wa
shapusanapusana). Nge cilangililo, mwali citetekelo cabo ica kuti basangwike bamfwila
isambilisho lya kuti Lesa abamo batatu, kabili Lesa.
Yesu Kristu muntu winewine kabili ni Lesa Nangula amacushi aya na mafya ayengi
wine wine, no kwishiba ubukankala bwe fyalipo, icitetekelo ca bwina Kristu
lambo lyakwa Yesu no kubuka kwakwe pa calilundulwike ukushinguluka ubufumu bwa
mulandu wa kupusuka no kulubuka kwa bena Roma bonse.
bwina bantu. "Bamfwila Lesa: moneni ubulondoloshi
Umulimo wa Mupashi wa Mushilo e bwa lipusho 394.
walengele no kuti mu myaka imyanda ne
myanda icitetekelo ca bwina Kristu
590
cilunduluke ukushinguluka pano isonde Ni bani bapéle ifisambililo fya
lyonse. Batumikishi bakubalilapo ukufika ino
nshita?
§ Baibele, ifunde: moneni amepusho 12
no kuya pa nshi.
Isambililo lyakubalilapo lya Batumikishi
§ Icilye: moneni ubulondoloshi bwa
lyapelwe no kulundululwa ukupitila muli

199
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

Ambrose of Milan Hieronymus Augustine of Hippo

“Bashifwe ba Batumikishi”. Aba bali ni ukufika na 420 AD), na Augustino wa ku
bakasambilisha balukuta abakwatishe Hippo (354 ukufika 430).
amaka. Muli aba mwali abali nga Clementi
wa ku Roma (uwafwile mu mwaka wa 100 592
AD), Ignatio uwa ku Antioke (uwafwile mu Ni lilali ubwina Kristu bwaishileba
mwaka wa 115 AD), Polykarpo, Shikofu wa ulukuta lwa Buteko mu bufumu bwa
ku Smyrna (uwafyelwe mu mwaka wa 69 AD, bena Roma?
no kufwa mu mwaka wa 155 AD), elyo na
Papias wa ku Hierapolis (uwafyelwe mu Panuma ya nshita shayafya isha macushi,
mwaka wa 70 AD, no kufwa mu mwaka wa imfumu nkalamba ya bena Roma iyaileitwa
AD 130/140). Aba balwishishe ukucingilila C onst ant i no Mu k a l amb a y abi l i l e
icitetekelo ca bwina Kristu ku Bena fyalo na ubuntungwa bwa mipepele ya bena Kristu
ba Yuda bene, no kucingilila ifikankala fye mu mwaka wa 313.
sambilisho lya Bena Kristu. Mu mwaka wa 381, Kateka Theodosisus
Umo mu bantu abaishibikwa aba lukuta ali ni asumbwile ubwina Kristu mu bufumu bwa
Athanasio Mukalamba (uwaliko mu mwaka bena Roma ukuba ulukuta lwa Buteko. Wene
AD 295 ukufika mu mwaka wa 373), akenye ukupepa tu lesa twa basenshi.
uwalengele ukuti ubusumino bwaleitwa “Ubuntungwa bwa mipepele” bwakumya
Nicene bupangwe mu mwaka wa AD 325. ku mibele umo abantu baba abantungwa mu
kulumbula no kucita ukulingana ne
591 mipepele no kulolesha kwa fya pano isonde
Bushe “bashifwe ba lukuta “bali ni bani? mu kutemwa kwabo.

“Bashifwe ba lukuta “bali ni bakalapashi mu

593
masambililo abapangile ifishinka fikankala Bushe ubwina Kristu bwalundulwike
shani ilyo inshita ya Pakati tailafika?
fya bwina Kristu panuma ya nshita ya
“bashifwe ba butumikishi”. Muli aba mwali
Mu nshita ya mikukile ikalamba (mu myaka
abaume abali nga Ambrose wa ku Milan (339
imyanda ine na isano) ubwina Kristu
AD ukufika na 397), Hieronymus (347 AD
bwalundulwike mu maka ku Bulaya na ku

200
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

Asia kwine. Monasticism, yabalilepo amabulwi. Ifi fyacitike pa kati ka myaka 1095
ukubako mu Egupto mu myaka yalenga na 1270 mu ncende ya pakati ka kabanga mu
imyanda itatu, yabombele nganshi mu buyo bwa kucimfya Yerusalemu ne calo ca
kusalanganya ubwina Kristu. Umulimo mushilo ukuti fibe fya bwina Kristu.
ukalamba wa aba Bashimbe wali wa kwikala Islam e yacepesha pa mipepele ya pano
umweo wa bucushi ukulingana ne cilangililo isonde. Uwatendeke ni Mohammed mu
ca kwa Kristu no kusalanganya icitetekelo ca mwaka walenga imyanda cinelubali. Islam
bwina Kristu. Mu myaka ya Pakati, isambilisha ukutetekela muli Lesa umo, te
abashimbe na bamama bafikilishe ifintu muli Lesa wabamo batatu. Mu kusambilisha
fikankala mu masambililo ya fya bumi, kabili kwa islam, Yesu abikwa pali bukasesema.
baliiposele mu bulimi ne milandu ya Icitabo ca mushilo ca Islam ciitwa Koran.
mikalile. Amabulwi: Palestine, ukubikako na
Mu kulunduluka, ubwina Kristu bwatendeke Yerusalemu, fyaletekwa ku buislam. Pakati
ukutungulula imyeo ya bantu, intambi shabo, ka myaka ikana limo no mwanda umo elyo
ifikansa fya calo, no bwikalo bwa ku Bulaya. ne myaka ikana limo ne myanda itatu,
Mu mwaka wa 1054, ukukansana kwalengele bapapa bakonkene baitile bakateka wa ku
ukupatukana pa kati ka lukuta lwa ku Bulaya ukubwesha imipepele iyi ku bwina
Masamba (Katolika wa bena Roma) no Kristu. Ukongola kwa bushilika uku
lukuta lwa ku Kabanga (Orthodox). kwaleitwa “amabulwi”, pantu baleya mu
Monasticism mikalile umo abantu balwisha kulwila mwi shina lya kwa Kristu no kuleta
ukupela imyeo yabo yonse ku lukuta mu ubukata kuli wene.
kutaluka ku fintu fyonse fya mu calo.
Abashimbe na bamama bena baliiposele mu 595
mikalile iyi ya “Monastic”. Fyakulunduluka nshi fyalengele amaka
ya kupilibula ulukuta?
594
Fintu nshi fimbi ifyo abena Kristu Mu kupita kwa nshita ya pakati, ulukuta
bapitilemo ukutendeka mu myaka lwacililemo ukuba ulwa calo – icitetekelo ne
imyanda cine lubali? sambilisho fyacililemo ukulufya ukupindula
kwa fiko. Icalengele ifi kukanalangililwa
Ukutendeka mu mwaka walenga imyanda ukufuma ku mbila nsuma.
cinelubali, abena Kristu mu ncende shimo E mulandu wine amaka ayafula yalipangilwe
sha Asia, Afrika, na ku Bulaya kwine bali ku kupilibula ulukuta. Ku lubali lumo, kwali
abakumona imipepele ipya, ya Islam. ukwesha ukupilibula ulukuta muli bu
Incende ishingi shalilufishe icitetekelo ca Monasticism, elyo ku lubali lumbi, bambi
bwina Kristu, nge cilangililo pa kati ka pamo ngo mwina France Petro Wado (1140
Kabanga na ku kulyo kwa Africa. ukufika mupepi 1218), umungeleshi uwa
Ici calengele inkondo, nge cilangililo, masambililo John Wyclife (1320-1384), na

201
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

Martin Luther Ulrich Zwingli John Calvin

kakumba we sukulu likalamba lya Prague, 597

John Hus (1369-1384), batendeke Bushe abakankala ukucilapo muli aba
ukubikapo amaka yabo. Bonse aba Bakapilibula ni bani?
balitwalilile ukususha ulukuta lwalimo ifya
calo. Utubungwe uto batendeke no kwafwa Ukulunda kuli Martin Luther uwafumine ku
twakumishe incende shikalamba sha ku Wittenberg, mwi bumba ili mwali kapilibula
Bulaya, kabili mu kulekelesha twalengele Wrich Zwingli (1484 – 1531) uwalebombela
ukupilibuka. mu Zurich, elyo na John Calvin (1509-1564)
uwapangile akabungwe kakupilibuka
596 akaibela mu Geneva.
Bushe Ukupilibuka cinshi?
698
Ukupilibuka (ukufuma mwi shiwi lya cilatin, Bushe ulukuta lwa Roma katolika
reformatio, ilipilibula “Ukubwesha” atemwa lwacitile shani pali uku kupilibuka?
“ukuba cipya cipya”) kwali kulengwa cipya
cipya kwa mipepele mu Bulaya, ukwaiminine Mu kwasuka ku kupilibuka icilye ca ku Trent
pa kufwayo kubwelela ku mbila nsuma. (icatendeke mu 1545) caletele ukuba cipya
Kwalikumishiwa nga nshi ku mushimbe cipya kwa lukuta no kuipekanya ukulesha
umwina Germani uweshina lya Martin ukupilibuka, icalengele ukukosha amaka ya
Luther (1483-1546). Ukulingana no bu papa.
kushininkisha kwakwe, isambilisho lili fye
no kwiminina pali bunte bwa kwa Yesu Ishiwi lya kuti “ukulesha ukupilibuka”
limininako ukwasuka kwa lukuta lwa Roma
Kristu ubwaba muli Baibele. Luther Katolika ku kupilibuka.
alyalwile Baibele ukufuma mu CiHebere ne
Cigriki ukutwala mu cigermani, pakuti 698
cingapelwa ku bantu. Finshi fyatumbwikemo mu kupusana
Ulukuta lwa Buteko ulwa Anglican pakati ka baprotestanti na bakatolika?
lwatendeke ukuba lweka mu mwaka wa 1534.
Mu nshita ya kupusana pakati ka

202
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

baprotestanti na bakatolika inkondo kubapela imbila nsuma (ukutumwa mu kati

yalibukile iyaposele imyaka amakumi yatatu atemwa mu mushi wabo”). Ukucilapo,
(1618-1648), iyo mukulekelesha yalengele “ifilonganino fya batumwa” fyalipangilwe ku
ukukosha amaka ya buteko pa lukuta. kusalanganya ubwina Kristu mu fyalo fya
Panuma, cila kateka abikile imipepele iyo abo kunse ya ku Bulaya, maka maka ku Afrika.
aleteka bali no Kukonka.
602
Abalekonka ukupilibuka baleitwa ukuti Fyakulunduluka nshi ifikankala fyacitike
“baprotestanti” mu bwina Kristu bwa mu mwaka
walenga ikana limo ne myanda pabula?
600
Bushe ubwina Kristu bwali shani mu “Utubungwe twa kubwesha” – utwasekele
Bulaya bwa mu mwaka walenga ikana nganshi pa kati ka baprotestanti mu
limo ne myanda cinekonsekonse? mangalande na ku Amerika twali no
bukankala bukalamba: abena Kristu
Mu mwaka walenga ikana ne myanda
abatetekele balelomba abantu ukutaluka ku
cinekonsekonse, icitetekelo ca bwina Kristu
“bwina Kristu bwa lutambi” no kubwelela ku
ilingi line cakumishiwe ku matontonkanyo
citetekelo ca bwina Kristu ica mweo. Ubwite
yabikile amano ya buntunse nge cipimo fye
ubu ubwa kutontonkanya pa mbila nsuma
ceka ca fintu fyonse (“ukubutishiwa”). Mu
bwaleuminkanishiwa ilingi ku kucetekela
kwasuka kuli ici, bu Piety, akabungwe kali
mu kubwela kwa kwa Kristu.
mu lukuta lwapilibukile, katendeke ukukula
Ili e shinte lya milandu ya kale umo Lesa
mu kukosa na maka. Ifishibilo fya BaPiety
apekenye palwa kubomba na kabili kwa
fyalimo ukusoma baibele apakalamba,
Batumikishi.
ukuipéla mu bwikashi, no mulimo wa
kutumwa. 603
Bushe ukubomba na kabili kwa
" “Ukutumwa”: moneni ubulondoloshi bwa bukapyunga bwa Batumikishi kwaishile
lipusho 393
shani mu mwaka walenga ikana limo ne
601 myanda pabula?

Bushe ubwina Kristu bwali shani mu

Pa kati ka 1826 na 1829, abatetekela
mwaka walenga ikana limo ne myanda
bakumene ku kulanshanya mu ncende ya
pabula?
Albury (ku Kapinda ka kuso ka ku
Mu mwaka walenga ikana limo ne myanda managa lande), p a kut i b engas oma
pabula, amaka ayengi yalibikilwe mu ukusokolola kwa kwa Yesu Kristu capamo.
kubwesha abo ukupitila mu cipowe no Ukulanshanya uku kwacitike mu bwite bwa
bututu, bafuminemo mu citetekelo, no kwa kasunga wa ndalama Henry Drummond
(1786-1860) mu kwampana pamo na

203
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

E dward Ir ving (1792-1834), uwa li

shimapepo mu lukuta lwa calo mu Scotland.
Abasendele ulubali mu kulanshanya uku
balefwaya ukunonka ukwiluka pa lwa
fyalembwa mu Baibele ifyakumya ku
mulimo wa mupashi wa mushilo no kubwela
kwa kwa Kristu.
Abatetekela mu nkuta shalekanalekana mu
Scotland na bo balelolela ukukula kwa The Albury Conference
mulimo wa mupashi wa mushilo. Mu intungulushi shabo no kuipekanya palwa
mwaka wa 1830, ifyakusokololwa fya kubwela kwa kwa Kristu. Eico tabatemenwe
kuposha, ukulanda mu ndimi ukupanga ulukuta lupya, lelo balefwaya
ishishaishibikwa, no busesemo fyali ukuleta inkuta shalekanalekana ishalipo
ifyakucitika pa kati kabo, kabili balishibikwe capamo mu kutungululwa ku Batumikishi.
nganshi. Lelo abena Kristu abengi tabasumine
Mu kasuba kanono mu 1832, John Bate ukwitwa kwa Batumikishi. Abena Kristu
Cardale (1802-1877) alitilwe no mupashi wa banono abatetekele mu Batumikishi baingile
mushilo ku kubo Mutumikishi kabili capamo mu lukuta lupya, ulwaleitwa ulukuta
abikilwe Umutumikishi kuli Henr y lwa Batumikishi ulwa cikatolika.
Drummond.
Ukutendeka mu S ep etemb er 1833, 605
Abatumikishi bambi impendwa ikumi limo Bushe ifikakatiko fya mupashi wa
na umo balitilwe ukupitila mu busesemo – mushilo fyabalilepo ukucitika lilali?
maka maka ukupitila muli kasesema Oliver
Taplin (1800 – 1862). Ifikakatiko fya mupashi wa mushilo ifya
kubalilapo – pa nshita ilya, imicitile iyi
604 yaishibikwe ukuti “Ukubikapo kwa minwe ya
Bushe ulukuta lwa Batumikishi ulwa Batumikishi” – fyacitike mu 1847 mu
cikatolika lwatendeke shani? mangalande, Canada, na Germani.

Mu 1835, Abatumikishi babwelele ku Albury 606

uko pa mwaka umo bali abakulanshanya Finish fyacitike ilyo Abatumikishi bamo
capamo. Bapangile “Bunte bukalamba” bafwile?
(1837), amalembo ya kulapa ayapelwa ku
ntungulushi shonse isha ku mupashi ne sha Mu mwaka wa 1855, Abatumikishi batatu
calo shine ishali mu bwina Kristu. balifwile. Ukupitila muli bakasesema
Mu malembo aya Abatumikishi baitile abena Edward Oliver Tapin na Heinrich Geyer
Kristu ukulongana mu kukonka (1818-1896), abakupyana bukapyunga bwa

204
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

Butumikishi balitilwe. Lelo ukwitwa uku ukuti ubwite ubu bwali mulimo wa mupashi
takwa- su m i n ish iwe ku B atu m i k ish i wa mushilo.
abashele. Takwali Abatumikishi bambi Icilonganino ca mu Hamburg kanshi
abasubilwe. calisuminishe ukwitwa kwa Mutumikishi
Mu kulekelesha, if yatumbwike mu uyu pa 4 January 1863, kabili califumishiwe
kutontonkanya uku fya kuti takwali nomba ku lukuta lwa Batumikishi ulwa cikatolika pa
Abatumikishi mu lukuta lwa Batumikishi aba mulandu uyu.
cikatolika panuma ya mfwa ya Mutumikishi Eico ukutendeka kwa lukuta lwa Batumikishi
wa mweo wakulekelesha, Francis V. lupya kwali mu January 1863.
Woodhouse mu mwaka wa 1901. Takwali na Na panuma umutimikishi Rososchacky
bakapyunga bambi abasubilwe. afumine pali bukapyunga ubu mu kashita fye
akanono, Geyer, Schwarz, ne cilonganino ca
607 Hamburg batwalilile ukushininkisha ukuti
Bushe ulukuta lupya lwa Batumikishi ubwite bwakwe bwali ubwa mushilo.
lwaishilebako shani?
608
Pa 10 October 1862, Shimapepo Rudolf Finshi fyacitike mu nshita yakonkelepo?
Rososchacky (1815-1894), kakumba wa
cilonganino ca Batumikishi ba cikatolika mu Shimapepo Carl Wilhelm Louis PreuB
Konigsberg, aliitilwe ku kubo Mutumikishi (1827-1878), elyo na mu kashita kanono
u k u p i t i l a m u l i k a s e s e m a G e y e r. kakonkelepo, Friedrich Wilhelm Schartz
Abatumikishi ba mu lukuta lwa Batumikishi balitilwe ukuba Abatumikishi.
ulwa cikatolika tabasuminishe ubwite ubu. Umutumikishi PreuB abombele mu ncende
Kasesema Geyer na katungulula wa ya kapinda ka kuso mu Germani ilyo
cilonganino ca Batumikishi ica cikatolika mu Umutumikishi Schwartz abulile icalo ca
Hambury, uweshina lya Friedrich Wilhelm Netherlands nge ncende yakwe iya
Schwartz (1815-1895), bene, balishininkishe kubombelamo.

Carl Wilhelm Louis Preuß Friedrich Wilhelm Schwartz Friedrich Wilhelm Menkhoff

205
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

Panuma Abatumikishi bambi baliitilwe. 610

Icilonganino cipya icapangilwe cainikwe Bushe bukapyunga bwa kusesema
ishina lya kuti “Allgemeine Christliche bwabombele ukufika lilali?
apostolische mission”(e kutila “ukutumwa
kukalamba kwa batumikishi ba bwina Ukufika ku mpela ya myaka yalenga ikana
Kristu”). limo ne myanda pabula, bukapyunga bwa
Mu mwaka wa 1872, Friedrich Wilhelm Butumikishi, na maka yakalamba ya buko
Menkhoff (1826-1895) aitilwe ukubo bwatendeke ukuba e bukapyunga bukalamba
Mutumikishi wa ku Westphalia na mu lukuta. Pa nshita imo ine, ubukankala
Rhineland. bwa bukapyunga bwa kusesema
Mu 1884, Umutumikishi Menkhoff apangile bwalitendeke ukucepa. Ku mpela ya mu
icitabo ca lukuta caleitwa “Der Herold” (e myaka sha muli ba 1920, tamwali nomba
kuti “ukutendekeka”) mu Germani. Mu bakasesema mu filonganino.
n c e n d e a l e b om b e l a – a f u m i s h e p o
ifyakufwala mu mapepo na fimbi ifya 611
butantiko bwa mapepo ifyafumine mu Bushe Umutumikishi mukalamba wa
lukuta lwa Batumikishi ulwa cikatolika. Mu kubalilapo ali ni nani?
mwaka wa 1885, ukucinja uku kwapelwe ku
filonganino fimbi ifyashele. Mu 1881, Friedrich Krebs (1832-1905)
Ishiwi lya kuti “Liturgy” lilabomfiwa mu ukufuma ku ncende ya Braunschweig, mu
kulondolola ubutantiko bwa mu mapepo ya Germani alitilwe ukubo Mutumikishi.
mushilo. Panuma ya kufwa kwa batumikishi Schwartz
na Menkhoff, wene ali uwakusenda icifulo ca
609 kutungulula ulukuta. Wene asakamene
Bushe ishina lya kuti “Ulukuta lupya lwa nganshi ukwampana kwa Batumikishi. Mu
Batumikishi” lyaishile shani? mwaka wa 1897, bukapyunga bwa
Mutumikishi mukalamba bwalitendeke.
Mu kuipusanya ku filonganino fya lukuta lwa Friedrich Krebs e wali umutumikishi
Batumikishi ulwa cikatolika, ifilonganino mukalamba wa kubalilapo ukulingana na
fyaishile panuma ya 1863 fyatendeke ukuita matontonkanyo ya ino nshita.
“ifilonganino fipya fya batumikishi” mu
makalata fyalelemba. Mu 1907, ibumba ili
lyatendeke ukubomfya ishina lya kuti
“icilonganino cipya ca Batumikishi”, elyo
mupepi na 1930, catendeke ukuita ukuti
“ulukuta lupya lwa Batumikishi”.

206
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

Friedrich Krebs Hermann Niehaus Johann Gottfried Bischoff

Walter Schmidt Ernst Streckeisen Hans Urwyler

Richard Fehr Wilhelm Leber Jean-Luc Schneider

207
 Ukufuma Mu Milandu Ya Kale Ya Bwina Kristu

612
Bushe nibani bambi abali pali
bukapyunga bwa Mutumikishi
Mukalamba?

§He r m a n n Ni e h au s ( 1 8 4 8 - 1 9 3 2 ,
Umutumikishi Mukalamba ukufuma mu
1905 ukufika 1930).
§Johann Gottfried Bischoff (1871-1960,
Umutumikishi Mukalamba ukufuma mu
1930 ukufika 1960).
§Wa l t e r S c h m i d t ( 1 8 9 1 - 1 9 8 1 ,
Umutumikishi Mukalamba ukufuma mu
1960 – 1975).
§E r nst St re cke is e n ( 1 9 2 5 - 1 9 9 4 ,
Umutumikishi Mukalamba ukufuma
1975 – 1978).
§Richard Fehr (1939-2013, Umutumikishi
Mukalamba ukufuma 1988 – 2005).
§Wilhelm Leber (afyelwe mu 1947,
Umutumikishi Mukalamba ukufuma
2005 – 2013).
§Jean-Luc Schneider (afyelwe mu 1959,
Umutumikishi Mukalamba ukutendeke
mu 2013).

208
 AMAPEPO YA MUSHILO,
IMICITILE YE PALO, NO
KUSAKAMANA KWA BUCEMI

209
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

613 615
Bushe Amapepo ya Mushilo cinshi? Finshi fyali mu mapepo ya mushilo aya
filonganino fya bena Kristu ifya
Amapepo ya mushilo mulimo wa kwa Lesa kubalilapo?
pa bantunse pa nshita imo ine, mulimo wa
bantunse kuli Lesa. Mu mapepo ya mushilo, Takwaba ifyalembwa pa butantiko bumo
abantu balesa pamo mu kupepa Lesa, ubwa mapepo ya mushilo mu filonganino fya
ukumulumbanya, no kumutotela. Kabili bena Kristu ifya kubalilapo. Mwali ukubiila
balalongana mu kuumfwa icebo cakwa Lesa kwa mbila nsuma, ukulumbula kwa
no kupokelela amasakalamenta. cilonganino, amapepo ya bonse, inyimbo, no
Eico amapepo ya mushilo kukumana kwa kusefya umulalilo wa mushilo.
kwa Lesa no muntu. Mu mapepo ya mushilo,
icilonganino cilamona ukubapo kwa kwa
616
Lesa wabamo batatu kabili cilamona no kuti Bushe amapepo ya mushilo ya bena
Kristu yalundulwike shani?
Lesa alacipyungila mu kutemwa.

Amapepo ya mushilo ya bena Kristu yali

614 ayatantikwa mu myaka imyanda ne myanda.
Bushe amapepo ya mushilo mu Ici capilibula ukuti amapepo ya mushilo
cipangano ca kale yali shani? yalimo ifishilano, ifyali mashiwi yapangilwe
ne nyimbo na sho.
Mu nshita sha mu cipingo ca kale, amapepo Kwali ukupilibuka mu nkuta shamapepo
ya mushilo yalimo makamaka amapepo ya ishingi panuma ya kupilibuka. Kuli bene,
malambo, umo bashimapepo baleleta ifya ukubila kwa cebo e kwali cintu icikankala mu
bupe kuli Lesa. Bali no mulimo wa kupela mapepo ya mushilo. Amapepo ya mushilo
ipalo lya kwa Lesa ku bantu (Impendwa ya mu lukuta lupya lwa batumikishi
6:22-27). Ukufuma mu nshita ya mfumu yalakonka ulutambi ulu mu kubila kwa cebo
Dabidi calilembwa ukuti bakemba na ukupélwa ukwabula ukulemba ifyakulanda.
bakalisha wa filimba nabo bali no mulimo § Ukushimikila, ukubila kwa cebo:
mu mapepo ya mushilo kabili balelumbanya moneni amapusho 623 no kuya pa nshi.
Lesa mu malumbo (1 Imilandu 25:6). § Ukupilibuka: moneni amepusho 595 no
Mu nshita ya bunkole bwa ku babele – kuya pa nshi.
ukufuma 597 BC ukufika 539 BC - abaYuda
617
abatetekela balelongana mu mayanda yaibela
ayakuliilwe (amasunagoge) mu kupepa no Bushe Lesa alabamo mu mapepo ya
mushilo?
kubelenga no kwilula amalembo ya mushilo
capamo. E ntulo imo ya mapepo ya mushilo
Ee. Pa kutendeke kwa mapepo ya mushilo,
ya bwina Kristu ayakonkelepo.
Lesa aleetwa mu fyebo ifi: “ Mwi shina lya

210
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

kwa Lesa, Tata, Mwana, no Mupashi wa 619

mushilo”. Ukwita Lesa uku kwitwa “Inshila Bushe “Ukusambilisha kwa batumwa”
ya kwiswilamo muli Lesa wabamo batatu”. kupilibula nshi?
Ici cilalanga apabuta kuli abo abasangilwe
mu mapepo ya mushilo ukuti Lesa emo ali, Ukusambilisha kwa batumwa kupilibula
nge fyo mwana Lesa alaile (Mateo 18:20). ukuti abatumikishi balabile sambilisho lya
kwa Yesu Kristu, mu fyebo fimbi, imbila
618 nsuma ya mfwa, ukubuka, no kubwela kwa
Bushe ifikankala fyaba mu mapepo ya mwana wa kwa Lesa.
mushilo ni finshi?
Ukusambilisha uku kulabilwa na mu mapepo
ya mushilo muli bakapyunga babomba mu
Mu kukumya ku bena Kristu bakubalilapo
kutumwa ku Batumikishi.
mu Yerusalemu tulabelenga ifi “Awe
balecincila mu kusambilisha kwa batumwa 620
na mwi senge, kabili mu kumokaulo mukate Tupilibula nshi ilyo tulanda pa
na mu mapepo” (Imilimo ya Batumwa “kumokaulo mukate”?
2:42). Ukufuma muli ifi tusangamo
ifikankala fyaba mu mapepo ya mushilo: “Ukumokaulo mukate kusefya kwa mulalilo
Ukusambilisha kwa batumwa, isenge, wa mushilo. Cintu cikankala icicitika mu
ukumokaulo mukate, no kupepa. mapepo ya mushilo, icisefiwa mu kutasha pa
ce lambo ca kwa Yesu.
"Umulalilo wa Mushilo: moneni amepusho
494 no kuya pa nshi.

211
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

621 ukushinshimuna, ukutotela, ukupepelako

Bushe “umulalilo” upilibula nshi mu bambi, ne fya kulomba.
mapepo ya mushilo? Ilyo ukulekelela kwa membu takulafika,
icilonganino cilapepa ipepo lya kwa shikulu.
“Umulalilo” mu mapepo ya mushilo Panuma ya kupokelela umulalilo wa
waumfwikwa ngo kufikisha kwa fyebo fya mushilo, uwatetekela onse alapela ukutotela
kwa Yesu Kristu: “Pantu ukuli babili napamo kuli Lesa mwi pepo lya mu mutalalila.
batatu abalonganina mwi shina lyandi e ko
ndi mu kati kabo” 623
(Mateo 18:20). Bushe tupilibula nshi mu kutila “ukubila
“Isenge” ili mu mapepo ya mushilo lyakumya kwa cebo” (ukushimikila)?
na ku cishinka ca kuti abatetekela
balashinshimuna, balalumbanya no kutotela Icebo ca kwa Lesa cilabilwa mu mapepo ya
Lesa capamo. E ico balaba na mwi senge lya mushilo. Bakapyunga balanga
umo na umo. amatontonkanyo yasanikilwa muli bene ku
mupashi wa mushilo. Uku “kubila kwa cebo
622 “atemwa” ukushimikila”. Mu lukuta lwa
Bushe “ipepo” libomba finshi mu Batumikishi lupya mu mapepo,
mapepo ya mushilo? ukushimikila takubelengwa mu fyalembwa
kabela. Kwiminina pa kubelenga baibele,
Ipepo cintu icikankala ica mu mapepo ya umo kasenda wa mapepo alondolola mu
mushi lo. Mu map ep o ya mushi lo, mashiwi fye ukwabula ukubelenga.
icilonganino cilaba pamo mu mapepo
kasenda wa mapepo alanda. Yalanga

212
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

624 bakapyunga. Muli uyu musango e mo

Bushe ukushimikila kucita finshi? icitetekelo cisanikilwa no kukoshiwa.
Ukubila kwa cebo lyonse kwaba no buyo bwa
Apo ukushimikila kusanikilwa na Lesa, kupekanya icilonganino pa lwa kubwela kwa
abaleumf wa balamona ukuti iceb o kwa Yesu Kristu (2 Abena Korinti 11:2).
cilelandwa caba ica “mweo” kabili no kuti.
§ Amepusho ya mweo ne citetekelo 627
yalasukwa. Bushe tamubako filubo mu kubila no
§ Icitetekelo cakoshiwa kuumfwa kwa cebo?
§ Ukusansamusha kwapélwa
§ Ukushininkisha Kwapélwa Umuntunse onse uubile cebo ca kwa Lesa
§ Ukucenjesha no kwafwa mu mapange mubembu waba ne fyakunaka kabili alange
fyapélwa filubo. Lelo, bukapyunga akwata bwapélwe
ukufuma kuli Lesa, e ico kanshi bwa mushilo.
Icebo cifuma ku cintamba cilapéla inshila ya Nga ca kuti umuntunse uushafikapo abo wa
kwikalilamo umwalola ukufwaya kwa kwa kubile cebo ca kwa Lesa, ee kuti mwaba
Lesa. Ukushimikila kwa cebo “cakulya” ca ifilubo.
mweo, umwalola ifyebo fya kwa Yesu ifi” Te Bakomfwa nabo bene babembu. Nabo baba
ku cilyo ceka umuntu ekalila no mweo lelo ku ne fyakunaka kabili balapange filubo nabo
cebo conse icifuma ku kanwa ka kwa Lesa” bene. E mulandu wine umo te ngatila kuti
(Mateo 4:4). kwaba ukulufyanya mu kucetekanya ico
icaba icakuumfwika. Lelo, bene nga
624 bapokelela icebo ca kwa Lesa mu citetekelo,
Ni bani baitwa ku kubile cebo ca kwa kuti babika mu myeo yabo amaka yonse aya
Lesa mu mapepo ya mushilo? mushilo ayaba mu cebo, nangula mwaba
ifyakukanafikapo ne filubo.
Abatumikishi na bakapyunga batumwa kuli
bene mu kucite ci e baitwa ku kubile cebo ca
kwa Lesa mu mapepo ya mushilo. 628
Bushe bakomfwa baba no mulimo nshi
626 mu kushimikila kwa cebo?
Bushe icikalamba ciba mu Kushimikila
kwa cebo no buyo bwakuko ni finshi? Ilyo ukushimikila kwa cebo takulafika,
bakomfwa bafwile ukupepa ukuti shikulu
Icikalamba ciba mu kushimikila kwa cebo ni abapéla amaka no mutende mu cebo cakwe.
mbila nsuma ya kwa Yesu Kristu, amashiwi Bafwile ukupokelela icebo mu citetekelo no
ya nsansa aya kuti Yesu alétéle ilambo, kucibika mu micitile mu mweo wa nshiku ne
alibúkile, kabili ali no kubwéla. nshiku, mu kutontonkanya, mu cebo, na mu
Umupashi wa mushilo ulandila muli

213
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

kucita. Eico kanshi balitwa ukwikala umweo fisano (Luka 11: 2-4), na umbi, wabamo
wa kukonka Kristu. ifyakulomba cinelubali (Mateo 6:9-13).

629 631
Bushe bakomfwa bateyanishiwa shani Bushe ipepo lya kwa Shikulu ilya mu
pa lwa kulekelela kwa membu no mapepo ya mushilo lyalembwamo fyebo
kusefya umulalilo wa mushilo? nshi?

Bakomfwa balateyanishiwa pa lwa kulekelela Mu mapepo ya mushilo, ipepo lya kwa

kwa membu no kusefya kwa mulalilo wa sh i ku lu l i l andw a u mw a l ol a i f yeb o
mushilo mu fyebo fya kwa kasenda wa fyalembwa mu mbila nsuma ya kwa Mateo:
mapepo. Capamo, balaba abakwimba “Tata wesu uwa mu mulu, ishina lyenu
ulwimbo lwa kulapa mu kuipekanya pa lwa licindikwe.
kulekelela kwa membu. Umu emo Ubufumu bwenu bwise.
bamembala ba cilonganino balumbula Ubufwayo bwenu bucitwe pano caalo nga mu
ulubembu lwabo no kulanga ukufwaya mulu.
ukwafwilishiwa. Tupeleni ilelo ica kulya cesu ca nshiku
shonse.
630 Tulekeleleni imisha yesu, ifyo na ifwe
Bushe lipepo nshi lilandwa umwalola tulekelela aba misha besu.
ifyebo fyabikwamo mu mapepo ya Mwitutwala mu kweshiwa, lelo
mushilo?
mutupokolole ku mubifi.
Pantu ubufumu bwenu, na maka, no lulumbi
Ipepo Yesu asambilishe lipepo lya kwa
umuyayaya.
Shikulu. E pepo fye lyeka abatetekela
Amen”.
bap ep ela capamo umwalola if yeb o
fyabikwamo. 632
Umusango umo walembwamo ifyakulomba Bushe ukutila “Taata wesu” kwalola
mwi?

Ukutila “Tata wesu” kulanga ukuti ipepo ili

lya cilonganino. Ilyo abantu baeba Lesa,
abati, “Tata”, balalanga ukuti wene e
wababumbile, ni shikulu wabo, kabili
alabapela. Balalumbula Lesa ukuti “Tata”
ukwabula ukutina, kabili mu kutemwa na mu
kushininkisha.
"Umwana wa kwa Lesa: moneni
ubulondoloshi bwa lipusho 530.

214
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

633 635
Bushe ifyebo fya kuti “mu múlu” filanga Bushe ifyebo fya kuti “Ubufumu bwenu
finshi? bwise” fipilibula nshi?

Ifyebo fya kuti “mu múlu” fikonkomesha Ubufumu bwa kwa Lesa bwalisa ku bantunse
ukuti Lesa mukalamba kabili alisansabikwa muli Kristu. Mu kulomba ukuti “Ubufumu
ukucila pa fintu fyonse pano nse. Kabili bwenu bwise” abatetekela balapepa ukuti
nangu cabe fi, wene aba mupepi na bantunse imibele ya kwa Kristu icilishepo
mu maka yakwe yonse. ukumonekela mu cilonganino. Ukucilapo,
lelo, ukulomba uku lipepo lya kuti ubufumu
634 bwa ku ntanshi bwingasokololwa bwangu:
Bushe calola mwi ukutila: “Ishina lyenu Ubu bukatendeka ilyo Kristu akabwéla ku
licindikwe”? kwisa senda icilonganino cakwa nabwinga
ku mushi.
Ici e cakubalilapo ukulomba mwipepo lya
kwa shikulu. Abatetekela balacindika ishina
lyakwe mukumupéla ubukata no kwesha
ukwikala umwalola ukufwaya kwakwe.
Ukulomba uku kwapalana ne funde lya
bubili mu malango.
215
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

636 abo abatulufyanya. Eico, tuli no kulekelelwa

Bushe cipilibula nshi ilyo tutila: fye ilyo na ifwe twaba abakuwikishanya no
“Ukufwaya Kwenu Kucitwe pano nse kufwayo kulekelela.
nga mu mulu”?
“Elyo Petro aishile no kutiila kuli wene, Mwe
Mu múlu, mu cifulo Lesa atekelamo pa shikulu, bushe munyinane kuti abembuka kuli
ine imiku inga, na ine ukumulekelela? Bushe
cipuna ca kwe ica bufumu, ukufwaya ukufika ku miku cinelubali? Yesu atiile kuli
kwakwe kulateka ukwabula umupaka. wene, nshiletila kuli iwe, ukufika ku miku
Ukulomba uku kulanga ukukabila kwa kuti cinelubali; lelo ukufika ku miku cinelubali
ifintu fyonse nafyo fingacitika umwalola ukufushiwa ku makumi cinelubali” (Mateo
18:21-22).
ukufwaya kwa kwa Lesa pano nse. Mu fyebo
ifi, abatetekela balalomba no kuti 639
bengafikilisha ukucita ukufwaya kwa kwa
Bushe tulosha mwi ilyo tupepa, atuti:
Lesa abene beka. “Mwitutwala mu Kweshiwa”?
637
Abatetekela balalomba Lesa ukubafwako
Bushe cipilibula nshi ilyo tupepa,
ukukana ulubembu mu maka yabo yonse.
atuti:Tupeleni lelo ica kulya cesu ca
Ifyebo filanga no kulomba ukuti Lesa e
nshiku shonse”?
ngabacingilila ku mesho yakalamba ayaba
mu citetekelo.
Mu fyebo ifi, abatetekela balomba ifintu
fyonse ifyo umuntu akabiila pa kubo wa 640
mweo. Ukulomba uku kwabamo no
Bushe bupilibulo nshi bwaba mu fyebo
kupapata ukuti Lesa e ngasunga ububumbo.
fya kuti “Lelo mutupokolole ku mubifi”?
Mu kupalanyako, ukulomba uku kulapapata
Lesa no kuti e ngapéla icebo cakwe nge “ca Ukulomba uku kulanga ubukabilo bwa kuti
kulya” ca mweo uushifwa. Lesa e ngapokolola abatetekela ku maka ya
638 mubifi. Mu kulekelesha kulomba Lesa ukuti
e ngatupéla ukulubuka mu kutupokolola ku
Bushe calola mwi ukupepa ati;
mubifi umuyayaya. Muli mwana Lesa e mo
“Tulekeleleni imisha yesu, ifyo na ifwe
tulekelela aba misha besu”? “twakwatilo, kulubuka [..…] e kulekelelwe
membu” (Abena Kolose 1:14).
"
Ububi: moneni amepusho 217 no kuya pa
Abantunse bonse balalufyanya pa mulandu
nshi
wa membu shabo. Mu fyebo ifi, abatetekela
balalanga ukuti babembu ku cinso ca kwa
Lesa, kabili balamulomba ukubalekelela.
Pantu L esa wakusenamina kabili
alatulekelela, alafwaya na ifwe ukulekelela

216
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

641 644
Bushe tulosha mwi ilyo tutiila: “Pantu Bushe fyebo nshi fiba mu kulekelela kwa
ubufumu bwenu, na maka, no lulumbi, membu?
umuyayaya”?
Abatumikishi babila ukulekelela kwa membu
Ifyebo ifi filanga ukulumbanya Lesa mu kukumya kuli Yesu Kristu: “Ndebila kuli
(ukushikakula). Fibomba ukupéla ululumbi imwe amashiwi ya nsansa: Mwi shina lya kwa
kuli Lesa wa maka yonse, kabili alapokelela Shikulwifwe Yesu Kristu, umwana wa kwa
ululumbi lumulingile. Ukulolesha kwesu Lesa wa mweo, imembu shenu shalekelelwa.
elyo kulola ku kupwililila kwa butantiko bwa Umutende wa uyo wabukile ku bafwa ube na
kwe ubwe pusukilo, ilyo abalubuka imwe! Amen”.
bakasuminishiwa ukumona ubukata bwa "Bakapyunga ba bushimapepo: moneni
kwa Lesa mu ceni cakwe umuyayaya. amepusho 415,508,661.
"Ubutantiko bwe pusukilo: moneni
amepusho 243 no kuya pa nshi.
645
642 Bushe ukulekelela kwa membu ni
Bushe icebo ca kuti “Amene” cipilibula nsakalamenta?
nshi?
Iyo, ukulekelela kwa membu (amashiwi ya
Icebo ici cafuma mu cihebere kabili cipilibula kulekelela) te nsakalamenta. Lelo,
u kut i : “c i b e i f yo f i n e ! “Ic e b o i c i kulafwaikwa, pa kupokelela amasakalamenta
cilasondolwela ipepo lya kwa shikulu kabili mu musango walinga.
cilabwekeshapo ukukosha fyonse ifilandwa
mwipepo ili. 646
Bushe imembu kuti shalekelelwa shani?
643
Ni Lilali abatetekela bapokelela Imembu kuti shalekelelwa pantu Lesa – nga
ukulekelela kwa membu mu mapepo ya Lesa wa kutemwa – atumine umwana wakwe
mushilo? pano nse. Mu kufwa kwakwe pa capindama,
wene alétéle ilambo lya muyayaya ku
Ukubila kwa kulekelela kwa membu kucitika kulekelela kwa membu.
panuma ya kulombela capamo ipepo lya kwa Ukupitila mu kuipéela ukupéla umweo
Shikulu. wakwe, Yesu aonawile amaka ya kwa Satana
kabili alimuicimfishe pamo ne milimo
yakwe, iya lubembu ne mfwa. Ukutula lilya
line, abantu baliba abakulubulwa ku
lubembu (Mateo 26:28).
Yesu apéle umweo wakwe ukube lambo pa

217
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

kuti imembu shesu shingalekelelwa na pa §Umuntu uyu afwile ukutetekela muli

kuti twiba abakwikalilila mu kutekwa ku Yesu Kristu nga kalubula wakwe (Yohane
lubembu. 8:24).
§Ukulundapo, umo afwile ukutetekela
“Moneni, Umwana wa mpanga wa kwa Lesa, ukuti Abatumikishi balabila ukulekelela
Uulesendo lubembu lwa ba pano isonde!” kwa membu.
(Yohane 1:29).
§Calilinga no kuti umo eshibe ukuti
“Pantu nga twaba abawikishishiwa kuli Lesa
pa mulundu wa mfwa ya mwana wakwe ilyo alibembuka, e ico kanshi aba ne cilubo,
twali abalwani…….(Abena Roma 5:10). kabili no kuti alekabila ukusenamina.
§Umuntu uyu afwile ukuba no bukabilo
647 mu mutima wakwe ubwa kuwikishiwa
N'ani alekelela imembu? kuli Lesa.
§Umubembu afwile ukulapa imembu
Ni Lesa wabamo batatu eulekelela imembu. shakwe no kulange ci ku cinso ca kwa
Abene beka, abantunse te kuti balekelele Lesa mwipepo lya kwa shikulu:
imembu atemwa ukulubuka ku lubembu. “Tulekeleleni imisha yesu………..”
“Alishuko muntu uo Shikulu takamulingile §Umo afwile ukuba na kampingu wa
ulubembu” (Abena Roma 4:8). cishinka mukucimfya ifyakunaka ne
filubo fyakwe.
648 §Umu b e mbu af w i l e n o ku k abi l a
Bushe calilinga ukubilo kulekelela kwa ukuwikishiwa kuli abo bamulufyanya no
membu?
kusenda icilubo pamo nankwe.

Ee, ukulekelela kwa membu kufwile “E ico ntile kuli imwe, mukafwila mu membu
u ku bi l w a . Ab atu m i k i s h i b a l abi l a shenu; pantu nga tamutetekele ukuti ni ne
ukulekelela kwa membu mu kutumwa kuli wine, mukafwila mu membu shenu” (Yohane
8:24).
Yesu umwalola ifyebo fyakwe: “Nga
mwalekelela imembu sha bamo, ninshi 650
shalekelelwa kuli bene” (Yohane 20:23). Ni finshi fimbi fyaba mu kwishiba ukuti
Eico kanshi balalenga ilambo lya kwa Yesu umo alibembuka?
ukufika ku batetekela. Bakapyunga ba
bushimap ep o b a l ap élwa ama ka ku Mu kwishiba ukuti umo alibembuka mwaba
Batumikishi aya kucita cimo cine. ukwiluka pa fya kunaka ne filubo fyakwe.
Icifwaikwa kuicenceta we mwine.
649 Ukwishiba uku kutwala ku kulapa no
Bushe finshi umuntu ali no kucita pa kuti kuicusha .
imembu shakwe shingalekelelwa?

Pa kuti umo e ngapokelela ukulekelelwa kwa

meembu, ififwaikwa ni fi:
218
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

651 653
Bushe ukulapa no kuicusha fipilibula Bushe kwabe membu
nshi? ishishingalekelelwa?

Ukulapa kulanga ukwishiba ukuti umo Ee ukupontela umupashi wa mushilo e

alilufyanya, kabili mwaba ukuicusha, e lyo na lubembu ulushingalekelelwa. Ukukumyako,
kampingu wa cishinka mu kucimfya ifilubo mwana Lesa atile: “Lelo uwapontelo mupashi
ne fyakunaka. wa mushilo talekelelwa umuyayaya, lelo abo
Ukuicusha kuumfwa ubucushi ubufuma mu wa mulandu wa lubembu lwa pe” (Marko
filubo fyali mu kucita atemwa mu 3:29).
kukanacita. Ukuicusha kwine kwine
kulailanga ukwine mu kufwaya 654
ukuwikishiwa ku banensu no kuwamya, nga N'ani acito lubembu lwa kupontela
nacilinga, ubonaushi bwacitilwe. umupashi wa mushilo?

652 Ni abo mu kutontonkanya no kufwaya fye

Finshi fitumbuka mu kulekelela kwa balango mupashi wa mushilo nga maka ya
membu? kwa ciwa atemwa ayalufya, pa mulandu wa
bulwani ne misula baba ne cilubo ca
Ukulekelela kwa membu kulatusamfya ku kupontelo mupashi wa mushilo.
lubembu no kufuta icilubo calipo kuli Lesa.
Abatetekela abo imembu shalekelelwa 655
balalaiwa umutende wa kwa Yesu Kristu mu Nibani bapela amasakalamenta mu
fyebo ifi: “Umutende wa kwa uyo wabukile mapepo ya mushilo?
ku bafwa ube na imwe”. Nga twapokelele uyu
mutende mu mutima wesu mu kutetekela, Amasakalamenta ya lubatisho lwa mushilo
ukutina konse pa fitumbuka mu lubembu ku menshi no mulalilo wa mushilo
kuli no kupwa. f ilap élwamu B atumikishi atemwa
Mu kukanalolesha pa kulekelela kwa bakapyunga ba bushimapepo mu kutumwa
membu, umuntu afwile ukuyebelela pa ku Batumikishi. Insakalamenta ya
fitumbuka ne ficitwa fiba ukupitila mu cikakatiko ca mupashi wa mushilo ipelwa fye
micitile ya lubembu, fibe fya fintu atemwa mu Batumikishi.
ifya mafunde.
656
Bushe amasakalamenta yapelwa umiku
inga?

Ulubatisho lwa mushilo ku menshi ne

cikakatiko ca mupashi wa mushilo fipélwa ku

219
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

muntu umuku fye umo. Umulalilo wa ba muputule atemwa Abatumikishi batumwa

mushilo upelwa ku muntu mu nshinta ne kuli bene nabo balasefya insakalamenta ya
nshita. mulalilo wa mushilo pa mulandu wa bafwa
panuma icilonganini cisefya umulalilo wa
657 mushilo. Mu kucite fi, bakapyunga babili
Bushe umulalilo wa mushilo ulasefiwa balemininako abafwa mu kupokelela
muli cila mapepo ya mushilo? umubili no mulopa wa kwa Kristu.
Imiku itatu mu mwaka – pa nshiku sha
Nge funde, umulalilo wa mushilo ulasefiwa mulungu shakubalilapo mu myeshi ya
muli cila mapepo ya mushilo. Mu nshita March, July na November – amapepo yaibela
shimo (nga pa bwinga atemwa amalilo) yalacitwa umo Umutumikishi mukalamba
amapepo ya mushilo ya kulanda fya – e na Batumikishi ba muputule atemwa
kutila, amapepo ya mushilo ukwabulo Abatumikishi abatumwa kuli bene balapéla
kusefya umulalilo wa mushilo – yalacitwa. amasakalamenta yatatu yonse ku bafwa.
Imicitile iyi ilacitwa nayo pali bakapyunga
658 babili nga beminishi.
Bushe abaice nabo balapokelela Ico amasakalamenta yapélwa ku bafwa
amasakalamenta? calilangwa apabuta muli 1 Abena Korinti
15:29: “Ninshi bakacita shani ababatishiwa
Ee, abaice nabo kuti bapokelela pa mulandu wa bafwa? Abafwa nga
amasakalamenta yatatu yonse. Nga tababushiwa nakalya nga cinshi abalole
nacilinga, abaice balasendamo ulubali mu babatishishiwa pa mulandu wabo”?.
kusefya umulalilo wa mushilo pamo ne " Ukwafwilishiwa kwa bafwa: moneni
cilonganino. ilipusho 545
Abaice balapokelela amasakalamenta ya
lubatisho lwa mushilo ku menshi, icikakatiko 660
ca mupashi wa mushilo, no mulalilo wa Bushe “Imicitile ya mapálo” fintu nshi?
mushilo umwalola ifyebo fya kwa Yesu, ifya
kuti: “Lekeni abaice bese kuli ine, Lesa alakanyako ipálo lyakwe ku bantunse
mwibakanya; pantu ubufumu bwa kwa Lesa mu mibele yalekanalekana ya myeo yabo.
bwa babe fi” (Marko 10:14). Ilyo twatila “imicitile ya mapálo” tulelanda
"
Ulubatisho lwa baice: moneni ilipusho 489. pa micitile ya mapalo te masakalamenta
nakalya.
659 "Amasakalamenta: moneni amepusho 472
Bushe amasakalamenta yalapélwa na ku no kuya pa nshi.
bafwa? 659
Finshi ficitika mu micitile ye pálo?
Ee. Mu mapepo ya mushilo aya pa mulungu
na mu nshiku sha mushilo isha lukuta,
Mu micitile ye pálo, Lesa alalolesha ku
Umutumikishi mukalamba na Batumikishi
220
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

muntunse uulefwaya ipálo mu cishinka. Ilyo bakoshiwa, abena Kristu aba, abafika
Ukupitila mu Batumikishi na bakapyunga ba nomba pa cimo ca kukula ku mupashi,
bushimapepo, Lesa alapála abo abalomba balasenda umulimo pa cinso ca kwa Lesa pa
ipalo ili kabili alabapéla ukwafwa kwakwe, mulandu wa mweo wabo uwa citetekelo.
ukusenamina, ne nkumbu. § Abafyashi/bakasunga, imilimo shabo
Ukushishisha kwa cikulwa ca lukuta atemwa pa lubatisho: moneni ilipusho 489.
incende icilonganino cili no kupepelamo § Abafyashi/bakasunga, imilimo shabo
nako kwimininako imicitile ye pálo mu pa cikakatiko ca mupashi wa mushilo:
musango watambululwa. moneni ilipusho 527.
662 664
Micitile ya mapálo iya musango shani Finshi fifwaikwa pa kuti umo akoshiwe?
icitika mukati ka mapepo ya mushilo?
Icakubalilapo icifwaikwa pa kukoshiwa kuba
Imicitile ya mapálo iyakonkapo ilacitika uwapokelela amasakalamenta ya lubatisho
mukati ka mapepo ya mushilo: Inkosho, lwa mushilo ku menshi ne cikakatiko ca
ukupokelelwa mu lukuta lwa Batumikishi mupashi wa mushilo. Ififwaikwa fimbi
lupya, ukupéla kwa mapálo ya kukobekela, kusangwa lyonse ku mapepo ya mushilo na
amapálo ya bwinga, na mapalo ya kusefya ku masambilio ya nkosho.
imyaka mu cupo. Ukusuuba ne micitile imbi Abalekoshiwa bafwile ukwishiba imbila
yakumya kuli bukapyunga bwa mupashi ikalamba ya citetekelo ca butumikishi bupya
nafyo filacitwa mu mapepo ya mushilo. kabili ne fipande fya citetekelo, elyo no
663 kuiteyanya ukwikala imyeo yabo umwalola
imbila nsuma.
Bushe inkosho cinshi?
665
Inkosho (“confirmation” mu cilatini,
Bushe umulimo wa nkosho ucitwa shani?
ilipilibula “ukukosha”, “ukushininkishiwa”) e
micitile ye palo umo imisepela ya mu lukuta Inkosho icitika mu kati ka mapepo ya
lwa batumikishi lupya baisendela abene mushilo. Ica ntanshi, abalekoshiwa
umulimo untu abaf yashi atemwa baleminina ku ntanshi no kwasuka ilipusho
ababasunga basendele mu kwimininako lya kumona nga ca kuti balefwaya ukukonka
bene pa lubatisho lwa bo na pa cikakatiko ca inshila yabo iya mweo nga bena Kristu ba mu
mupashi wa mushilo cabo. lukuta lwa batumikishi lupya mu kuba
Abalekoshiwa balalaya ukuba abacishinka abacishinka kuli Lesa mu kusosa kwabo,
kuli Lesa kabili pa cintubwingi, e kutila, pa abati, “Ee”. Panuma ya kulande fi pa cinso ca
menso ya cilionganino, balumbula kwa Lesa ne cilonganino, balaba aba kulaya
icitetekelo ca Batumikishi bapya. icilayo ca nkosho. Umu e mo balaya pa bwelu

221
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

ukupokelela Yesu Kristu nga shikulwibo,

kabili balaya ukwikala mu kulolamo.
Icikonkapo, panuma ye pepo lya
kwa kasenda wa mapepo, abalekoshiwa
balapokelela ipalo lyabo. Lipelwa ukupitila
mu kubikapo kwa minwe.

666
Bushe ipalo lya nkosho lipela finshi?

Ipalo likosha abalekoshiwa mu kwesha

kwabo ukusunga icilayo ca nkosho no
kulumbula Kristu mu cebo na mu kucita. 668
Bushe tulosha mwi ilyo tulanda pa
667 micitile ya “Kupokelela”?
Bushe amalembo ya cilayo ca nkosho
yaba shani? “Ukupokelela” micitile ye palo mu mapepo
ya mushilo umo abena Kristu ukufuma mu
Amalembo ya cilayo ca nkosho yaba nge fi: nkuta shimbi bapokelelwa mu lukuta lwa
“Ine nakana kasebanya no mulimo wakwe batumikishi bapya.
onse ne nshila shakwe, kabili naipela kuli "
Ulukuta: Moneni ilipusho 365.
imwe, mwe Lesa wabamo batatu, Tata,
Mwana, no Mupashi wa Mushilo, mu 669
kutetekela, mu kuumfwila, kabili nasala mu Finshi ficitika pa kupokelela?
cine cine ukwikala uwacishinka kuli imwe
mpaka na ku mpela yandi. Amen”. Ilyo abena Kristu bapokelelwa, balalumbula
Ici cilanga ukuti abalekoshiwa basaala mu pa bwelu ubusumino bwa citetekelo ca
mukosha ukutaluka ku bubi bonse ne fya butumikishi bupya. Panuma ye pepo
butalami fyonse, kabili no kukonka balapokelelwa mu lukuta lwa batumikishi
mukushilimuka inshila ya mbila nsuma. lupya mwi shina lya kwa Lesa wabamo
Bene balalumbula ukutetekela kwabo muli batatu. Bamembala abapokelelwa nomba
Lesa wabamo batatu kabili balanda pa balaba abakwakanako lyonse mu kuseya kwa
kufwaya kwabo ukwikala imyeo yabo mu mulalilo wa mushilo. Imicitile imbi iye palo
citetekelo na mu cumfwilo kuli Lesa. mu lukuta ilesulwa kuli bene.

670
Bushe ipalo lya kukobekela cintu nshi?

Ipalo lya kukobekela lipalo lipelwa ilyo

222
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

abantu babili bakobekelana. Ukukobekela 672

bulayo bwine bwine bwa cupo. Mu micitile Bushe kusefya nshi kwa myaka mu cupo
ye palo iyi, babili abakobekelana balalanda pa apo ipalo lipelwa?
bwelu pa cinso ca kwa Lesa ne cilonganino
ubufwayo bwabo ubwa kuiteyanya abene pa Pa kulomba kwa baupana, ipalo lilapelwa
lwa cupo mu musango wa kutemuna Lesa. mu ku ns e f y a kw a my a k a mu c up o
Pali ici, balapokelela ipalo. iyakonkapo:
§ Ukusefya imyaka 25 mu cupo (Sliver
671
wedding anniversary).
Bushe ipaalo lya bwinga cinshi? § Ukusefya imyaka 40 mu cupo (Ruby
wedding anniversary).
Ipalo lya bwinga lipalo lipelwa panuma ya
§ Ukusefya imyaka 50 mu cupo (Golden
kusefya ukupana mwi funde lya calo.
wedding anniversary).
Abaleupana balepushiwa nga ca kuti
§ Ukusefya imyaka 60 mucupo (Diamond
balafwaya ukuba pamo mu cishinka mu
wedding anniversary).
mibele yonse no kukonke nshila yabo iya
§ Ukusefya imyaka 65 mu cupo (Iron
mweo capamo mu kutemwa. Bonse babili
wedding anniversary).
balalaya pa cinso ca kwa Lesa ne cilonganino
§ Ukusefya imyaka 70 mu cupo (Platinum
mu kusosa, abati, “Ee”. E lyo balapokelela
wedding anniversary).
ipalo lya kwa Lesa wabamo batatu. Ipalo ili
§ Ukusefya imyaka673
75 mu cupo (Diamond
lya kubafwako ukusunga icilayo ici, ukwikala
wedding anniversary).
umweo capamo mu kuumfwana, no
kubakilila amafya mu cafwilisho ca kwa Lesa.
Apa ipalo lya kwa Lesa lilabikwa na kabili pa
kwikatana kwa mu cupo kabili abaupana
balabikwa mu kutwalilila kwa kusakamana
kwa kwa Lesa no kutungulula kwakwe.

673.

223
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

673 675
Finshi ficitika pa kushishisha kwa Ni lilali amasakalamenta yapelwa ne
cikulwa ca lukuta? milimo ye palo icitwa?

Icikulwa ca lukuta cilashishiwa pa bushiku Amasakalamenta yalapelwa mu mapepo ya

bwa ntanshi ubwa kucitilamo amapepo ya mushilo, panuma ya kulekelela kwa membu
mushilo. Mwipepo lya kushishisha, ing'anda ne pepo likonkapo.
ya kwa Lesa ilashishiwa nge ncende umo Imicitile ye palo mu bwingi icitika panuma
umupashi wa mushilo uisokolola uwine – e ya kusefya umulalilo wa mushilo. Apo
kutila, e ncende umo icebo ca kwa Lesa inkosho yalikumya nganshi ku
cibilwa na masakalamenta yalapelwa mwi masakalamenta ya lubatisho lwa mushilo ne
shina lya kwa Lesa wabamo batatu. cikakatiko ca mupashi wa mushilo, ilacitwa
Ica lici icashi lishiwa ni ncende ya ilyo ukusefya kwa mulalilo wa mushilo
kushinshimwinamo Lesa, kabili e cifulo takulacitika. Apo ukupokelelwa kulalenga
icashila kuli abo abafwaya ukupusuka. Umu umo ukwakanako lyonse mu mulalilo wa
e mo ukusenamina kwa mushilo, no mushilo, nako kulacitika ilyo ukusefya
kusansamusha, amaka ya citetekelo, no umulalilo wa mushilo.
mutende ku mweo fipelwa mu mapepo ya
mushilo. 677
Ni lilali ukusuba, ukusala, ukubwesha,
674 no kubika mu kutusha ficitika mu
Finshi ficitika ilyo icikulwa ca lukuta mapepo ya mushilo?
cifumishiwamo?
Ukusuba – umo bukapyunga bwa mupashi
Nga ca kuti icalici cashishiwa tacilebomfiwa bupelwa – elyo no kusala kwa bakakumba ba
nomba ukucitilamo amapepo ya mushilo, cilonganino atemwa bakakumba ba
cifwile ukufumishiwamo ukushishisha: mu muputule, ukubwesha bakapyunga pali
mapepo ya mushilo aya kulekeleshamo, bukapyunga, no kubika bakapyunga mu
ubuyo bwa cikulwa ca lukuta nge ncende ya kutusha ficitika panuma ya kupela kwa
mushilo iya kupepelamo, ubwabiki-lwemo masakalamenta. E ico ficitika panuma ya
pa kushishisha, bulafumishiwamo. Panuma kusefya umulalilo wa mushilo. Ukusuba:
ya kufumishiwamo ukushishisha, icalici ici moneni amepusho 462 no kuya pa nshi.
ciba na kabili nge cikulwa cimbi,
icingabomfiwa mu musango umbi.
677
Bushe ukusuba kucitwa shani?

Ukusuba kucitwa fye mu Batumikishi.

Panuma umutumikishi alandapo amashiwi,
abalesubwa balepushiwa nga ca kuti

224
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

nabaiteyanya ukupokelela bukapyunga. (Amalumbo 150). E ico kanshi shaba no

Balepushiwa nga ca kuti bufwayo bwabo mulimo wa bukapyunga.
ukupyungila Lesa mu cishinka, ukwiminina Ukwimba kuti kwasunkanya umweo,
pa mbila nsuma ya kwa Yesu Kristu no ukuteyanya icilonganino pa lwa kubila kwa
kubomf ya bukapyunga umwalola cebo, no kukonkomesha pa cebo ca kwa Lesa.
ubusumino bwa Butumikishi Bupya – Ukwimba – kwa cilonganino atemwa
B a l e push iw a na k abi l i ng a c a kut i bakemba – na bakalisha wa filimba kulalanga
nabaiteyanya ukubomfya bukapyunga mu no kupela ukushipa, amaka, no
mano ya kwa Yesu Kristu, mu kutemwa kushininkisha. Mu nshita sha bulanda na
ab ate te ke l a , n a mu c uu m f w i l o c a mafya, ukwimba kulapela ukusansamusha.
citetekelo. Inyimbo no kushinshimuna kwa mutalalila
Balalaya ifi pa cinso ca kwa Lesa, uubeta mu ifitangilila amapepo ya mushilo filafwilisha
kupyungila wene, na pa menso ya abo basangwa mu mapepo ya mushilo
cilonganino, ilyo basosa abati, “ee”. Ilyo ukulonganya amatontonkanyo yabo, no
bafukama, balapokelela bukapyunga kupekanya nshila ya kubila kwa cebo. Mu
ukupitila mu kubika kwa minwe ne pepo ifya kwimb a kwa ci longanino, b ons e
mutumikishi. abasangilwemo balaitumpa mu fiba mu
mapepo ya mushilo.
678 Ilyo ukusefya umulalilo wa mushilo
Bushe ukwimba kubomba nshi mu takulacitika, icilonganino kuti capela bunte
mapepo ya mushilo? bwa kumfwa, ukulapila mu lwimbo. Mu
lwimbo pa kusefya umulalilo wa mushilo,
Ubuyo bwa nyimbo mu mapepo ya mushilo bene balalanga ukutemwa kwabo no kutasha
kupela amalumbo no bukata kuli Lesa kwabo kuli Lesa.

225
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

679 " Bu Lesa butatu: moneni ubulondoloshi bwe

lipusho 490.
Bushe amapepo ya mushilo
yasondolwelwa shani? 680
Bushe malembo nshi yaba mwi palo lya
Pa mpela ya mapepo ya mushilo, bonse kwisala?
abasangilweko balapokelela ipalo lya kwa
Lesa wabamo batatu. Pamo na mashiwi ya Ipalo lya kwisala lipelwa ku cilonganino mu
kwisulwa ayeta Lesa wabamo batatu, ipalo lya fyebo ukufuma muli 2 Abena Korinti 13:13,
kusondolwela lipanga ica kufukatila ificitika ifitila: “Ukusenamina kwa kwa shikulu Yesu
mu mapepo ya mushilo. Ici cilalanga Kristu, no kutemwa kwa kwa Lesa, ne senge
apabutaukuti fyonse ificitika mu mapepo ya lya mupashi wa mushilo fibe na imwe
mushilo fifuma kuli Lesa wabamo batatu. bonse!”

226
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

681 683
Bushe cinshi cilenga abatetekela Bushe kwaba imilimo ye palo iyishicitwa
ukusangwa ku mapepo ya mushilo libili mu kati ka mapepo ya mushilo?
libili?
Ee. Ukupela kwe palo lya pa bukulu kucitwa
Abatetekela balakabila ukushinshimuna lyonse kunse ya mapepo ya mushilo. Nge
Lesa mwi senge lya umo na umo. Bene funde, kucitika mukati ka lupwa.
balishiba ukuti icitetekelo cabo ne cicetekelo
cabo mu kubwela kwa kwa Kristu ukuli 684
mupepi fili no kukoshiwa ukupitila mu Bushe ipalo ilya pa bukulu lyaba shani?
kubila kwa cebo mu mapepo ya mushilo.
Bene balaisuminisha ukuteyanishiwa pali ici Ipalo lya pa bukulu e micitile imoneka iya
cili no kucitika mu mapepo ya mushiloyonse. ntanshi lya kwa Lesa pa muntunse
Ukulundapo, bene balaba no bukabiilo bwa uushilafyalwa. Ipalo ili libomba ukupindwila
kulekelelwa imembu shabo no kupokelela umweo uushilafyalwa, kabili lipelwa ulelolela
umulalilo wa mushilo. Ukucilapo, bene ukukwata umwana. Ukupitila mwi palo lya
balapalwa mu mapepo ya mushilo. pa bukulu, Lesa alakosha nyina mu kwesha
kwakwe ukulundulula no kubyala umweo wa
682 citetekele ca mwana wakwe mu nshita
Bushe finshi fifuma mu kukanasangwa yakukula mwi fumo.
ku mapepo ya mushilo? Ipaalo lya pa bukulu lyauminkaniwa ku
kufwaya kwa kwa Lesa mu nshita ye fumo na
Abo mu kukanatontonkanya bashisangwa ku mu kufyalwa kwa mwana. Uku te kulaya
mapepo ya mushilo balalufya ipalo, ukube ne fumo lyabulamo ubwafya atemwa
ukusenamina, na maka ifyaba mu cebo ca ukufyala kwa mwana wa bumi busuma,
kwa Lesa na mu mulalilo wa mushilo. nakalya.
Abo baleka ukusangwa ku mapepo ya
mushilo libililibili ukwabulo mulandu wine
685
wine balaba mu busanso bwa kucepa kwa Bushe amalilo ya lukuta cinshi?
citetekelo cabo kabili ukukabila kwabo ukwa
cebo ca kwa Lesa kulashibantukila. Lubembu Amalilo ya lukuta mapepo ya mushilo yapela
ukukana ku mufulo atemwa ukusalula ukusansamusha no kukosha ku balelolesha.
amapepo ya mushilo no kusenamina kwa Ukusansamusha uku kwabamo maka maka
kwa Lesa. ukucetekela mu kubwela kwa kwa Yesu
Kristu, ukubiika kwa bafwila muli Kristu
kwakumyako, no kuyaba nabo na kabili ku
ntanshi (1 Abena Tesalonika 4:13-18).
Icebo cibilwa mu mapepo ya malilo

227
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

cilabomba na ku mupashi uushifwa uwa kubiikila ku mweo wa muyayaya. Umubili

bafwa, uubikwa mu kusenamina kwa kwa umushili umweo ulabikwa ku mushili.
Lesa.
“Mu kupibe libe lyobe ukalye ca kulya mpaka
Abalongene ku kulosha mu mapepo ya ukubwelele ku mushili, pantu e ko
mushilo balashinguluka abafwililwe pa kuti wafumishiwe; uli loba, kabili kwiloba e ko
balange icililishi cabo no kupelo bucingililo. ukabwelela” (Ukutendeka 3:19)
Ukucilapo, balapela umucinshi wa
kulekelesha ku ufwile.
687
Bushe amalilo yalikwata amaka pa
686 kubuka kwa bafwa?
Finshi ficitika pa malilo ya lukuta?
Ilipusho pa fya (atemwa mu musango nshi)
Mu mapepo ya malilo, umweo wa ufwile koca kwa mubili tafyaba na maka pa kubuka
ulacindikwa mu musango walinga. Umweo kwa bafwa.
no mupashi ifya wafwa filapelwa ku kutemwa
kwa kwa kalubula Yesu Kristu mu bulayo bwe
palo lya kuti wene e ngabasungilila mpaka no

228
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

688 mu kutandala kwa kusakamana kwa bucemi.

Bushe ukusakamana kwa bucemi cinshi?
690
Ubukankala bwa kusakamana kwa bucemi Bushe ubutandashi bwa kusakamana
kuti bwaishibikwa mu micitile ya kwa Yesu: kwa bucemi bubomba cinshi?
ukwabulo kulolesha pa muntu, wene
apilibukile ku babembu no kubasuminisha Ubutandashi bwa kusakamana kwa bucemi
ukuumfwa ukutemwa kwakwe. Wene bulolekesha nganshi pa kwesha ukukusha
alekutika, aleyafwa, alesansamusha, ukutemwa kwa kwa Lesa no mulimo wakwe,
alecenjesha, alekonkomesha, alekosha, ukulundulula umweo wa citetekelo,
alepepa, no kusambilisha. ukwafwilisha ukucetekanya kwa mulimo wa
kwa Lesa uwe pusukilo. Ici maka maka
cifikilishiwa mu kulanshanya pafya
689 citetekelo. Ukupepela pamo nako cintu
Bushe bakapyunga ba lukuta bafikisha cikankala ca butandashi bwa kusakamana
shani imilimo shabo sha kusakamana kwa bucemi.
kwa bucemi? Mu malwele, abena Kristu ba mu lukuta lwa
Batumikishi lupya balapokelela
Ukusakamana kwa bucemi uko bakapyunga ukusakamana kwaibela ukupitila mu
bapela kwaba no buyo bwa kutungilila kubatandalila mu mayanda atemwa mu
abatetekela no kubateyanya pa lwa kubwela cipatala. Kapyunga ulecite ci alabakosha mu
kwa kwa Kristu. Bakapyunga balaba na citetekelo, alabasansamusha, alapepela pamo
bamembala mu mibele yalekanalekana ya nabo, kabili, nga nacilinga, alasefya
myeo yabo. Umu mwaba no kubapepelako. umulalilo wa mushilo pamo nabo.
Umwina Kristu onse uwa mu lukuta lwa Icakumwenako mu kusakamana kwa bucemi
Batumikishi lupya alapelwa ukusakamana u ku micit i le ya kwa Yesu Kr istu,
kwa bucemi. Umu mwaba maka maka uwaletandala libili libili, nge cilangililo, kuli
ubutandashi bwa bakapyunga ba Maria, Marita, na Lasaro, atemwa ku
bushimapepo, lelo badikoni nabo kuti baya musangushi sakeo: “Awe Yesu atile kuli wene,

229
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

ipusukilo lishile kuli ino ing'anda lelo” (Luka mwacitile umo wa muli bamunyinane
19:9). abacepesha, mwacitile ine” (Mateo 25:35-
36,40).
691
Bushe tulaba ne cilapilo mu kusakamana 693
kwa bucemi? Bushe ukusakamana kwa bucemi
kupelwa shani ku baice?
Ee, tulaba ne cilapilo. Muli ici twalosha
ukutila umuntu kuti asumina imembu Ukusakamana kwa bucemi mulimo maka
shakwe no kulanga icilubo cakwe pa cinso ca maka uwa bafyashi. Bene bafwile ukupela
kwa kapyunga wa lukuta. Nangula ukulapila ifikankala ifipope fya mbila nsuma ku bana
takukabilwa ku kulekelelwa kwa membu, babo. Umwaba ukubasambilisha ukutemwa
kucili ishuko lya kulapila nga ca kuti umuntu Lesa na banabo, no kube cilangililo kuli bene
aumfwa ukufininwa ku cilubo kabili afilwa mu mweo wa kupepa no kuba abacishinka
ukuba no mutende nelyo imembu mu kupela icabupe.
shalekelelwa. Icilapilo kuti cacitwa pa cinso Bakapyunga na bamunyina na bankanshi
ca mutumikishi. Nga capamfya, ilyo batumwa nga bakasambilisha ba lukuta
umutumikishi te ngamonwa, kapyunga wa babako ku kutungilila abafyashi mu mulimo
bushimapepo ulionse, kuti aumfwa icilapilo uyu pa kuti abaice bengakula ukuba abena
ici no kubila ukulekelela kwa membu mu Kristu ba mu lukuta lwa Batumikishi lupya
kutumwa ku mutumikishi na mwishina lya abashininkisha kabili abakuisunga abene.
kwa Yesu Kristu.
694
692 Bushe ubuyo bwa masambililo ya lukuta
Bushe ukusakamana kwa bucemi kuti bwaba shani?
kwapelwa fye ukufuma kuli
bakapyunga? Amasambililo ya lukuta yeshibisha abaice na
banakukula ifyaba mu citetekelo cesu kabili
Mu musango wapabuka, ukusakamana kwa
bucemi mulimo wa cilonganino conse.
Kwaba e kwafwa mu mu mweo.
Apa ifyebo fya kwa Yesu nafikumyako: “----
Pantu nali ne nsala, na imwe mwampele
ukulya; nali ne cilaka, na imwe mwali
nwenseshe; nali umweni, na imwe
mwalinsekelele; nali ubwamba,na imwe
mwalimf wikile; nalilwele, na imwe
mwalimpempwile nali mu cifungo, na imwe
mwalishile kuli ine [----] apo ponse

230
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

yabasambilisha ukwikala imyeo yabo mu 696

kuisunga kuli Lesa. Ubuyo ubu bwafuma mu Bushe isukulu ya pa mulungu lyaba no
mbila nsuma ya kwa Yesu Kristu. Mu mulimo nshi?
kulundapo, amasambililo ya lukuta yabyala
amano ya kwikala pamo no kuumfwa ukuba Abaice balaya kwi sukulu lya pa mulungu ilyo
pamo pakati ka baana abalekula. Ukupela batampa isukulu atemwa bafika pa
kwa masambililo kwatantikwa mu mishinku mushinku we sukulu. Ubuyo bwe sukulu lya
no kulunduluka kwa baice bene. pa mulungu ni ubu:
§ Ukubusha no kukosha ukusekelela mwi
695 senge lya baana bakwa Lesa na mu
Bushe ubuyo bwa kusambilisha mapepo ya mushilo.
kwatangilila amasambililo ya pa § Ukupela ukwishiba imicitile ya kwa Lesa
mulungu bwaba shani? ku baice mu mishinku yabo yalinga
ukupitila mu malyashi ya mu Baibele.
Ubuyo bwa kusambilisha kwatangilila § Ukukosha ukutetekela mu malayo ya
amasambililo ya pa mulungu kweba abaice mushilo.
pa lwa kwa Lesa no mulimo wakwe mu § Ukulondolola ku baice ubutantiko bwa
musango wayana kuli bene. Muli uyu mapepo ya mushilo, ubupilibulo bwa
musango, abaice bashilatendeka masakalamenta, imicitile ye palo, ne
ukusambilila kwa pa mulungu kuti nshiku sha lukuta isha mushilo.
batendekela kabela ukulundulula bucibusa
bwa cishinka na Lesa. Ukusambilisha te buyo 697
maka maka ubwa kusambilisha kwatangilila Bushe finshi fyabamo mu mapepo ya
amasambililo ya pa mulungu. Lelo, mushilo ya baice no buyo bwa yako?
yaiminina pa kupela ukuumfwa ubucingililo,
no kubika ukusekelela kwa citetekelo mu Mu kulunda kwi sukulu lya pa mulungu,
mitima ya bana ba kwa Lesa. kwaba na mapepo ya mushilo aya baice mu
nshita ne nshita, mu bunono na mu bukulu
bwine. Icebo ca kwa Lesa cilapelwa muli

231
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

bakapyunga ba bushimapepo mu musango ne fya kwampana mu kati ka mapange ya kwa

wayana ukucetekanya kwa baice. Eico Lesa ye pusukilo filaba ifya kulondololwa.
bakapyunga balafwako abaice ukwishiba Ukucilishapo, amasambililo ya mipepele ya
Lesa no mulimo wakwe. Ifyo abaice fwile ukulenga abasambi ukuba abantungwa
bengeshiba pa mulandu wa fyo bapitamo fili mu kulumbula icitetekelo cabo.
no kuba umufula wa citetekelo kuli bene mu "Amapange ye pusukilo, ubutantiko bwe
nshila yabo ya mweo. pusukilo: moneni amepusho 243 no kuya
panshi.
Amapepo ya baice yalalolesha pa fyo abaice
b a k abi l a . B e ne b af w i l e u kuu m f w a 699
u kucetekanyiwa, u kucing i li lwa, no Bushe amasambililo ya nkosho yabomba
kutemwikwa. Cintu icikankala kuli bene nshi?
ukusenda ulubali mu mapepo ya mushilo
yabo no kusefya umulalilo wa mushilo mu Mu masambililo ya nkosho, abanakukula
kucite fi. balate yanishiwa pa lwa bushiku bwa
kukoshiwa kwabo, ilyo bali no kulaya kuli
698
Lesa pa menso ya cilonganino no kusendo
Bushe amasambililo ya mipepele mu mulimo wa mu mweo wabo wa citetekelo nga
lukuta yaba no mulimo nshi?
bena Kristu abakula. Ifyaba mu masambililo
ya nkosho fyalosha maka maka pa
Mu masambililo ya mipepele abaice
Busumino, ipepo lya kwa Shikulu, na
balasambilila pafyo abantunse bapitamo
mafunde ikumi.
pamo na Lesa: imilandu ya kale iye pusukilo
ilalandwa mu kukumya ku mweo wa
citetekelo uwa baice. Ifyaba mu citetekelo
filaba ifya shiika, ukwishiba kulalundululwa,

232
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

700 abakosa mu citetekelo kabili abaisunga

Bushe ukusakamana kwa bucemi abene. Abanakukula bali no kuba abakosa
kupelwa shani ku misepela? nganshi mu mibele ya citetekelo ca bwina
Kristu kabili bafwile ukusanikilwa kuli
Imisepela ilapokelela ukusakamana no shena. Mu musango uyu balapokelela
kutungilila ukulingana ne myaka yabo. umufula usuma wa kucita amapange mu
Intungulushi sha misepela shabako ku mye o y ab o. B e n e b a l a ko s e l e s h iw a
kwafwa ba membala besu imisepela nga ukubomfya, ukulumbula, no kwiminina pa
bakulanshanya nabo mu kusunge nkama mu citetekelo cabo umo bekalila. Ukucilapo,
fya mibele yalekanalekana ya mweo elyo na ukufwaya kwabo ukuitumpa mu cilonganino
mepusho palwa citetekelo. kulabyalwa.
Ubuyo bukankala bumbi ubwa kusakamana
701
imisepela kubyala isenge pa kati ka
Bushe ukusakamana kwa bucemi ku banakukula abene beka. Kwaba amapepo ya
misepela kwaba no mulimo nshi? mushilo aya banakukula ayaibela. Aya ilingi
line yacitika mu muputule atemwa mu
Ukusakamana kwa bucemi ku misepela
fitungu ifingi mu nshita sha kulekelesha mu
kubomba ukubafwako ukukulila mu bantu
mulungu isha misepela.

233
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

702 Shikulu kupela isenge lya mweo pamo na

Bushe ukusakamana kwa bucemi mwana Lesa. Mu musango uyu, abafwa
kupelwa shani ku balwalisha na balakoshiwa no kusansamushiwa ukulenga
balelolela ukufwa? ukwanguka kuli bene ilyo balesenda
intampulo sha kulekelesha mu nshila yabo
Abalwalisha na balelola ukufwa balafwaikwa iya mweo.
ukusakamanwa kwaibela. N a b a n t u Ubulayo bwa kukumana na kabili nabo
abatetekela balatina ukulolela ukufwa ne abatangila kabela mu calo ca kwi shilya
mfwa ine. Umwenso uyu tauli na kupilibulwa kulalenga ukwafwako abantu abalefwa
nge cishibilo ca kukanatetekela. Kapyunga ukupita mu cipande ca kushali-kanapo.
afwile ukupokelela umuntu uulefwa mu § Umulalilo wa mushilo: moneni
kutina kwakwe konse ne fyo alekabila ilyo ali amepusho 494 no kuya panshi.
mu nshila iyi iyayafya. § Umweo panuma ya mfwa: moneni
C i k an k a l a u kusu ngo u kub o mwe o ilipusho 531.
ukucetekela mu mweo pamo na Lesa no
kusansamusha kwauminkana ne cicetekelo
703
ici. Bushe ukusakamana kwa bucemi
Ukutungilila uku ku balefwa kwabamo no kupelwa shani kuli balupwa lwa muntu
kuti kapyunga ali no kubila ukulekelela kwa uulefwa?
membu no mutende wa uyu wabukile, no
Cikankala ukupela ukusakamana kwa
kusefya umulalilo wa mushilo pamo nabo.
bucemi na kuli balupwa lwa muntu uulefwa.
Ukwakanako mu mubili no mulopa wa kwa

234
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

Mu cipande ici ilyo batendeka ukwiluka Lesa, no kuumfwa ukuba abamulandu.

ukuti bali no kulufya umutemwikwa, bali no Mu kubakilila icililishi cilafwilishako ilingi
kumona ukuumfwa ubucingililo bwa kuti line ukwibukisha abalelosha pa fisuma ne
tabalekeleshiwe ukupepa ca pamo kulakosha nsansa ifyo bapitilemo ilyo bali no ufwile.
maka maka kuli bene mu mibele iyi. Ukupela ukusansamusha ku balelosha
Ukushininkisha kwa kukumana na kabili ukupitila mu kusakamana kwa bucemi kuti
kulaba fwako ukusenda icisendo cafina ca kwafwaikwa nalimo imilungu, imyeshi, ne
kulayana. Cilafwilishako kuli balupwa ilyo myaka, panuma ya mfwa ya watemwikwa.
balengwa ukwiluka pafyo bengacitila
uulefwa.
706
Ninshiku nshi ishamushilo ishibukishiwa
704 mu lukuta lwa Batumikishi Bapya?
Bushe ukutungilila abalelosha kwaba
shani? Inshiku sha mushilo ishibukishiwa mu
lukuta lwa Batumikishi bapya nishi:
Icililishi cifwile ukusumininshiwa. Icintu Kristmasi, ubushiku bwa tuncindu, cisano
cikankala kuf waya ukuminkana na musuma, ipasaka, bwa kutotela.
balelosha, ukulango luse, no kupepela nabo
pamo. Cikankala ukupela ukuumfwa uluse
707
lwine lwine ku balelosha-Nangula kulaba Bushe Kristmasi yaba no bukankala
ukutina ukukanasosa ifyebo fisuma, nshi?
cikankala ukufika kuli bene.
Mu kubakilila icililishi cikankala maka maka Pa Kristmasi tulebukisha ukufyalwa kwa kwa
ukulanga ukuti Yesu Kristu nao aliculile no Yesu Kristu. Ukusefya uku kwakumya kuli
ku f w a . Uku bu k a kw a b af w a n a ko cimo pa fikankala fyacitike mu milandu ya
kwashimpwa pa kubuka kwakwe. B e n e kale ye pusukilo. Ukwibukisha kwesu pa lwa
balakanako mu kucimfya kwa kwa Kristu pa kwisa kwa ntanshi kwa mwana wa kwa Lesa
mfwa (Abena Roma 14:7-9) kulakosha no kutetekela kwesu mu kubwela
kwakwe ukuli mupepi:
705 "Imilandu ya kale ye pusukilo: moneni
amepusho 243 no kuya pa nshi.
Bushe mulandu nshi kwabo kutungilila
abalelosha? 708
Bushe ubushiku bwa mulungu bwa
Ukutungilila abalelosha kubomba
Tuncindu bwaba no bukankala nshi?
ukukoselesha abalelosha ukulanda pa
kulufya kwabo no kulanga ifyo baleumfwa . Ubushiku bwa mulungu bwa Tuncindu
cifwile ukwangukila abalelosha ukulanda na cibukisho ca kwingila kwa kwa Yesu mu
bakapyunga mu kwisuka palwa bulanda, Yerusalemu mu nshita ya kwibukisha
umwenso, ubukali, ukuumfwa ububi kuli

235
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

ukusefya kwa baYuda kwa kupitilila. 711

"Ukupitilila: Moneni ubulondoloshi bwe Bushe ubushiku bwa kunina bwaba no
lipusho 496. bukankala nshi?
709 Pa bushiku bwa kunina tulebukishiwa ukuti
Bushe ubushiku bwa cisano cisuma Yesu Kristu alininine mu mulu ukufuma pa
bwaba no bukankala nshi?
kati ka Batumikishi pa bushiku bwalenga
amakumi yane panuma ye pasaka. “---
Pa bushiku bwa cisano cisuma, abatetekela
asendelwe aya mu mulu, ne kumbi
bebukisha ukutanikwa ne mfwa ye lambo
lyamupokelele mu menso yabo”. Muli
ifya kwa Yesu Kristu. Ukupitila mu mfwa ye
bamalaika babili abatumikishi bapokelele
lambo yakwe, mwana Lesa aonawile amaka
ubulayo bwa kuti: “Uyu Yesu uwasendwa pali
ya kwa kasebanya no lubembu. “--- atile
imwe no kutwalwa mu mulu” (Imilimo ya
nacipwa; ainiko mutwe no kuleko mweo”
Batumwa 1:3-11).
(Yohane 19:30).

710 712
Bushe Pentekoste yaba no bukankala
Bushe ipasaka lyaba no bukankala nshi?
nshi?

Ukusefya uku kwaiminina pa cine ca kuti

Pa bushiku bwa Pentekoste-inshiku
Yesu Kritsu alibukile ku bafwa. Ukubuka kwa
amakumi yasano panuma ya kunina kwa kwa
kwa Yesu Kristu kwacitike pa bushiku bwa
Yesu-tulebukisha ubushiku umupashi wa
ntanshi ubwa mulungu, pa bushiku bwa pa
mushilo waitilwe. Tulasosa no kuti
Mulungu. Panuma, ubushiku bumo bwa pa
Pentekoste e “bushiku bwa kufyalwa kwa
mulungu bwalibikilweko ukusefeshapo
Lukuta lwa kwa Kristu”. Panuma ya kwitilwa
ipasaka. Mu kubuka kwakwe, Yesu Kristu
kwa mupashi wa mushilo, umutumikishi
alangile ukuti alyonaula na maka ya mfwa.
Petro asanswile shiwi no kusosa kuli bene
Ukubuka kwa kwa Yesu Kristu ku bafwa nako
palwa kutanikwa no kubuka kwa kwa Kristu,
e mufula wa kutetekela kwesu mu kubuka
uwaninine mu mulu.
kwa bafwa, no mufula wa kucetekela kwesa
Nakucilisha, Pentekoste kusefya kwa
mu mweo wa muyayaya.
kusekelela pa cine ca kuti umupashi wa
§ Ukubuka kwa kwa Kristu: moneni
mushilo waba kabili ulabomba mu lukuta.
amepusho 184, 535. "Pentekoste: moneni amepusho 209, 422,
§ Ukubuka kwa bafwa: moneni amepusho 520, 582.
92,186, 535, 579.

236
 Amapepo Ya Mushilo, Imicitile Ye Palo, No Kusakamana Kwa Bucemi

713 714
Bushe bukankala nshi bwaba mu Bushe amapepo ya mushilo ya mu
Bushiku bwa kutotela? nshiku sha mushilo sha lukuta
yatantikwa shani?
Ubushiku bwa kutotela e kusefya umo tupelo
amatotelo kuli Lesa kabumba. Amapepo ya mushilo ya mu nshiku sha
Pa bushiku bwa pa mulungu bumo mu mushilo sha Lukuta yasefiwa nga mapepo ya
mwaka-ubushiku bwa pa mulungu bwa mushilo yonse umuba umulalilo wa mushilo.
kutotela – amapepo ya mushilo yalacitwa Icikankala cacitike kale cilapelwa mu
ayalosha ku kulanga ukutasha kuli Lesa pa kubelenga kwa Baibele kabili no bukankala
fya bupe fisuma wene apela ifwe fwe bwa ciko pa mulandu wa kupusuka kwa
bantunse. bwinabantu bulasanikilwa.
Ukufuma mu kutotela wene, abatetekela "Ipusukilo: moneni amepusho 243 no kuya
panshi.
balaleta ica bupe caibela kuli wene: “Uwipaye
l amb o ly a kutotel a anc i nd i k a ; no
watambalike nshila yakwe ndemulengo
kumone pusukilo lya kwa Lesa” (Amalumbo
50:23).

237
238
 ABENA KRISTU BA
MUCILONGANINO CIPYA
ICABATUMIKISHI ELYO
NO BUUMI BWABO
UBWA BUCETE KELO

239
 Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

715 716
Bushe tupilibula nshi ilyo tulanda pa Bushe ukupepa kulakabilwa?
mulandu we peepo?
Ukupepa kulondololwa ukuti “ekupeema
Ipeepo, ninshita iyo Lesa aapeela ku kwa mupashi.” Ici cilelangilila ubukankala
muntunse iya kuba mu bwampano pamo ubwaba mwi pepo kuli onse uwacetekela.
nankwe. Mwipeepo, umwina Kristu onse Ubucetekelo ukwabula ipepo tebucetekelo
alomfwa ukubapo kwakwa Lesa, kabili bwa mweo, elyo ipepo ilyabula ubucetekelo
nokutila Lesa alomfwa kabili alaasuka. Eico, nabob wine bwafye.
uwacetekela onse alafukama mukuicefya
pantanshi ya bukata elyo nobutemwe bwa
kwa Lesa. Umupashi wa mushilo wena
eupeela umuntunse ubukabilo bwa kupepa
mu mibeele iya yana.

240
Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

717 719
Bushe maleembo nshi aya mucipingo Bushe Baibele yalandapo shani pa lwa
cakale ayalanda palwe pepo? buumi bwa kwa Yesu ubwa bukapepa?

Mwaliba amaleembo ayengi mucipingo Amalembo yalilanda pafyo Yesu alekwata

cakale ayalanda palwa kushinshimuna Lesa. inshita iya kupepa eka. Imbila nsuma ya kwa
Ulwiimbo lwakwa Mose lwena ecilangililo Luka ilanga ifyo Yesu alekwata inshita
cikalamba: “Pantu ishina lyakwa Yehoba iyaibeela no kupepa ilyo imibeele imo
nalabilikisha: lumbuleni Lesa wesu ubukulu! tailacitika, pamo nga:
Cilibwe icasansuka ya mpomfu imicitile § Ilyo umupashi wa mushilo waishile pali
yakwe, pantu imibeele yakwe yonse wene (Luka 3:21-22).
bupingushi: Lesa wa cishinka kabili uwabulo § Ilyo aalesala abatumikishi ikumi
bup ond am i sh i, uw a lu ng am a k abi l i nababili (Luka 6:12).
uwatambalala” (Amalango 32:3-4). § Ilyo wishi amupilibwile palupili
Uwa malumbo alyesha na maka nganshi pantanshi yante isha fumine kwishi lya
ukupeela ukutotela kuli Lesa ukupitila mwi elyo na mwisonde ili (Luka 9:28-36).
pepo; elyo kabili nokupeela ubukata no § Ilyo amacuushi yakwe tayalatendeka
kulumbanya. Muci pingo cakale kabili (Luka 22:41-46).
mwaliba amalembo aya papatila § Ilyo talafwa pa musalaba (Luka 23:46).
ubwafwalisho elyo no kutungililwa na Lesa.
Cikankala ukwishiba ukuti Yesu aletotelela
718
libeela ilyo ipepo lyakwe talila asukwa (mona
Bushe fipoope nshi ifyo Yesu aapeele Yohane 11:41-42).
ukulosha Kwi pepo?
720
Mumbila iyapa lupili, Yesu aapeeele ifipoope Bushe “ipepo lya kupepelako bambi”
ukulosha palwe pepo (mona Mateo 6:5-8). cinshi?
Ilyo tulepepa, tatufwile ukulailangisha
kubantu atemwa ukubomfya amashiwi “Ipepo lya kupepelako bambi” lya leembwa
ayengi (ukubwekesha - bwekeshapo). Kuti muli Yohane 17 ili e pepo ilikalamba ilyo
twaita Lesa ati “Taata”. Ipepo lifwile ukufuma Yesu apepele ilyo talaingila mu nshita ya
panshi ya Mutima. kucushiwa.
Ukulosha palwa kwisa kwakwe, Yesu ati le: Apepeele abatumikishi bakwe, elyo ne
“Lelo loleni mu nshita yonse, mube cilonganino ca kuntanshi, e m u k u t i l a
abapaapaata ukuti mukose ku kupusuka kuli naifwe bene: “kabili nshilelombela aba beka,
iyi fyonse ifikesa pona, no kwiminina ku lelo nabakantetekela pa mulandu wa cebo
menso ya mwana wa muntu” (Luka 21:36). cabo; ukuti bonse babe bamo; ifyo Imwe,
mwe Tata, mwaba muli ine na ine muli imwe,

241
 Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

efyo nabo babe muli ifwe-----” (Yohane Abena Kristu ba mu cilonganino cipya ica
17:20, 21). Batumikishi bapya batendeka elyo no
kupwisha ubushiku no bushiku ne pepo.
721 Kabili balapepa na panshita ya kulya. Inshita
Bushe twaishibapo finshi palwa fye iili yonse, bena kuti Lesa mwipepo
“mapepo ya bena Kristu bantanshi” ukulomba amano no bwa bwafwilisho, elyo
no kufwaya ukupalamina kuli Lesa wabo.
Abena Kristu bantanshi balepepela pamo: Mu ndupwa, abafyashi balapepela capamo
“Abo bonse baali abakoselela umutima umo na baana babo pakutila benga basambilisha
mukupepa, pamo na banakashi na Maria ubuumi bwabu kapepa.
nyina kwa Yesu, kabili, pamo na bamunyina
Yesu.” (Imilimo ya Batumwa 1:14). 723
Ubulondoloshi pa lwa mapepo ayashika Bushe finshi fi fwiile ukuba mwi pepo?
ukulosha pa micitile iikalamba nabo
bulasangwa, pamo nga ukusala Matias ngo Ipepo lifwile lya kwata ukulumbanya,
Mutumikishi elyo nokusubwa kwaba ukushinshimuna, ukutotela, ukupapaata elyo
kapyunga (deacons) cine lubali. no kulombelako abantu bambi.
Abatumikishi nabo bale balombelako ku
cilonganino mu nshita iya kupakaswa
724
(mona Imilimo ya Batumwa 12:1-12.) Bushe intulo ya kulumbanya no
"mona ilipusho 470 pa mulandu wa ba kushinshimuna nintulo nshi?
kapyunga.
Amano no mucetekanya wa kwishiba
“Lelo ifwe twakulatwalilila mu kupepa, na mu
ubukulu bwa kwa Lesa filaleenga umuntunse
kupyunga kwa cebo” (Imilimo ya Batumwa
6:4). ukulumbanya elyo no kushinshimuna Lesa:
“Iseni, natushinshimune no kukontama,
722 natufukame ku cinso cakwa Yehoba
Tufwile ukupepa shani? uwatulenga” (Amalumbo 95:6).

Ipepo te cintu icakumonekela kumibeele ya 725

buntunse iya kunse. Nangu cibe fyo, Bushe nipa mulandu wa fintu nshi
ukushika kwe pepo kuti kwatungililwa ilyo tupelela ukutotela ilyo tulepepa?
umuntu aisala amenso, ukufuunga amaboko
elyo no ku fukama panshi. Muli iyi nshila, Ilyo tupepa, tulatotela pa mulandu wa fintu
uyo uulepepa alaifumya ku ku pamfiwa ne fyonse ifyo twapeelwa ukupitilafye mu
milimo ya mu buumi bwa cila bushiku, elyo busuma bwakwa Lesa, pamo nga: Ishiwi lya
no kutontafye amaano na matontonkanyo mweo, icikuuku na ma sakalamento, elyo ne
kuli Lesa, mukui cefya. fya bupe ifya kumubili ifitungilila ubuumi

242
Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

tulalomb elako nab onse abalekabila

ubwafwilisho bwakwa Lesa, abali muno
mwisonde elyo nakucalo cakwishilya.

729
Bushe maka nshi ayaba mwi pepo?

Ipepo lilakosha ubusumino elyo ne citetekelo

cesu muli Lesa; kabili lilapeela
ukushininkisha kwa bucingililo muli Lesa.
Panuma ye pepo, umuntu alashininkisha no
kwishiba ukuti amasakamiko yakwe yonse
nomba yaba mu maboko yakwa Lesa:
“Konkomwena pali Yehoba inshila yobe,
kabili mutetekele, nao akacita” (Amalumbo
pamo nga ifyakufwaala, elyo na mayanda 37:5).
umo twikala.
729
727 Bushe tulosha mwi ilyo tusosa pa lwa
Fintu nshi tulomba kuli Lesa? “ubukabilo bwa kupeela elyo no
kuipeela?”
Tulaleeta amasakamiko yesu kuli Lesa
mukupaapata tulomba ukuti ubucetekelo Insosela ya kutila “ubukabilo bwa kupeela
bwesu busungililwe, elyo tulaloomba, elyo no kwipela ilondolola ubukabilo bwa
ubucingililo bwa ba malaika elyo no muntunse wa mukati ubwa kubomfya
bwafwilisho bwa cila nshita mu buumi. ifyabupe na matalanta yakwe pa mulandu wa
Ukupapatila ukukalamba kulola pa kwisa banankwe, elyo no kubika ifyo atemwisha
kwa kwa Yesu kristu elyo no bukabilo bwesu umwine pambali, pa mulandu wa ici.”
ubwakuba abalinga ukwisa pokelelwa mu
730
cikuuku ilyo akesa.
Bushe abantu balosha mwi ilyo balanda
727 pa “ifyabupe elyo na malaambo?”
Bushe mulandu nshi tulombelelako
abantu bambi? Munsoselo iya ishibikwa, “ilaambo” fya bupe
ifipeelwa kuli Lesa. Kabili kuti lyalondololwa
Ukupepela atemwa ukulombelako bambi ukuti micitile iyo umuntu aboomba
cilangilila ukutemwa uko twakwatila aba mukupyungila ababiye. Muli bu Lesa,
nensu. Tatulombelako fye balupwa besu, indalama isho abantu bapeela pa mulandu
atemwa abena cilonganino beka, lelo

243
 Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

wa cisumino cabo nasho shine kuti shaitwa mukushika ifyo ilaambo lyali no kupeelwa
nge laambo. (mona ubwina Lebi 1-7).
"Mona ilipusho 175 nobulondoloshi bwaliko
732 pamulandu wa cipangano cakale; elyo
ilipusho 272 nayakonkelepo pa mulandu
Bushe finshi twaishiba pa lwe laambo
we funde lya kwa Mose.
lyesu?
733
Ifwe twaishiba ukuti ukupeela ifyabupe
Bushe bukankala nshi buntu ukuipeela,
fyesu, amatalanta, inshita elyo na maka Yesu atemwa ukupeela ilaambo, kwawa
mukupyungila Lesa, elyo na mumu limo kwata mu cipangano cipya?
wakwe ukutila elaambo lyesu kuli wene.
Munshila imo ine, nga twataluka kumicitile Imicitile iye laambo ilyalecitwa mu
iishi sekesha Lesa pa mulandu wa cipangano cakale ilya kuwikishanya
kumutemuna, naco cine lilaambo lyesu kuli umuntunse kuli Lesa, yena yalufishe
wene. No kulwisha ukutaluka kububi pa ubukankala bwa iko uku ukupitila mu
mulandu wa mulimo wa kwa Lesa nalyo line kuipeela kwakwa Kristu (mona abe Hebere
lilaambo 8-10). Mu cipingo cipya, ukupeela ilambo
Abana bakwa Lesa balakwata ubukabilo cipilibula ukwikala ubuumi ukulingana ne
ubwa kulanga ukutotela elyo nokutemwa landwe lya kwa Kristu. Emulandu wine
Lesa wabo ukupitila mufimoneka pamo nga umutumikishi Paulo asosele kubena Kristu
indalama elyo ne f ikwatwa f yab o. ukutila: “---- tuuleni imibili yenu bulilambo
Ukulingana na Malaki 3:10, tulingile bwa mweo, ubwa mushilo, ubwa kutemuna
ukuleeta “icekumi” ica fya kusandulula Lesa” (Abena Roma 12:1).
kwesu mu ng'anda yakwa Lesa ici “icekumi” "
Mona ubulondoloshi bwe lipusho 175
kuti caba icakutungulula ba membala mu
fyabupe fyabo kuli Lesa. “Awe uko iyi fyalekelelwa, takuli kabili
ukutuulile membu” (Aba Hebere 10:18).
732
735
Bushe bukankala nshi ilambo lyakwete
Bushe ni nani uwa pela icilangililo
mu cipangano cakale?
icikalamba mu kubila ukuleta ilambo?

Ukuipeela elyo nokupeela ilaambo

Yesu Kristu ecilangililo icikalamba palwa
kwalikwete ubukankala ubukalamba
kubila bulilaambo. Pamulandu wakutemwa
nganshi mu cipangano cakale. Mu fye
umuntunse, ena aalipeele nge laambo kabili
laambo, abantu balelanga ukutootela kwabo
nga icabupe. Nangula tapali ilaambo
kuli Lesa, ukufulumuka kukukandwa elyo no
ilingapashanishiwa kulya kwa Yesu,
kulomba ukuwikishanya na Lesa. Ilaambo
ubukabilo bwakwe ubwa kuituula ilaambo
lyalepeelwa mu mibeele iyalekanalekana,
cilangililo ico ifwe tufwile ukukonkelela.
ifunde lya kwa mose lyalilondolweele

244
Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

shine shiboomba fye mu kuipeela, tepa

mulandu wa malipilo iyoo.

737
Bushe ilaambo lya bumupashi cinshi?

“Lilaambo lya mu mupashi” ilyo umo aabika

ubufwaayo bwakwe panshi ya bufwaayo
bwakwa Lesa, elyo nokusumina
ukutungululwa ne co Lesa afwaaya.

“Eico mube abapashanya Lesa, nga bana

738
abatemwikwa, kabili endeni mukutemwa, ifyo Bushe ukutuula ilaambo elyo ne paalo
na Kristu atemwa imwe nokuituulila pali imwe fya yampana shani?
ica kuninika kabili ilambo kuli Lesa----” (Abena
Efese 5:1-2).
Mucishinka, abantunse kuti baatuule fye
735 ilambo pantu ninshi aali bapaala kale. E ico
kanshi ili laambo cilangililo ca ku totela
Bushe cinshi citulenga ukukabila uku
pela ilambo? kwabo pamulandu Waco bapokelela kale.
Mwi laambo ilili lyonse, imibeele ya Mutima
Ukuituula bulilambo ku mwina Kristu wa muntu uulepeela ecikankala kuli Lesa.
tacifwiile caba icintu cakupatikishiwa, Ng a c a k u t i l a i l a a m b o l a p e e l e l w a
nangula ukucitwa pa mulandu wa mukuitemenwa, kabili mukutootela no
kupokelapo icilambu, nakalya. Ubukabilo kutemwa Lesa, ninshi ipaalo lili noku
kwa kutuula ilambo bufwile batuntuka konkapo. Ici kuti lyaba lipaalo lya kumubili
ukufuma mu bucetekelo, ukutootela elyo no pamo nga ubuumi ne mikalile iisuma; lelo
kutemwa uko twakwatila Lesa. ipaalo lineline lya ku mupashi umwaba
ipusukilo lya mushilo ukupitila mu kuipeela
736 kwa kwa Kristu (mona Abena Efese 1:3-7).
Bushe ubukabilo bwa ku tuule ilambo
“Lelo ibukisheni ci: uutanda aleceefya,
bulangwa shani mu cilonganino?
akaseepe fya ceepa;kabili uutanda alefusha,
akaseepe fyafula. Onse acite umo apangile
Ubukabilo bwa kutuula ilambo bulalangwa mu Mutima wakwe, tekupeela no Mutima ko
apabuuta mu bumi bwa cilonganino ilyo ba nangu muku patikishiwa, pantu Lesa atemwa
membala ba peela inshita yabo, amaka yabo ubupe bwa nsansa. Awe Lesa ali na maka ya
kulenge cakusenamina conse cipake kuli
elyo na matalenta yabo mu mulimo wa imwe; ukuti pakuba ne cafikapo conse muli
cilonganino ukwabula amalipilo. Abengi fyonse inshita shonse, kuli imwe kupake ifya
basangwa mu kwiimba na mu kufunda mu kwafwo mulimo onse usuma” (2 Abena
cilonganino. Intungulushi ishiingii nasho Korinti 9:6-8).

245
 Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

740 umuyayaya. “Nipali ici umwaume alekela

Icuupo cinshi? wishi na nyina, alambatile na ku mukashi
w a k w e , n a b o b a b o m u b i l i u m o”
Icupo, bwampaano ubwa nshiku shonse (Ukutendeka 2:24).
ubwa mwaume no mwanakashi no kwikala
pamo nga fintu Lesa apekanya; kabili no 741
kubikapo ipaalo lyaakwe. Icupo e shinte no Bushe bukankala nshi buntu ipaalo lya
mufula wa lupwa. Cashintilila pa bulayo bwiinga lyakwata?
ubwa palwalala ubwa kwikala uwacetekelwa
kuli umo no mubiye kubantu abaaba mu Amapaalo ya bwiinga yalikwata ubukumu
cupo. Ukutemwana no kucetekelwa e fikomo ubwiingi, pamo nga ukupeela amaka
fya cupo ici twalilila. ayakutwalilila mu kutemwana no ku
Impali tasha ampana ne cisambilisho elyo ne cetekelana, ukupeela ubukabilo bwa
ntambi sha cina Kristu. kupyungila umo no mubiye mucupo, elyo
kabili no kwafwilisha umo no mubiye
740 mukwelelana elyo nokuwikishanya nga paba
Bushe finshi twingasambilila mu ukukansana. Nangu cibe ifyo abaupana kuti
bulondaloshi ubwa bu buumbo ukulosha yabomba fye nga cakutila abaupana baikala
palwa 'cupo'? ubuumi ukulingana ne funde elyo ne milapo
ya cupo.
“Kabili Lesa alengele umuntu mucata cakwe, "mona ilipusho 660 nayakonkelepo, elyo
mu cata ca kwa Lesa emo amulengele; lipusho 671 pa mulandu wa micitile iya
umwaume no mwanakashi efyo abalengele. mapaalo.
Kabili Lesa aalipalile, Lesa atile kuli bene,
742
fyaleeni, fuleeni, kumaneni pe sonde
Bushe bukankala nshi buntu
nokupanasha,…..” (Ukutendeka 1:27-28).
ubucetekelo bwa bwina Kristu
B on s e , u mw au m e n o mw a k a k a s h i bwakwata mukulenga icupo ukutwalilila
balengelwe mu cata ca kwa Lesa. Abapusana, nokukondenkana?
lelo abalingana pantanshi yakwa Lesa, bonse
baaba mwipalo lyakwa Lesa. Cikankala nganshi ku bantu abaupana ukuba
Abantunse balengelwe ukutila benga kwata mu bucetekelo bumo no kushininkisha
bucibusa ukupitila mubena mwabo, kumo kwine. Nangu cibe fyo, tacilepilibula
umwaume no mwanakashi balikwata icibusa ukutila abaupana bonse bakekalila nga bena
ico baafwile ukwaafwa no kutungilila. “Elyo Kristu ninshi icupo cabo cikaba icansansa no
Yehoba Lesa atiile, Te cisuma umuntu ukuba kumfwana. Amepusho na malyashi yonse
eka; ndemucitilo waku mwafwa uwayana ukulosha palwa buumi bwabo capamo
nankwe” (Ukutendeke 2:18). yafwile ukwasukwa no kulandwapo libeela
Ukupit i la mu c up o, umwaume no ilyo tabalaupana, maka maka nga cakutila
mwanakashi bapilibuka ukuba umuntu umo umo pali babili akwata intambi, ubucetekelo

246
Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

elyo no kushininkisha ukwapusanako no aboomba elyo ne ncende umo ekala. Mulimo

mubiye. wa mwina Kristu onse ukulundako ku
busuma elyo no bukumu bwa muncende
743 ekala na bantu ekala nabo. Cila muntu
Bushe bukankala nshi ubwaba mu alingile ukukwatako ulubali muli uyu
kukumana kwa mu cupo? mulimo.

Nga cakutila pali ukumfwana no kutemwa “Peeleni bonse ifyo bafwile ukupeelwa:
ukwa ciine mu cupo, ukukumana kwa mu Umutuulo peeleni ku ufwile umutuulo;
umusangulo ku ufwile umusangulo……”
cupo kuti kwaleeta ukwampana ukwamaka
(Abena Roma 13:7).
elyo no kulundapo ubuumi busuma ne nsana
sha mucupo. Ukukumana kwa mucupo 746
kufwile kwafuma mu kumfwana, umucinshi Bushe icilonganino cipya ica batumikishi
elyo no kwishibana kwafyo umo na umo cimonapo shani pa mulimo wa
ayumfwa mu mubili wakwe. kubombela abantunse mu ncende
muntu cisangwa?
744
Bushe icilonganino cipya ica batumikishi Ukulingana na mufyo cingakumanisha, elyo
cilandapo shani palwa kutalushanya na mu kutumwa kwa ciko, icilonganino cipya
abaana mu lupwa? icabatumikishi cilaafwilisha ku kutungilila
imibeele isuma iya boonse. Icilonganino
Ukutalushanya abaana lyaashi lya bantu cikomaila pa mutende mwi sonde, pa lwa
babili abaupana. Nangu cibe fyo, kuwikishanya kwa bonse, elyo na pa
icilonganino cesu tacisuminisha bweelolo kuli umo no mubiye. Icilonganino
ukuboomfya imiti yakutalushanya abaana cilakaana imibeele yonse iya bunkalwe ne
iyo iingonaula umwana uulepangwa kale fyoongo.
mwi fumo. Icilonganino cilasuminisha
ukwimita kwa kunse ya mubili, atemwa 747
ukuboomfya insande-sande shacaume Bushe abena Kristu ba mu cilonganino
ukupitila iyakonaula ubuumi kumufulo fye. cipya ica batumikishi balaibimbamo mu
buumi bwa buntunse?
745
Bushe icilonganino cipya ica batumikishi Ee, abena Kristu ba mu cilonganino cipya Ica
cilandapo shani palwa kwa membala Batumikishi nabo bene bakwata fye ubuumi
ukufikilisha ifi ifwaikwa pancito yakwe nga boonse. Icilonganino taceba ba membala
iya kumubili elyo ne ncende umo ekala? baciko atemwa ukubasalila ifya kucita
ukulosha palwa fikansa fya caalo ne micitile
Amalango ikumi yali londolola ifyo umutu ya fiko.
alingile ukufikilisha ififwaikwa pancito iyo

247
 Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

Icilonganino cikoselesha no kusambilisha ba 749

membala ba ciko ukucitila umuntu onse Bushe Icilonganino cipya ica Batumikishi
ubusuma no ku mupeela umucinshi, campana shani ne nkuta shimbi, atemwa
tekuloleshe pa fyo aaba, imyaka akwata, ifilonganino nelyo ifisambilisho fimbi?
umutundu wakwe nangu ifyo apusanako
nabo nakalya. Icilonganino cipya Ica Batumikishi, naba
membala baciko, balacindika saana
748 ubusumino ne fisambilisho ifya nkuta
Bushe Icilonganino cipya ica Batumikishi shimbi, elyo tabalaanda ifya biipa atemwa
caiminina pii ukulosha ku Buteeko bwa ukusuusha inkuta ne filonganino fimbi.
caalo? Beena balwisha lyonse ukuba mu bwa mpano
ubusuma kabili ubwa mutende, elyo no
Icilonganino cipya Ica Batumikishi calibika mucinshi kuli umo no mubiye. Icilonganino
ubukankala nganshi ku kumfwaana no cilalesha imicitile yonse iya ku kansana kwa
buteeko elyo na boonse abapeelwa insambu bucetekelo ubwapusana-pusana.
sha kuteeka. Cena cabafye pakati ukulosha Nangula kwaba ifisambilisho ifyapusana,
palwa ifikaansa fya caalo. Imilimo ya ciko ukuleshanya kwa lukuta lwesu elyo ne nkuta
icitwa ukulingana na mafunde ya caalo ne shimbi kutoonta pa fikomo ifyapalana mu
caalo pamo nga fintu caleembwa mu Abena cisambilisho ca bwina Kristu, epela.
Roma 13:1: “Umuntu onse anakile bakateeka
abacilamo, pantu takuli bukateeka
ubushafuma kuli Lesa; lelo bakateeka abalipo
b a t e k w a p o k u l i L e s a ”. Ici
ciletontonkanishiwa ukutila bukateeka bwa
caalo bule citwa ukulingana na malango
yakwa Lesa aya mushilo.
Icilonganino cilafikilisha fyoonse ifye funde
ififwaikwa mu caalo ne caalo muntu
cibombela. Mu kwankulako, icilonganino
naco cisubila ukuti ubuteeko buli no
kwishiba elyo no kucindika imicitile ya ciko.
"Ukulosha pa lwa ma buteeko, mona
icikomo ca bucetekelo icalenga ikumi.

248
Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

750
Bushe Icilonganino cipya Ica Batumikishi
caipeela shani mu kwafwilisha abantu?

Icilonganino cipya Ica Batumikishi cali

ipeelesha nganshi mukubila ilandwe, muli iyi
nshila, calishiba umulimo wa ciko uwa
kupeela ubwafwilisho kubantunse nangu
bengaba aba pusanako. Uyu mulimo wa
bwafwilisho utungililwa ukupitila mu
kuip eelesha ukwakuitemenwa mu
filonganino, elyo na mu bwafwilisho bwa fyo
twakwata kumubili.
Ukulingana napo cingapela, icilonganino
cilaafwa nokutungilila umulimo wa
bwafwalisho uushili wa makwebo no
bukumu; kabili icilonganino ci labombela
pamo no tubungwe tumbi utupeela
ubwafwilisho mu nshita iya maafya
ayalekana – lekana.

249
 Abena Kristu Ba Mucilonganino Cipya Icabatumikishi Elyo No Buumi Bwabo Ubwa Bucete Kelo

250
KATIKISIMA WA KIPWILO KIPYA KYA BATUMWA MEPUZHO NE MIKUMBU