PRASTANIKA PARWA
Ong Awighanamastu,
Ri telasning musala parwa cinaritaken Bhagawan Waisampayana, matakwanta
Maharaja Janamejaya muwah, ling nira: “Sanja Maha Muni”, kasihanara putu sang pandita,
warahen pinaka ngulun. Mapaprawertti Maharaja Dharmaatmaja, ri huwus nira rumenge
pejah Sang Watek Yadu. Mwah wara-warah Bhagawan Byasa ring Sang Arjuna. Wista
rakena tekap sang pandita, haywa nenggah sang hulun Ulupi pi na caritaken. Mangkana ling
Maharaja Janamejaya, sumahur Bhagawan Waisampayana: “Sanja Aji”, mangrenge ta
Parameswara. Mangkana rakwa ling Maharaja Yudhistira, ring huwus nira winarah de Sang
Arjuna. Mengetketang hulun laki Sang Arjuna, An Sang Hyang Kala hetuning sarwada
pawejah, Sang Hyang Kala lahetuning sarwa bhawan hana. Kita tuwi weruha ri katatwan
Sang Hyang Kala, matangian wenang kita umara hari wwang sanakta, ri lakwanta wana
wasa, yapwan kapanggih tang sreyah denta. Haywa ta tresna ri ring rajya.
Mangkana ling Maharaja Yudhistira, mojar Sang Arjuna ri wwangsan nira kabeh, ri
sadi prayanira Maharaja Yudhistira anusupengalas, teken Sang Dropadi. Ngastungkara ta sira
kabeh, kapwa pada hyun wana wasa. Irika saka tambesuk, ndah dini sekata Sang Pariksit,
sumilih ratu ri Astina Pura. Sang Yuyutsu kinon rumaksaha, mwang Bhagawan Krepa. Neher
sira gumawe pitra tarpana, tumilemaken Sang Watek Yadu. Maweh ta sira dana punia ri Sang
Brahmana. Nirwighna ta yadnya nira.
Huwus ni yadnya nira, linungsur nira tang Raja Dhusana, manambut ta sira walkala,
sawesa ning wiku ulah nira, teken Sang Bhima, Sang Arjuna, Nakula, Sahadewa, kapwa
nandang Brata sira kabeh, mwang Sang Dropadi. Mawekas-wekas Maharaja Yudhistira ri
Sang Subadra, ling nira: “Antening hulun Sang Subadra”, pahaleba ta manah nyanta ni
ngulun, putunta Sang Pariksit si rahaken mamiraksa kaning buwana, mwang pangasraya ning
Sang Yadu sinua gata, haywa kita nis males, mapan wana pa saga tima mimangke, tumut
brata sang wiku. Tarpenang sumahur Sang Subadra. Teken Sang Ulupi kinuan muli patala,
Sang Citranggada kinuan muli ri Astina Pura, angga sraya ri Sang Pariksit, kapua nangis sira
kabeh. Asa ri wijil Sang Pandawa sakeng kedatwan, inateraken ta sira de Sang Yuyutsu,
teken Bhagawan Krepa, pangyuktyaken lampah sang siddha wana wasa.
Kalung adoh laku Sang Pandawa, kanem Sang Dropadi, anata swana tumut sira, tan
kinaweruhan sang kanya nguni, yata kapituning lampah nira. Angalor ta laku nira, amanggih
ta sira Gangga. Datang ta sira ring lor tang parwata, angawe ta nikang laku nira. Teken purwa
sagara, ndah yayan Sang Arjuna umawa laras nira, Gandewa mwang Ksaya Mahasuddhi.
Irika ta kapanggih Sang Hyang Agni purusa wigraha, umadang sira ri ngawan.
Katitah Sang Pandawa. Kami Sang Hyang Agni, sang wineh gumesenge ikang
Kandawa wana, de Sang Kresna Arjuna. Ikung Gandewa Mahosuddhi, yar yogya kita mwah
wehaken ri Sang Hyang Baruna, apang huwus telas pakenanya rikita. Kadi angganing Cakra
Sudharsana, mapan tan hana pakenanya ri sang wiku. Mangkana ling Sang Hyang Agni.
Prayatnata Sang Pandawa, winehaken nira tikang Gandewa Mahasuddhi, tinimbake nira ri
wwening sagara, angkarakan ta Sang Hyang Agni.
Mwah ta Sang Pandawa lumakwa, angidul laku nira, mapradaksina ta sira ring
Bharatawarsa, datang ta sira ring daksina sagara, mwah tama ring pascima sagara, tiko nita
tikang Dwarawati kebek sagara. Menangis ta sira kasrepan, ring tan katon Sang Watek Yadu.
Datang ta sira ring Wukir Himawan, kapwa sira gawe yoga, umandelaken bhatara ri hati nira.
Katon tapa saking Sang Hyang Maha Meru denira, amanggih ta sira walukarnwa, irika ta sira
brata yoga. Sang Dropadi rumuhun tiba heting lemah tan molah. Mojar ta Sang Wrekodara:
“Kakanda Aji Maharaja Yudistira, tinghalan ta Sang Dropadi de rahadyan sang ngulun, pejah
magulingan ri bhutala, tar wenang tumutaken rahadyan sang ngulun. Tulungen ta sira sang
nata”.
Lima sanakta kina baktyan ta ring Sang Dropadi. Ndah ripaksa pa ta nira Sang
Arjuna. Phalani ngulah karmanya ya ta pinanggihnya. Sanja Aji, Sang Sahadewa tumut mati,
katon magulingan ring lemah. Apata karma phalanya binuktinya. Tatan hana rakwa prajnya
ngka ri loka mada narasika, were juga swabawanya tinuttyan dosa, tiba tar wenang tumut ken
kita. Haywa kita lara ri pati kita. Ikang Nakula ngaranya, weruh mari kita. Sanja Aji, nihan
Sang Arjuna, prasidda kadi sakti Sang Hyang Indra, amogha pejah tan pakarana, katwan
magulingan ring bhutala, aparan ta karma nika alanguni. Nguni kalaninga prang lawan
Korawa sata, aku juga matyan ta satru yawat miliangganing angga, yadyandewata tuwi.
Mangkana linyan pangakusara. Tekap waya ring samara karya, murub gugu swabawanya.
Yata nimitanya pejah tar wenang tumut ken kita. Yeku doya namangan swabawanta, tar
upeksari lampahning lena, tawat wakparusya maka pangya ya kasaktin rakrian, ya tikang
dadiaken kapapa ri kita, matangyan tar wenang kita tumutaken sang ngulun, pahaleba ta
manah rahadyan sang ngulun.
Telas mati Sang Catur Pandawa, mwang Sang Dropadi, kawekas ta Sang Yudistira ri
awak, tuhu nikang tumutaken sira. Dateng ta Bhatara Indra, kumon sira
manunggangirata;”Ai anaku Maharaja Yudistira, haywa keta lara patining wwang sanakta,
apan swabawaning manusa darma ika. Mangkana wwang sanaktan tumutaken darma
wasanya. Matangyan kita muliheng swarga loka, mwang sarira aji, phalaning darma wasana
tina mutu gana aji. Sanja Bhatara Indra, bhadaha tikang waranugrahan ta ring ngulun. Yan
yogya ikang swana milwa mantukeng swarga, sabarinyatan wenang ngulun tuminggalaken.
Tar yogya aku, ikang swana milu-miluheng swarga loka.
Apan campur katatwanya, arusuh mangdilata sekula sajeng, inaryaken tang swana de
sang watek dewata. Haywa ta kita sihirya. Sanja Bhatara Indra, tar wenang ngulun bhakti
yoga, tuminggalakenikang sona, apan sada bhakti tumutaken sapa ring ngulun. Ikang
bhaktityaga ngaranya, ageng ika papan, matangyan ta tan hyun ngulun tuminggalaken. Ai
Maharaja Yudistira, ila-ila ikang wwang bhaktityaga.
Sanja Bhatara Indra, tan bhaktityaga ngaranya, apan tuminggalaken ikang bhakti
kalanya urip, pada papanya wana matyan istri, amati brahmana, tan tumulung ring wwang
sedengnya kalaran, brohana ring mitra. Yata hetuning tan wenang ngulun tuminggalaken
ikang sona, lehen tan mantukeng swarga pinaka ngulun de bhatara. Mangkana ring Maharaja
Yudistira, ilang ikang sona wekasan, manurun ta Sang Hyang Dharma, kumolaken Maharaja
Yudistira. Anaku Maharaja Yudistira, kaping rwa ngulun mariksa kita. Nguni kalanya inala
pikanguswan ring dweta wana, irika katon kadarmestan tabengku, ri anggan ta uripana Sang
Bhima Arjuna, kewalya Sang Nakula Sahadewa kinon tahu ring panatunggatunggal, katahari
lara Sang Madri pawak bekta.
Mangkana kita manggeh, manggata muliheng swarga loka, dening jananuraganta tan
tuminggalakena asu. Ka puhan ngulun ring tan kapalangang darmestanta tanaya mami.
Matangyan muliha ring swarga loka, teken sariranta tanaya mami. Mangkana panugraha Sang
Hyang Dharma ring Maharaja Yudistira. Tan dwa dateng sang watek siddharsigana, makadi
Bhagawan Narada, kapwangastutirima Maharaja Dharmatmaja, manuwaraken tang
gandaksata, manglayang ta sira umiringaken lampah Maharaja Yudistira, mahawan rata sad
resa.
Tatan hana ratu tikoning ngulun nguni ngana dikala, kadi Maharaja Yudistira, mulih
ring swarga loka kamung sarira nira, matangyan kebekan tar swarga loka teken pratiwitala
dening ya sarira. Mangke juga katwan kalewih ni rari samasta raja nguni parwa. Mangkana
ling Bhagawan Narada, irika ta Maharaja Yudistira ngastuti ring Sang Hyang Indra, ling nira,
Sanja Bhatara Indra, nguninganpanya, yana hayu atawahala kunag, yata pajara hyang mami.
Sanja Aji Maharaja Yudistira, hayu rahadyan sang ngulun byapara wawa renge
wewangsan sang ngulun, tan dadi nata bekan manusa citta sedeng ta aneng swarga loka, apan
dharma wasananya juga tinut kenya, ta tan wenang kita tunggalaken de sang nata. Aum
kamung Hyang Indra, ta tar wenang ngulun nir upeksha ri wwangsan ningulun, mwang Sang
Dropadi, apan sapaksapatang ngulun, tawat mangguhang duh kanastapa. Sang Kesawanya,
tan angga ngulun muliheng swarga, yan tan sareng lawan wwangsan ningulun, mwang Sang
Dropadi. Yata nung pinta ngulun ri Bhatara.
Pamiteges
Sesampune puput Musala Parwa kacritayang olih Bhagawan Waisampayana, mataken
malih Maharaja Janamejaya, pangandikan ida: “Inggih ratu pandita agung, swecanin titiang
putun singgih pandita ndikain titiang”. Sapunapi parindikan Maharaja Dharmatmaja,
sesampune ida mirengang sedan Sang Watek Yadu. Makamiwah piteket Ida Bhagawan Byasa
ring Arjuna. Durusang ratu pandita midartayang, sampunang bawosanga titiang janjan
mapitaken. Sapunika pitaken Maharaja Janamejaya, raris kacawis olih Bhagawan
Waisampayana:” Inggih dewa sang prabhu, durusang pirengang dewa sang prabhu. Kadi
sapunika reke pangandikan Maharaja Yudistira, sesampune ida kapangguhin olih Sang
Arjuna. Beli inget adi Sang Arjuna, Sang Hyang Kala sane ngranayang sarwa mauripe mati,
Sang Hyang Kala sane ngranayang sarwa mauripe ada. Idewa kapituwi uning katatuturan
Sang Hyang Kala, awinan idewa sane patut midartayang ring sameton idewane, ring indike
jagi mamargi ngawana wasa, bilih-bilih idewa prasida ngemangguhang bagya sane sampurna.
Sampunang idewane nresnanin panagarane. Sapunika pangandikan Maharaja Yudistira jaga
masusup ring wanane, sareng Sang Dropadi. Makasami ida mamatutang, sareng sami
mapakahyunan jaga ngawana wasa. Rikala benjang semeng, saha degang ratu Sang Pariksit,
ngentosin keprabon ring Astina Pura. Sang Yuyutsu kapangandikayang ngraksa sareng
Bhagawan Krepa. Nglantur ida ngaryanang pitra tarpana, ngwangun karya panileman sarwa
teka Yadu. Ngaturang dana punya sang brahmana. Nenten wenten mialangin yadnyan ida.
Sasampune puput yadnyan idane, raris busana kaprabone kagenahang, ngangge
busana kulit kayu, sakadi parindikan wiku saparilaksanan idane, rawuh ring Sang Bhima,
Sang Arjuna, Nakula, Sahadewa, makasami ida ngalaran tapa, miwah Sang Dropadi.
Mapiteket ida Maharaja Yudistira ring Sang Subadra, pangandikan Ida:” Adin Beli idewa
Sang Subadra, kenakang kahyun idewane, putun idane Sang Pariksit rahin beli ngamel jagate,
miwah makapasayuban lanja ngrasapangrawuh Sang Yadu, sampunabg idewane tuna
pangwales, riantukan beli jaga ngawana wasa sane mangkin, ninutin bratan sang meraga
wiku. Nenten mrasidayang Sang Subadra nyawisin. Sang Ulupaya kapangandikayang budal
ke patala, Sang Citranggada kapangandikayang budal kea jagat Manayura, nyarengin linggih
Sang Prabu Citradahan. Para istrine sane tiyosan ring ida, kapangandikayang mangda kantun
ring Puri Astina, masayuban ring Sang Pariksit, sinarengan ida nangis makasami. Ngraris
medal ida Sang Pandawa saking puri, kahiring oilh Sang Yuyutsu, sareng Bhagawan Krepa,
maka pamatut pamargin sang prasida ngawana wasa.
Kalintang doh pamargin Sang Pandawa, sareng nenem rawuh Sang Dropadi, wenten
asu ngiring ida, nenten kahuningin pangrawuh nyane sane ditu, punika sane kaping pitu sane
nyarengin pamargin ida. Nuju kaler pamargin ida, manggihin ida tukad Gangga. Rawuh ida
ring baler gunung, nganginang pamargin ida. Rawuh ring sagarane kangin, kajan tekane ida
Sang Arjuna makta sanjatan idane, Gandewa miwah Ksaya Mahasuddhi. Irika kapanggih
Sang Hyang Agni sakadi manusa jaga mayuda, nyandak ida ring margi. “Dewa Sang
Pandawa titiang Sang Hyang Agni, sang sane kawehang muwunang alas Kandawane, lih
Sang Kresna Arjuna. Punika Gandewa Mahasuddhi, yaning patut idewane malih ngaturang
ring Sang Hyang Baruna, riantukan sampun wusan kawigunannyane wenten ring idewa.
Sakadi indik sanjata Cakra si Sudharsana, wusan kapanggeh oilh Sang Kresna, makaon
sanjatane punika, asa punika naler idewa ngaturang ring Sang Hyang Baruna, riantukan
nenten wenten kawigunanyane ring sang wiku. Sapunika pangandikan Sang Hyang Agni.
Sayaga Sang Pandawa, aturang ida Gandewa Mahasuddhi punika, pulang ida ring toyan
sagarane, irika ledang pakahyunan Sang Hyang Agni.
Malih Sang Pandawa mamargi, ngelodang pamargin idane, mider katengen pamargin
ida ring jagat Bharata, rawuh ida ring sagara sisi kelod, malih rawuh ring sagara sisi kawuh,
ngaksi ida jagat Dwarawati kalancah antuk toyan sagara. Nangis ida kasedihan, riantukan
nenten kacingak Watek Yadune. Sarawuh ida ring Gunung Himawan, ngraris makasami
ngwangun yoga, nglinggihang bhatara ring pakahyunan ida. Kahak pipucak Gunung
Mahamerune olih ida, manggihin ida sagara biyas, irika ida ngelaran yoga pamunah. Sang
Dropadi pinih riin runtuh ring pratiwine kadi kateteh nenten makitipan. Mojar Sang
Wrekodara: “ Beli Maharaja Yudistira, ngaksi Sang Dropadi antuk palungguh iratu, padem
ngliling irika tanahe, nenten mrasidayang ngiringang pamargin beline. Tulungin ipun antuk
palungguh sang prabhu”.
Lalima sameton idane kabhaktinin olih Sang Dropadi. Kewala pilih kasih tekening
Arjuna. Buwah parilaksanannyane ane pikolihange. “ Inggih ratu sang prabhu, Sang
Sahadewa sareng padem, makanten nylom sang ring tanahe. Napi buwah parilaksanannyane
kapuponin. “Adin beli idewa Sang Wrekodara, kene parilaksanannyane kahane jele. Tuara
ada reke anak pradnyan di gumine ane siddha matuhin iya, punyah saparisolah nyane
karuntutin bahan dosa, bah tuara nyidayang nututin idewa. Sampunang idewa nyebetang
matin nyane. Ene ane madan i Nakula, nawang idewa yan tuara ada ane matuhin unduk
kabagusan, ento ane ngawetuang kahangkaran keneh nyane, ngranayang dosa, tuara
nyidayang nugtug idewa”.
Ratu sang prabhu, punika Sang Arjuna, ka loka kawisesannyane kadi kawisesan Sang
Hyang Indra, mawastu padem tanpa awanan, kenten ngliling ring tanahe, asapunika
parilaksanan ipune sane kaon duke riyin. “Ane malu dugas masiat nglawan satus Korawa,
gelah padidi ane ngamatiyang musuh ngantos membah buka tukad Gangga, yadyastun dewata
kapituwi. Keto rawos nyane nyapa kadi aku. Teka lantas iya di pasiatan, rered parisolah
nyane. Ento kranane iya mati tuara siddha nutug idewa”. “Adi Sang Wrekodara, kene
parisolah idewa ane jele dugas i malu. Parisolah idewane maajeng-ajengan, tuara nglingu pari
lampah anak lenan, ngrawos sugal nyumbungang kawisesan idewane, ento ane ngranayang
kasangsaran idewane, awanantuara siddha nutug pajalan beline”.
Rikala sampun seda sang Pandawa sareng patpat, miwah Sang Dropadi, kantun Sang
Yudistira ngraga, kapituwyan ida kahiring olih asu. Rawuh Bhatara Indra, ngandikayang
mangdane ida munggah ring kretane,: “Uduh cening Maharaja Yudistira, sampunang idewa
sedih risedan sameton idewane, riantukan parisolah manusane wantah patut sapunika. Punika
taler sameton idewane ninutin dharma wasana. Mawanan idewa ngiring budal sareng bapa ka
swargan, rawuh ring angga sariran idewane, muponin pikolih dharma wasana sane satata
laksanayang idewa sang prabhu”. “Ratu Bhatara Indra, kalintang bobot paswecan paduka
bhatara ring titiang. Bilih patut asune puniki mangda sareng budal ka swargan, kaja
tenanenen ten prasida titiang jaga ninggal ipun”. “Nenten patut cening, asune punika
kasareng nututin ka swarga loka.
Riantukan letuh katuurane, rusuh nyilapin nasi lan tuwak, katinggalin asune olih para
dewatane. Sampunang idewa kapariangen ring i asu”. “Ratu Bhatara Indra, nenten
mresidayang titiang megatang satya, ninggalin asune puniki, riantuka satata ipun bhakti
nyarengin slampah titiange. Sane mawasta megatang satwa, bobot kanarakane, mawanan
nenten wenten anah titiang jaga ninggalin ipun”. “Uduh Maharaja Yudistira mimpas ring
sasana kahanane sane megatang satya, sawireh idewa ninggalin sameton idewane, setata
bhakti ring idewa”.
“Ratu Bhatara Indra, nenten bhakti tyaga wastannyane, riantukan ninggal bhakti
sakantune maurip, ptuh kanarakanyane ring mademang anak istri, nyodayang brahmana,
nenten nulungin ring sang sane kenjekan kasungsaran, corah ring sawitra. Punika mawinan
titiang nenten mrasidayang ningalin asune, becikan titiang nenten budal ka swarga olih
bhatara”. Kadi asapunika atur Maharaja Yudistira, pamupute ical asune, tedun Ida Sang
Hyang Dharma, ngelut Maharaja Yudistira. “Cening Maharaja Yudistira, ping kalih bapa
mintonin idewa. Sane riyin daweg idewa ngambil kayuanggane maka asu ring alas dwetane,
irika janten antuk bapa ngantenang kalewihan pakahyunan idewane, tan kahyun idewa jaga
nguripang Bhima Arjuna, kewanten Sang Nakula Sahadewa wasilih tunggil sane tunas idewa
mangda kahuripang, idewa ngahyunin kasangsaran Dewi Madri tan maduwe putra.
“Punika naler idewa sane mangkin, nenten kahyun budal ka swarga, malantaran antuk
sayang idewane jaga ninggalin asune. Angob bapa ring tan pasantulan kalewihan pakahyunan
cening putran bapa. Mawinan budal idewa ka swarga loka, rawuh ring angga sarira ceninge”.
Sapunika panugrahan Sang Hyang Dharma ring Maharaja Yudistira. Tandu made rawuh
watek resing langite, maka pamucuk Bhagawan Narada, makasami ngalem Maharaja
Yudistira, nyambehang merik-merikan, sarwi ngindang ida nyarengin pamargin Maharaja
Yudistira, kajantenen linggihina kreta.
“Nenten wenten para ratu cingakin bapa saking riyin-riyin, pateh ring Maharaja
Yudistira, mantuk ka swarga loka rawuh angga sarira idewane, sane ngawinang sawireh
kaibekan swarga miwah pretiwine riyin-riyin”. Sapunika pangandikan Bhagawan Narada,
irika Maharaja Yudistira mangastungkara ring Sang Hyang Indra, pangandikan ida:”Ratu
Bhatara Indra, pirengang pitaken titiange. Ring dija linggih sameton titiange makasami,
miwah Dewi Dropadi, sapunapi karma wasanan ipune, kapi becik utawi kaon, punika
pidartayang ratu bhatara”.
“Dewa Maharaja Yudistira , sampunang idewa banget gresyuh ngelingang sameton
idewane, nenten dados sang prabhu madrebe pakahyunan sakadi manusa rikala idewane
wenten ring swargan loka. Riantuka dharma wasanannyane sane katinutin, nenten dados
kasikiang idewa sang prabhu”. “Aum ratu Sang Hyang Indra, nenten prasida titiang nenten
lingu ring sameton titiange, miwah Sang Dropadi, riantukan titiang mamanah matunggalin,
yadiastun manggihin kaduh kitan. Cendek ipun, nenten ngiring titiang jaga budal ka swarga,
yan nenten sareng ring sameton titiange, miwah Sang Dropadi. Punika sane lungsur titiang
ring paduka bhatara.
Terjemahan dalam Bahasa Indonesia
Setelah selesai Mausala Parwa yang diceritakan oleh Bhagawan Waisampayana,
kemudian bertanya lagi Maharaja Janamejaya, beliau berkata: “Ya Yang Mulia Pendeta
Agung, berilah hamba jawaban terhadap pertanyaan hamba Pendeta Agung Yang Mulia,
kiranya Engkau menjawab pertanyaan hamba. Bagaimana keadaan Maharaja Dharmatmaja,
setelah mendengar kematian bangsa Yadawa Wrsni (Yadu). Begitu juga nasehat yang
diberikan oleh Bhagawan Byasa kepada Arjuna Partha. Mohon Yang Mulia Pendeta kiranya
menjawab pertanyaan hamba”. Kemudian dijawab oleh Bhagawan Waisampayana: “Iya
Yang Mulia Baginda Prabhu Maharaja, mohon dengarkan cerita hamba ini dengan seksama”.
Seperti itulah keadaan Maharaja Yudistira yang kemudian dilihat olih Arjuna. “Kakak ingat
wahai adikku Arjuna, bahwa Sang Hyang Kala (Bhatara Kala) yang menyebabkan semua
yang bernyawa menemui ajal, dan Sang Hyang Kala juga yang menyebabkan semua yang
bernyawa tercipta. Engkau sudah tahu benar tentang sabda Sang Hyang Kala, sehingga
engkaulah yang pantas menjelaskannya kepada saudaramu, berkaitan dengan rencana untuk
melakukan masa Wanaprasta, semoga engkau mendapatkan kebahagian yang sempurna.
Janganlah engkau terlalu mencintai negara. Seperti itulah yang dikatakaan oleh Maharaja
Yudistira yang mau memasuki hutan untuk melakukan tahapan Wanaprasta. Saat besok pagi,
hal ini membuat Parikesit menjadi diam tak bergerak, yang pastinya ia akan menggantikan
tahta Astina Pura. Yuyutsu bersama dengan Bhagawan Krepa menyaksikan peristiwa
tersebut. Beliaupun lanjut menghaturkan Pitra Tarpana, melakukan upacara bagi Bangsa
Yadu/Yadawa yang telah tiada. Menghaturkan dana punia (sedekah) kepada kaum Brahmana.
Tidak ada yang menghalangi upacara beliau.
Setelah usai yadnya yang dilakukannya, selanjutnya busana turun tahta diletakan,
mengenakan busana kulit kayu, seperti halnya seorang wiku yang hidup di hutan
penampilannya, datang Sang Bhima, Arjuna, Nakula dan Sahadewa, mereka semua
berencana melakukan tapa semadhi, juga turut serta Dewi Draupadi. Berkatalah Maharaja
Yudistira kepada Dewi Subadra: “Oh, Adikku Dewi Subadra, tenangkan dirimu, cucumu
Parikesit sudah kutitahkan untuk memimpin dunia, juga untuk melakukan persembahan dan
penghormatan terakhir kepada bangsa Yadu yang telah tiada, janganlah engkau tidak
membalas hal itu, karena kakak saat ini akan melakukan hidup Wanaprasta, melakukan
pertapaan dan brata seperti yang dilakukan oleh sang wiku”. Tidak bisa menjawablah Dewi
Subadra setelah mendengar hal itu. Sang Ulupa diceritakan pulang menuju ke patala, begitu
juga dengan Sang Citranggada yang pulang menuju ke dunia Manayura, tinggal bersama-
sama dengan Prabhu Citradahan. Para perempuan selurunya olehnya diperintahkan untuk
tetap berada di Astina Pura, melayani Prabhu Parikesit, dan saat bersamaan mereka menangis
sejadi-jadinya. Kemudian keluarlah Pandawa pergi meninggalkan Astina Pura, dihantar oleh
Yuyutsu dan juga Bhagawan Krepa agar Sang Pandawa dalam perjalanan bisa melaksanakan
Wanaprasta.
Karena saking jauhnya perjalanan Sang Pandawa, datang Sang Dewi Draupadi
menjadi enam orang, kemudian datanglah seekor anjing maka bertambah menjadi tujuh
orang, yang kedatangannya tidak diketahui darimana dan langsung mengikuti mereka.
Menuju ke utara perjalanan mereka, dilihatnya Sungai Gangga. Sampailah mereka di utara
gunung, ke timurlah perjalanan mereka. Sampailah di pantai di sebelah timur, dari utara
tinbalah Sang Arjuna dengan membawa senjatanya Gandiwaastra dan Ksaya Mahasuddhi.
Disana terlihat Sang Hyang Agni seperti seorang manusia yang inginmelakukan peperangan,
menghadang dia di perjalanan. “Oh Sang Panca Pandawa aku adalah Sang Hyang Agni, aku
adalah dewa yang telah membakar dan membumihanguskan hutan Kandawa dengan
kehebatanku, atas titah dari Bhatara Kresna. Itu adalah Gandiwa Mahasuddhi akan lebih baik
jika engkau mengembalikannya kepada Sang Hyang Baruna, dikarenakan sudah habis
kegunaannya bagi dirimu. Seperti halnya dengan senjata sakti Sang Cakra Sudharsana yang
telah habis kegunaannya, setelah dilihat oleh Sri Kresna, memburuklah senjata tersebut,
maka dari itu ku sarankan engkau mengembalikannya kepada Sang Hyang Baruna, hal itu
dikarenakan tidak ada gunanya lagi bagi seorang wiku. Seperti itulah perintah dari Sang
Hyang Agni, segeralah Panca Pandawa memberikan senjata Gandiwa Mahasuddhi itu
kepada, lalu dilemparlah senjata itu di tengah lautan, dan hal itu membuat Sang Hyang Agni
merasa tenang.
Sang Panca Pandawa melanjutkan perjalanan, ke selatan perjalanan mereka
berkeliling di tengan perjalanannya di Bumi Bharata, tibalah mereka di sisi selatan laut, juga
tiba di sisi barat lautan, melihat Bumi Dwarawati yang telah dilahap oleh ombak lautan.
Menangislah mereka merasa sangat sedih, karena tidak satupun terlihat tanda-tanda
keberadaan Bangsa Yadawa Wrsni. Setibanya di Gunung Himalaya, lanjutlah mereka
melakukan yoga, menempatkan Tuhan di dalam diri mereka. Dekat di puncak Gunung
Mahameru dilihat oleh mereka, lautan pasir yang begitu luas, disanalah mereka
melaksanakan yoga pelepasan. Dewi Draupadi segera runtuh di tanah seperti ditimpa tidak
berkata apa-apa. Berkatalah Sang Wrekodara Bhima: “Kakanda Maharaja Yudistira, melihat
Dewi draupadi yang runtuh dihadapanmu, bergulingan di tanah, yang tidak bisa menemani
kakanda dalam perjalanan. Kumohon bantulah dia atas permohonanku”.
Kelima saudara beliau sangat dihormati oleh Dewi Draupadi. Akan tetapi sangat pilih
kasih terhadap Arjuna. Cuma perlakuannya saja didapatkannya: “Ya prabhu raja, sekarang
lihatlah Sahadewa adikmu sudah mati, terlihat dia seperti tenggelam di tanah. Apa
perbuatannya yang telah ia lakukan. “Oh Adik Kakanda Wrekodara Bhima, inilah perbuatan
buruk yang telah diperbuat. Tidak ada siapapun yang mampu menyamai kecerdasannya di
muka bumi ini, terlena akan kemampuannya sehingga menyebabkan dirinya ditimpa banyak
dosa, tidaklah mungkin bisa menemani dirimu. Janganlah engkau meratapi kematiannya.
Inilah yang bernama Nakula, engkau tahu bahwa tidak ada seorangpun yang menyamai
ketampananmu, itulah yang membuat angkara di dalam dirinya, menyebabkan dosa, tidak
akan bisa menemanimu”.
Yang mulia prabhu, inilah Arjuna adikmu, mahsyur di dunia karena kesaktiannya
bagaikan Dewa Indra sendiri, nampak sudah mati tubuhnya, bergiling di tanah, itulah
perbuatan buruk yang dilakukannya dahulu. “Yang dahulu ketika bertarung dengan seratus
Kaurawa, merasa miliknya sendiri dia bantai seluruh musuh-musuhnya mengeluarkan banyak
darah mengalir seperti arus derasnya Sungai Gangga, akan tetapi Dewa sudah berkenan.
Begitulah katanya dengan angkuh, lantas datanglah dia di medan perang, memburuklah
perilakunya. Itulah yang menyebabkan dirinya mati, tidak bisa menamani dirimu. “Adiku
Sang Wrekodara, inilah perbuatan burukmu terdahulu. Kelakuanmu saat menyantap makanan
maupun hidangan, tidak memperdulikan orang yang ada di sekitarmu, berkata semaunya
sendiri perihal tentang kesaktianmu, itulah yang menyebabkan dirimu sengasara, karena itu
engkau tidak bisa menemani perjalanan kakandamu”.
Setelah kematian para Pandawa, berjumlah empat orang, beserta Dewi Draupadi,
sendirianlah Sang Yudistira, yang diikuti oleh seekor anjing. Datanglah Dewa Indra,
menyuruhnya untuk menaiki keretanya: “Oh anaku Maharaja Yudistira, janganlah engkAu
bersedih terhadap kematian saudaramu, karena seperti itulah perbuatan yang telah dilakukan
oleh manusia sudah selayaknya seperti itu. Hal itu juga karena saudara-saudaramu telah
melakukan Dharma Sasana. Dikarenakan dirimu pulang bersama ayah ke surga, tiba di dalam
tubuhmu, terhadap segala perbuatan baik yang sesuai dengan Dharma Sasana yang telah
engkau lakukan prabhu. “Yang mulia Bhatara Indra, terlalu besar pemberian yang telah
emgkau berikan kepadaku. Ada baiknya anjing tersebut pulang bersamaku ke surga, aku
sungguh tidak bisa meninggalkannya sendirin. Tidaklah benar jika dirimu ditemani oleh
seekor anjing menuju ke suarga loka.
Dikarenakan kotornya anjing itu, sibuk menjilati nasi dan tuak, ditinggalkan anjing itu
oleh para dewata. Janganlah dirimu meratapi anjing itu. “Yang mulia Bhatara Indra, hamba
tidak bisa melupakan janjiku ini, meninggalkan anjing ini sendirian, dikarenakan ia selalu
mengikuti hamba kemanapun hamba pergi. Yang dinamakan memutuskan ikatan dengan
hewan, besar andilnya ke neraka, itulah sebabnya saya tidak berani meninggalkannya. “Oh
anaku Maharaja Yudistira sungguh berbeda dan tidak salah dari kewajiban memegang janji,
karena dirimu telah meninggalkan saudaramu, yang selalu berbhakti kepadamu.
PENGGUNAAN AFIKS
Awalan a-
- Adoh ‘jauh’
- Amanggih ‘mendapatkan’
- Amogha ‘lancar’
- Aparan ‘bagaimana’
- Arusuh ‘rusuh’
- Amati ‘membunuh’
- Alanguni ‘sedih
Awalan aN-
- Angalor ‘ke utara’
- Angawe ‘mengerjakan’
- Angidul ‘ke selatan’
- Antening ‘adik’’
Awalan ma-
- Mojar ‘berkata’
- Manambut ‘menyambut’
- Mamiraksa ‘melihat’
- Mapan ‘karena’
- Mapradaksina ‘menuju ke selatan’
- Manggeh ‘menemukan’
- Manggata ‘berjalan’
- Menagis ‘menangis’
- Muliheng ‘pulang’
- Mahawan ‘di depan’
Awalan ka-
- Kawekas ‘ habis’
- Katatwanya ‘aturan’
- Katon ‘terlihat’
- Kapapa ‘berdosa’
- Kasaktin ‘kesaktian’
- Katitah ‘diperintah’
- Kapituning ‘tujuh’
- Kasihanara ‘kasihan’
Awalan wi-
- Winarah ‘nasehat’
- Wigraha ‘bermusuhan’
Awalan swa-
- Swabhawanya ‘suara’
Awalan ra-
- Rakrian ‘mantri’
Sisipan in-
- Tinimbake ‘menembak’
- Mimangke ‘sekarang’
- Pinanggihnya ‘terlihat’
Sisipan um-
- Rumenge ‘mendengar’
- Sumahur ‘menjawab’
- Rumaksaha ‘melihat’
- Gumawe ‘mengerjakan’
- Umawa ‘membawa’
- Umadang ‘menghadang’
- Gumesenge ‘membakar’
- Rumuhun ‘duluan’
- Tumut ‘mengikuti’
- Tumulung ‘menolong’
- Lumakwa ‘berpergian’
Akhiran -an
- Matangyan ‘bangun’
- Wwangsan ‘bangsa’
- Rahadyan ‘membuat’
- Waranugrahan ‘anugerah’
- Wekasan ‘akhirnya’
- Kalaran ‘kesediha’
- Matyan ‘mati’
- Sanaktan ‘kerabat’
- Papan’dosa’
- Bhaktyan ‘bhakti’
- Tinuttyan ‘ikut’
- Katwan ‘itu’
- Namangan ‘menyembah’
- Tinghalan “tinggalkan’
- Matakwan ‘bertaanya’
- Angkarakan ‘murka’
- Bhawan ‘bawa’
- Kebekan ‘banyak’
Akhiran -wan
- Himawan ‘Gunung Himawan (bersalju)
- Bhagawan ‘pendeta laki-laki’
Akhiran -wati
- Dwarawati ‘Dwaraka’
Akhiran –aken
- Manuwaraken ‘seperti manusia’
- Winehaken ‘memberikan’
- Pangyuktyaken ‘kebenaran’
- Caritaken ‘diceritakan’
- Rahaken ‘darah’
- Tunggalaken ‘menyatu’
- Kumolaken ‘kesana’
Imbuhan –um +-aken
- Tumilemaken ‘malam’
- Umandelaken ‘handal’
- Tumutaken ‘mengikuti’
- Umiringaken ‘menemani’
Imbuhan –in + -aken
- Inateraken ‘menghantar’
Imbuhan ka- + -an
- Kedatwan ‘kerajaan’
Imbuhan –um + -a
- Umara ‘makanan’
- Rumaksaha ‘melihat’
- Umadang ‘menghalangi’
Mata Kuliah : Bahasa Kawi.
Dosen : I Wayan Artayasa, S.S, M.Hum.
Sinopsis Kekawin Mahabharata
Oleh
Nama : Ida I Dewa Nyoman Merta Semara Bawa.
NIM : 161102122.
Jurusan : Pendidikan Bahasa Bali & Sastra Agama.
Prodi : Sastra Agama & Pendidikan Bahasa Bali.
Fakultas : Dharma Acarya.
INSTITUT HINDU DHARMA NEGERI DENPASAR
BANGLI
2017