Özet Balkan yarımadasının orta kısımlarında kurulmuş olan Üsküp jeopolitik konumu sayesinde Roma İmparatorluğu döneminde askerî bir merkez olarak gelişti. Aynı zamanda bir Roma lejyonunu ağırlayan Üsküp, bu münasebetle askerî bir yol ağı...
moreÖzet
Balkan yarımadasının orta kısımlarında kurulmuş olan Üsküp jeopolitik konumu sayesinde Roma İmparatorluğu döneminde askerî bir merkez olarak gelişti. Aynı zamanda bir Roma lejyonunu ağırlayan Üsküp, bu münasebetle askerî bir yol ağı olarak inşa edilen Via Egnetia’ya bağlandı ve Doğu’dan Batı’ya, Kuzey’den Güney’e pek çok önemli yerleşim bölgesiyle irtibat kurdu. Merkezî konumu dolayısıyla tarih boyunca çeşitli siyasî oluşumların hedefine giren şehir, Bulgar Çarlığı’nın hâkimiyetindeyken bölgesel bir ticaret merkezî olarak yapılandırıldı. Daha sonraları Doğu Roma ile Sırp Krallığı’nın egemenlikleri altında varlığını sürdüren Üsküp, sahip olduğu önem sebebiyle 1346’da Stefan Duşan (1331-1355)’ın “Sırpların ve Yunanların İmparatoru” unvanını alarak taç giymesine de ev sahipliği yaptı. Osmanlıların bölgede yeni bir güç olarak belirerek Balkanlardaki yayılmaları esnasında Paşa Yiğit Bey tarafından 1392’de fethedilen Üsküp, ardından yoğun bir Türkmen iskânına sahne oldu. İskân ettirilen Türkmenlerin etkisiyle zamanla Müslüman bir şehir hüviyeti kazanan şehir, diğer yandan askerî ve ticarî bir merkez olma niteliklerini devam ettirdi. Üsküp böylece bir yandan Osmanlıların Balkanlara düzenledikleri seferler için mühim bir üs haline gelirken, diğer yandan da devletin uluslararası ticareti destekleyici politikaları sayesinde ticaret merkezi olma vasfını pekiştirdi. Söz konusu nitelikleri nedeniyle Üsküp ayrıca bir Dubrovnik ticaret kolonisini de bünyesinde barındırdı.
Buna bağlı olarak Dubrovnikliler (ve ayrıca Venedikliler) hakkında Osmanlı başkentinden çıkan fermanların XVII. yüzyılın hemen başından itibaren Mühimme Defterlerinin kapsamından çıkarılarak yeni ihdas edilen Düvel-i Ecnebiyye Defterlerinde yer almaya başlamasıyla birlikte bu kayıtların kapsamına Üsküp ile alakalı olanlar da girdi. Dolayısıyla Üsküp ile ilgili araştırma yapacak olanların bakması gereken Tahrir Defterleri, Kadı (Şer‘iyye) Sicilleri, Vakfiyeler, Mühimme Defterleri gibi belge ve defter koleksiyonları arasına yeni bir defter kategorisi daha eklenmiş oldu. Bu durumda Üsküp’te faaliyet gösteren yabancıların şehirde karşılaştıkları sosyal, hukukî ve ekonomik meselelerin başkente aksettiği kadarıyla karşılığında bir ferman gönderildiği durumlarla ilgili defter kayıtları şehrin sosyo-ekonomik tarihine kaynak oluşturacak ilave veriler sunmaktadır. Bu çalışmada, bahsi geçen yüzyılda Üsküp’ün sosyo-ekonomik tarihini konu alan araştırmacılar için Düvel-i Ecnebiyye Defterlerinin kaynak olarak önemini işlemek, defterlerde mevcut ferman suretlerinin özetleri üzerinden bir envanter sunmak ve ilaveten bazı örnekler belgelerin transkribe edilerek araştırmacıların hizmetine sunulması amaçlanmıştır.
THE REGISTERS OF FOREIGN STATES (DÜVEL-İ ECNEBİYYE DEFTERLERİ) AS A SOURCE OF SOCIO-ECONOMIC HISTORY OF SKOPJE IN XVIITH CENTURY AND SOME SAMPLE DOCUMENTS
Abstract
Skopje settled in the middle of the Balkan Peninsula, improved as a military centre under the Roman Empire thanks to its geopolitical location. At the same time Skopje, which also hosts a Roman Legion was connected to Via Egnetia, that was built as a military road network and, contacted many important residential areas from East to West, from North to South. Due to its central location, the city has been the target of various political formations throughout history and was structured as a regional commercial centre during the reign of the Bulgarian Tsardom. Skopje, which later existed under the sovereignty of Eastern Rome and the Serbian Kingdom, also hosted the coronation of Stefan Dushan (1331-1355) in 1346 with the title of “Emperor of Serbs and Greeks” due to its importance. Skopje, which was conquered by Pasha Yiğit Bey in 1392, was then the scene of an intense of Turkmen settlement during the Ottomans' expansion in the region as a new power. The city became a Muslim city with the influence of the Turkmen who were resettled, and on the other hand, it continued to be a military and commercial centre. Skopje thus became an important base for the Ottoman expeditions to the Balkans, while at the same time cementing its ability to become a trade centre thanks to the policies of the state supporting international trade. Thanks to these qualities of the city, Skopje also incorporated a Dubrovnik trade colony.
Accordingly, The Registers of Foreign States (Düvel-i Ecnebiyye Defterleri) which hold the edicts promulgated in Ottoman capital about Dubrovnik people (and the Venetians) started to take place instead of The Registers of Mühimme after the beginning of XVIIth century. Those records included the documents related to Skopje, as well. Therefore, a new category of registers has been added to the collections of documents and registers such as Tahrir Defterleri, Kadı (Şer‘iyye) Sicilleri, Vakfiyeler, Mühimme Defterleri. In this case, when the social, legal and economic issues faced by foreigners operating in Skopje are related to the capital, and any edict promulgated for that, the relevant records could provide additional data that will contribute to the socio-economic history of the city. In this study, it is aimed to process the importance of Düvel-i Ecnebiyye Defterleri as a source for the researchers on the socio-economic history of Skopje in the mentioned century, to present an inventory based on the summaries of the copies of the edict in the registers, and additionally, some examples of the documents are transcribed and presented.
