Sokakta çAlışan çOcuklar

HATIBOĞLU, Burcu. Yoksul Ailelerle Sosyal Hizmet: Sokakta Çalısan Çocuklar Örneği, H. Ü.
Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009.

ÖZET
HATĐBOĞLU, Burcu. Yoksul Ailelerle Sosyal Hizmet: Sokakta Çalısan Çocuklar Örneği, H. Ü.
Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009.
Sokakta çalısan çocuklar sorununu en temelde bir yoksulluk sorunu olarak ele alan bu arastırma,
sokakta çalısan çocukların ailelerine yönelik olarak gelistirilecek basarılı bir sosyal hizmet
uygulaması için gerekli bilgileri, üç temel strateji çerçevesinde incelemeyi amaçlamaktadır. Bu
doğrultuda sokakta çalısan çocukların ailelerinin genel özelliklerinin yanı sıra, dıs sistemlerle
iliskileri, sorun çözme süreçleri ve aile üyelerinin beraber geçirdiği zamanın nicelik ve niteliği
incelenmis, ailelerin sahip olduğu formel ve enformel destek sistemlerinin sorun çözme sürecine
ve aile üyelerinin beraber geçirdiği zamana etkisine bakılmıstır.
Nicel arastırma deseninin kullanıldığı arastırmada, Ankara Büyüksehir Belediyesi Sokakta
Çalısan Çocuklar Merkezi’nden alınan bilgiler adres bulmak amacıyla kullanılmıstır. Bununla
beraber kurumdan alınan liste üzerinden ulasılan aileler ve bu ailelerin yasadığı mahalle
muhtarlarından alınan bilgiler doğrultusunda, çocuklarının sokakta çalıstığı tespit edilen toplam
91 anneden alınan bilgiler değerlendirilmistir.
Arastırma sonuçlarında, sokakta çalısan çocuklar sorununa yönelik olarak fiziksel ve sosyal
dıslanmanın, evsizlik sorununun, aile içi ve dısı siddet yasantısının, sosyal yardımlara
bağımlılığın, temel haklardan ve sosyal güvenceden yoksunluğun dikkate alınması gerektiği
göze çarpmaktadır. Bununla beraber ailelerin yoksullukla mücadelede destek alabilecekleri
sosyal çevrenin yetersiz olduğu görülmektedir. Nitekim bazı enformel destek sistemlerinin
ailelerin gerek sorun çözme süreçlerini gerekse beraber geçirdikleri zamanı olumsuz etkilediği
ortaya çıkmıstır. Sokakta çalısan çocukların ailelerinde sorun çözme süreci ve aile üyelerinin
beraber geçirdiği zamanın nicelik ve niteliğine iliskin sonuçlar ise, formel desteklerin ve
toplumsal cinsiyet konusunun önemine dikkat çekmektedir. Ayrıca sorun çözme sürecinin daha
çok kaçma davranısı ve umutsuzluğun belirlediği bir süreç olarak islediği görülmektedir.
Son olarak, ailenin çocuğun birincil sosyal ve duygusal destek sistemi olma özelliğinin tehdit
altında olduğu görülmektedir. Bu konuda gerçeklestirilecek uygulamaların ise, özellikle babaları
da kapsayacak sekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
Anahtar Sözcükler: Yoksulluk, yoksullukla mücadelede yaklasım ve modeller, yoksullukla
mücadelede sosyal hizmet, sokakta çalısan çocuklar ve aileleri.
vi
ABSTRACT
HATĐBOĞLU, Burcu. Social Work with Poor Families: Sample of Street Working Children,
Master Thesis in H. Ü. The Department of Social Work, Ankara, 2009.
This study, which takes the problem of street working-children as a problem on the bases of
poverty, aims to examine the information which is necessary to develop an approach towards
these children's families within three basic strategies. In this contex, together with the general
characteristics of these families, their relations with outer systems, their problem solving
processes and inner family shared time in terms of quality and quantity had been examined
while looking into the effect of families’ formal and informal support systems to their problem
solving process and family shared time.
In this study which used quantitative research design, records of the Center for Street-Working
Children of Ankara Metropolitan Municipality was used to find addresses. In addition, the study
examines 91 mothers’ data who are registered from the records of the Center for Street-Working
Children of Ankara Metropolitan Municipality and who had been found by the elected head of
the neighbourhood executive officers and the families to be reached.
According to the results of the study, it is seen that physical and social exclusion, inner and
outer-family violence history, dependence on social assistance, lack of basic rights and social
security are the factors that should be considered, related to the problem of street-working
children. Besides, it is found that the families are deprived of social environment which they can
use in their struggle against poverty. As a matter of fact, some informal support systems had
been found to be damaging the problem solving process and family shared time. The results
related to problem solving process and the quality and quantity of family shared time draws
attention to the fact that formal assistance and gender issue are important in terms of both
subjects. Furtermore, it is seen that the problem solving process is characterized rather by
escape behavior and hopelessness.
Finally, the result related to the quality and quantity of family shared time, shows that families’
function of being primary social and emotional support system is under threat. Implementations
aimed at this subject must be designed especially to include fathers also.
Key words: Poverty, approaches and models in struggle against poverty, social work in
struggling poverty, street-working children and their families.

Çocuk işçiliği sadece ülkemizde değil, tüm dünyada devam eden bir sorundur. Çocuklar tarih boyunca çalışarak işgücü piyasası içinde olmuşlardır. Sanayi Devrimi öncesinde basit olarak görülen ve yaşlarına uygun işlerde çalışarak ailelerine katkı sağlayan çocuklar, Sanayi Devrimi ile birlikte iş piyasasındaki işlerin çeşitlenmesi sonucunda daha farklı sektörlerde çalışmaya başlamışlardır. Özellikle seri üretim yapan işyerlerinde sadece erkekler değil kadın ve çocuklar da istihdam edilmiştir. İşverenler ise daha ucuz işçi oldukları için çocuk işçileri tercih etmiş ve çocuklar işgücü piyasasında savunmasız kaldıkları için bir emek sömürüsü aracı haline gelmişlerdir. Çocuk işçiliği, çeşitli çözümler gerektiren toplumsal bir problem olup bu problemin çözümü için çok yönelik stratejiler geliştirilerek; eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik alanlarında birçok kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütlerinin iş birliği içinde çalışması gerekmektedir. Kalıcı bir çözüm bulunması için ise hem kısa vadeli hem de uzun vadeli hedefler göz önünde bulundurmalıdır.

Sokakta çalıştırılan çocuk sorunu, yalnızca bugünü değil, geleceği de bir ölçüde şekillendiren sosyal sorunlardan biridir. Sokakta çalıştırılan çocuk, çeşitli hizmetlerin ve günümüz dünyasının gerisinde kalabilmekte ve kendini gelecek için hazırlayamamaktadır. Çocuk, her yönden savunmasızdır. Bu özelliğiyle algıladığı veya algılayamadığı birçok tehlikeye karşı açık konumdadır. Çocuğun sokakta çalıştırılması da bu tehlikelere fırsat vermekte ve gelişimini ciddi anlamda etkileyebilecek olay ve durumlara şahit olmasına neden olabilmektedir. Bu doğrultuda; çalışmanın amacı, sokakta çalıştırılan çocukların çalışma sebeplerinin ve sokakta yaşadıkları güçlüklerin neler olduğunu belirlemektir. Nitel araştırma yöntemi temel alınarak yapılan araştırma betimsel analiz tekniğine uygun olarak yorumlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Ankara’nın farklı semtlerinde sokaklarda çalışan 14 çocuk oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda sokakta çalıştırılan çocukların sokaklarda şiddet ve hakarete maruz kalabildikleri, ailelerine destek olabilmek için çalıştırıldıkları, günlük kazançlarının yüksekliğine bağlı olarak sokaklarda gönüllü olarak çalıştıkları ve ilk ve ortaokul düzeyinde olan çocukların eğitimlerine devam ettikleri görülmüştür. Bunun yanı sıra çocukların insanları bir tehdit olarak algılamadıkları; insanların kendilerine sözlü veya sözsüz herhangi bir şiddet uygulamadığı tespit edilmiş; çocukların sokaklarda çalıştırılmamaları için gerekli ihtiyaçları ise ekonomik yardım ve eğitimde süreklilik olduğu öğrenilmiştir.

Öz 1 Eylül 1939' da Hitler'in Polonya'yı işgali, iki gün sonra da İngiltere ve Fransa'nın Almanya'ya savaş ilan etme-siyle II. Dünya Savaşının fitili ateşlendi. Türkiye, dün-yanın önemli bir bölümünü yaklaşık altı yıl boyunca kasıp kavuracak olan bu ateş çemberinden uzak kalma-yı başardı fakat savaşın getirdiği ekonomik sarsıntılar-dan kaçabilme konusunda aynı başarıyı gösteremedi. Ülkede derin bir ekonomik kriz ve bu krize bağlı olarak çeşitli toplumsal sorunlar ortaya çıktı. Bu sorunlardan biri de şüphesiz sokak çocuklarıydı. Sorunun en yoğun olarak yaşandığı kent ise kuşkusuz İstanbul' du. Savaş yılları boyunca İstanbul' da sokakta çalışmak ve/veya yaşamak zorunda kalan çocuk sayısında ciddi bir artış yaşandı. Sorunun büyümesine, bu çocukların kamusal alan için bir tehdit aynı zamanda toplum vicdanı için bir yara haline gelmesine paralel olarak, devlet çeşitli önlemler aldı ve bir takım projeler geliştirildi. Bu makalede II. Dünya Savaşı yıllarında İstanbul' daki sokak çocukları sorununun ortaya çıkışı, sorunun bü-yümesi ve çözüm arayışları konuları irdelenecektir. Abstract The World War II started with the occupation of Po-land by Hitler's army in 1 September 1939 and the declaration of war by England and France against Hitler two days later. Although Turkish Republic could manage to exclude itself from this nearly six-year circle of fire period, it could not completely stay away from the economic turmoil of the war. With the impact of the war, a huge economic crisis and various social problems appeared in the country. One of them was undoubtedly the issue of street children and Istanbul was the city where the issue appeared most. There was a dramatic increase in the number of children who had to live and/or work in the streets throughout the war. The government took some precautions and initiated various projects to address the issue since these children started to cause social and ethical problems in the country. The study scrutinises the emerging and rising of the issue of street children in Istanbul during the World War II, and the issue of seeking solutions to address this problem.

Bu çalışmada; Türkiye’de sokakta yaşayan insanlara yönelik toplumsal algının belirlenmesi için 100 katılımcı ile bir araştırma yapılmıştır. Toplumsal algıya göre; sokakta yaşayanlara yönelik yapılan devlet yardımları yetersizdir, sokakta yaşayan insanlar güvenilir ve hijyenik değillerdir, ve sokakta yaşayan insanların ciddi sağlık sorunları vardır. Araştırma bulgularına göre, toplumun sokakta yaşayan insanlarla etkileşim kurma ve onlara yönelik yapılacak sosyal sorumluluk çalışmalarına katılım istekliliği zayıftır. Toplumsal algılamaları ölçen bu araştırma sokakta yaşayan insanlar üzerine yapılacak toplumsal sosyal sorumluluk çalışmaları için bir rehber niteliği taşımayı amaçlamaktadır.

Problem: Values develop our personal integrity and provide a social unity. The majority
of the society must comply with these values that determine how to behave to each
other. But recent studies show that it is not the current case. In these days, values have
degenerated, lost their meanings, and there have been rapid deteriorations in nations
values systems. This issue makes values education necessary. The best time for values
education is 1-5th grade, and the most appropriate course is Social Studies. In this
course, students are expected to gain values of fairness, giving importance to family
unity, independence, peace, being scientific, hardworking, solidarity, sensitivity,
honesty, aesthetics, tolerance, hospitality, freedom, giving emphasis to be healthy,
respect, love, responsibility, cleanliness, patriotism and helpfulness. When we have the
chance of controlling the best time and most appropriate lesson for values education as
educators, we can’t control environment factor and cultural stimulants from different
backgrounds which are very important in values education. One of the environments
that we can’t control is streets. Therefore, children who are the child labor at the streets
may differ according to other children in terms of values acquisition. So, in this study, it
is tried to determined perceptions of the students who are the child labor and who aren’t
at the streets towards values predicted to give in Social Studies Curriculum.
Method: This study which is conducted by qualitative research approach was carried
out with 70 students consisting of 35 students who work on the streets and 35 students
who do not work on the streets and studying in lower level socio-economic schools
determined via extreme or deviant case sampling. The texts obtained from the case
studies were analyzed by content analysis.
Findings: According to results of this study, it was concluded that the students who are
the child labor and who aren’t at the streets reported favorable opinions about values of
fairness, peace, solidarity, sensibility, tolerance, paying attention to be healthy, respect,
responsibility, cleanliness, and helpfulness. Moreover, it draws attention that the
children who are the child labor emphasized values of being scientific, honesty,
aesthetic, and love more frequently on the basis of related case studies. When the least
emphasized values by the students who aren’t the child labor are cleanliness and being
scientific; the least emphasized values by the students who are the child labor at the
streets are aesthetic and being scientific.
Suggestions: On the basis of the findings of this study, it can be suggested that teachers
should put more emphasis on the values of cleanliness, being scientific and aesthetic in
either social Studies courses or other courses. A similar study can be carried out with
the adolescent students who are the child labor and who aren’t at the streets.

Dünya metropollerinin tamamında, evrensel kentsel olgulardan biri olan güç koşullar altında çalıştırılan çocuklar sorunu yaşanmaktadır. Güç koşullarda çalıştırılan ve yaşayan çocukların en büyük sorumlusu aile ve toplumdur.

Aileleri tarafından maddi anlamda istismar edilen ya da kötü muamele edilen çocuklar; çalışma ortamlarında fiziksel, duygusal, cinsel ve maddi olmak üzere her tür sömürü ve şiddetle karşı karşıya kalabilmekte, sapkın davranışlara yönelebilmekte, kendine ait olması gereken emeği sömürülebilmekte ve gelecekte sürecek kimi psikolojik sorunlar yaşamaktadır.

Ekranda, internette, sokakta ya da evde çalıştırılarak büyük bir risk yaşamaktadırlar. Aileler, bazen onların geleceklerini tesis etmek ya da onları korumak isterken kimse için geriye alınamayacak yıkımlar oluşturmaktadır. Bu açıdan çocukların hakları, aileleri ve toplum karşısındaki güvencesizlikleri dikkatle ele alınması gereken bir konudur.