Mazmun

Klasik Türk şairleri, şiirlerinde tabaiate ait pek çok unsuru şiirinde mazmun kurgulamalarında kullanır. Bunlardan biri de balıktır.
Balık, Klasik Türk şiirine, yaşadığı yer olan deniz, şekil, pulları gibi özellikleriyle girmiştir.
***
Classical Turkish poets use many elements of nature in their poetry in mazmun fictions. One of them is fish.
Fish entered the Classical Turkish poetry with its features such as the sea where it lives, shape and scales.

Biri klasik ve diğeri modern şiirin cevheri iki kavram: Mazmûn ve imge. Mazmûn tam da adına yakışır bir şekilde üzerindeki sır perdesini muhafaza edegelmiş. Bulduğumuzu sandıkça onu yeniden kaybediyoruz. İmge ise hayal meyal bir görüntü. Kelimelerle çizilen bir resim. Sanki her tanım bu iki kavramı daha belirsiz hâle getiriyor, yaklaştığımızı
sandıkça onlardan uzaklaşıyoruz.
Klasik şiir estetiği içinde imgenin yeri var mıdır veya mazmûn için klasik şiirin imgesidir denilebilir mi? Yoksa bunlar birbirinden tamamen farklı kavramlar mıdır? Bu soruların cevabını verebilmek için mazmûnun ve imgenin ne olduğu konusunun açıklığa kavuşturulması gerekir.
İmge gösteren’dir, mazmûn gösterilen. Ancak bu ifadeyle “Mazmûn, imgenin gösterilenidir.” veya “İmge, mazmûnun gösterenidir.” demek istemiyoruz. İmge dilsel bir nesne olarak metinde mevcuttur. Mazmûn ise dile getirilmeyendir. Dolayısıyla imge idrak edilmeyi, mazmûn ise keşfedilmeyi bekler.

gizli olan sanatlı anlam; divan edebiyatının kendi dünyası içerisindeki bilinen hayal, inanış ve düşüncelerin beyit ya da beyitlerdeki dolaylı anlatımı; anlam, öz, verilmek istenen düşünce; şiirde ustaca söylenmiş söz; ince, zarif anlatım; benzeri az olan hatta bulunmayan söz; sanatçının hüner gösterme isteği-nin sonucunda ortaya çıkan söz ustalığı; kavramlara anlam verebilme işi; divan şiirinin kuralcı yapısı içinde mütalaa edilen teşbih ve mecazlar; bir sözün altında gizli olan mana şeklinde tanımlanmıştır. Nevayî, Muģāke-metüˇl-luġateyn adlı eserinde Türkçe ile Farsçayı karşılaş-tırır ve Farsçada karşılığı bulunmayan 100 Türkçe söz-cüğü örnek verir. Bunlardan birkısmı şiir sanatı ile ilgilidir. Şiirin temel konusu olan aşk, sevgili ve âşıkla ilişkili olarak sıpķar-, tamşı-, yıġlamsın-, boĥsa-, iñre-, siñre-, sıķta-, ökür-, inçkir-, hay hay yıġla-, tėlmür-, ķımsan-, ķızġan-, bėzen-, çökür, āh ile ısıġ dem, ķabaġ ve mėñ sözcüklerini "mazmun" adıyla sıralar. Buna göre Nevayî mazmunu "şiire özgü anlam, kavram, mefhum" karşılığında kullanmaktadır. A B S T R A C T Mazmun comes from Arabic (< ż-m-n) means content, contents, extension; but in classical Turkish poetry this term is defined different ways by researchers, for instance; to hide a something with saying characters of it or using another words and concepts of it, a poet's ability which is about burying of poetic meaning in poetry, metaphor, figure, expression with literary, imaginations, ideas, beliefs, allusion which is a way using by the poet for expressing his thoughts, ariginal speech, an image not used before, skill, proficiency, competence, masterstroke and mastery about saying in poem, a secret meaning in a word or couplet or line in Turkish poetry. ˘Alí Şír Nevāyí (1441-1501) uses this word "mazmun" in his book named Muģākamat al-luġatayn which in compares Turkish language with Persian and arranges in order a hundred Turkish words and says that there are not words or like this words have same meaning or suchlike meaning in Persian language. Some of them are sıpķar-, tamşı-, yıġlamsın-, boĥsa-, iñre-, siñre-, sıķta-, ökür-, inçkir-, hay hay yıġla-, tėlmür-, ķımsan-, ķızġan-, bėzen-, çökür, āh ile ısıġ dem, ķabaġ and mėñ. All of these words are about drinking, love, lover, darling. According to Nevayi "mazmun" means concept special to poetry.

Nazari ve estetik esasları itibarıyla XVI. yüzyıldan itibaren klasik bir hüviyet kazanmaya başlayan divan şiiri, kuruluş aşamasında zaman zaman klasik dönemdekinden farklı hayal, tasavvur ve mazmunlara
sahne olmuştur.
Sebk-i Hindî ekolünde olduğu gibi sonraki dönemlerde cereyan eden münferit edebî hareketler ve geleneksel sanat çizgisinde görülen kırılmalar ise bilinçli bir tercihin tezahürü olup klasik sanat anlayışından kısmi farklılıklar arz etmektedir. Esasen -keskin bir ayrım yapmak güç olmakla birlikte- klasik dönem öncesi ve sonrası Türk şiirinde görülen farklılıklar, hem manada hem de üslupta Türk şiirine ayrı bir keyfiyet ve
özgünlük kazandırmış; bu şiirin müşterek sanat telakkisine, kültür hazinesine bir çeşni katmıştır. Divan şiirinin kurucularından kabul edilen Ahmedî’nin Divan’ında tespit ettiğimiz “saç-meş’ar” münasebeti de
bu türden bir farklılıktır.
    Bu makalede divan şiirinin klişe teşbih unsurlarından olan sevgilinin saçının, dinî bir ıstılah olan meş’ar ile ne surette ilişkilendirilmiş olduğu yine Ahmedî Divanı’ndaki beyitlerden hareketle açıklanmaya
çalışılacaktır.

(Mazmûnên ajalî di dîwana Şêx Evdirrehman Aqtepî da)

ÖZET
Şeyh Abdurrahman Aktepî, Diyarbakır’ın Çınar ilçesine bağlı Aktepe köyünde doğmuş
ve 1910’da aynı yerde vefat etmiştir. Nakşibendî Halidî şeyhi olan Aktepî, tasavvufta, dinî
ilimlerde, tıp ve astronomi gibi modern bilimlerde ve araştırma konumuzun içerisinde olduğu
edebiyat alanında kendisini eserleriyle ıspatlamış bir şahsiyettir. Farklı dillerde ve alanlarda
yazılmış eserleri içerisinde bir divanı vardır. Kürtçe yazılmış olan bu eser Aktepî’nin edebiyatta
da öne çıkmasına sebep olmuştur. Şiirlerinde Rûhî mahlasını kullanmıştır. Bu nedenle eserine
Dîvan-ı Rûhî adını vermiştir. Bu eser edebî özellikleriyle Kürt edebiyatı için oldukça önemlidir.
Aktepî, divanında daha çok ilahi aşk üzerinde durmuştur. Aktepî, ilahi aşkı ve diğer konuları
klasik edebiyatta olduğu gibi pek çok benzetmelerle işlemiştir. Aktepî’nin divanında 17 kadar
hayvan adı geçmektedir. Bunların neredeyse tamamı aşk konulu şiirlerde kullanılan
benzetmeler içindir. Bu çalışmayla Aktepî’nin edebi yönünü daha iyi anlamaya ve ortaya
koymaya çalışacağız.
Anahtar Kelimeler: Abdurrahman Aktepî, Kürtçe, Divan, Hayvan, Mazmun, Şêx Evdirrehman Aqtepî, Şeyh Abdurrahman Aktepe, aktepî, Axtepî,

Öz Bütün zamanların en güzel aşk hikâyesi olarak kabul edilen Leylâ ve Mecnûn hikâyesinin Leylâ'sı klâsik Türk şiirinden modern Türk şiirine pek çok şaire ilham kaynağı olmuş; şiirde mazmun veya imge olarak kullanılagelmiştir. Gelenekten büyük oranda istifade eden modern Türk şairleri, şiirlerinde tasvir ettiği kadının adını Leylâ koyarlarken klâsik Türk şiirindeki Leylâ ve Mecnûn hikâyesinin kadın kahramanı Leylâ'nın güzel kadın imajından faydalanmak ve onu kendi hayatlarıyla özdeşleştirmek istemişlerdir. Çalışmamızda klâsik Türk şiirinden modern Türk şiirine Leylâ mazmununun nasıl ele alındığı sunulduktan sonra Mehmet Akif Ersoy'un ‚Leylâ‛ şiiri açıklanmış ve Leylâ imgesinin nasıl kullanıldığı incelenmiştir. • Anahtar Kelimeler Klâsik Türk şiiri, mazmun, imge, Leylâ, Mehmet Akif Ersoy. • Abstract The story of Leylâ vu Mecnûn considered as the most beautiful love story of all time's Leylâ has been inspired by many poets from classical Turkish poetry to modern Turkish poetry. She has used as mazmun and image in poetry. Turkish poets who benefits from tradition majorly have gived the name Leylâ to woman they describe their poem. Because they have made use of beautiful woman image of female hero Leylâ of the story of Leylâ and Mecnûn in classical Turkish poetry. In this way, they have identified Leylâ with their own life. In this report, after how to handle Leylâ mazmun from classical Turkish poetry to modern Turkish poetry is offered, Mehmet Akif Ersoy's ‚Leylâ‛ poem will be explained and how to used Leylâ image in this poem will be viewed. •

Türk şiir geleneğinde Hz. Peygamber’in doğumu anlatılırken, onun doğumunun bir alâmeti olarak astronomik olaylara atıflar yapılmaktadır. Bu şiirlerde şairin tasarrufunu anlayabilmemiz için, önce Hz. Peygamber’in doğumunda gökyüzünde nasıl bir astronomik olayın gerçekleştiğini bilmemiz gerekir.
İslam tarihinin ilk kaynaklarından beri Hz. Peygamber’in doğumu sırasında gerçekleştiği aktarılan “Ahmed’in Yıldızı” rivayetleri İslam tarihçileri tarafından araştırılmamıştır. Biz bu makalede “Ahmed’in Yıldızı” rivayetinin mahiyetini incelemek istedik. Bunun için öncelikli olarak bir yöntem geliştirmeye çalıştık. İbn Haldun’un Mukaddime’sinden, Hz. Peygamber’in doğumu zamanında Satürn-Jüpiter kırânı gerçekleştiği bilgisini edindik. Sonra da bu bilgiyi günümüz astronomi uygulamalarından biriyle teyit ettik.
Yahudi astroloji geleneğinde Satürn-Jüpiter kırânı, Mesih’in gelişinin bir alâmeti olarak görülür. Onların söz konusu kırâna böyle bir anlam yüklemeleri, Babil sürgünü zamanında öğrendikleri astrolojik bilgiler sayesinde mümkün olmuştur. Makalemizde, Yahudi astroloji geleneği ve Babil mitolojisi arasındaki bağlantıyı gösterdik; Satürn-Jüpiter kırânının “Ahmed’in Yıldızı” şeklinde bir ad aktarması olarak isimlendirildiğini dile getirdik. Dolayısıyla bu makaleye göre “Ahmed’in Yıldızı” olarak ifade edilen şey Satürn-Jüpiter kırânıdır. Şiirlerde sıkça karşımıza çıkan ve Hz. Peygamber’in doğumunun bir alâmeti olarak düşünülen yoğun meteor yağmurunun da aslında Hz. Peygamber’in doğumundan önce değil; bi’setten kısa bir süre önce gerçekleştiğini vurguladık. Böylece kırân hadisesi ve yoğun meteor yağmurunun farklı zamanlarda gerçekleşmiş olaylar olduğu sonucuna ulaştık. Bu da bize Hz. Peygamber’in doğumunu anlatırken iki gök olayını da ima eden şiirleri analiz etmek konusunda ihtiyaç duyduğumuz bilgileri sağladı. Bu bilgiler uyarınca Türk şiirinden farklı dönemlere ait örnekler getirerek bu eserlerde “Ahmed’in Yıldızı” bilgisinin zamanla nasıl dönüştüğünü inceledik.

ABSTRACT
In the Turkish poetry tradition, while the birth of the prophet is told, some of the celestial events are accepted as the signs of his birth. To understand the position of the poet, we need to know the position of heaven during the birth of the prophet. The narration on “star of Ahmad” has been studied by Muslim historians since the first sources on Islamic History. In this article, the nature of these narrations will be examined. To do this, we have improved a new method. We have learned that the existence of the conjunction Saturn and Jupiter in the prophet’s birth year from Mukaddimah of Ibn Haldun. Then, we have confirmed this data from one of the astronomy applications.
In the Jewish astrology tradition, the Saturn-Jupiter conjunction is seen as a sign of the Messiah's coming. Their attribution of such a meaning to the conjunction possibly was because of the astrological knowledge they learned during the Babylonian exile. In our study, the connection between the Jewish astrology tradition and Babylonian mythology has been shown. We think that the “Star of Ahmad” is used as a metaphor for the conjunction of Saturn- Jupiter. Because of that, the statement of “the star of Ahmad” in this article is used in place of the Saturn-Jupiter conjunction. Although we have often across the heavy meteor shower as the sign of the prophet’s birth in the poems, the shower did not occur before the prophet’s birth but it happened before the very first revelation.
We have concluded that the conjunction event and heavy meteor shower occurred at different times. This provided us with the information we needed to analyze the poems that allude to two celestial events while telling us about the birth of the Prophet. By this information, we brought examples from different periods of Turkish poetry and examined how the knowledge of "Ahmed's Star" in these works transformed over time.

Öz Bütün zamanların en güzel aşk hikâyesi olarak kabul edilen Leylâ ve Mecnûn hikâyesinin Leylâ'sı klâsik Türk şiirinden modern Türk şiirine pek çok şaire ilham kaynağı olmuş; şiirde mazmun veya imge olarak kullanılagelmiştir. Gelenekten büyük oranda istifade eden modern Türk şairleri, şiirlerinde tasvir ettiği kadının adını Leylâ koyarlarken klâsik Türk şiirindeki Leylâ ve Mecnûn hikâyesinin kadın kahramanı Leylâ'nın güzel kadın imajından faydalanmak ve onu kendi hayatlarıyla özdeşleştirmek istemişlerdir. Çalışmamızda klâsik Türk şiirinden modern Türk şiirine Leylâ mazmununun nasıl ele alındığı sunulduktan sonra Mehmet Akif Ersoy'un ‚Leylâ‛ şiiri açıklanmış ve Leylâ imgesinin nasıl kullanıldığı incelenmiştir. • Anahtar Kelimeler Klâsik Türk şiiri, mazmun, imge, Leylâ, Mehmet Akif Ersoy. • Abstract The story of Leylâ vu Mecnûn considered as the most beautiful love story of all time's Leylâ has been inspired by many poets from classical Turkish poetry to modern Turkish poetry. She has used as mazmun and image in poetry. Turkish poets who benefits from tradition majorly have gived the name Leylâ to woman they describe their poem. Because they have made use of beautiful woman image of female hero Leylâ of the story of Leylâ and Mecnûn in classical Turkish poetry. In this way, they have identified Leylâ with their own life. In this report, after how to handle Leylâ mazmun from classical Turkish poetry to modern Turkish poetry is offered, Mehmet Akif Ersoy's ‚Leylâ‛ poem will be explained and how to used Leylâ image in this poem will be viewed. •

Freud'un Fuzȗlî'nin "Su Kasidesi"ni okuması, Nefî'nin "Sihâm-ı Kazâ"sını tetkik etmesi, Bâkî'nin Dîvân'ına göz atma temayülün-de olması yahut Şeyh Galib'in Hüsn ü Aşk'ını takdir etmesi pek ihtimal dâhilinde değildir fakat nasıl ki metaforlar dilin rüya işi sayılır ve rüyayı gören nazarından bize aksetmesi (Davidson, 1986: 343) ile rüyalar gibi yorumlanmaya gereksinim duyarlar-sa büyüleyici bir dünyanın yapı taşları olan mazmunlar da tesis ettikleri masal âleminde öylece yoruma muhtaçtırlar yani dilin mecâz katmanında kullanılması bir zaruret olduğu için dilde ku-rulan bu "rüyâ işi" müşterektir. Dolayısıyla Freud'un "rüyâ anali-zi" için öngördüğü aşamalar ile herhangi bir beytin mazmun sis-temini çözümlemek mümkündür. Bu şekilde yapılacak bir analiz ile "mazmun" tertibinin ne miktarda okur merkezli ve ne ölçüde ansiklopedik bilgi temelli yahut masif yapıda olduğu gayet sarih biçimde görülebilmektedir.

Sözlükte “Geçimini güçlükle sağlayabilen kişi, yoksul, durumu acıklı olan, zavallı, geliri az olan veya hiç olmayan, verimsiz, yokluk” gibi manalara gelen fakir sözcüğü tasavvufta, “Kendinde maddî ve manevî hiçbir varlık bulunmadığını duygu, bilgi ve idrakiyle bütün varlıkların Allah’tan olduğunu bilen kişi” anlamıyla kullanılmıştır. Buradan hareketle zaman içerisinde, “Allah’ın gücü karşısında bir hiç olduğu bilincinde olup kendinden bahsederken kullanılan saygı sözü, ben” anlamında bir zamir olarak kullanılmıştır.
Bu sözcük tasavvuftaki manasına yakın bir şekilde Bektaşiler arasında da kullanılmış ve Bektaşi usul ve erkânı içerisinde önemli bir yer teşkil etmiştir. Fahr töreni ve fahr tacı çevresinde kazandığı anlamlar ile Bektaşiler arasında kullanıla gelen fakir (fahr) sözcüğü şiirde de kendine yer bulmuştur. Söz konusu terimlerin bu kullanımı Divan şiirine de yansımıştır. Bu çalışmada, Bektaşilik geleneğinde fakirlik ile ilgili terimlere ve bu terimlerin divan şiirine yansımaları üzerinde durulacaktır.

Divan edebiyatına ait edebi metinler de ürünü oldukları Osmanlı toplumunun sosyal hayatından izler taşımaktadır. Bu izlerden bir tanesi de cemiyete ait unsurların başında gelen meyhâne mefhumu ve çevresinde şekillenen mazmunlardır.

Farsça “şarap” manasına gelen mey sözcüğü ile sonuna getirildiği kelimelerden yer isimleri yapan Farsça son ek olan -hâne ekinin bir araya gelmesiyle oluşan meyhâne terimi sözlükte, “çeşitli çerez türü mezelerle içki sunulan ve müşterilerin oturup içki içtikleri yer; içki yeri” şeklinde tanımlanmıştır. Meyhâne, sözlük anlamının yanında, çeşitli sahalarda başka anlamlar kazanmış olsa da, günümüzde olduğu gibi Osmanlı döneminde de, temel olarak içkili bir eğlence mekânı olması yönüyle kullanılmıştır.