Dini Musiki

Muş ili, Urartular zamanında başlayan köklü tarihi ile üzerinde çeşitli uygarlıkların hüküm sürdüğü, 1071 tarihinde Sultan Alparslan’ın Anadolu’nun kapısını açtığı, günümüze kadar Türk, Kürt, Çerkez, Laz, Arap vb. etnik grupların yaşadığı çok kültürlü bir yöredir. Bu yörede Hanefî ve Şâfiî mezheplerine bağlı sünnî vatandaşlar, Varto ilçesinde ise yoğun olarak Alevî vatandaşlar yaşamaktadır. Muş yöresinin mûsikî kültürü ile ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Fakat bu etnik ve mezhepsel çeşitliliğin bulunduğu kadim bir kültüre sahip olan Muş yöresinin dinî mûsikî kültürü ile alâkalı yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Yaptığımız çalışmamızla Muş yöresi dinî mûsikîsi, yörenin kendine has özellikleri ile hem câmi hem de tekke (tasavvuf) mûsikîsi formları yönünden ayrıntılı olarak incelenerek, Muş yöresinin dinî mûsikî kültürü ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemine bağlı olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırmamızda Muş yöresindeki câmi ve tekkelerde icrâ edilen dinî mûsikî uygulamalarının, ülkemiz genelinde câmi ve tekkelerdeki uygulamalara göre farklılık arz ettiği gözlemlenmiştir.
Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Muş yöresi tarihi, sosyokültürel durumu, dinî durumu ve mûsikî kültürü genel hatlarıyla incelenmiştir. İkinci bölümde hem câmi hem de tekkelerde icrâ edilen dinî mûsikî uygulamaları ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise bu yörede câmi ve tekkelerde icrâ edilen dinî mûsikî uygulamalarının karşılaştırmalı incelemesi yapılarak çalışma tamamlanmıştır. Çalışmamızın özelde Muş yöresi dinî mûsikîsi araştırmalarına; genelde ise dinî mûsikî literatürüne katkı sağlayacağı umulmaktadır.

Günümüz İslam dünyasında icrâ edilen en önemli dinî ritüellerden biri de mevlidlerdir. Hemen her İslam toplumunda bir gerçeklik olarak varlığını sürdüren bu mevlidler üzerinde birçok araştırma yapılmasına ramen, ülkemizin doğusunda bulunan mevlidler ciddi bir bilinmezlik içerisindedir. Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgesinde yaptığımız araştırmalar neticesinde, özellikle son yıllarda çok sayda mevlid yazıldığını ve icra edildiğini öğrendik. Bunlardan tespit ettiimiz kadarıyla Türkçe’den başka dillerde icra edilmekte olan mevlidler, yirmisi Kürtçe, altısı Zazaca ve biri Arapça olmak üzere toplamda yirmi yedi kadardır. Bu makalemizde, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgesinde icra edilen veya burada yazılan mevlidler, bunların merasimleri ve müzikal icrâsı üzerinde duracağız.
In Islamic world of today, Mevlids are one of the most religious
rituals. Although a lot of research on these as a reality that has
existed in almost every Islamic society, mevlids to the east of the country is in a serious uncertainty. Southeastern and Eastern Anatolia region of the last two years as a result of our research, especially in recent years, we have learned mevlid written and is being executed. Which is being conducted as far as we found them mevlid languages other than Turkish, twenty-seven with a total of  twenty  Kurdish,  six  of  the  Zaza  language,  and  Arabic  is  one.  In my article,  I  will  focus on  the execution of  their  ceremonies and  musical  in mevlids  of  Southeastern  and  Eastern  Anatolia  region performed.

5000 yıllık tarihi ve bu zaman süresince topraklarında 14 farklı devleti barındırmış olan Tokat yöresi; kültürlerin karışımı ve birikimleri sayesinde çok geniş bir folklorik yapıya ve etnik topluluklara sahiptir.

Bu çalışmada bugüne kadar araştırılmamış olan, kültürel etkileşim nedeniyle büyük bir değere sahip olan yörenin dini müzik uygulamaları ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Çalışma; bir yıl süren alan araştırması, gözlem ve görüşmelere dayanmaktadır. 

Bu çalışmayla yöredeki cami ve tasavvuf müziği uygulamaları incelenerek, yörenin kendine has özellikteki müzik formlarını ve eserlerini belirlemek suretiyle, Tokat’ın dini müzik kültürü ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Özet
Osmanlı insanı için 19. yüzyıl, evveliyatında yaşanan zor süreçlerin artık sona erdiği, rahatça nefes alınan bir dönem değildir. Gerek siyasî gerek içtimaî alanda yaşanan zorluklarla beraber devletin ihtişamlı günlerinin arkaik heyecanları da duyulur; bakılan zaviyeye göre yorumlanabilecek olan toplumun çözülüşü veya toparlanışının aynı anda yaşandığı bir dönemdir. Yine bu zaman diliminde Türk toplumunun ileriye dönük problemlerinin tamamıyla çözüldüğü de söylenemez. Kesin olarak söyleyebileceğimiz bir yargı ise son derece hızlı gerçekleşen değişimin varlığıdır. Karşılaştığı çeşitli badireleri aşmaya çalışırken bir tarafta sarığından vazgeçmeyen "uyumcu" , diğer tarafta istanbulin giyen "değişimci" farklı çevrelerin eski ve yeni pratikleriyle oluşturduğu kültürel birikim, bugünün zihin dünyasının oluşmasında da önemli rol oynar. Ortaylı'nın "İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı" olarak adlandırdığı bu dönemde, sanatta ve edebiyatta yeni dinamikler ve bunun sonucunda yeni, geniş bir repertuar da bırakılmaktadır. 19. yüzyılda Dinî Türk Musikisi'nin, kendi kültürel kurumlarında en üretken devrini yaşadığı malumdur. Ancak burada ele alınan konu tekke veya cami gibi dinî kurumlarla organik bir bağı bulunmayan, dışarıdan bir müzisyen için dinî musikinin ne ifade ettiğidir. Başka bir ifadeyle dinî musikinin bu kurumlar dışında da varlık göstermesi düşünülebilir mi? En uzun yüzyılın çalkantıları arasında musiki sanatının özgür ruhlu ve duyarlı dehası Tanburî Cemil Bey'in hayat hikâyesindeki kimi detaylar, var olduğu dünyanın tinsel ilkelerini ve bu dönem insanının kültürel kodlarını çözümlemek adına önemli izler içerir. Cemil Bey örneklemiyle, 19. yüzyılda dinî musikinin yaşadığı gelişmelere farklı bir bakış, Tanzimat aydınındaki dinî eğilimler ve bunun musikiye yansıması bu tebliğin ana temasını oluşturacaktır.

Abstract
For the Ottoman people, the 19th century is not a period in which the difficult processes that have taken place in the past have ended, and they are not easily breathed. Along with the difficulties in political and social life, the archaic excitement of the glorious days of the state is heard; It is a period in which the dissolution or recovery of the society, which can be interpreted according to the observed standpoint, is experienced at the same time. Again, it can not be said that the future problems of the Turkish society have been solved completely at that time. A judgment we can say for sure is the very existence of rapid change. While trying to transcend the various types of problems, "status quo supporter" who does not give up wearing fez on the one hand and "innovator" who wears redingot on the other; the cultural accumulation of old and new practices of different circles plays an important role in the formation of the present world of mind. In this period, which Ortaylı calls "The Longest Century Of The Empire," new dynamics in art and literature and, as a result, a new, wider repertoire are left. Religious Turkish music is in the most productive period in its own cultural institutions in 19th century. However, the issue addressed here is what religious music means for an outside musician who does not have an organic connection with religious institutions such as tekke or mosque. In other words, is it possible to think that religious music also existed outside these institutions? Among the turmoil of the longest century, genius of the Turkish music: "Tanburi Cemil Bey" who the free-spirited and courteous, some details of his life story contains important traces in order to analyze cultural codes of the people of that period and the fundamental principles of the world he belongs. In Tanburi Cemil Bey's example, a different look of the developments experienced by religious music in the 19. century, the religious tendencies in Tanzimat intellectuals and the music dimension of this understanding are the main theme of this paper.

Öz Türk müzik tarihi geçmişi çok eskiye dayanan ve içerisinde birçok formu barındıran geniş bir kültürdür. Türk müziği form yapısı olarak dini ve din dışı olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Çalışmamamızda, dini musiki formunun ve musiki tarihimiz en önemli formu olan Mevlevi ayinlerini inceleyeceğiz. Mevlevi ayinlerinin ilk icra zamanları XVII yy öncesi olarak bilinmektedir ve bu ayinlerin bestekârları bilinmemektedir. Bestekârı bilinmeyen bu ayinlere Beste-i Kadîm denilmektedir. Bestekârı bilinen ilk ayin ise XVII. yy 'da Derviş Mustafa Dede (Kûçek) tarafından bestelenen Bayâtî Ayinidir. Çalışmamamızda, bestelenmiş olan hicaz makamında ki Mevlevi ayinlerinin, dönemsel olarak nasıl değişiklikler gösterdiğini inceleyeceğiz. Çalışmamız da veri tarama yöntemini kullanacağız. Çalışmanın alanında özgün ve alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Mevlevi Ayini, Hicaz Makamı, Dini Musiki. Abstract Turkish music history is a wide culture in hosting many forms and is based on very old. Turkish music forms consist of two parts as religious and non-religious.

The Mevlid Form In Turkish Religious Music (The Case Of Bekir Sıtkı Sezgin's Veladet (Bırth) Bahri)
Abstract: Almost every subject involving Prophet (pbuh) has been dealt and treated with respect and delicacy. The arts such as calligraphy, illumination, miniature, marbling, architecture, literature and music show themselves in the works involving the Prophet who has been sent to the worlds as a mercy. Mevlid form is one of the largest art works depicting the Prophet in the Islamic literature and music. Many of the works that started from the birth of the Prophet till his death were written upon inspiration from the Kasîdetü’l-Bürde by Ka’b bin Zübeyr and the Kasîdetü’l-Bürde by Imam Bûsîrî. Vâkıdî’s Mevlidü'l-Vâkıdî maa'ş-şerh ale't-temâm in Arabic literature, Andalusian hadith narrator and historian Ibn Dihye al-Kelbî's et-Tenvîr fî mevlidi's-sirâci'l-münîr, Ebü'l-Ferec Ibn al-Jawzi’s Mevlidü'n-nebi, Muhyiddin Ibn al-Arabi’s Menkabetu Mevlidi'n-nebî are the most renowned ones among all. In Turkish literature, around 200 Mevlid were written and the Great Mosque imam preacher Süleyman Çelebi's Vesîletü’n-necât is the most famous one which has been recited for the last 6 centuries. In terms of religious music, Mevlid is a comprehensive form of religious music organised particularly for the birthday of the Prophet, on the blessed days and nights, for commemoration of important personalities, birth, circumcision, military service, marriage, performing hajj worship, death and other reasons to share the joy and grievances of the people. Mevlid is performed by four groups known as aşırhan, tevşihhan, mevlidhan and duahan. Each section of the Mevlid is called bahir and consists of 6 bahirs (tawhid (omnipotence), nûr (light), worship, merhaba (greeting), veladet (birth) and death). In this study, following the determination of methodology and methodology, the definition of Mevlid form, its sections and the subject of the study and the life of the most powerful voice artist Bekir Sıtkı Sezgin are told. Then, the notation of the bahir and a theoretical analysis of Suleyman Çelebi’s mevlid ‘veladet(birth)’ recited by Bekir Sıtkı Sezgin's on 22 October 1973 (25 Ramadan 1393) in Izmir Hisar Mosque are made.
Keywords: Mevlid, Bekir Sitki Sezgin, Suleyman Celebi, Vesiletun Necat, Religious Music.
Türk Din Mûsikîsinde Mevlid Formu (Bekir Sıtkı Sezgin Velâdet Bahri Örneği)
Öz-İslam sanatında Hz. Peygamber’e (s.a.v) dair hemen hemen her konu incelikle ele alınmış, hürmetle ve tazimle işlenmiştir.  Hat, tezhip, minyatür, ebru, mimari, edebiyat ve mûsikî gibi sanatlar alemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Peygamber’e dair eserlerde kendini göstermektedir.  İslam edebiyatı ve mûsikîsinde Hz. Peygamber’i konu edinen en geniş yapıtlardan birisi de mevlid formudur. Hz. Peygamber’in doğumundan başlayıp vefatına kadar konuları muhtevi eserlerin birçoğu Ka‘b bin Zübeyr’in Kasîdetü’l-Bürde’si ve İmam Bûsîrî’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinden mülhem kaleme alınmıştır. Arap edebiyatında Vâkıdî’ye ait Mevlidü’l-Vâkıdî maa‘ş-şerh ale’t-temâm, Endülüslü muhaddis ve tarihçi İbn Dihye el-Kelbî’nin et-Tenvîr fî mevlidi’s-sirâci’l-münîr, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî’ye ait Mevlidü’n-nebî, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Menkabetü mevlidi’n-nebî adlı en tanınmışlarıdır. Türk edebiyatında ise 200 civarında mevlid yazılmış olup bunlar arasında yaklaşık 6 asırdır okuna gelen Bursa Ulu Camii imam hatibi Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-necât adlı mevlidi en meşhurudur. Dini mûsikî açısından mevlîd, Hz Peygamber’in doğduğu gün başta olmak üzere mübarek gün ve gecelerde, önemli şahsiyetleri anma, doğum, sünnet, askere gitme, evlenme, hac ibadetini yerine getirme, vefat ve sair sebeplerle halkın sevinç ve üzüntüsünü paylaşma adına düzenlenen törenlerde icra edilen kapsamlı dinî mûsikî formudur. Mevlid aşırhan, tevşîhhân, mevlidhân ve duahan olmak üzere dört grup tarafından icra edilir. Mevlidin her bir bölümüne bahir denilir ve tevhid, nûr, velâdet, merhaba, miraç ve vefat olmak üzere 6 bahirden meydana gelmektedir. Bu çalışmada metodoloji ve yöntemin belirlenmesinin ardından mevlid formunun tanımı, bölümleri ve çalışmanın konusu mevlidi okuyan Türk Mûsikîsinin yetiştirmiş olduğu en kudretli ses sanatkarlarından Bekir Sıtkı Sezgin’in hayatı anlatılmıştır. Daha sonra Bekir Sıtkı Sezgin’in 22 Ekim 1973 (25 Ramazan 1393) tarihinde İzmir Hisar Camii’nde okumuş olduğu Süleyman Çelebi’ye ait mevlidin “velâdet” bahrinin notasyonu ve makamsal analizi yapılmıştır.
Anahtar sözcükler: Mevlid, Bekir Sıtkı Sezgin, Süleyman Çelebi, Vesiletün Necât, Dini Mûsikî

Öz
İslam sanatlarının hemen hemen her sahasında kendisine hususi bir yer bulan mevlid, toplumu bir arada tutan mühim geleneklerden birisidir. Bu çalışmanın konusu XIX. yüzyılın sonlarında doğmuş XX. yüzyılın son dönemlerine kadar yaşamış dini mûsikî sahasına önemli katkıları olmuş Hafız Kemal Batanay’ın hayatı, mûsikîşinaslığı ve 1956 yılında Yeni İstanbul Gazetesi’nin açmış olduğu yarışmaya isnaden bestelemiş olduğu mevlidin ilk bahrinin notasyonu ve makam tahlili hakkındadır. Gerek mûsikî gerekse edebî sahada mevlidin tanımı ve tarihçesine dair akademik pek çok çalışma yapılmıştır. Bu sebepten ötürü mevlidin tanımı, tarihçesi hakkındaki bilgiler ilgili çalışmalara havale edilmiştir. Makalenin ana hedefi hakkında akademik çalışma yapılmayan bu besteli mevlidin tanıtılmasıdır. Nitel araştırma yöntemi ile kaleme alınan bu çalışmada öncelikle veriler tarama yöntemi ile ele alınmıştır.  Elde edilen içerikler ise içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Hafız Kemal’e ait besteli mevlidin ilk bahrinin notasyonu Finale 2014 nota yazım programı ile yazılmıştır. İlgili bahrin makam tahlili Arel-Ezgi sistemine göre irdelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Müzik, Form, Dini mûsikî, Cami mûsikîsi, Mevlid, Besteli Mevlid, Kemal Batanay

Hafız Kamal Batanay’s Composed Mawlid
Abstract
Mawlid, which has a special place in almost every field of Islamic arts, is one of the important traditions that keep the society together. The subject of this study is the life of Hafız Kemal Batanay living until in the late XX. century and mading significant contributions to the religious music field  and is about his music life and the notation of the first section of the Mawlid and the musical analysis of the bahr, which he composed for the contest opened by Yeni İstanbul newspaper in 1956. Many studies have been done on the definition and history of the mawlid. Therefore, information about mawlids has been referred to related studies.The main aim of the article is to introduce this composed-mawlid, which does not have been academic studies. In this study it is applied to the documental analysis as one of the qualitative research methods. Additionally, the data have been handled via content analysis method. The notation of composed mawlid was written via Finale 2014. The musical analysis of the relevant bahr was examined according to the Arel-Ezgi system.
Keywords: Music, Form, Religious Music, Mosque Music, Mawlid, Composed Mawlid, Kemal Batanay

Öz Türk din mûsikîsinin hem tekke hem de cami mûsikîsi formlarından kasîde, Cenâb-ı Allah (c.c), Hz. Peygamber (s.a.v) ve diğer din büyüklerine gösterilmesi gereken saygı başta olmak üzere, İslam dininin ibadet ve ahlak meselelerini konu edinen uyarıcı ve öğüt verici şiirlerinden oluşmaktadır. Müzikal olarak kasîdeler, her hangi bir usûle bağlı kalmadan, kendi içinde makam seyrinin sanatlıca uygulandığı, müzik aletlerinin mekana göre kullanıldığı, irticalen o andaki ilhamla bestelenen dinî mûsikî formudur. Bu çalışmada metodoloji ve yöntem belirlenmesinin ardından dinî mûsikîdeki kasîde formunun genel yapısı anlatılmıştır. Ardından XXI. yüzyıl mütefekkir, mutasavvıf ve mûsikîşinaslarından hafız Emin Işık hocanın TRT sahur programında Yaman Dede'ye ait "Yak sinemi ateşlere efgânıma bakma" adlı şiirini hüzzam makamında okuduğu kasîde notaya alınıp müzikal açıdan analizi gerçekleştirilmiştir. Bu sayede bir kasîdenin makam ve seyir yapısı notasıyla gösterilerek kasîde okumak isteyenlere rol model olması hedeflenmiştir. Abstract Being one of the Turkish religious music forms of both the lodge and the mosque, qasida is composed of poetry that entreats warnings and advice regarding the Islamic acts of worship and moral issues, particularly in paying tribute to Allah (SWT), the Prophet (PBUH) and other religious scholars. Qasida as a musical, is an improvised religious musical form with no method to abide by, in which the musical instruments are used according to the place, and the artistic mode is used within itself. In this study, the general structure of qasida form in religious music has been examined having determined the methodology first. Next, the qasida by Yaman Dede has been notated and musically analized. This qasida had been performed by the thinker, sufi and musician Emin Işık. By illustrating the tonality and structure of qasida, we have aimed at providing a role model for people performing it.

Ruhi Kalender Cumhuriyet döneminde Türk Din Musikisi alanında hizmetleriyle tanınmış önemli şahsiyetlerden biridir. Bu alanda bir çok kitap yazmış ve öğrenci yetiştirmiştir.Tezde Kalender'in hayat hikayesi kendi ifadelerinden yola çıkılarak aktarılmaya gayret edilmiş, kendisi ile ilgili basında çıkan yazı ve haberler teze aktarılmıştır. Eserleri okuyucuya aktarılmıştır. / Ruhi Kalender is one of the most prominent persons who has known with his attempts in the field of Turkish Religious Music of the republican era. In this field he wrote some boks and tought many students.In the thesis the biograpy of Kalender has been narrated mainly through his own explanations and the news and articles about him issued in the pres have been directly used during the thesis.

Bu çalışmada Nâbî Dîvânı’nda şiir ve mûsikî ilişkisi ele alınmaktadır. Mûsikî terimleri
Nâbî Dîvânı’ndan tespit edilmiş; makam, beste, usul vb. terimler ayrı ayrı başlıklar altında
tasnif ve tahlil edilmiştir. Hem İslamî Türk Edebiyatı hem de Dinî Mûsikî sahasını ilgilendiren
bu disiplinlerarası araştırma iki alanın da kaynakları kullanılarak hazırlanmıştır.
Makalede, Nâbi örneğinde Dîvân şairinin mûsikî bilgisi ortaya konmuş; mûsikî terimlerinin
mûsikî, dinî-tasavvufî ve kültürel açıdan izahları yapılmıştır. Makalenin ortaya koyduğu
noktalardan biri de Osmanlı toplum ve sanat hayatının temelinde dinî ve tasavvufî
duyguların yer almasıdır. Bir durum çalışması olan bu makalenin hazırlanmasında veri
toplama yöntemi olarak doküman analizi yapılmış, disiplinlerarası saha taraması ile elde
edilen veriler karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak bu çalışmada elde
edilen bulguların ve yapılan değerlendirmelerin, dönemin dinî-tasavvufi ve sosyokültürel
durumunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağladığı anlaşılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İslamî Türk Edebiyatı, Türk Din Mûsikîsi, Nâbî Dîvânı, Din, Tasavvuf,
Mûsikî.
Abstract
In this study, the relationship between poetry and music in Nâbî Dîvânı is discussed. The
terms of music were determined from Nâbî Dîvânı; maqam, composition, procedure etc.
terms are classified and analyzed under separate titles. This interdisciplinary research involving
both Islamic Turkish Literature and the field of Religious Music was prepared using the
resources of both fields. In the article, the music knowledge of the Dîvân poet was revealed
in the example of Nâbî; Music, terms, religious, mystical and cultural explanations were
made. One of the points revealed by the article is that religious and mystical feelings are at
the heart of the Ottoman social and artistic life. In the preparation of this article, which is
a case study, document analysis was made as the data collection method, and the data obtained
through interdisciplinary field scanning were evaluated comparatively. In conclusion,
the findings and evaluations obtained in this study are thought to contribute to a better
understanding of the religious-mystical and sociocultural situation of the period.
Keywords: Islamic Turkish Literature, Turkish Religious Music, Nâbî Diwan, Religion,
Sufism, Music.

Bu çalışma İHL haftalık ders programlarında Dinî Mûsikî dersinin zorunlu derslerden olmasını ve öğretim programının, ders kitabının, öğrencilerin ve öğretmenlerin işlevsel olarak kullanabilmeleri için yeniden düzenlenmesini ve geleceğin " imam-hatip " ve " din görevlilerinin " ibadetlerimizi estetik ve mûsikî anlamında lâyıkıyla yapabilmelerini sağlamak amacıyla yapılmıştır. Çalışmada Dinî Mûsikî dersinin İmam-Hatip Liselerindeki mevcut durumunun tespiti yapılarak öğrencilerin derse karşı tutumları ölçülmüş, öğretmenlere anket uygulaması yapılmış ve derste kullanılan kitap ayrıntılı şekilde incelenmiş ve yöntem olarak betimsel (tarama) yöntemi kullanılmıştır. Öğrencilere uygulanan " Mûsikî Dersine İlişkin Tutum " ölçeği sonuçları SPSS programıyla analiz edilmiş ve öğrenci-öğretmen görüş ve önerileri de ayrıca yorumlanmıştır. Ders kitabında görülen problemler de çözüm yollarıyla birlikte ele alınmıştır. Çalışma gerek dersin durumunu müfredat, öğrenci, öğretmen ve kitap yönünden ele alması ve mevcut problemleri bilimsel ölçeklerle ortaya çıkarması bakımından gerekse bu problemlerin çözüm yollarını öğrenci ve öğretmen görüşlerini referans alarak bilimsel metotlarla ortaya koyması bakımından özgün bir özellik taşımaktadır. Çalışmada Dinî Mûsikî dersi, tarihi, eğitimi ile ilgili yazılan kitaplar, yüksek lisans-doktora tezleri, makaleler, günümüze kadar okutulmuş ve okutulan ders kitapları, MEB'in genelgeleri, yönetmelikleri, kurul kararları ve örneklem olarak seçilen okullardaki öğrenci-öğretmen görüşleri çalışmanın temel kaynaklarını oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler İmam-Hatip Liseleri • Dinî mûsikî eğitimi • İslâm ve mûsikî • Öğrenci tutumları • Müzik eğitimi

Katmanlı bir yapıya sahip olan kavramların çoğalarak kavramsal bir yığın haline gelmeleri, yeni üretilen kavramların gelenekle olan ilgi düzeylerinin “sorgulanmamasıyla” doğrudan ilgilidir. Çünkü “öz” bazen kavramın işaret ettiği alanın tam merkezinde, bazen yakınında bazen de çok uzağında kalabilir. Eğer bu mesafeler göz ardı edilir ise yeni kavram üretmenin önünde hiçbir kısıt kalmayacak, aynı zemine bakan farklı zaviyelerden farklı kavramlar türeyecek, araştırmacı da bu yığınları kaleminin ucunda taşımak zorunda kalacaktır. Gelenekle olan ilişki incelenirken de “geleneksel”, “icat edilen gelenek” ve “gelenekçilik” kavramlarının ifade alanına bir göz atmak gerekir. Çünkü bu dairede, yığınların oluşum sebeplerini görmek mümkündür. Kavramların arasında oluşan makaslar da yeni kavramların oluşmasına zemin hazırlar. Çünkü sanatçı ve sanatkâr örneğinde olduğu gibi kavramlar arasındaki makas günden güne açılmaktadır. Bu gibi sebeplerle oluşan kavram dağları neticesinde gelinen noktada kuramsal alanda bir tıkanıklık söz konusudur. Buradaki tıkanıklığın izâlesi için de yine kavramların gelenekle olan ilişkisine ve “geleneğin” mûsikîyle olan ilişkisine bakmak gerekir. Bu noktada kavramların tartışılarak ve geleneğe/gelenekli olana bağlanarak yoluna devam etmesi önem kazanır. Aksi takdirde mûsikîde nota versiyonlarında olduğu gibi çeşitlilikten doğan bir yığınlaşma, yıgınlaşmadan kaynaklı bir soylem bunalımı kaçınılmaz hale gelir. Makalede çeşitli örnekler üzerinden gelenek ve mûsikî arasındaki ilişki değerlendirilecek; söylem bunalımına ve kuramsal tıkanıklığa sebep olan zemin üzerinden bir okuma sunulacaktır.

Bu çalışmada, geleneksel Türk sanatının birden fazla alanında eser vermiş olan Kemal Batanay’ın (1893-1981), hâfız, hattat ve şair kimliklerinden ileri gelen edebî yetkinliğinin, besteciliği üzerindeki etkisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Sanat yaşamı boyunca şiir ve müziği, ortak bir anlatıma işaret eder nitelikte kullanmış olan Batanay’ın, müzik eserlerini müzik dışı öğelerle desteklemiş olması düşüncesi, çalışmanın temel dayanaklarından biri olmuştur. Sembolist sanatın ön planda tuttuğu çağrışım ve söz ile müziğin birlikteliği kavramlarından hareketle, bestecinin; geleneksel Türk müziğinin, ifade biçimi olarak semboller üzerinden anlatımın yoğun olduğu Mevlevî âyini türündeki eseri ele alınmıştır. Bestecinin Nikriz Mevlevî Âyini’nde yer alan gazel, rubai ve beyitlerde geçen konu, karakter ve âyinin sembolik kurgusuna ilişkin detayların, eserin makamsal yapısıyla ne şekilde desteklendiği incelenmiştir. Eserin, notada Birinci, İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Selâm olarak geçen bölümlerinde yer alan makamların tespit edildiği “Analiz” kısmında, sözlerin anlamsal içeriği ile âyinin sembolik kurgusunun tercih edilen makamsal yapılarla ilişkisi metin halinde açıklanmış, bestecinin âyin türündeki tek eserinin, sembolik vurgular meydana getirerek eserin anlamsal yapısını güçlendiren çeşitli detaylar vasıtasıyla şiir ve müzik bakımından soyut bir bütünlük arz ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Kemal Batanay, Mevlevî âyini, Makam, Sembolizm, Dinî müzik.

MAKAM-ORIENTED SYMBOLISM IN BATANAY’S NIKRIZ MEVLEVI AYINI

Abstract

This study seeks to identify the effect of the literary competence of Kemal Batanay (1893-1981), who created pieces in several traditional Turkish arts and whose competence rests on his identities of Quran recitation, calligraphy and poetry, on his composition. The idea that Batanay, who utilized poetry and music towards a common narrative, supported his musical compositions with extra-musical elements forms the basis of this study. Departing from the concepts of connotation and togetherness of music and lyrics which were prominent in symbolism, the Mevlevi ayini composition of Batanay, which as a genre in traditional Turkish music comprises of intensive narration upon symbols, is taken into account. It is questioned how the themes, subjects and details related to the symbolic fiction of the ritual appearing in the ghazals, rubais and distiches in the Mevlevi ayini in makam Nikriz are connoted and to what extent supported by the makam structure of the composition. The Analysis section, where the makam structures in the movements named Selam in the score are identified, explains the relation between the makam structures preferred by the composer, and the semantic content of the lyrics and the symbolic fiction of the ritual. It is concluded that the only work of the composer in this genre shows an abstract integrity in terms of poetry and music through the details strengthening the semantic structure by symbolic emphases.
Keywords: Kemal Batanay, Mevlevi ayini composition, Makam, Symbolism, Religious music.

Merhabalar…
İlk çağlardan günümüze, müzik ve müzik ürünleri insan
yaşantısının önemli bir parçası olmuştur. Bu sebepledir ki
müzik, sadece bir sanat unsuru olmanın ötesinde, vazgeçilmez
bir ifade biçimi olma özelliğini de hep korumuştur.
Müzik ve müzik ürünleri sadece sanat alanlarında değil
daha birçok farklı disiplinde karşımıza çıkmaktadır. Bu
durum etkileşim içerisinde olunan bazı farklı disiplinlerde
vazgeçilemez derecede önemli olma noktasına kadar ilerlemiştir.
Kitapta yer alan bölümler, konunun ehli olan akademisyenler
tarafından bu araştırma kitabı için kaleme alınmış
olup, özellikle müzik ürünlerinin farklı disiplinlerde
kullanım özelliklerine odaklı zevk ve istifadeyle okuyacağınızı
umduğumuz araştırmalardır.
Birinci bölümde, Prof. Dr. Fikret KARAMAN’ın “Cami
Hizmetlerinde Dini Musikî ve Makamın Önemi” başlıklı
araştırmasına yerilmektedir.
İkinci bölümde ise, Prof. Dr. A. Faruk SİNANOĞ-
LU’nun kaleminden “Sosyalleşme Sürecinde Toplumsal
Bir Değer Olarak Sanat” başlıklı araştırma yer almaktadır.
Üçüncü bölümde, Doç. Dr. Yüksel GÖĞEBAKAN ve
Zeynel BİLGİN’in birlikte kaleme aldığı, “Resim ve Müzik
Sanatlarının Tarihsel Süreç İçerisindeki İlişkisi” başlıklı
araştırmaya yer verilmektedir.
Dördüncü bölümde ise, Doç. Dr. Yüksel GÖĞEBAKAN’ın
“Resim ve Müzik Sanatlarının Tarihsel Süreç İçerisindeki
İlişkisi” başlıklı araştırmaya yer almaktadır.
Beşinci bölümde, Doç. Dr. Fatih ÖZDEMİR’in “Albüm
Kapaklarının Tasarım Sorunları” isimli araştırma yer almaktadır.
Altıncı bölümde, Doç. Dr. Nural İ. TANYILDIZI tarafından
kaleme alınan “Reklam Müziği ve Marka Kişiliği
Uyumu Üzerine Bir Araştırma” başlıklı araştırmaya yer
verilmektedir.
Yedinci bölümde ise, yine Doç Dr. Nural İ. TANYILDIZI
tarafından kaleme alınan “Siyasal Partilerin Seçim
Kampanyalarında Şarkı Kullanımının Rolü” isimli araştırma
yer almaktadır.
Sekizinci bölümde, Yrd. Doç. Dr. Hulusi BİNBAŞIOĞ-
LU tarafından kaleme alınan “Müzik Festivalleri ve Turizm”
başlıklı araştırmaya yer verilmektedir.
Dokuzuncu bölümde ise, Yrd. Doç. Dr. Sema KAZAN’ın
kaleme aldığı “Müzik ve Matematik” konulu araştırma
yer almaktadır.
Onuncu bölümde, Yrd. Doç. Dr. Serdar MUTLU’nun
“Anadolu’nun Kırmızı Zafudu’ları” başlıklı araştırmasına
yer verilmektedir.
Onbirinci bölümde ise, Yrd. Doç. Dr. Baybars SAĞ-
LAMTİMUR tarafından kaleme alınan “Müziğin Çeşitli
Canlılar ve Balıklar Üzerine Etkileri” isimli araştırmaya
yeralmaktadır.
Onikinci bölümde, Dr. Ahmet ÜNAL tarafından özenle
kaleme alınan “Mağaza Atmosferi Yaratmada Müziğin
Rolü” isimli araştırma yer almaktadır.
Onüçüncü ve son bölümde ise Arş. Gör. Selin OYAN’ın
“Liszt’in Senfonik Şiiri: Orpheus” başlıklı araştırmasına
yer verilmiştir…
Konuya ilgi duyan ve kitabı edinerek okumak nezaketini
gösteren tüm okuyucularımıza sevgi ve saygılarımla…
Doç. Dr. Ünal İMİK
Editör

Bu makalenin amacı, Mardin camilerinde icra edilen bir salât-ı kemâliyye örneğini, bölgedeki şifahi kaynaklara dayalı olarak tanıtmak ve müzikal analize tabi tutmaktır. Salât-ı kemâliyye, dinî musikide, Hz. Peygamber’i ve onun ehl-i beytini övmek maksadıyla yazılmış bir güftenin, yani bir salât’ın cumhur bir şekilde ve vurgulu bir biçimde okunduğu formdur. Bu form, tekkede de tıpkı camide olduğu gibi saz eşliği olmadan icra edilir. Bu ise bahse konu formun esasında herhangi bir usulü olmadığı anlamına gelir. Bu nedenle salâtlarda, tamamen güfte vezninin belirleyiciliğinde vurgulu bir icra söz konusudur. Buradaki salât-ı kemâliyye, makam ve üslup bakımından bilinen diğer salât-ı kemâliyyelerden farklı bir yapı arz eder. Hızlı bir ritimde icra edilen eserin, makamsal yapısı ve icra üslubu itibariyle, kentin coğrafi konumuyla da ilintili olarak, Arap musikîsine daha yakın olduğu fark edilmektedir.

Müzik, insanoğlunun varlığı ile birlikte var olduğu düşünülen insan hayatının en vazgeçilmez unsurlarından biridir. Müzik sanatı bu süreçte sadece duygu ve hislerimize tercüman olmakla kalmayıp, hayatımızın hemen her alanına tesir edebilecek kadar etkili bir yapıya bürünmüştür. “Müzik” kavramı sadece bir eğlence aracı ya da keyifli bir boş zaman faaliyeti olarak tanımlanamaz. Müzik, günümüz dünyasında sadece bir kültür ve sanat öğesi olmanın yanı sıra önemli bir endüstri ürünü haline dönüşmüştür. Özellikle görsel unsurların bu alandaki önemini arttırması ve dijital müzik sektörünün gelişmesi müzik endüstrisinin yeniden şekillenmesine de sebep olmuştur. Müzik aynı zamanda dini ritüellerimizde ve duygusal yaşantımızda da oldukça önemli bir yere sahiptir. Araştırma durum tespiti yapmaya yönelik, betimsel bir yaklaşım sergilemektedir. Araştırma sürecinde öncelikle konuya yönelik literatür taranmış, ardında alan uzmanlarından görüşler alınmış daha sonra ise elde edilen bulgulardan yola çıkarak konuya yönelik çeşitli yorumlar yapılmıştır. Daha sonra ise, bulgu ve yorumlar ışığında çeşitli sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Araştırma; kullanılan yöntem ve tekniklerin doğru ve ulaşılan veri kaynaklarının yeterli olduğu varsayımlarından hareketle sürdürülmüştür. Araştırma sonuçlarından bazıları sıralanacak olursa; müzik kavramının hayatımızda oldukça önemli bir yere sahip olduğu, kültürel ve sanatsal manada oldukça önemli bir aktarım aracı olduğu, duygusal ve psikolojik yaşantımızda oldukça etkili olduğu, dini törenlerimizde geçmişten günümüze önemli rol oynadığı ve günümüzde oldukça önemli ve potansiyeli yüksek bir endüstriyel ürün haline dönüştüğü ilk aklımıza gelenlerden bazıları olacaktır.

ÖZET Şiir ve müzik, sözlü bir müzik eserinin üzerinde durduğu iki sac ayağını oluşturur. Hal böyleyken bir eseri hem müzikal hem de edebî yönden dikkate alarak birbiri ile ilişkisini inceleyen çalışmalara pek rastlanmamaktadır. Her iki disiplin için de çok çeşitli araştırma yöntemleri mevcuttur. Müzik ve edebiyatın bir arada değerlendirileceği bir çalışmada, sonuçları her iki alan için ortak bir zemine oturtulabilecek araştırma yöntemleri seçilmelidir. Çalışmamızda güftenin müzikal bir kisveye bürünme sürecinde canlı bir unsur olarak nasıl rol alabileceğini inceleyeceğiz. Söz ile müzik arasındaki bağlantıyı araştırırken, yazının derin yapısına ulaşmayı ifade eden yapısalcı analizden yararlanacağız. Müzik yönünden ise, eserlerin temposunu sayısal olarak tespit etmekten ibaret olan bir yol izleyeceğiz. Elde edeceğimiz sonuçları karşılaştırmak suretiyle, güftenin bürünmüş olduğu müzikal sûretteki rolünü araştıracağız. ABSTRACT Poetry and music are two most important parts of a musical work with lyrics. And yet it is considerably difficult to find studies which examines them from the perspective of both music and literature. There are many different research methods for both disciplines. In a study that assesses music and literature together, selected methodology should be the one that provide, for both disciplines, a common ground upon which the results can be based. In this study, we plan to examine how the lyrics-as a living component-plays a role during the process of transformation from a text to a musical composition. Structuralism, which gives an opportunity to have a deeper meaning of texts, will be used in the research. In terms of music, it is aimed to determine the numerical values of the musical works' tempos. By using the results of this measurement, a comparison will be made and the role of the lyrics in the body of a musical piece will be shown.

Özet Üsküp Rifâî Âsitânesi postnişinlerinden Sa'deddîn Sırrî Efendi edebiyat ve mûsikîye meraklı, zamanında cereyan eden hâdiselere duyarlı bir zâttır. Eğitim konusunda gayretlidir. Bir devrin bitişine ve başka bir devrin başlangıcına şahitlik eden bir ömür sürmüştür. Daha özele inecek olunursa, denebilir ki, herhangi bir dergâh şeyhi değil, bir âsitâne şeyhi olarak mûsikî konusunda gösterdiği gayretler, tekke mûsikîsinde İstanbul ve Üsküp arasında bir köprü olmuştur. Kadîm tekke kültürünü sonraki nesillere aktarmaya çalışmış, icrâ edilen eserleri tashih ettirmiş ve bu hususta İstanbul tekke ve dergâhlarındaki icrâ ile birlik içinde olmaya çabalamış, yeni besteler yaptırarak bu birikime katkıda bulunmuştur. Bu çalışmada Sa'deddîn Sırrî Efendi'nin üzerinde daha önce pek durulmamış mûsikî yönü ele alınmıştır. Hayatı hakkında kısaca bilgi verildikten sonra mûsikîye dair yazıları Latin harflerine aktarılmış; böylece onun mûsikîye dair görüş ve icralarının bir bütün olarak ele alınması hedeflenmiştir. Daha sonra mûsikîye dair faaliyetleri ve Manisa'daki mûsikî muallimliği üzerinde durulmuştur. Sa'deddîn Sırrî Efendi'nin mûsikîye dair hatıratlarına değindiğimiz bu kısım, 20. yüzyılın başında Rumeli tekkelerindeki mûsikî ve bunların İstanbul dergâhları ile irtibatını göstermektedir. Ayrıca o dönemde basılı olan mûsikî kitaplarının Rumeli'ndeki varlığı hakkında fikir vermektedir. Sırrî Efendi'nin Manisa'daki muallimliği ise dönemin mûsikî eğitimine dair ipuçları sunmaktadır. Çalışmamızın son kısmında 1956 yılında Türkiye'ye göç eden Üsküp Rifâî Âsitânesi'nin 6. şeyhi Mustafa Haznedar Baba ve oğlu Râik Haznedar vesilesi ile günümüze kadar ulaşmış, Rıfat Çalışkan'ın icrâsından tarafımızca notaya aktarılmış ilahilerin notaları sunulmuştur. Bu ilahilerin günümüze ulaşmasını sağlayan silsiledeki kişiler göz önüne getirildiğinde, söz konusu eserlerin geçmişi neredeyse yüzyıl öncesine kadar uzanmakta ve o dönemin Rumeli'sinin tekke mûsikîsine biraz olsun ışık tutmaktadır. Çalışmamızda güftesi Sa'deddîn Sırrî Efendi'ye ait yeni bestelere de yer verdik. Bunlardan biri güftesinin kime ait olduğu belirtilmemiş bir Cüneyt Kosal bestesidir. Yaptığımız araştırmalar sonucu güftenin Sa'deddîn Sırrî Efendi'ye ait olduğu tespit edilmiştir. Diğeri ise M. Hakan Alvan'ın 2018 yılında bestelediği güftesi Sırrî Efendi'ye ait bir ilahidir. Güftesi ve bestesinin kime ait olduğu bilinmeyen, fakat Sırrî Efendi'nin kendi yazısı içerisinde yer verdiği bir ilahi de dönemin mûsikîsine örnek olarak kayıtlara geçmesi için bu çalışmaya eklenmiştir. Böylece 20. yüzyıl başında Üsküp Rifâî Âsitânesi'de şeyhlik yapmış Sa'deddîn Sırrî Efendi'nin mûsikîye dair görüşleri ve mûsikîmizde Sa'deddîn Sırrî güfteli eserler toplu bir şekilde dikkatlere sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Sa'deddîn Sırrî, mûsikî, Rifâî, tekke mûsikîsi, Üsküp.

Öz: VI. Fâtımî halifesi Hâkim Biemrillâh döneminde İsmâilîlik mezhebinden etkilenerek Mısır topraklarında ortaya çıkan ve Hâkim’in ulûhiyeti çerçevesinde şekillenen Dürzîlik, bâtınî bir inanış olarak kabul edilmektedir. Dürzîler, takiyye ve gizlilik inançları gereğince inanışlarını asrılar boyunca saklamış, bu sebeple de kapalı ve sırlı bir cemaat olarak anılmışlardır. Dürzî eserlerinin ele geçirilmesi ve mezhep hakkında yapılan araştırmalar neticesinde Dürzîlik hakkında bilgi sahibi olunsa da inanış günümüzde de hala gizemini korumaktadır. Dürzîler hakkında ülkemizde de muhtelif çalışmalar yapılmıştır. Fakat Dürzîlerin mûsikî yönlerine dair Türkçe bir çalışma bulunmamaktadır. Mûsikî üzerine çalışmalar İngilizce ve Arapça dillerinde yapılmıştır. Biz de bu makalemizde Dürzîlerin mûsikîsini ele almak istiyoruz. Bu çalışmanın konusu Dürzîlik inanışında dinî mûsikîdir. Bu çerçevede Dürzîlerin ilâhilerine, ibadethânelerinde gerçekleştirdikleri ayinlere ve toplumsal açıdan önem arz eden cenaze törenleri ile bu törenlerde icra edilen ağıtlara yer verilecektir. Böylece Dürzî dinî mûsikî geleneği ve dinî mûsikîyi oluşturan türlerin incelemesi yapılacaktır.


Abstract: Druzism which emerged in the lands of Egypt under the influence of the Ismaili sect during the period of the sixth Fatimid caliph, al-Hakim bi-Amr Allah, and shaped within the framework of the divinity of the al-Hakim, is accepted as a esoteric belief. The Druze have kept their beliefs for centuries in accordance with their belief in taqiyya and secrecy, and for this reason, they have been called a closed and secret community. As a result of the seizure of Druze works and researches about the sect, we have learned about Druzism, but the belief still remains a mystery today. Various studies have been carried out about Druze in our country. However, there is no Turkish study on the musical aspects of Druze people. Studies on music have been conducted in English and Arabic languages. In this article, we would like to discuss the music of the Druze. The subject of this study is religious music in the Druze faith. In this context, the hymns of the Druze, the rituals they perform in their places of worship, the funeral ceremonies of social importance and the laments performed in these ceremonies will be included. Thus, the Druze religious music tradition and the types of religious music will be examined.

Çalışmaya konu olan eser, 28. Alay Bandosu Mûsikî Serçavuşu Ahmed Salih’in, 1910’dan 1934’e kadar yaklaşık 25 yıllık bir sürede notaya aldığı eserlerden oluşan bir repertuar defteridir.
Toplamda 149 eserin bulunduğu defterde, günümüzde unutulmuş birçok eserin notası mevcuttur. Yapılan çalışmanın amacı, bu eserlerin günümüze ulaşması ve tekrardan Türk Mûsikîsi repertuarına kazandırılmasıdır.

Bu minvalde Ahmed Salih’in Bando Defteri’ni, aslını bozmadan günümüz mûsikî anlayışı ile tekrardan notaya aldık. Ayrıca defter vesilesi ile dönemin askerî bando mûsikîsini inceleme fırsatı bulduk ve bazı tespitlerde bulunduk. Defterin dikkat çeken özelliklerinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz: Günümüzde kayıp eserleri içermesi, gelenekte pek görülmeyen notaya alınmış üç taksim örneği, üstelik bu taksimlerin usûl ile ölçülendirilmesi, Türk mûsikîsinin armonize edilme çabalarına dair ipuçları, dönemin nota anlayışı, alay bandolarının repertuarı…

Dini müzik araştırmalarında takip edilen akademik üslubun tutarlı ve bütüncül bir yaklaşımla ele alınması ihtiyacı üzerine yapılmış olan bu çalışma, Türk Din Musikisi Ana Bilim Dalları 1.Koordinasyon Toplantısı bünyesinde bir bildiri olarak sunulmuştur.

Öz
X. yüzyılın sonu veya XI. yüzyılın ilk yarısında yazıldığı tahmin edilen Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib’e ait Kemâlü Edebi’l-Gınâ adlı ansiklopedik eser, mûsikî nazariyesi ve tarihine dair verdiği malumat bakımından önemlidir. İçerik olarak ses, aralık, nağme, cins, lahin, mûsikî, îkâ‘, çalgılar, mûsikî felsefesi, dönemin mûsikîşinasları, edebiyatçıları, yöneticileri gibi birbirinden farklı pek çok konuyu 43 bölümde ele almıştır. Kemâlü Edebi’l-Gınâ’da ses sistemi, kendinden önceki Kindî (ö. 874), Fârâbî (ö. 950), İbn Sinâ (ö. 1037) ve İbn Zeyle’nin (ö. 1048) görüşleriyle paralellik arz etmektedir. Kitabın müellifi Ali el-Kâtib hakkında kaynaklarda yeteri kadar bilgi bulunmamaktadır.  Bu çalışmayla Ali el-Kâtib’e ait bu kıymetli eserin akademik camiada bilinirliliği ve öneminin anlaşılması hedeflenmektedir. Yararlanılan ana kaynak Gattas Abdülmelik’in tahkikli neşridir. Makalede yöntem ve metodoloji belirlendikten sonra Kemâlü Edebi’l-Gınâ’da ses, aralık, nağme, cins ve cem‘ konusuna dair verilen bilgiler incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Müzikoloji, Mûsikî Nazariyatı, Kemâlü Edebi’l-Gınâ,  Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib, Müzik, Ses Sistemi, XI. yüzyıl.
THE TERMS OF SOUND, INTERVAL, TUNE, GENRE AND SCALE IN THE WORK OF HASAN B. AHMAD IBN ALI AL-KATIB TITLED “KAMAL ADAB AL-GHINA”
Abstract
The encylopedic work called the Kemâlü Edebi’l-Gınâ estimated to be written at the end of the 10th century or during the first half of the 11th century by Hasan b. Ahmed b. Ali el-Kâtib is important in terms of its musical theory and history. Several different topics in content such as the sound, pitch, tune, interval, genre, music, instruments, lahin, rythm, the musical philosophy, the musicians, litterateurs, directors of the era are handled in chapter 43. The sound system in Kemâlü Edebi’l-Gınâ’da shows parallelism with the opinions of those before them such as Kindi, Farabi, Ibn Sina, and Ibn Zeyle. There isn’t enough information about the author of the book, Ali el-Kâtib, in the resources. With this study, it is aimed to show the importance and ensure the recognition of the valuable work of Ali el-Kâtib in the academic community. The main resource that we referred to is Gattas Abdulmeliks publication. The information about the sound, pitch, interval, tune, genre and scale will be examined in the article after determining the methodology.
Key words: Musical theory, Kamal Adab al-Ghina, Hasan Ibn Ahmed Ibn Ali al-Katib, music, sound system, 11th century,

Bu çalışmada, dîni mûsikî icrâlarında zikre dayalı bir uygulama olarak ortaya çıkan “perde kaldırma” geleneğinin, kavramsal ve pratik boyutlarının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, geleneğin bugün yaşayan temsilcilerinden öne çıkmış isimlerle görüşmeler yapılmıştır. Görüşme yapılacak isimler, kartopu zincir örneklemi ile belirlenmiş ve bu icrâ geleneğinin hangi ortamlarda yer bulduğu, anlam dünyası, zikre dayalı uygulamalardan saz müziği pratiklerine aktarımı gibi konular, görüşme kişilerinin aktardığı veriler üzerinden değerlendirilmiştir. Görüşme kişilerinin hemen hepsi saz müziği alanında bu geleneğin en önemli temsilcisi olarak neyzen Sadreddin Özçimi’yi göstermişler ve onun ney sazıyla icrâ ettiği “perde kaldırma” taksîminin bu konudaki en detaylı örnek olduğu konusunda hem fikir olmuşlardır. Bu nedenle görüşme kişilerinin aktardıkları kavramsal konuların yanında çalışmanın diğer boyutunu Sadreddin Özçimi tarafından yedi farklı perde üzerinde yapılan taksîm oluşturmuştur.
Sonuç olarak, görüşme kişilerinin ifâdelerine göre, perde kaldırma geleneği, tekke geleneği içerisinde ibâdet ortamlarında gerçekleştirilen zikre dayalı bir uygulamadır ve kaldırılan her perde, nefsin yedi mertebesinden birini temsil eder. Yaratıcıyaulaşma ve O’nu tanıma bu yolla gerçekleşmiş olur. Bu gelenek Mevlevîlik, Kadirîlik, Rıfaîlik, Cerrahîlik Tarîkatlerinde yaygındır ve bunun dışındaki topluluklar ya da lâ dini mûsikî uygulama alanlarında tanınırlığı yok denecek kadar sınırlıdır.
Taksîm analizlerinde ise Neyzen Sadreddin Özçimi’nin, onyedi farklı makam kullandığı görülmektedir. Bu geleneğin sembolik manalarla yakın ilgisi olması, on yedi makamın Sûfi inanışın büyük yansıma bulduğu edvar geleneğindeki onyedi perde ile ilişikisine âdeta bir gönderme gibidir. Yine edvar geleneğinde yer bulan yedi yıldız, yedi avaze ilişkisini hatırlatır biçimde, perde kaldırma yedi nefis mertebesi üzerinden anlamlandırılmıştır. Böylesi sembollerle, bu çalışma, perde kaldırma geleneğinin kozmolojik temsillerle ilişkisini görünür kılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Zikr, perde kaldırma, saz mûsikîsi, taksîm, Sadrettin Özçimi.
A TRANSFER FROM DHIKR BASED RELIGIOUS MUSIC TRADITIONS TO INSTRUMENTAL MUSIC: ASCENDING-DESCENDING DRONE TONES BASED PERFORMANCE BY SADREDDİN ÖZÇİMİ
Abstract
This study examines the conceptual and practical dimensions of the tradition of “ascending- descending drone tones” that emerged in the performance of religious music as a dhikr-based practice. The interviewees were the main source of data for the present study, due to the complete absence of earlier studies in the literature on this topic. The sample for the section of the study focusing on practice consisted of Sadreddin Özçimi, who is a well-known performer of raising tones, and who demonstrated the practice in a most comprehensive manner in a performance
covering all the major drone tones and their related maqam structures.
The interviewees explained that the tradition of ascending-descending drone tones is based on dhikr, a form of worship practiced in dervish lodges, with each ascended or descended drone tone representing one of the seven levels of the soul maturity. This is the path to reaching and getting to know the Creator. The tradition is commonly practiced in the Mawlawi, Qadiri, Rifa’i and Jerrahi sûfi orders, but is little known in other communities and among performers of non-religious music. An analysis of the performance showed that ney player Sadreddin Özçimi used seventeen maqams with seven different drone tones within a single octave. This tradition has intimate symbolic meanings, as the seventeen maqams reference the seventeen drone in the classical theory manuscripts on musical theory (adwar), which in turn were influenced by Sûfi beliefs. Again referencing the relationship between the seven planets and the seven combined maqam structures (avaze) in the adwar tradition, ascending-descending drone tones is associated with the seven maturity levels of the human soul. Explaining these symbols, the present studyheds light on the connection between the tradition of ascending-descending drone tones and cosmological representations.
Keywords: dhikr, ascending-descending drone tones, indexing taksîm, metric taksîm, Sadreddin Özçimi

Günümüz İslam dünyasında icrâ edilen en önemli dinî ritüellerden biri mevlidlerdir. Hemen her İslam toplumunda bir gerçeklik olarak varlığını sürdüren bu mevlidler üzerinde birçok araştırma yapılmasına rağmen, ülkemizin doğusunda bulunan mevlidler ciddi bir bilinmezlik içerisindedir. Son iki yıldır Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgesinde yaptığımız araştırmalar neticesinde, özellikle son yıllarda çok sayıda mevlid yazıldığını ve icra edildiğini öğrendik. Bunlardan tespit ettiğimiz kadarıyla Türkçe'den başka dillerde icra edilmekte olan mevlidler, yirmisi Kürtçe, altısı Zazaca ve biri Arapça olmak üzere toplamda yirmi yedi kadardır. Bu makalemizde, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgesinde icra edilen veya burada yazılan mevlidler, bunların merasimleri ve müzikal icrâsı üzerinde duracağız.

Bu makalenin amacı, Mardin camilerinde icra edilen bir salât-ı kemâliyye örneğini, bölgedeki şifahi kaynaklara dayalı olarak tanıtmak ve müzikal analize tabi tutmaktır. Salât-ı kemâliyye, dinî musikide, Hz. Peygamber’i ve onun ehl-i beytini övmek maksadıyla yazılmış bir güftenin, yani bir salât’ın cumhur bir şekilde ve vurgulu bir biçimde okunduğu formdur. Bu form, tekkede de tıpkı camide olduğu gibi saz eşliği olmadan icra edilir. Bu ise bahse konu formun esasında herhangi bir usulü olmadığı anlamına gelir. Bu nedenle salâtlarda, tamamen güfte vezninin belirleyiciliğinde vurgulu bir icra söz konusudur. Buradaki salât-ı kemâliyye, makam ve üslup bakımından bilinen diğer salât-ı kemâliyyelerden farklı bir yapı arz eder. Hızlı bir ritimde icra edilen eserin, makamsal yapısı ve icra üslubu itibariyle, kentin coğrafi konumuyla da ilintili olarak, Arap musikîsine daha yakın olduğu fark edilmektedir.