Byzantine Amphorae, Amphora Stamps

AYASULUK TEPESİ VE ST. JEAN ANITI KAZISI BULUNTUSU GANOS AMPHORALARI
Sinan MİMAROĞLU

Özet
Ayasuluk Tepesi’ndeki Aziz Yuhanna (St.Jean) Anıtı kazıları 1920’li yıllarda başlamış, 1960-2005 yılları arasında Efes Müzesi tarafından devam edilmiştir. 2007 tarihinden itibaren ise Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim üyesi  M. Büyükkolancı tarafından sürdürülmektedir.
Kazı çalışmalarına 2010 yılında başlanılan büyük sarnıç yapısı ve bu yapı işlevini kaybettikten sonra kullanılan küçük sarnıç kazıları sırasında yoğun olarak Ganos amphoraları ele geçmiştir. Günsenin Tip 1 olarak adlandırılan kalın cidarlı, kısa boyunlu, gövdesinin üzeri sık yivli ve sağlam görünümlü ve az kapasiteli amphoraların Doğu Akdeniz’den Karadeniz’in kuzeyine kadar olan merkezlerde dağılmış oldukları bilinmektedir.
Günsenin Tip 1 olarak bilinen Ganos amphoralarının üretim yerleri yapılan araştırmalar sonucu tespit edilmiştir. Marmara Denizi’nde, Hoşköy ile Gaziköy arasında bulunan  atölyelerde üretimin yapıldığı anlaşılmıştır. Anadolu’da kazısı yapılan bir çok merkezde ve de tespit edilen batıklarda bulunan Ganos amphoralarının (Günsenin Tip I) 11.-13. yüzyıllar arasında yoğun olarak kullanıldıkları anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Ayasuluk Tepesi ve St Jean Anıtı (Aziz Yuhanna) Kazısı’nda bulunmuş olan Ganos amphoralarının (Günsenin Tip I) dönemsel kullanımıyla ilişkili olarak  ticaretteki yeri ve önemi tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:Ayasuluk Tepesi, St Jean Kilisesi, Bizans, Ganos Amphora(Günsenin Tip I)

Abstract
Ganos Amphoras  Found in Excavations on Ayasuluk Hill and St. Jean Church

The excavations on Ayasuluk Hill and St. John Church started in 1920’s and they were carried out by Efes Museum between 1960 and 2005. Since 2007 it has been directed by  Mustafa Büyükkolancı from Department of Archaeology of Pamukkale University.
The excavation team has unearthed quite a number of Ganos amphorae (Günsenin Type I) in bigger cistern of which the excavation started in 2010 as well as smaller cistern that became in use after the bigger one was out of use. Those amphorae that are known as Günsenin Type I and they are short vessels with thick body covered with frequent grooves and they have small capacity. The distribution of those vessels covers a wide area from eastern Mediterranean to the northern Black Sea shores.
The production center of Ganos amphorae known as Günsenin Type I has been located. Those workshops located between Hoşköy and Gaziköy on the shores of Marmara Sea. It is understood that Ganos amphorae (Günsenin Type I ) had an intensive use between 11th and 13th centuries by studying the finds from many excavations in Anatolia. In this study I will discuss periodical use and its commercial importance of Ganos amphorae (Günsenin Type I )found in Ayasuluk Hill and St. Jean Church excavations.

Keywords: Ayasuluk Hill, St Jean Church, Byzans, Ganos amphorae(Günsenin Type I)

In this presentation at the 2015 Symposium of Christian Archaeological Society was suggested the connection of the "Eparch" who is referred in the stamped Early Byzantine Amphoras of Kos island workshop with the "Eparch of islands" of the historical sources, the Quaestor Exercitus.

ABSTRACT: In my paper I will emphasize on a still neglected area in Byzantine studies. Although hundreds of metal stamps are preserved in museums and archives, neither a comprehensive study nor a collection of available material has been undertaken until so far. The inscriptions include both blessings  and names of owners (traders?), that sometimes  are combined with titles and functions. Especially in the middle Byzantine period the inscriptions reflect patterns known from lead seals. They also demonstrate the importance of labels and the need to secure commercial transactions. Impressions in amphoras amplify the basis of argumentation significantly. In comparison to its Roman predecessors (the so-called signacula) Byzantine stamp seals have not been included in discussions of trade routes and the organization of exchanging goods.
Keywords: control – epigraphy - security – sigillography – stamp seals – trade

Στη διάρκεια επιφανειακών καθαρισμών παλαιάς ανασκαφής, που είχε φέρει σε φως τμήμα θεμελίωσης του βυζαντινού τείχους, στο Collachium της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου, συνελέγησαν όστρακα διαφόρων ειδών και περιόδων. Μεταξύ αυτών ένα μεγάλο όστρακο αμφορέα με λαιμό, όπου σώζεται το κυκλικό αποτύπωμα σφραγίδας με ανδρικό ημίσωμο πορτρέτο. Μεγαλογράμματη επιγραφή + ΕΠΙ ΠΤΟΛΕΜΕΟΥ [Ε]ΠΑ(Ρ)ΧΟΥ περιθέει τη μορφή, ενώ εκατέρωθέν της σημειώνονται δύο μικρά σύμβολα. Τα στοιχεία αυτά, μαζί με ειδικότερες προσωπογραφικές παρατηρήσεις, συνηγορούν στη χρονολόγηση του ευρήματος στο β΄τέταρτο του 7ου αιώνα.
Μια σειρά ανάλογων κυκλοτερών σφραγισμάτων σε όστρακα πρωτοβυζαντινών αμφορέων, που εντοπίζονται στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της βυζαντινής επικράτειας, φέρουν τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά και συνιστούν ομάδα. Τα αποτυπώματα αυτά εμφανίζονται είτε στον λαιμό, είτε στη λαβή του φορέα τους και παριστάνουν σε όλες τις περιπτώσεις ανδρικές ημίσωμες προτομές με την ίδια τυπολογία της περιμετρικής επιγραφής. Η πρακτική της χρήσης εικονιστικών προτομών σε αμφορείς είναι unicum τόσο για το ίδιο το υλικό στο οποίο απαντούν, όσο και για την εποχή στην οποία εγγράφονται. Η επανεξέταση των παραπάνω δημοσιευμένων σφραγισμάτων, καθώς και μερικών παραθεωρημένων, ανατροφοδοτεί την έρευνα με σημαντικές πληροφορίες, που προκύπτουν από την ταύτιση των μορφών των αποτυπωμάτων με τους εικονιζόμενους επάρχους. Η παρουσία αξιωματούχων της ανώτατης διοίκησης στους αμφορείς προσθέτει νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις στην ανάγνωση της λειτουργίας των σφραγισμάτων.
Τα αποτυπώματα των αμφορέων με συγκριτικό υλικό από τη μνημειακή τέχνη, την κεραμική και τη μικροτεχνία, σε συνδυασμό με τη μαρτυρία των ιστορικών πηγών, ανασυστήνουν τη μέχρι τούδε λανθάνουσα εικονογραφία των επάρχων, η αποσπασματικότητα της οποίας οφειλόταν στο μοναδικό, από παλαιά γνωστό, είδος στο οποίο αυτή είχε βρει εφαρμογή, τα γυάλινα εξάγια. Η αναγνώριση των επάρχων και της εικονογραφίας τους γεφυρώνει το κενό μεταξύ των τελευταίων γνωστών εικονιστικών παραστάσεων ανώτατων αξιωματούχων στα υπατικά δίπτυχα του 541/2 έως την υστερότερη σωζόμενη απεικόνιση αυτών, στον ψηφιδωτό πίνακα με τον έπαρχο Λεόντιο από τον Άγιο Δημήτριο Θεσσαλονίκης, του β΄ ημίσεως του 7ου αιώνα.
Παράλληλα με το εικαστικό πλαίσιο που προσφέρεται για διερεύνηση, οι σφραγίδες των αμφορέων επαναφέρουν επιτακτικά στο προσκήνιο θεωρητικά προβλήματα της ιστορικής πραγματικότητας της πρώιμης βυζαντινής αυτοκρατορίας, με κύριες αναφορές σε θέματα διοίκησης, εμπορικής διακίνησης, μετακινήσεων και βέβαια παραγωγής και τυπολογίας αμφορέων.