Birinci Dönem TBMM

Milli Mücadele dönemi boyunca TBMM ordusu işgal güçleri ve isyanlar sebebiyle aynı anda birkaç cephede mücadele etmek durumunda kalmıştır. Bilhassa işgalci güçlerle gerçekleştirilen askeri mücadele silahların değil müzakerelerin konuştuğu bir cepheyi daha zorunlu kılmıştır: Diplomasi. TBMM hükümetinin kurtuluş mücadelesi boyunca askeri çarpışmalar diplomatik pazarlıklarla birlikte ilerlemiş, sonuncusu Lozan’da olmak üzere diplomatik süreçler askeri harekatların başarısının tamamlayıcısı işlevini görmüştür. Bu çalışmada, TBMM hükümetlerinin dış politikasının uygulanmasından sorumlu temel birim olan Hariciye Vekâleti’nin Milli Mücadelede oynadığı rol ele alınacaktır.
TBMM döneminin genelinde olduğu gibi, diplomatik açıdan da Nisan 1920-Kasım 1922 arasında Türkiye’de ikili bir yapı hüküm sürdü. TBMM hükümetinin Hariciye Vekaleti 3 Mayıs 1920’de tesis edilirken, İstanbul’daki Osmanlı Hariciye Nezareti varlığını halen sürdürüyordu. Ankara’daki Hariciye Vekaleti bir yandan TBMM’nin varlığının ve taleplerinin meşruiyetini dünya kamuoyuna açıklamaya çalışırken bir yandan da İstanbul’daki muadili ile örtük bir hakimiyet mücadelesi içerisine girecektir. Üstelik, sözü edilen çabalar güç koşullarda gerçekleştirilmiştir. Mekân, kadro ve bütçe yönünden imkânsızlıklara rağmen Hariciye Vekâleti hem Ankara’daki örgütlenmesini pekiştirmiş hem de TBMM hükümetini tanıyan devletler nezdindeki temsilciliklerinin sayısını artırmıştır. Bu sürecin sonunda TBMM hükümetinin Hariciye Vekâleti de İstanbul’daki Hariciye Nezareti’nin yerini tümüyle almıştır. Bu yeni Hariciye Vekaleti, cumhuriyetin ilanının ardından büyüyüp gelişecek olan Dışişleri bürokrasisi geleneğinin de temelini oluşturmuştur.
Çalışma kapsamında, TBMM hükümetleri bünyesindeki Hariciye Vekâleti’nin oluşumu, yapısı ve faaaliyetlerinin askeri mücadele ve diplomatik süreçler çerçevesinde şekillenişi, İstanbul’daki muadili ile ilişkileri ve nihayetinde Milli Mücadelenin başarı ile sonuçlanmasına etkisi incelenecektir. Bu tür bir çaba ile üzerinde çok durulan Milli Mücadelenin diplomatik boyutunun sıkça ihmal edilen bir unsurunun, söz konusu diplomatik süreçleri yürüten bürokratik aktör olan Hariciye Vekaleti’nin rolünün ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır.

I.Cihan Harbi ve onu izleyen Millî Mücadele Döneminde, bir taraftan cephede düşmana karşı savaşılırken, diğer taraftan da ülkeyi geri bırakılan eğitim ve öğretim konusunun geri kalmışlığı ile savaşılmıştır. Toplumsal bir ihtiyaç olan eğitim, toplumun kültür ve karakterini muhafaza eder. Türkiye"de eğitim ve öğretimin modernleşmesi Tanzimat'la birlikte başlamış, gerçek anlamda modern eğitim-öğretim sistemine geçiş ise Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilmiştir. Daha Millî Mücadele döneminde Mustafa Kemal, Türkiye"nin çağdaşlaşması için her şeyden önce "cehaletin izale edilmesi" ve eğitimin geniş halk kitlelerine yayılması zorunluluğu üzerinde durmuştur. Eğitimin en önemli görevleri arasında, milletin kültürünü oluşturan sağlam ve kalıcı değerleri genç kuşaklara aktarmak, millî kültürün devamlılığını sağlamaktır. Bir diğeri ise, toplumun davranışlarında istenilen bazı değişiklikleri gerçekleştirmek; toplumun gelişmesini, ilerlemesini ve çağdaşlaşmasını sağlamaktır. Bu gelişmeleri sağlamak için Mustafa Kemal, daha kurtuluş yıllarında 15 Temmuz 1921'de, millî eğitim işlerinin bir programını hazırlamak amacıyla Ankara'da Maarif Kongresi'ni toplamıştır. Bu kongrede alınan kararlara göre, hazırlanacak eğitim programı, Türk Milletinin sosyal ve hayati ihtiyaçları ile çağın gereklerine uygun olmalıdır.

İtilaf Devletleri’nin Doğu Trakya’da Mondros mütarekesinin ilgili maddeleri uyarınca demiryollarını işgal etme uygulaması mütareke ahkâmına aykırı şekilde peyderpey Osmanlı Devleti topraklarını işgale dönüşmüştür. Bu işgal sonucunda başta devlet yönetimine müdahale edilmesi olmak üzere pek çok hukuk dışı uygulama İtilaf Devletleri ordularınca gerçekleştirilmiştir. Bu hukuk dışı hareketlerin uygulayıcısı olarak Yunanistan, bölgede tarihsel ve siyasi emelleri olması dolayısıyla ön plana çıkmış, yaptığı uygulamalar diğer İtilaf Devletlerince de tasdik edilmiş ve destek görmüştür. Bu uygulamalardan gasp, asayişi bozmaya yönelik faaliyetler, din ve milliyete yönelik aşağılama, öldürme, eğitim, iletişim ve ulaşım haklarından mahrum etme, zirai ve ticari faaliyetleri sonlandırma, çete kurma, yerli halkı silahlandırarak birbirine kırdırma, halkı korkutarak bölgeden kaçırtmaya ve göç etmeye zorlama gibi hukuk dışı yollar sistematik biçimde gerçekleştirilmiştir.
İtilaf Devletleri kadim devirlerden beri komşuluk eden Rum, Türk, Musevi, Bulgar ve Ermeniler arasında birbirlerine karşı acımasız bir düşmanlık yaratacak tohumları ekmişlerdir. İşgalin ilk anlarından itibaren Rum Patrikhanesi Osmanlı otoritesini tanımamaya başlamış, el altından izci ve çete teşkilatları kurmuş, Yunanistan’ın Doğu Trakya’yı ilhak edebilmesi için her türlü maddi ve manevi yardımı yapmışlardır. Nitekim bir buçuk yıl içinde gitgide büyüyen ve kapsamı genişleyen işgal hareketi 1920 yılının Temmuz ayı itibariyle bir istila ve ilhaka dönüşmüştür. 10 Ağustos 1920’de Sevres Antlaşması’nın imzalanmasıyla Doğu Trakya 1922’de imzalanan Mudanya Mütarekesi’ne kadar Yunanistan’ın resmi işgali altında olmuştur.

Kaynakların birçoğunda doğum tarihi 1881 olarak belirtilmesine rağmen TBMM’ye verdiği tercüme-i halde kendisi doğum tarihini 1301 olarak yazmıştır. 1301 tarihini Hicri olarak kabul edersek Hüseyin Baki Bey Miladi 1883 yılında doğmuştur. 1301 tarihini Rumi kabul edersek Miladi 1885 yılında doğmuştur. Tercüme-i halinde diğer tarihleri Rumi tarihle belirttiği için doğum tarihi de 1885 yılı olmalıdır. Burdur’un Üçdibek Mahallesinde doğdu. Babası Abdülbaki Bey’dir. Annesi Hayati Hanım’dır.
Burdur Mekteb-i Rüşdiyesi’ni tamamladıktan sonra müderrislerden Hatibzâde Hacı Mehmed Efendi’nin medresesinde sarf(1) ve nahv(2), hadis usulü, fıkıh, akaid şerhi ve tefsir okudu. Hukuk Mektebi programını takip edip tamamlasa da işlerinin çokluğu ve ailesini bırakamamasından dolayı eğitimini tamamlayamadı ve Hukuk Mektebi diploması sahibi olamadı.
Burdur Maarif Komisyonu’nda Meclis-i İdare azalıklarında bulundu. Kardeşleriyle birlikte Milli Mücadele'yi destekledi. Kardeşi Reşid Baki Bey Burdur Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri arasında yer almıştır.

Milli Mücadelenin başarıyla yürütüldüğü sırada yeni Türk Devleti’ni inşa eden I.Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920’de Ankara’da açılmıştır. 1920–1923 yılları hem Milli Mücadelenin sevk ve idaresi hem de yeni devletin inşası açısından son derece önemlidir. Bunun için birinci dönem millet Meclisine seçilen mebuslar ve bu mebusları n faaliyetleri de dikkat çekmektedir. İstanbul’un resmen işgaliyle Türk milletinin
yol sayılmak istendiğini fark eden Mustafa Kemal Paşa, 17 Mart 1920’de Temsil Heyeti Başkanı sıfatıyla ordu komutanlarına Ankara’da yeni bir meclisin açılacağını duyurmuştur. Ardından 19 Mart 1920’de ikinci bir genelge yayınlayarak seçimlerin hangi koşullarda yapılacağı bildirilmiş ve meclisin açılması için süreç hızlandırılmıştır. Bu genelgede,
memleketin içinde bulunduğu şartlar dikkate alınarak sancaklardaki nüfus oranları dikkate alınmadan her sancaktan 5 milletvekilinin seçilmesi esası benimsenmiştir.  19 Mart 1920 genelgesine göre Erzincan’dan bütün imkânlarıyla Milli Mücadeleye destek veren 5 milletvekili seçilmiştir. Mondros sonrasında yaşanan işgallere tepki
göstermekte gecikmeyen Erzincan halkı, bölgedeki Ermeni faaliyetleri başta olmak üzere
düşmana karşı yapılan mücadelelerde önemli görevler üstlenmiştir. Erzurum ve Sivas
Kongrelerine delege göndererek ülkenin geleceği adına atılacak adımlara destek vereceğini
de gösteren Erzincan halkı, işgallere sessiz kalan İstanbul hükümetine cephe almaktan da
çekinmemiştir. Bu mebuslar Milli Mücadele sonrasında yeni Türk Devleti’nin şekillenmesi
sürecinde önemli inkılâplara imza atan II. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yer
almamışlardır.
Kurucu Meclisteki Erzincan milletvekilleri bu dönemde ülke genelini ilgilendiren
meselelerin yanında Erzincan halkının sorunlarını da meclise taşımışlardır. Her biri renkli
bir kişiliğe sahip olan Erzincan mebuslarından Osman Fevzi (Topçu) Efendi 1908’de
toplanan Osmanlı Mebusan Meclisinde Erzincan’ı temsil etmiştir. Bir Nakşibendi
postnişini olan Şeyh Hacı Ahmet Fevzi (Baysoy/Fırat) Efendi Erzurum Kongresi’ne
Erzincan delegesi olarak katılmıştır. Milli Mücadeledeki katkılarından dolayı yeşil şeritli
istiklal madalyası sahibi Mehmet Tevfik (Kütükbaşı) Bey, birinci dönem TBMM’de
Erzincan’ı temsil etmiştir. Diğer Erzincan mebusları Mehmet Emin (Lekili) Bey ve
Hüseyin (Aksu) Bey birinci dönem TBMM’de Erzincan’ı temsil eden milletvekilleri
içerisinde en dikkat çekici isimler olmuştur. Bu dönemdeki Erzincan milletvekilleri sadece
kendi bölgeleriyle ilgili sorunları değil, memleketin temel sorunlarını da gündeme getirmiş
ve çözüm bulunmasında katkı sağlamışlardır. Erzincan milletvekillerinin komisyonlarda
aldıkları görevler, verdikleri kanun teklifleri ve yaptıkları konuşmalar dikkate alındığında
TBMM’de önemli görevler ifa ettikleri söylenebilir.

TBMM I. dönemi milletvekilliği seçiminde Dersim milletvekilliklerine Diyab Yıldırım (Diyab Ağa), Mustafa Öztürk (Meço Ağa), Abdülhak Tevfik Gençtürk, Mustafa Zeki Saltık, Ahmet Ramiz Tan seçilmiştir. Hasan Hayri Kanko ise Osmanlı Mebusan Meclisi’nden TBMM’ye katılmıştır. I.TBMM’ye katılan altı milletvekilinin tamamı Dersimlidir. Bu dönemimde meclis genelinde yerellik oranı ise %58’dir. Dersim’deki temsilde yerelliğin yüzde yüz olması Milli Mücadele’yi yöneten lider kadronun Dersim’de yerel ilişkilerini güçlü tutmayı ve bölgeyi Milli Mücadele ekseninde harekete geçirmeyi hedeflemesiyle açıklanabilir.

Özet
Ters dizim; bir sözcüğün son harfinden ilk harfine doğru sıralamayı ifade eden bir kavramdır. Ters dizim, ses ve şekil bilgisi açısından bir dilin eş ve art zamanlı olarak incelenmesini kolaylaştıran bir sözlük bilimi terimidir.
Dünyada son yıllarda sözlükçülük alanı gelişmekte ve genişlemektedir. Türkçe de bu alanda kendisine yeni kulvarlar açmakta ve kendi dil malzemesini irdeleyen eserleri ortaya çıkarmaktadır. Literatürde ters dizin veya daha çok ters dizim olarak adlandırılan bu malzemeleri içeren eserlerin sayısı gün gittikçe de artmaktadır. Özellikle Tükçenin tarihî metinlerinin söz varlığıyla ilgili ters dizim araştırmalarının fazlalığı dikkatten kaçmamaktadır.
12 Mart 1921 yılında kabul edilen İstiklal Marşı, Türk milletinin ortak paydasıdır. İstiklal Marşı; kara günlerinde bir ulusun umudu olmuş manzumeler üstü edebî değerdedir ve hem Türkiye Cumhuriyeti’nin hem de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ulusal marşıdır. Bu sebeplerle yazılışının ve kabulünün 100. yılı olan 2021 yılı, İstiklal Marşı yılı olarak ilan edilmiştir.
İstiklal Marşı yılında, marşın söz varlığının ters dizimi hazırlanarak İstiklal Marşının hem maddî hem de manevî anlamının daha iyi idrak edilmesi hedeflenmiştir. Böylece Marşı’n söz varlığı ses ve biçimbilimi açısından daha rahat yorumlanabilecektir. Ayrıca İstiklal Marşı’nın ters dizimiyle; şiirde en çok hangi eklerin ve sözcüklerin kullanıldığı, bunların birbirleriyle bağımlı/bağımsız olarak ifade ettikleri anlamlar daha kolay değerlendirilebilecektir.
Anahtar Kelimeler: Ters dizim, İstiklal Marşı, Mehmet Akif Ersoy, biçimbirimi, Türkçe.

Abstract
Inverted syntagma; it is a concept that expresses the order from the last letter of a word to the first letter. Inverted syntagma is a lexicography term that facilitates the simultaneous and diachronic examination of a language in terms of phonetics and morphology.
The field of lexicography has been developing and expanding in the world in recent years. Turkish also opens new avenues for itself in this field and produces works that examine its own language material. The number of works containing these materials, which are called reverse sequence or rather reverse sequence in the literature, is increasing day by day. Especially, the abundance of inverted syntagma studies on the
vocabulary of historical texts in Turkish does not go unnoticed.
Istiklal Marşı, adopted on March 12, 1921, is the common denominator of the Turkish nation. Independence anthem; it was the hope of a nation in its dark days, has a literary value above the poems, and is the national anthem of both the Republic of Turkey and the Turkish Republic of Northern Cyprus. For these reasons, 2021, the 100th anniversary of its writing and adoption, has been declared as the year of the Istiklal Marşı.
In the year of the Istiklal Marşı, it was aimed to better understand both the material and spiritual meaning of the Istiklal Marşı by preparing the inverted syntagma of the anthem’s vocabulary. Thus, the vocabulary of the anthem can be interpreted more easily in terms of sound and morphology. In addition, with the reverse sequence of the Istiklal Marşı; it will be easier to evaluate which affixes and words are mostly used in poetry, and the meanings they express with each other and independently.
Keywords: Inverted Syntagma, İstiklal Marşı, Mehmet Akif Ersoy, morpheme, Turkish.

Birinci B.M.M’nin Kuruluşu
28 Ocak 1920 tarihinde Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Misak-ı Milliyi oy birliği ile kabul etmesinin ardından 16 Mart 1920’de İstanbul İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmiş, vekillerin çoğu tutuklanıp Malta’ya sürgüne gönderilmiş ve meclis 18 Mart 1920’de süresiz olarak tatil edilmişti.
Bu kararın ardından Heyet-i Temsiliye Başkanı sıfatıyla Mustafa Kemal Paşa, Ankara’da olağanüstü yetkiler ile donatılmış bir meclisin toplanmasına ilişkin çağrıda bulundu. 23 Nisan 1920 tarihinde bu çağrısına kulak verilerek yeni bir meclis kuruldu. Meclis azalarının büyük çoğunluğu (104 kişi) yeniden seçilirken bir kısmı (23 kişi) Mebusan Meclisi’nin kapanmasının ardından kaçarak Ankara’ya gelebilen vekillerden oluştu.  İlk toplantısında Mustafa Kemal Paşa başkanlık makamına getirildi.

Özet Elde edilen kazanımlar ile birlikte, olağanüstü yaşanan bazı gelişmeler neticesi, Anadolu ve Trakya'da ortaya çıkan örgütlenmeler, zamanla bölgesel ve daha sonra da birleşerek ulusal nite‐ lik kazanmış, Büyük Millet Meclisi, Osmanlı Devleti'nden kopma ve yeni bir devletin yapılan‐ masının simgesi haline dönüşmüştür. 20 Ocak 1921 tarihli Anayasa (Teşkilât‐ı Esasiye Kanunu) muhtevası yönü ile olduğu kadar, müzakeresi ve kabul edilmesi açısından da Türk siyasî tarihinin önemli belgelerinden biri olmuş, sosyal ve fikrî yapıdaki çeşitliliğin belirtileri Anayasa müzakerelerinde de görülmüş, mesleki temsilden, referandum ve halk teşebbüsüne kadar birçok formül ciddiyetle tartışılmıştır. Meclis müzakerelerinde meclis üyeleri idealizm, vatan sevgisi, bağımsızlık aşkı, siyasî olgunluk gibi kavramların yanında millî egemenlik ve halkçılık ilkelerine samimi bağlılıkları ile de kendilerini ortaya koymuşlardır. Hukukîlik ve meşruluk konusunda hassas davranılarak, halkın meşruiyet verdiği bir anayasa (Teşkilât‐ı Esasiye Kanunu) ile Meclis, kendi meşruluğunu sağlamış, bu durum İstanbul Hükü‐ meti'nin de meşruluğunu ortadan kaldıracak adım olmuş, savaşı idare etmenin bir aracı olarak kullanılarak İstiklâl Savaşı verilmiştir. 1921 Anayasası (Teşkilât‐ı Esasiye Kanunu) demokratik usullerle seçilmiş bir meclis tarafından hazırlanan, yumuşak, öncesi ve sonrası göz önünde bulundurulduğunda bütün bu zamanlara uzanır bağlantılar içeren, demokratik değerlere sahip çıkılan, Türkiye Cumhuriyeti'nin temelle‐ rini oluşturarak sahip olduğu değerler ile yenileşme sürecinde, gelişmelerin üzerine inşa edildiği, lâik, demokratik devlet yapısının vücut bulduğu bir anayasa olmuştur. Abstract In consequence of some phenomenal developments as well as achievements, the organisations which emer‐ ged in Anatolia and Thrace became regional in due course and national by way of unification. Within this period, the Grand National Assembly became the symbol of disengagement from Ottoman Empire and settlement of a new state.

Tunalı Hilmi; bu isim Ankara’yı bilenler için sadece bir cadde isminden ibarettir. Hatta yolu düşenler için Kdz. Ereğli’de bugün Yenimahalle’nin olduğu bölge de Tunalı Hilmi Sokak yazılı mavi bir levha gözünüze çarpabilir. Şimdi gelin hayatı mücadelelerle geçmiş, görüşleriyle döneminin çok çok ilerisinde olan bu dava ve fikir adamını beraber tanıyalım.
Tunalı Hilmi Bey, 28 Ağustos 1871 tarihinde Bulgaristan’ın Eskicuma ( Tırgovişte ) kasabasında doğdu. Annesi Rukiye Hanım, babası İsmail Efendi’dir. İsmail Efendi büyük çiftlikleri ve tütün fabrikaları olan Kantarcıoğulları ailesine mensuptur.  Çocuk yaşta 1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşı (93 Harbi) sebebiyle ailesi birlikte İstanbul'a göç etti. 
İstanbul’da Fatih Askeri Rüştiyesini bitiren Hilmi Bey, Kuleli Askeri İdadisine kaydoldu. Sonrasında 1890’ların başında Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’ye girdi. Okuldaki arkadaşları ile kurdukları “Mektepliler Cemiyeti” ve bu cemiyetin çıkardığı haftalık “Teşvik” isimli gazete ile ülkedeki siyasi mücadeleye katıldı.

Celal Ertuğ, Elazığ’ın yetiştirdiği en önemli siyasetçilerden ve bilim adamlarından biridir. Ertuğ çok iyi bir eğitim almış ve Amerika’da çeşitli üniversitelerde araştırmalar yapmıştır. 1961 yılında siyasete girmiş ve 1961’den 1975’e kadar Cumhuriyet Senatosunda Elazığ Cumhuriyet Senatörü olarak görev yapmıştır. 1975 yılında yapılan ön seçimde ikinci sırada yer alınca senatoya seçilememiştir. 1977 yılında yapılan genel seçimlerde ise Elazığ Milletvekili olarak TBMM’ye girmiştir. 21 Haziran 1977’de Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan ve Bülent Ecevit tarafından kurulan 40. Hükümet’te Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı olmuştur. Ancak yeni kurulan hükümet, meclisten güvenoyu alamayınca düşmüş ve yerine Süleyman Demirel tarafından kurulan 41. Hükümet geçmiştir. Böylece Celal Ertuğ’un Sağlık Bakanlığı bir ay sürmüştür. 1980 ihtilalından sonra beş yıl siyasetten men edilmiştir. Bu süreçte Kadıköy’de kurduğu Gelişim Tıp Merkezi’nde çalışmıştır. 1987 yılında siyaset yapma yasağı kaldırılmış, 1988 yılında Yeşiller Partisi’ni kurmuş ve genel başkanı seçilmiştir. 1991’e kadar Yeşiller Partisi’nden siyaset yapmış ve çevre ile ilgili faaliyetlere katılmıştır. Celal Ertuğ gençliğinden beri çevreye çok önem veren bir insan olduğundan dolayı Türkiye’deki yeşil hareketini kurmuş ve desteklemiştir.

Bu çalışmada Mehmet Akif Ersoy'un "Leyla" adlı şiiri incelenmiştir. Klasik Türk şiirinde bir mazmun değerine sahip olan "Leyla"yı Mehmet Akif, bu şiirinde mazmun değerlerinden sıyırarak ona yeni çağrışım değerleri kazandırmıştır. Bu yönüyle modern Türk şiirinde özgün bir yere sahip olan "Leyla", aynı zamanda Akif'in Millî Mücadeleyi desteklemek için geldiği Ankara'da yazmış olduğu son şiiri olma özelliğine de sahiptir.

Okan IŞIK Öz Ankara'da açılan yeni mecliste önem verilen konulardan birisi de "eğitim" olmuştur. Ülkenin en sıkıntılı döneminde bile eğitime büyük önem verilmiş, ülke çapında eğitimin sürdürülmesi için gayet gösterilmiştir. 2 Mayıs 1920 tarihinde kabul edilen İcra Vekilleri Heyeti kanunuyla kurulan 11 vekâletten birisi olarak da Maarif Vekâletinin kurulması meclisin bu alana verdiği değeri göstermektedir. Mecliste yapılan oylama ile kurulan Maarif Vekâletine ilk olarak Sinop mebusu Rıza Nur seçilmiştir. Ardından sırasıyla Hamdullah Suphi, Mehmet Vehbi ve İsmail Safa Bey bu görevi devir almıştır. Meclis'in bu dönemde eğitim programı; yeni bir şey yapmaktan kaçınma, mevcut durumu muhafaza etmek ve sorun olursa ıslah etmektir. Esas değişiklerin zaferden sonra yapılması hedeflenmiştir. Lakin yine meclistekilerin eğitim konusuna genel bakışı bu olsa dahi, eğitim alanında yapılan görüşmelerin en ilginci Meclis'in açılmasından 17 gün sonra yapılan oturumda Maarif Vekili Rıza Nur tarafından okunan maarif programında "yabancı dilde yazılmış eserlerin Türkçeye çevrileceğini" konusudur. Bu da TBMM'nin ilk açıldığından andan itibaren sadece savaş meclisi değil, hayatın her noktasında kararlar alan bir meclis olma fikrinin akıllarda yer ettiğinin tezahürüdür. Mecliste eğitim konusunda yapılan ilk görüşme Maarif vekâletinin durumuyla ilgili olmuştur. Bazı mebuslar ayrı bir makam olmayıp "Şer'iyeye" bağlanması gerektiğini savunurken diğer bir kısım vekiller de eğitimin önemli

TBMM, Türkiye Cumhuriyeti dış politikasında önemli
rol oynamıştır. Ankara’da yeni ülkenin temellerinin
atıldığı günlerde dış politika TBMM Hükümeti
tarafından yürütülmüştü. Bu süreçte TBMM nezdinde
dış politikanın ana hatları oluşturulmuştur. TBMM’nin
yürüttüğü dış politikada en dikkat çeken Sovyet Rusya
ile ilişkilerdir. TBMM’yi ilk tanıyan ülkeler arasında
Sovyet Rusya’nın olması, Milli Mücadeleye sağladığı
destek dış politikanın şekillenmesinde önemli rol
oynamıştır. TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında
16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması
yeni hükümetin diplomatik olarak tanınmasını sağlayan
belgeler arasındadır.
Türkiye Cumhuriyeti ile Sovyet Rusya ilişkileri İkinci
Dünya Savaşı yıllarında yara almış, savaş sonrasında
Sovyet Rusya’nın tehditkâr tutumu, Türkiye
Cumhuriyeti’nin dış politikasını derinden etkilemiştir.
Türkiye, Soğuk Savaş sürecinde Batı yanlısı dış politika
benimsemişti. Türkiye’nin bu tutumuna karşın Sovyet
Rusya ile kimi zaman yakınlaşma süreci de yaşanmıştır.
Kıbrıs’ta yaşanan gerilim sonrasında Batı tarafından
istediği desteği bulamayan ve diplomatik anlamda yalnız
bırakılan Türkiye, Sovyet Rusya ile ilişkilerini yeniden
ele almıştır. Sovyet Rusya ile İkinci Dünya Savaşı
sonrasında bozulan ilişkiler iyileşme sürecine girmişti.
Bu süreçte de TBMM’nin önemi ön plana çıkmıştı.
TBMM üyeleri tarafından Sovyet Rusya’ya yapılan
ziyaret ilişkilerin iyileşmesinde son derece önemli rol
oynamıştır.

The Grand National Assembly of Turkey has played an
important role in the foreign policy of the Republic of
Turkey. During the days when the foundations of the new
country were laid in Ankara, foreign policy was carried out
within the Grand National Assembly of Turkey (TGNATBMM) (by the TGNA-TBMM Government). The most
striking in the foreign policy of TGNA is the relations with
Soviet Russia. The presence of Soviet Russia among the
countries that first recognized the TGNA and its support to
the National Struggle played an important role in shaping the
foreign policy. The Moscow Treaty, signed between the
TGNA Government and Soviet Russia on March 16, 1921, is
among the documents that provide diplomatic recognition of
the new government.
The relations Turkey and Soviet Russian has received a deep
wound in the Second World War, the post-war Soviet
Russia's menacing attitude has profoundly influenced the
foreign policy of the Republic of Turkey. Turkey, the Cold
War had adopted pro-Western foreign policy in the process.
Despite Turkey's attitude has also experienced
rapprochement with Russia sometimes. Cyprus requested by
the West can not find support in the wake of the tensions and
diplomatic sense, Turkey is left alone, has reconsidered its
relations with Soviet Russia. The relations with Soviet
Russia, which deteriorated after the Second World War,
were in the process of recovery. In this process, the
importance of the TGNA came to the fore. The visit by the
members of Turkish Parlamento Assembly to Soviet Russia
played an extremely important role in the improvement of
the relations.

Osmanlı Mebusan Meclisince Misak-ı Milli kararlarının alınması üzerine İtilaf Devletleri,
İstanbul’u resmen işgal ettikleri gibi Meclisi de basarak çok sayıda milletvekilini
tutuklamışlardı. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, 19 Mart 1920’de İntihâbât
Tebliği’ni yayınlayarak Ankara’da bir meclisin açılacağını duyurmuştur. Tebliğ’de her
sancaktan beş milletvekilinin seçilerek Ankara’ya gönderilmesi ve Mebusan Meclisi
milletvekillerinin de Ankara’da açılacak olan meclise dâhil olmaları istenmekteydi.
Hakkâri’de yapılan seçimlerin sonucunda beş milletvekili seçilmiş olmasına rağmen dört
milletvekili meclise dâhil olmadan istifa etmişlerdir. Yalnızca Mehmet Tufan Bey,
Ankara’ya gelmiş ve meclis çalışmalarına katılmıştır. Mebusan Meclisine Hakkâri
milletvekili olarak seçilen Mazhar Müfit Bey de davete iştirak etmiş ve Ankara’ya gelerek
meclise dâhil olmuştur. I. dönem TBMM, İstiklal Harbini yürütmüş ve yeni devletin
kurulmasını sağlamıştır. Harp sürecinin sonlanmasıyla birlikte Meclisin görev süresi
dolmuş bu sebeple seçimler yenilenmiştir. II. dönemde seçimler nüfus esasına göre
yapıldığı için Hakkâri’de Süleyman Asaf ve Mehmet Nazmi Beyler seçilmiştir. II. dönem
seçilen milletvekilleri yeni Türkiye’nin inşası konusunda önemli vazifeler
üstlenmişlerdir. Bu çalışmada, her iki dönemde Mecliste Hakkâri’yi temsil eden
milletvekillerinin biyografileri ve Meclis içerisinde yürüttükleri faaliyetler ana kaynaklar
ışığında ele alınmış ve tarihsel perspektifle değerlendirilmiştir.

Misak-ı Milli Sınırları, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı sırada Osmanlı ordusunun hakimiyetindeki topraklar esas alınarak çizilmiş meşru sınırlarımızdır. Bu sınırlara ilişkin olarak Cumhuriyet dönemi dış politikada daha çok Musul ve Hatay üzerinde durulduğu söylenebilir. Özellikle de Hatay konusu değerlendirildiğinde dikkati çeken bir husus Misak-ı Milli sınırları içerisinde yer almasına rağmen o dönemde Suriye’ye terk edilen tek bölgenin Hatay olmadığıdır. Mondros imzalandığında Osmanlı ordusunun Halep’in kuzeyindeki Katma mevkiinde bulunduğu ve Katma’dan Hatay’a kadar uzanan bölgenin de yaşanan bu diplomatik süreçte Fransız Mandası altındaki Suriye’ye bırakıldığı bilinmektedir. Hatay’dan çok daha büyük bir araziye sahip olan bu toprakların neden Türkiye sınırlarına dahil edilemediği, o günün şartlarında bu kayıpların kabul edilmesinde hangi askeri, siyasi, diplomatik faktörlerin etkili olduğu ve mevcut durumun TBMM’de nasıl yankı bulduğu ise müstakil bir araştırma konusu teşkil etmektedir. Buradan hareketle bu çalışmada, TBMM’nin açılmasından sonra Fransa ile yürütülen sınır konusuna ilişkin görüşmelerin Meclis’te ele alınışı, mevcut durumun dönemin milletvekilleri tarafından nasıl karşılandığı ve Türkiye sınırlarına katılamayan topraklar konusunda Meclis’teki milletvekillerinin tepkilerin neler olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmada birincil kaynak olarak, I. Dönem TBMM Açık ve Gizli Oturum Tutanakları’ndan istifade edilmiş ve bu tutanaklardan hareketle Fransa ile
sınır tespiti için Ankara Antlaşması’nın imzalanmasına kadar yaşanan olayların TBMM’de ne şekilde tartışıldığı incelenmeye çalışılmıştır.
Bu bağlamda, Türkiye’nin Halep’in kuzeyinden bugünkü Suriye sınırlarımıza kadar olan bölgeyi Fransa’ya terk etmesinin nedenleri ile milletvekillerinin sınırlarımızın dışında kalan ve Türklerle meskun bölgelerin Fransızlara verilmesine tepkileri ele alınmıştır. Ayrıca, Güney Cephesi’nde Fransızlara karşı verilen mücadele sırasında bir kısmı bugün Suriye sınırları içerisinde kalan topraklardaki bir başka ifade ile Ayn El Arap, Rakka, Münbiç, Bab, Hama, Cisrişuğur ve Cerablus’taki  mücadelelere de değinilmiş ve bu topraklardaki mücadelenin o dönemde Antep ve Urfa Milli Mücadelelerinin bir uzantısı olduğu vurgulanmıştır. Bugün gelinen nokta ise bu toprakların öneminin artarak devam ettiğini göstermekte ve bu toprakların tarihine daha çok ışık tutmayı gerektirmektedir.
Anahtar Kelimeler: Misak-ı Milli, Fransa, Suriye, Ankara Antlaşması, TBMM.

30 Mayıs 1926 Tarih ve 877 Sayılı Kanun ile Adana vilayetinin
ilçesine dönüştürülen Kozan, I. Dönem TBMM’de Türk siyasetinin
önemli isimleri tarafından temsil edilmiş bir şehirdir. Kozan; I. Dönem
TBMM’de II. İcra Vekilleri Heyeti Reisi Fevzi Paşa (Fevzi Çakmak),
Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin kurucusu
Dr. Mustafa Bey (Mustafa Elvan Cantekin), TBMM’de milletvekillerinin
yemin ile göreve başlaması konusundaki önergenin sahibi Dr. Fikret
Bey (Takiyettin Fikret Onuralp), I. Meclis’in “Kurucu Meclis” olarak
toplanması konusundaki Mustafa Kemal Paşa’nın fikrinin değişmesinde
etkili olmuş sivil idarecilerden Sivas Valisi Reşit Paşa (Reşit Ronabar)
ve Fransız işgaline kadar Kozan Belediye Başkanlığı görevini yürüten
Hüseyin Bey (Hüseyin Çelik) tarafından temsil edilmiştir.
Çalışmamız üç bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde
I. Dönem Kozan milletvekili olarak görev yapan Dr. Fikret Bey,
Dr. Mustafa Bey, Fevzi Paşa, Hüseyin Bey ve Reşit Paşa’nın kısa
özgeçmişleri, ikinci bölümde Kozan milletvekillerinin encümen
üyelikleri, grup üyelikleri ile milletvekillerinin TBMM’deki faaliyetleri
incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise milletvekillerinin katıldıkları
oylamalar ile İstiklâl Mahkemeleri Kanunu, Başkomutanlık Kanunu,
Saltanatın Kaldırılması gibi önemli olaylarla ilgili kararlara katkıları
tespit edilmeye çalışılmıştır.
Çalışmada elde edilen verilerin yoğunluğu nedeniyle
milletvekillerinin TBMM’deki faaliyetleri sayısal olarak verilmiştir.
Milletvekillerinin faaliyetlerinden içlerinden önemli görülenlerden
örnekler verilerek Meclis’te nasıl bir duruş sahibi olduğu, çalışmalarının
hangi yönde gerçekleştiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.