Ahmet Hamdi Tanpınar

Attila İlhan’ın üslubunda göze çarpan ilk özellik, anlatıcının kendisini kahraman ve karakterlere hakkaniyetli bir biçimde dağıtmış olması, yazarından anlatıcısına, başkahramanından en gölgede kalmış kahramanına büyük bir içtenlikle düşünüyor ve konuşuyor olmalarıdır… Kendisiyle hesaplaşmamış, kendi içinde öteki uğruna kırılıp parçalanmamış tek bir sözcelem bile bulunmaz onun yapıtlarında. Bu durum; Attila İlhan romanlarında bir “hayata yakınlaşma”, gerçeğin çoğul karakterine güçlü bir ışık tutma olarak yansır okuyucuya… Sıcak bir inandırıcılık duygusu uyandırır.
Attila İlhan aynı zamanda romantik yanları ağır basan bir yazardır… Bütün kahraman ve karakterlerinin ruh dünyasını kendi iç çatışmalarıyla birlikte duygusal yanı ağır basan diyaloglarla kurar… Dildeki şair lirizmi, Freudçu bir ruh çözümlemesini andırır çatışmalar üzerine oturur… Pozitivizmin ve diyalektik tarihçiliğin analitik çabası ile yazarın ideolojik bakış açısının yücelttiği kahramanlar uyumlu bir birliktelik oluştururlar.

Öz Ahmet Hamdi Tanpınar Türk düşünce geleneği içinde özgün bir yere sahiptir. Osmanlı Türk modernleşmesi sürecinde bozulan " ruh bütünlüğü " nün sağlanması sorunu, yeni ile eskinin mücadelesi ve bu sürecin yarattığı kültürel bunalım, iş ahlakı problemi ile birlikte eserlerinin temel izleklerini oluşturmaktadır. Ölümünden sonraki dönemde temel düşünsel eğilimlerin indirgemeciliği ve dar ufukluluğundan dolayı fazla ilgi görmeyen Tanpınar, 1990'lı yıllardan itibaren yoğun bir biçimde incelenmeye başlamıştır ve bu eğilim günümüzde artarak devam etmektedir. Bu sürecin temel sebeplerinden birisi ekonomi temelli okumalar yerine kültür merkezli okumaların öne çıkması, ikincisi " yasa koyucu " entelektüellerin yerine " yorumcu " entelektüellerin zaman içinde belirleyici olmaya başlamasıdır. 1990'lı yıllarda belirginleşen Batılılaşma sürecindeki kriz de yeni arayışları ortaya çıkarmıştır ve Tanpınar sağladığı düşünsel imkanlarla yeni okumaları mümkün kılmıştır. Abstract Ahmet Hamdi Tanpınar has an unique position within Turkish intelectual tradition. Basic themes of his books are combining the divided souls of the people which spoiled during Ottoman Turkish modernization process, the challenge between the old and the new and its cultural results and also work ethics problem. As an outcome of reductionism and insularity of basic intelectual trends in the period after his dead there is small attention to him, there is an increasing focus on Tanpınar today which began in the 1990's. Main reason of this process is new trends through cultural perusal instead of economic perspective and also interpreter intelectuals remaining importance within time in lieu of legislator intelectuals. Tanpınar offers intelectual oppurtunities for new perusal after new born search after crises of Westernization which became obvious after 1990's.

[ÖZET] Modernizm, sadece üretim ve dağıtım ilişkilerinin değil, aynı zamanda yaşamı çevreleyen düşünce ile bu düşüncenin yansımaları niteliğindeki mimari ürünlerin, şehircilik tasarımlarının ve mekan algılanımlarının da XIX. yüzyıldaki yeniden biçimlendirilişinin anahtar kavramıdır. Bu sebeple, modern dünyanın kökenlerinin dökümünü çıkarmaya dair söz konusu olabilecek herhangi bir girişim, o dünyanın ekonomik gelişim çizgisinin, demografik ivmelerinin, siyasal evrelerinin yanı sıra; taşa bürünmüş düşüncesinin veya yapılarda gizlediği şifrelerinin de çözülmesi girişimi sayılacaktır. Keza, en ilkel mimari yapı olarak mağara kenarlarına inşa edilen ve surdurmayı andıran barınaklardan bu yana, mimari yapılar, her dönemde, bulundukları zaman diliminin ruhunu barındırmışlardır. Barınan insanın ideolojik altyapısı, barınağına da nüfuz etmiştir: Mimari ürünler uygarlıkların ve ideolojilerin onlara ölümsüzlük bahşeden felsefe taşlarıyla döşenmiştir. Bu yüzdendir ki yeri geldiğinde, bir uygarlığı ya da ideolojiyi anlamada etkili birer anahtar görevi görebilmektedirler.
Zamanın akışkan yapısıyla girdiği ilişkiler dahilinde ideoloji –ya da özelde, modernizm– katılaşır ve bu ilişkiden devşirme imgeler meydana getirir. Kuşkusuz, bu imgeler arasında en göze çarpanları arasında, şehirlerde Lacanyen birer obje misali yükselen saat kuleleri sayılabilir. Saat kulelerinin tarihsel anlatısını yapmak, onların sadece mimarlarından bahsetmek, yapılış ve –eğer gerçekleşmişse– yıkılış tarihlerini vermek, yani koskoca bir anlatıyı bu birkaç belirli ve sınırlı parametre arasına sıkıştırmak anlamına gelmemelidir. Kanaatimizce, tüm bu temel bilgilerle birlikte, değinilmesi gereken, böyle bir mimari objenin ne zaman veya nasıl yapıldığından ziyade, neden yapıldığı sorunsalı olmalıdır.
II. Abdülhamid döneminin tekabül ettiği Osmanlı geç dönem modernizminin Anadolu yerleşimlerinde en çok rastlanan çehrelerinden biri de ülkenin neredeyse dört bir yanına yayılmış bulunan saat kuleleridir. Mimari biçimleriyle, kitabeleriyle, yöresel hikayeleriyle anıldığı kadar, ideolojik altyapılarıyla da anılmayı hak eden bu yapılar, Osmanlı son döneminin modernleşme, Batı'ya ayak uydurma gayretlerinin birer nişanesi biçiminde yükselmişlerdir. Merkezi ayarlı saatler üzerinden zamanın hem sistematizasyonunun, hem de üretim ilişkilerini düzenleyen kullanımına ilişkin politikaların gölgesindeki devasa saat kulesi formu, bu bağlamda, Osmanlı modernizmini anlamlandırma denememizde bir gösterge olarak ele alınacak ve okunmaya çalışılacaktır. (Anahtar Kelimeler: İzmit Saat Kulesi, saat kuleleri, Osmanlı, II. Abdülhamid, modernizm, batılılaşma, mimari.)

Tanpınar used the settings as elements of his short story " The Kiosk in Acıbadem " in effective contrast and parallelism. This method arises as a strong fiction and an effective narration in the story. Scrutinizing these contrasts and parallelisms represents the ironic side of the text and the aim of the irony. There are some relationships between the structure of Sani Bey's mentality as a main character and architecture of the kiosk, between the names and the characters, between the intellectual improvement of the narrator and different phases of the kiosk. These relationships give us fascinating clues to understand the contrasts and parallelisms and deep layers of the text.

Cumhuriyet dönemi romanında kadın etkin bir özne olmak doğrultusunda adımlar atmaktadır. Kurtuluş savaşı roman ve hikâyelerinde kahramanlık gösteren kadınlar, kadın öğretmen kahramanlar, aşkları için davranışa geçen kadınlar roman karakterleri arasında yer almışlardır. Bu değişim ve dönüşüm, edebiyatta kadın özneleşmesini tam sağlayabilmiş sayılamaz. Yine ikincil cins olan kadın gözüyle erkek tanımına dayanan bir biçem egemenliği vardır.
Kurtuluş Savaşı öncesinden başlayarak yetmişli yılların başına kadar edebiyat yaşamını sürdüren, Ankara hükümetinin resmi çağrılısı olarak 1921 yılında bu şehre gelen Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun yapıtları dönemi edebiyata aktarmaya çalışan nehir romanlar olarak ele alınabilir. Kiralık Konak’tan (1922) Sodom ve Gomore’ye (1928), oradan Yaban’a (1932), Nurdan Gürbilek’in değerlendirmesine göre, “romancılığı seçmiş, erkeksi-savaşçı değerlerin kıyısında kalmış yazarın kendi kadınsılaşma endişesinin payı” önemli bir yer tutar.
Yüzlerce yıllık Osmanlı yozlaşmasının toplumsal yaşamda geri plana ittiği, ikincil cins olarak gördüğü kadının edebiyattaki başkaldırış diyebileceğimiz hak ettiği eşit cins yerine dönüşünü sağlayan dönüşümler “Köy Enstitüleri’nin kurulması, bu okullardan çıkan halk kültürü içinde yetişmiş yazarların ülkede bir yenidendoğuş hamlesi gibi olması, üniversitelerde halkbilim çalışmalarının başlaması ve edebiyatımızda Batılılaşma ve terbiye etme sorunsalının iyice geri plana itildiği 50 kuşağı edebiyatçılarından sonra gerçekleşir. 
Toplumbilim çalışmaları, şehirli edebiyatçılarımızı da derinden etkileyecek ürünler vermeye başlamıştır…
Toplumdaki değişimin tarihsel gelişimi, kimi yazarlarımızın yazınsal tutumlarında izlenebilen bir evrilmeye de açacaktır. İlk edebiyat ürünlerinde derin bir Osmanlı hayranlığı, ille de Itri, ille de Dede Efendi diyen Ahmet Hamdi Tanpınar 1943 yılında yazdığı bir makalede Osmanlı edebiyat geçmişine eleştirel bir gözle bakma aşamasına gelmiştir.

Saatleri Ayarlama Enstitüsü Türk toplumunun 19.yüzyıldan itibaren girdiği modernleşme/batılılaşma sürecinin eleştirisini yapar. Eser, çocukluğu Tanzimat öncesinden başlamış Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerini yaşayan Hayri İrdal’ın anıları şeklinde tasnif edilmiştir.

This chapter discusses the genesis of the ‘Ottoman Myth’ in Turkish literature, focusing on a broad variety of retrospective narratives that are tied together by (post-)imperial melancholy. As a defining feature of the Ottoman Myth, melancholy results from the experience of losing a political, cultural, and symbolic order that is retrospectively and literarily remembered or imagined as Ottoman lifeworlds. ‘Empire’, or what is evoked as such, functions as a prism through which authors outline what is perceived as the ills of today, such as modernity, westernisation or nationalism. Melancholy is intrinsically connected to literary discussions about Turkish identity between East and West and links to broader questions about modernisation and progress. Through the analysis of literary texts written by Ahmet Midhat, Recaizade Mahmut Ekrem, Peyami Safa, Halide Edib Adıvar, Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Pamuk, Elif Shafak, and Sema Kaygusuz this chapter explores how the Ottoman Myth has evolved throughout the history of late Ottoman and (post)modern Turkish literature.

Canonic artists and texts have been identified with political aims in Turkish literature. Literary works have been used to strengthen the authority of the political power especially in the early republican period. In this way, it is aimed to ensure that large masses adopt easily the reforms to be applied. In this period when the literature was politicized and canon was called together with the political authority, besides with the authors getting canonized by having a pro-authority political position in their works, there were also authors like Ahmet Hamdi Tanpınar who did not or could not get involved in the canon although they have a political position. Tanpınar, was not able to be included to the political canon although he was a member of parliament. Moreover, literary groups and the public being the other identifiers of the canon almost ignored Tanpınar, too. This study discusses the “canonization” of the literary works being used especially in order to support the justification of political power. It also discusses the place of Ahmet Hamdi Tanpınar in the involving period. Thus, it investigates the canonical position of Tanpınar who set a unique literary field by maintaining his characteristic artistic view. In addition, it examines the meanings that the term of canon refers to and the relationship of this term with the literary field, political power and the public. In this way, it manifests that the involving term is rather related to the politics and status quo.

Türk romanının ve yazınının demirbaşlarından olan Tanpınar, yazın hayatında ve ele aldığı kurgusal metinlerde oldukça başarılı olmuş, Türk Edebiyatı tarihine adını yazdırmıştır. Onun yazdığı metinler tarihten ve günlük hayattan beslenmiş, mitoloji ile de süslenmiştir. Tanpınar'ın yorumu ve kalemi her zaman derin düşünceye dayalı, anlamlı, çoğu zaman eleştirel olarak ele alınmaktadır. Âdem ile Havva adlı hikâyesinde Tanpınar, insanlığın cezalandırılması üzerinde başarılı bir şekilde durur ve bunu yaparken mitik öğelerden de yararlanır. Özellikle güçlü tasvirlerini yazarken, kelimeleri bilinçli kullanarak göndermeler yapmaktadır. Bilimsel çalışmalar sahasında çoğu zaman romanları ve akademik kitapları üzerinde durulan Tanpınar, kurgusal yeteneği açısından yeterince irdelenmemiş ve derinlikli, tarihi ve sembolist metinleri yeterince incelenmemiştir. Bu çalışmada, Tanpınar'ın en çok bilinen hikâyelerinden "Âdem ile Havva" adlı hikâye üzerinde durulacak, hikâye izleğindeki mitolojik unsurlar belirlenecek ve Tanpınar'ın yazış tarzına bağlı olarak bazı göstergeler açıklanacaktır. Bunun yanında belirli tasvirler üzerinde durulacak ve mitolojik öğelerin anlam evrenine girilecektir. MITOLOGICAL ELEMENTS IN AHMET HAMDİ TANPINAR'S STORY "ADEM AND HAVVA" Abstract Tanpınar, one of the inventors of Turkish novel and writing, has been very successful in the literature and the fictional texts he has dealt with, and has written his name in the history of Turkish Literature. The texts he wrote were fed from history and daily life and adorned with mythology. Tanpınar's commentary and pen is always considered to be critical, meaningful, and often critical. In his story, Adem and Havva, Tanpınar successfully stops the punishment of humanity and uses mythic elements in doing so. Especially when writing his powerful depictions, he makes references using words deliberately. Tanpınar, whose novels and academic books are often emphasized in the field of scientific studies, has not been studied sufficiently in his fictional pen and his depth, historical and symbolist texts have not been studied sufficiently. In this study, we will focus on the story of bazı Adam and Eve geler, one of the most frequently studied stories of Tanpınar. In addition, certain descriptions will be focused on and the mythological elements will be entered in the universe of meaning.

Edebi eserler söz konusu olduğunda ülkemizdeki yayınevlerinin ortaya koydukları ürünlerin çoğunun başta İngilizce, Rusça, Fransızca olmak üzere pek çok dilden Türkçeye çevrilen eserler oldukları görülmektedir. Bunun yanı sıra diğer dillerden Türkçeye kazandırılan eser sayısı kadar yoğun olmasa da Türkçeden yabancı dillere kazandırılan eserler de yok değildir. Özellikle de son yıllarda bu konuda gerek yayınevleri tarafından gerekse de devlet tarafından çeşitli girişimlerin yapıldığı açıktır. Bunlardan en çok bilineni ise T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca başlatılan bir proje olan “Türk Kültür, Sanat ve Edebiyat Eserlerinin Türkçe Dışındaki Dillerde Yayımlanmasına Destek Projesi”dir. TEDA kapsamında Türk Edebiyatına ait pek çok eser İngilizce, Fransızca, Macarca, Lehçe, Arapça, Rusça, İtalyanca gibi çeşitli dillerin kültürlerine kazandırılmıştır. TEDA projesi kapsamında, Türk Edebiyatı eserleri 66 ülkede 59 farklı dile çevrilmiş, eserlerin yabancı dile çevrilmesi için en çok destek verilen ve teklif alınan yazar Ahmet Hamdi Tanpınar olmuştur. Bu makalenin amacı Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün İngilizce çevirisi, Aixela’nın Kültürel Ögelerin Çevirisi Stratejileri çerçevesinde incelemektir.

metnin anlamının incelenmesinde büyük önem
taşır. Yazarın evrenindeki etki kaynaklarını gösterir ve
metnin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunur.
Tanpınar’ın romanlarında metinlerarası ilişkilerin tespit
edilmesi, onun etkilendiği, sergilemek istediği, ilgi
duyduğu alanların romanda ne şekilde yer bulduğunu
göstermenin yanı sıra, bunun roman tekniğine olan
etkisinin değerlendirilebilmesine de imkan tanır. Bu
makale, ele alınan dört romanda bu ilişkilerin
incelenmesine dayanır.

Sahnenin Dışındakiler, the third novel of Tanpınar, is well-liked and evaluated by critics through its interaction with famous authors. Beside this intertextuality, it also interacts with the examples of a literary genre, i.e. Independence War narratives genre that began with Halide Edib’s Ateşten Gömlek in 1922. This novel interprets Turkish Independence War as a civil war and a revolution and narrates a sentimental drama of sacrifice in this historical context. However, Halide Edib’s mostly male successors changed her original story into an epic struggle. Tanpınar challenges this attitude in Sahnenin Dışındakiler. But he wrote a movie scenario entitled İki Ateş Arasında based on this novel and it invalidated every choice he made in the novel and produced a text in which every convention and stereotype of the genre was used. This article compares and analyzes these two opposite texts of the author through a discussion of literary genre theories.

Tanpınar’ın üçüncü romanı olan Sahnenin Dışındakiler, bütün tamamlanmamışlığına rağmen, eleştirmenler tarafından beğenilen ve ünlü yazarlarla etkileşimi üzerinden değerlendirilen bir romandır. Ancak bu roman, Tanpınar’dan beklenebilecek bu tür bir metinlerarasılığın ötesinde, Türkçeye özgü bir edebi türde üretilen güçlü ve zayıf eserlerle de türsel bir ilişki içindedir. Söz konusu tür, Halide Edib’in 1922’de tefrika edilen Ateşten Gömlek’iyle başlayan Kurtuluş Savaşı anlatıları türüdür. Kurucu metin ele aldığı dönemi bir iç savaş ve ihtilal olarak değerlendirip, bu tarihsel bağlam içinde bireysel fedakârlıkla ilerleyen duygusal bir drama kurmuştur. Ondan sonra gelen çoğunluğu erkek yazarlar ise Halide Edib’den aldıkları türü milli birlik içinde başarılan epik bir mücadele olarak yansıtırlar. Tanpınar, Sahnenin Dışındakiler’de bu kolaycılığı sorgular. Ancak bu romandan yola çıkarak hazırladığı İki Ateş Arasında başlıklı senaryo, romandaki seçimlerinin hepsini geçersiz kılacak ve türün her türlü kalıbını uygulayan bir metin olacaktır. Bu çalışma, aynı yazarın birbirine zıt bu iki metnini tür kuramları üzerinden incelemektedir.

Mekân olgusunun metinlerde temel bir unsur olarak gelişim süreci, zaman ve tür açısından önemli değişiklikler göstermiştir. Sözlü anlatım ve ilk anlatılarda gerçeklik algısından uzak tasvir edilen mekân; masallar ve destanlarda "uzak diyarlar, Kafdağı" gibi tanımlamalar çerçevesine kullanılmıştır. Modern roman tekniğinin gelişmesiyle beraber mekân artık anlatının temel bir unsuru olmuştur. Bu bağlamda realizm akımının yaygınlaşması sonrası artık mekân olay örgüsü içerisinde duygu ve düşüncelerin yansıtılmasında önemli bir araca dönüşmüştür.1 Postmodern edebi anlayışın etkili olmaya başladığı edebi teknikte ise mekân artık nesnel bir fiziksel çevre olmaktan çıkarak karakterlerin duygu ve düşüncelerini şekillendiren bir aktöre dönüşmüştür. Mekânın gösterilmediği, okuyucuya sezdirildiği bu dönemde çevresel faktörlerin bizzat kendisi romanın başaktörü konumuna gelmiştir. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Huzur" romanında İstanbul'un kendisinin bir karakter olarak okuyucuya sezdirilmesi bu açıklamaya örnek olarak verilebilir. Tanpınar'ın kaleminde eşya ve mekânın ihtiva ettiği mana bilincin temel dayanak noktası olarak ele alınmaktadır. Bu durum Bergson'un mekân ve zamanı ele alış biçiminin Tanpınar'ın düşünce dünyasında yarattığı etki ile yakından ilgilidir. Tanpınar eserlerinde insanı; zamanın üç boyutu: şimdi, geçmiş ve gelecek dögüsünde bir arada ele almak istemiştir. Bunu yaparken ise başvurduğu en önemli unsur mekân olarak karşımıza çıkmaktadır. Tekin, Tanpınar ve Bergson arasında mekân üzerinden kurduğu ilişkiyi zamanla açıklar; 1Mehmet Tekin, Roman Sanatı: Romanın Unsurları, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2012, s.67.

Published in The Comparatist 41 (October 2017). Examines a certain kind of ghost story - a male protagonist enters a haunted house or place, invariably haunted by a female spirit, and ends up losing his identity to that ghost. I look at six texts from three regions: Mexico (Carlos Fuentes, Juan Rulfo), Turkey (Ahmet Hamdi Tanpinar, Peyami Safa) and Bengali (Bhibutibushan Bannerjee, Rabindranath Tagore).

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın geride bıraktığı eserlerin dikkat çeken özelliklerinden biri de güçlü edebî kimliklerinin yanı sıra aynı zamanda derinlikli birer felsefi arka plana sahip olmalarıdır. Entelektüel çabasının bir ürünü olarak yöneldiği kimi felsefi kaynakları sadece okuyup özümsemiş olmakla kalmayıp buralardan edindiği birikimi eserlerine de ustalıkla işlemiş olması onun külliyatını ayrıcalıklı kılan hususiyetlerden biridir. Diğer romanlarına nazaran gölgede kalmış olan Sahnenin Dışındakiler adlı eseri bu bakımdan önemli bir konuma sahiptir. Şu ana dek bu kitap üzerinde yapılan çalışmalar tarihsel-toplumsal yahut biçimsel değerlendirmelerle sınırlı kalmış, felsefe ve düşünce tarihi odaklı analizler geri plana itilmiştir. Bu çalışmada, söz konusu eserin Jean-Paul Sartre ve Albert Camus’nün düşünceleri odağında varoluşçu felsefeyle olan ilişkisi üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda öncelikle romandaki varoluşçu izlekler (varoluş ve öz, bulantı, başkası, intihar vb.) ve bu felsefeye yapılan göndermeler tespit edilip açıklanmaya çalışılacak, ardından söz konusu ilişkiselliğin edebiyatta modernleşme süreci bağlamında nasıl bir konuma sahip olduğu değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler
Ahmet Hamdi Tanpınar, Sahnenin Dışındakiler, Varoluşçuluk, Jean-Paul Sartre, Albert Camus

Öz Elbette hiçbir edebî eser, hangi maksatla ortaya konulursa konulsun, devrinin sosyal, siyasi, ekonomik şartlarından bağımsız olamaz. O eseri ortaya koyan kişinin cemiyetin bir parçası olması münasebetiyle eser de cemiyetten ve devirden bağımsız değerlendirilemez. Wellek'e göre bir edebî eser organizma değil sosyal bir değerdir. Bahsedilen bu yönleri itibarıyla sanat beşerî bir eylemdir. Bu anlamda, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın sanat anlayışı ve dilindeki alegorileri anlamak için de onun sanat görüşü ve ardındaki felsefeye müracaat etmek gerekir. Bu yüzden çalışmanın esasını teşkil eden bölüme geçmeden önce imge, simge ve sembol açısından Tanpınar'ın sanat ve edebiyat anlayışına değinildi. Ardından esas bölümde ise hikâyelerdeki alegorilerden hareketle Tanpınar'ın alegorileri hangi maksat ve kapsamda kullandığı incelendi. Çalışmanın sonuç bölümünde ise elde edilen veriler üzerinden Tanpınar'ın sanat, edebiyat ve hayat görüşü kapsamında bir yargıya varılmaya çalışıldı. Abstract Of course, no literary work can be independent of the social, political and economic conditions of its era, regardless of its purpose. Because the owner of the work is a part of the society, the work cannot be evaluated independently of the society and the era. According to Wellek, a literary work is a social value, not an organism. In respect of mentioned aspects, art is a human act. In this way, in order to understand Ahmet Hamdi Tanpınar's sense of art and allegories in his language, it is necessary to refer to his art vision and the philosophy behind it. Therefore, before moving on to the section that forms the basis of our work, Tanpınar's understanding of art and literature  Eskişehir Osmangazi Ün. Sosyal Bil. Enst. Doktora,

ÖZET
Bu makalede genel olarak Batılılaşma sürecinin Türk romanındaki
yansımaları özelde ise Ahmet Hamdi Tanpınar’ın üç romanından-Huzur,
Mahur Beste, Saatleri Ayarlama Enstitüsü- hareketle bu sürece bakışı konu
edilmektedir. Tanzimat dönemi Türk romanı bir tür olarak yeniliğini korusa
da içerik olarak geleneksel öğeler taşımaktadır. Bu dönem romancılarından
Namık Kemal’in ve Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarında Batılılaşma
karşısında takınılan tavrı, teknolojiyi alıp kültürel dokuyu muhafaza etmek
şeklinde özetlemek mümkündür. Cumhuriyet dönemi romanı ise yeni bir ulus
yaratma amacına hizmet etme görüntüsündedir. Ahmet Hamdi Tanpınar bu
dönemin önemli romancılarındandır. Batılılaşmanın başladığı Tanzimat’tan
Cumhuriyet dönemine kadar geçen sürede gerçekleşen kültürel dönüşümleri romanlarında sorunsallaştırıp tartışan Tanpınar’ın düşünceleri bu dönemi
anlamak açısından önemlidir. Bu çalışmada Tanpınar’ın romanlarından
kalkarak yazarın Batılılaşma karşısındaki konumu ortaya konmaya
çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Batılılaşma, Medeniyet, Modernleşme, Batı
Doğu İkilemi, Kültür Değişimi.

ABD’nin Orta Doğu ve Yakın Asya politikalarının işgal ve bombalamalarla en ateşli doruğuna ulaştığı zaman diliminde Cumhuriyet kurucusu kültür ve eğitim politikalarına yönelik eleştiriler de arka arkaya patlak vermişti. Batılı düşünürler Erik Jan Zürcher’den, Etienne Copeaux’den el ve esin almış kimi aydın ve edebiyatçılarımız, üniversiteli araştırmacılarımız, Cumhuriyet’in bir “reddiye” ve “tepeden inmecilik” olduğu görüşünde birleşiyordu.
Nobel ödüllü ünlü yazarımızın Kar adlı romanında hedef aldığı Cumhuriyet kurucusu “Kemalizm”, emperyalizmin bölge coğrafyası için düşündükleri önünde bir engel oluşturuyor olabilir miydi?
II. Dünya Savaşı sonrasında, “köylere kadar uzanmış kızıl komünist tehlike” diye gösterilerek kapatılan Köy Enstitüleri, 21. Yüzyıl başında ABD ve İngiltere kaynaklı doktora tezlerinde “faşist müessese” makamına nasıl oturtuldu?
Rumeli’nin Kepirtepesi’nden Kars’ın Cılavuzu’na, 21 ocakta eli öpülesi öğretmenler yetiştiren ve Anadolu’ya çok derin izler bırakan Köy Enstitüleri’nin arkasındaki temel gerçeklik neydi? 
Bugün, önümüze yeni bir “Osmanlılık” seçeneği sürülüyor. Egemen Batı’nın toplumumuza giydirmeye çalıştığı yönetim biçimi, Oğuz oymaklarından Gün Han içindeki dört boydan biri olan Kayı Boyu’nun kendisini kardeşi gibi gördüğü diğer bireylerden ayrı tutmamış, gazilikten ötesinde gözü olmamış önderi Ertuğrul’un, ırk, dil, din gibi farklara hiç bakmaksızın, yalnızca insanı seçen tutumu değil, İslam inancını zorba iktidarına ideoloji yapmaya kalkışan Sultan Abdülhamid’in anlayışıdır.
Anadolu Rönesansı, Cumhuriyet kuruluşundan günümüze hayatımıza katılan tüm toplumsal sesleri, renkleri görünür kılmaya çalışan yoğun bir denemedir. Tarihcil gelişimi, siyaseti, edebiyatı birlikte kucaklamaya çalıştı. Tüm Şark toplumlarına 1789 Burjuva Devrimi’nin insanlığa armağanı “Eşitlik, kardeşlik, hürriyet” parolası ve sorgulayan aklı yerine Orta Çağ yaşamını hak gören emperyal güçlere işaret eden bir uyarı sesi olmak istedi…

Beş Şehir, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın münevver ve estet kimliğiyle gözlemlediği beş şehre dair düşünce ve yorumlarından müteşekkil, deneme türünde bir eseridir. Tanpınar, Beş Şehir'i kaleme alırken, ideolojik kaygılardan uzak bir şekilde; salt tarih, mimari ve güzellik noktalarından hareket eder. Onun hareket noktalarını ise tedai besler. Tanpınar'ın eserine bir nazire olarak nitelendirilebilecek Tanpınar'ın İzinde Beş Şehir isimli çalışmasında ise Alberto Manguel, Tanpınar'ın hareket nok-talarını esas almaz. O, "Batılı" bir yazar kimliğiyle gördüklerini oryantalist bir perspektifle anlatır; Tanpınar'ın izini ıskalar. Eseri, tezli bir gezi yazısı olmaktan öteye gitmez. Biz bu çalışmada, Tanpınar ve Manguel'in Beş Şehir'lerini oryanta-lizm açısından mukayese ederek Manguel'in Tanpınar'ın izini neden ıskaladığını ortaya koymaya çalışacağız.

Ali İhsan Kolcu tarafından yapılan bu çalışma, Charles Baudelaire'in hayatı ve genel hatlarıyla birlikte edebî ve kişisel özelliklerinin anlatıldığı 'Giriş' kısmı haricinde iki bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde Baudelaire'in Türkçeye çevirisi yapılmış eserleri (şiir, biyografi ve diğer düzyazıları) kısaca tanıtılmış ve künye olarak verilmiştir. 'Tesirler' başlığını taşıyan ikinci bölüm ise Baudelaire'in Türk şairlerine (Tevfik Fikret'ten Attila İlhan'a…) ve dolayısıyla edebiyatına etkisinin incelendiği kısımdır. Kitapta Baudelaire'in Türk şiirine tesirini tespit etme noktasında iki yol tercih edilmiştir: 1. Baudelaire'in sanatına hâkim genel görüntü Türk şairlerin ve şiirlerinin genel izlekleriyle karşılaştırılmıştır. 2. Metinlerarası intihal, benzerlik, ilham, esin ve tesir; imaj, dize veya bütünüyle şiir bazında gösterilmiştir. Bu iki yoldan hareketle Türk şiirinde Baudelaire etkisi incelenirken 'Aslan, yediği hayvanlardan ibarettir' sözündeki ilkesel mananın dikkate alındığı belirtilmiştir.

Bu makalede, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir adlı eseri tarihimiz, talihimiz ve insanımız nokta-ı nazarından bir tahlile tabi tutulmuştur. Ankara, Erzurum, Bursa, Konya ve İstanbul’da son bin yılda yaşanan hayatı/hayatımızı, adı geçen kentlerimizde boy veren kültür mirasını bütün bir Türklük tarihine ve coğrafyasına yayarak bizlere sunan eserin satıraralarına yayılan düşünceler, duygular, dikkatler ve tespitler çözümlenmeye çalışılmıştır. Tanpınar, ‘dikkat’i önemseyen bir kalp adamıdır. Bin yıllık maceramızın tarihini, talihini ve insanını bu dakik kalp adamının gözüyle, belli bir perspektiften kesitler, enstantaneler hâlinde görmek isteyenler için Beş Şehir, tabir yerindeyse, teşrih masasına yatırılmıştır.

Doktora ödevi-2007

Bugün onun eserleri daha bir dikkatle okunuyor. Yaklaşık otuz yıldır üstadın her cümlesinden, her kelimesinden “bizim hikayemiz”le ilgili anlamlar çıkarıyoruz. Kendinden sonra önemli yazarlar aynı mesele etrafında dönüp durmuş olsa da Tanpınar o meselenin tam ortasında bir huzursuzluk koltuğuna kurulmuş oturuyor ve bu ülkede “Ben kimim?” diye soran herkesin yolu bu koltuğun önünden en az bir kez geçiyor.

Türk edebiyatının önemli isimlerinden olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın (1901-1962) 1961’de yayınladığı son romanı Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün iktisadi zihniyeti incelenmiştir. Edebiyat ve sosyoloji çevrelerinin üzerinde en çok durduğu roman olması açısından çok yönlü okumalara açık bir eserdir. Bu okumalar arasında, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçen süreçte zihniyet değişimi de ele alınmaktadır. Amacımız, ilgili dönemin iktisadi zihniyetini söz konusu eser üzerinden incelemektir. İnceleme, Marcel Mauss’un meşhur ettiği armağan (potlaç, hediye, bağış vs.) kültürü çerçevesinde ve Sabri F. Ülgener’in “iktisat zihniyeti” kavramsallaştırması ile yürütülmüştür. Çalışma sonunda görülecektir ki, biçimsel değişiklikler olsa bile, bir mübadele tarzı olarak armağan her iki dönemde de toplumsal ilişkileri yeniden kurmuş ve yönetmiştir. Yanı sıra Türk insanının eşya, çevre ve zamana, kısaca dünyaya karşı mesafede herhangi bir somut değişiklik meydana gelmemiştir.

“Zamanın Ruhu” kavramı Alman filozof Hegel’in “Tarih Felsefesi Üzerine Dersler” (Tarih Felsefesi Üzerine Dersler) adlı eserinden Almanca “zeitgeist” kelimesinin karşılığı olarak dilimize geçmiştir. Söz konusu eserinde Hegel “Hiç kimse içerisinde bulunduğu zamanı görmezlikten gelemez; İçerisinde bulunulan zamanın ruhu aynı zamanda kişinin de kendi ruhudur.”  demektedir. Her insan gibi her dönemin de kendine has bir kimliği vardır. Zeitgeist: Zeit(zaman) ve geist(ruh) kelimelerinin birleşiminden oluşmuş belirli bir dönemin, muhitin veya toplumun genel karakteristiklerini işaret eden betimleyici bir kavramdır.