üSküdar

ÖZET Tarih sahnesinden, farklı biçimlerde yorumlanan, mirası farklı boyutlarda değerlendirilenler yalnızca siyasi kişilikler ya da Napolyon gibi askeri portreler değildir. Çoğu zaman kültürel aktörler, müzisyenler örneğinde olduğu gibi benzer bir yaklaşımla karşı karşıya kalırlar. Türk musikisinde icra alanında en önemli portreyi oluşturan Tanburî Cemil Bey de kimilerine göre bir gelenek yıkıcı kimilerine göre ise geleneğin benzersiz sesi olarak değerlendirilebilir. Tanburî Cemil Bey, yaşadığı dönemde yarattığı tüm sıra dışı etkiye rağmen sonraki yıllarda büyük bir ihmale uğramış, adeta unutulmaya terk edilmiştir. Oysa 1950'li yıllarda Niyazi Sayın ve Necdet Yaşar gibi değerli genç icracılar onu yeniden plakları üzerinden keşfetmişler, müzikal mirasını yorumlayarak modern çağa taşımışlardır. Bu genç kaşifler Cemil Bey'i yeniden, müziğin anlam dünyasında var edebilmişlerdir. Özellikle Niyazi Sayın, Tıpkı Cemil Bey'in yaptığı gibi klasik tavrın dışına çıkarak yeni bir tavır inşa edebilmiştir. Kısacası yaratıcı sanatçılarda ortak bir özellik olarak nitelendirilen " yaratıcı yıkıcılık " süreciyle bir geleneği yıkmış, yerine çok etkili olacak yeni bir gelenek kurabilmiştir. Bu tebliğde Neyzen Niyazi Sayın'ın Cumhuriyet döneminde Cemil Bey'in müziğinin kültürel taşıyıcılarından biri ve aynı zamanda kaynağa yönelik kâşif bir portre olarak analizi yapılacaktır. ABSTRACT It is not only political personalities or military portraits like Napoleon, which are interpreted in different forms and interpreted in different dimensions of history. Often, cultural actors face a similar approach, as is the case with musicians. Tanburî Cemil Bey who constitutes the most important portrait in the field of performing in Turkish musicals, according to some he is destroyer of tradition and according to others he is as an unique voice according to tradition. Tanburî Cemil Bey suffered a great deal of neglect in the following years despite all the extraordinary effects he had created in his life, and he was almost forgotten. However, in the 1950s, valuable young performers like Niyazi Sayın and Necdet Yaşar discovered it again on their recordings and interpreted the musical heritage and moved to modern age. These young explorers have been able to bring Cemil Bey back to the meaning of music again. Niyazi Sayın, in particular, was able to build a new attitude out of the classical attitude just as Cemil Bey did. Shortly, in the process of "creative destructiveness", which is described as a common feature in creative artists, a tradition has been able to break down a tradition and become a new and very effective one. In this paper, Neyzen Niyazi Sayın will be analyzed as one of the cultural bearers of Cemil Bey's music during the Republican period and as an explorative portrayal of the source at the same time.

Yazmacılık, çoğunlukla pamuklu kumaşlar üzerine, kalem diye tabir edilen fırça, kalıp veya her ikisi birden kullanılarak yapılan kumaş süsleme sanatıdır.
          Yazmacılık tarihine bakıldığında, İstanbul’un ayrı bir yeri ve önemi olduğu görülür. Yazmacılığın, İstanbul’un Anadolu Yakası’nda, Bağlarbaşı, Yeni Mahalle, Ayazma, Fıstıkağacı, İcadiye, Çengelköy, Kandilli gibi denize kıyısı olan yerlerinde yoğun olarak yapıldığı da bilinmektedir. Üsküdar’ın bu mahalle ve semtlerinin hepsinin geçmişinde, kumaş üzerine baskılar yapan yazma ustalarının, anilin kokan atölyelerin izleri görülür. Eski İstanbul’un tarihsel dokusundaki izler hızla ve birer birer yok olurken, bu izleri yazılı hale getirmek ve gelecek kuşaklara aktarmak büyük önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, yazmacılık hakkındaki mevcut bilgilere katkı sağlamak amaçlanmıştır.

        Alan araştırmasına ve kaynak kişiler ile görüşmelere dayanan bu çalışmada, İcadiye’den Kuzguncuk’a inen Fıstıkağacı Yokuşu ve çevresinde yaşayarak, ömrünü yazmacılığa adamış, çoğu yaşamını yitirmiş ustaların hayat hikâyeleri, o döneme tanıklık etmiş kişilerin ağzından aktarılmıştır.

Özet Toplumun her kesiminden insanın bir araya gelip etkileşim halinde olabildiği alanlar olarak tanımlayabileceğimiz kamusal alanların niteliği belirli kriterler doğrultusunda ölçülebilir. Erişilebilirlik, kullanım, konfor koşulları ve sosyal yaşam nitelikleri bu kriterlerin başlıcalarıdır. Bu çalışmada Üsküdar meydanı ve çevresinin mekansal kalitesinin ölçülmesinde bu kriterler göze alınmıştır. Mekanın analitik incelemeleri, tarihsel sürecin mekansal bağlamda incelenmesi ve kullanıcılar ile yapılan anketler bu değerlendirmede yöntem olarak kullanılmıştır. Yapılan analitik incelemeler Üsküdar meydanının önemli bir ulaşım odağı olmasının bir sonucu olarak erişilebilirlik özelliğine sahip olduğunu göstermiştir. Tarihsel sürecin mekânsal incelemeleri, meydandaki araç trafiğinin sebebi olarak geçmiş yıllardaki müdahalelerin önemli etkisi olduğunu göstermiştir. Alanda 117 kişi ile yapılan anket sonuçlarına göre alanın çeşitli kullanım olanaklarına sahip olması olumlu değerlendirilirken, meydanın sosyal etkileşim konusunda zayıf olduğunu tespit edilmiştir. Tüm bunlar değerlendirildiğinde, Üsküdar meydanı birçok sorunu bünyesinde barındırmasına rağmen uzun vadeli planlarla kaliteli bir kamusal alan olmaya aday olduğu görülmektedir.

Anahtar sözcükler: Kamusal alan, kent boşluğu, meydan, mekansal kalite.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında, 1927’de, İstanbul
vilayeti 7 kazadan ibaretti. Bunlar; İstanbul (Merkez),1
Adalar, Bakırköy, Beyoğlu, Çatalca, Şile ve Üsküdar’dı.2
Bunlardan İstanbul (Merkez), Adalar, Bakırköy, Beyoğlu
ve Üsküdar’ın kaza merkezi, İstanbul Belediyesi
sınırına dâhildi.

Bu araştırmada Beylerbeyi semtinin kentsel dokusu incelenmeye çalışılmış, kimliğini oluşturan mimari yapılar tanıtılmaya çalışılmıştır. Beylerbeyinde ilk yerleşimlerin Bizans öncesine dayandığı bilinmektedir. Bizans dönemine tarihlenen bir kilise kalıntısının haçı semtin Istavroz olarak anılmasına neden olmuştur. Günümüze ulaşmış pek çok mimari yapı Osmanlı dönemine tarihlenir. Surdışında kalan Beylerbeyi önceleri bir Türk-müslüman köyü niteliği taşırken, zamanla iskanı artmaya başlamış, Cumhuriyet döneminde artan konutlarıyla ve Boğaziçi Köprüsüyle kentin tarihi görünümünün yerini kompozit bir görünüm almış doğal alanları azalmıştır. Kültür turizmine açık Beylerbeyi Sarayı, Türk-Ampir uslübuyla Hamid-i Evvel Cami, otel ve restoran olarak değerlendirilen yalıları, köşk ve konaklarıyla Beylerbeyi boğazın Anadolu yakasında özgün bir sahil semtidir.

Mezarlar iki dünya arasında bir kapı olarak görülmüş, dünya ile ahiretin kavşak noktası olarak sayılan mezarlıklar yapılmıştır. İçerisindeki mezar yapıları ile bir tarih ve sanat merkezi haline gelmiş olan bu mekânlar, barındırdığı manevi atmosfer ve dinimiz açısından gösterilen değerden dolayı önemini hep korumuştur. Orta Asya'da Türklerin mezarlarına diktikleri "balbal" denen taşlarla başlatılan mezar taşı yapma geleneği, zamana ve dinlere göre şekil değiştirse de hiç kaybolmamış yapılmaya devam ettirilmiştir. Çevrenin ve dönemin inançlarının, sanat geleneklerinin, iktisadi ve sosyal şartlarının ortak ürünü olan mezar taşları bünyesinde bulundurduğu yazı ve süsleme kompozisyonlarıyla, sanat tarihi başta olmak üzere birçok bilim dalına kaynaklık eden; döneminin sanat zevkini, tarihini ve kültürünü yanı sıra, bulunduğu yerin, askeri, sosyal, kültürel, dinsel, ekonomik ve ticari durumlarını öğrenmede verdiği bilgiler nedeniyle de oldukça önem taşımaktadır. Ayrıca mezar taşları, eski Türk şehirlerinin geçmişine şahitlik eden birer belge gibidir. Rum Mehmed Paşa Cami Haziresi'nde tarihi mezar taşları ile ilgili yapılan araştırmada Fatih dönemine (1451-1481) ait olan taşlar tespit edilmiş, farklı tiplerde şekillenmiş genellikle sade örneklerdir. Mezar taşlarında yoğun olarak kullanılan ikonografik anlamların yüklendiği dini kaynaklı çeşitli motiflerin (Selvi, hurma, nar, gül, asma dalı gibi) buradaki taşlarda uygulandığı görülmektedir. Hazirede 63 mezar taşından 43'ü baştaşı, 4'ü ayaktaşı, 16'sında ise hem baş hem ayaktaşı bulunmaktadır. Bu mezar taşlarından kataloglanarak ayrıntılı şekilde değerlendirilmiştir. İncelenen mezar taşlarının 30'u erkek, 24'ü kadın mezarlarına aittir. 9 mezar taşının ise kimliği belli değildir. Mermer malzemenin yanı sıra taş malzemenin de kullanıldığı Cami Haziresi'ndeki mezarlar, XVI-XIX yy. aralığına tarihlenen kitabelere sahiptir.

SILE-YENiKOY RUMS DURING THE WORLD WAR I AND THE ARMISTICE Şile-Yenikoy Rum gangs attacked heavily to the Muslim people around Şile and the Ottoman military police forces both before and after the World War I. The 0ttoman government dispatched the country folk to Anatolia during the war in order to prevent these attacks; yet, they failed to stop them. Having been political, they intensified their actions after the Deportation. In the period of Armistice, the people who had been dispatched returned to their villages; and the Yenikoy gangs supported by the Greeks and the English began to act much more easily. The Ottoman police forces failed against these gangs during the Armistice. In this period armed forces of the secret Sentinal Association struggled with the Yenikoy gangs. Finally, Yenikoy Rums were made to leave Turkey after the National Struggle according to the agreement on the population exchance between Greece and Turkey.

Bu makale Bizanslılar döneminde üst düzey idarecilerin tercih ettiği yazlık bir mekan olan Ayazma‟nın dini ve siyasi öneminin Osmanlılar döneminde de devam ettiğini mahallenin tarihini inceleyerek ortaya koymaktadır. Üsküdar‟da, Şemsi Paşa ile İhsaniye arasında yer alan Ayazma (kutsal su) Mahallesi, Boğaziçi ve Marmara‟ya nâzır bir konumdadır. Mahalle Rüstem Paşa Ailesi tarafından çeşme, yol,
mektep gibi vakıf kurumları ve şahsî kullanımlarına ait saray ve onun bahçesi ile mamur edilmiştir. 18. yüzyılın ikinci yarısında saray bahçesi üzerinde kurulan camii ise o günden bugüne kadar Üsküdar'ın silueti olarak kalmayı başarmıştır.

The senior Byzantine administrators used the Ayazma (holy water) district of Uskudar as a summer residential place. This article examines the history of Ayazma and argues that the religious and political significance of Ayazma was carried to the Ottoman period. The district of Ayazma in Üsküdar is located between Şemsi Paşa and İhsaniye districts and it overlooks the Bosphorous and the Marmara Sea. The Rüstem Pasha family improved the district with their charity
and built a water fountain, a school, and the road along with a palace and a garden. The mosque built in the palace garden in the second half of the 18th century has ever since remained as the silhouette of Üsküdar.

Arapların Müslümanlığı kabulünden sonra, asırlardır önemli bir gelenek olarak yaşattıkları şiirin muhtevâsında bazı değişiklikler olmuştur. Hz. Peygamber devrinden başlayıp günümüze kadar gelen peygamber methiyeleri, İslam ile beraber Arap şiirinin önemli bir nazım türü haline gelmiştir. Söz konusu methiyelerden biri de İbn Câbir el-Endelüsî’nin her beyitte Kur’ân-ı Kerîm sûrelerinin adlarını telmîh yoluyla verdiği kasîdesidir. Son devir Osmanlı âlimlerinden Üsküdar Kadısı Ali Nureddin Efendi bu kasîdeyi Türkçeye çevirmiş ve Cevâhiru’z-zevâhir adlı eserinin içe- risinde neşretmiştir. Bu makalede Ali Nureddin Efendi’nin hayatı anlatılıp eserleri tanıtılacak, ardından mezkûr tercümesinin çeviriyazımı verilecektir.

ABSTRACT
Having served the Ottoman Empire as its capital for almost five hundred years, Istanbul is a museum-city housing monumental works built by countless statesmen, notably the Ottoman Emperors. The Imperial mosques constructed in this city, on the other hand, are prominent structures that allow one to see the developmental stages of both the Turkish-Islamic architecture and other traditional arts. The significance of mosques in terms of calligraphy stems from the fact that they are structures that provide the most appropriate environment fort he development of jali script. On the other hand, the Imperial mosques, which were built by the Ottoman Sultans who represented the Islamic world by virtue of their title of “Caliph”, are masterpieces where both architects and calligraphers demonstrated all their skills. In this sense, one of the fundamental elements of mosque decoration is the band inscription.
Texts of band scripts usually feature suras and verses from the Quran. The selected texts are usually those suras or verses that are related to the location in terms of meaning. A gradually refining development is observed in letter anatomies, vowel points and the arrangement aesthetics. Band scripts are among the most prominent decorative elements of these mosques: They offer unique clues as regards the aesthetic development of script and elegantly combine architecture and script in terms of meaning. Preservation of this precious legacy and transferral of it to future generations after careful restoration, if necessary, would be both an indication of respect for art and history and faithfulness to the past.
Keywords: Imperial mosques, Turkish calligraphy art, band scripts.


ÖZET
Beş asra yakın bir süre Osmanlı’ya başkentlik yapmış olan İstanbul, Osmanlı padişahları başta olmak üzere sayısız devlet adamının inşa ettirdiği abidevî eserleri bünyesinde toplayan bir müze şehirdir. Bu şehirde yapılmış olan selâtin camileri ise, hem Türk-İslâm mimarîsinin hem de diğer geleneksel sanatların gelişme seyrini izleme imkânı veren çok önemli yapılardır. Camilerin hat sanatı bakımından ifade ettiği önem, özellikle celî yazıların gelişmesi için en uygun zemini hazırlayan yapılar olmasından ileri gelmektedir. “Halife” unvanıyla bütün İslâm âlemini temsil eden Osmanlı padişahlarının yaptırdıkları selâtin camileri ise; gerek mimarların, gerek hattatların, gerekse diğer sanatkârların bütün hünerlerini sergiledikleri zirve eserlerdir. İşte bu camilerin temel tezyinat unsurlarından biri de kuşak yazılarıdır.
Kuşak yazılarında metin olarak büyük çoğunlukla Kur’an-ı Kerim’den sûreler veya ayetler tercih edilmiştir. Seçilen metinler ise anlam bakımından mekânla bağlantı kurulabilecek sûre veya ayetlerdir. Harf anatomileri, harekeler, mühmel harfler ve istif estetiği bakımından geç döneme doğru güzelleşen bir gelişme gözlenmiştir. Kuşak yazıları, bu camilerin tezyinatındaki en gözalıcı unsurlardan olup, hem yazının estetik gelişimi hakkında eşsiz ipuçları sunmaktadır; hem de mimari ile yazıyı anlam bakımından zarif bir biçimde kaynaştırmaktadır. Bu kıymetli mirasın muhafaza edilip, gerekiyorsa bilinçli bir şekilde onarılarak sonraki kuşaklara sapasağlam devredilmesi, sanata ve tarihe saygının gereği olduğu gibi, geçmişe vefânın da göstergesidir.
Anahtar Kavramlar: Selâtin camileri, Türk hat sanatı, kuşak yazıları.

İmamzâde Salih Saim Unar, son devrin adı unutulmuş edebiyatçılarındandır. Hayatı büyük oranda Üsküdar’da geçirmiş, devlet memurluğu yapmaya başladığı yıllardan itibaren yaz› hayatının içinde olmuştur. Servet-i Fünûn dergisinin kurucusu Ahmet İhsan Tokgöz’ün mesai ve Umran dergisi döneminden arkadaşıdır. Birbirinden farklı birçok edebî-tasavvufî çevreyi bünyesinde barındırmış
olan Üsküdar’da başlıbaşına edebî bir muhît oluşturan Salih Saim Unar’ın hayatı, eserleri ve tasavvufî metinleri oldukça dikkat çekicidir.

Fountains have always been important elements of Istanbul’s urban image. In Ottoman Istanbul, which was a city of water, numerous palaces, mansions, squares, streets and corners were decorated with fountains throughout the centuries. While they were unable to adorn city squares with statues due to religious constraints, the Ottoman artists were nevertheless aware of the necessity of a guiding and scaling visual centre in the urban pattern. In order to resolve this problem, they used fountains to functional or monumental effect. The increase in the demand for water in the 15th century led to a growing diversification in fountain design. The economic advances of the second half of the 15th century ensured an increase in the water supplied to the city, which in turn prompted a significant number of fountains to be built in various styles up to the 19th century. The question is whether these fountains were built simply for the basic public use, or rather as symbols of the power and humanity of their patrons. The politicians, rich people or merchants who lived and worked in Istanbul, funded numerous fountains to show their political, social and economic power. These structures were also seen as endowments left to the world, in line with the notion of benefaction in the Islamic faith. Do all these remarkable buildings continue to serve their functions today whilst maintaining their aesthetic qualities? The issue of the upkeep of the fountains depends on whether the fountains belong to a foundation or not. If the mosque or complex funders had also funded a fountain, then the use and renovation instructions for the fountain were typically specified in the mosque or complex foundation rules (Vakfiye). The fountains which are not affiliated to a foundation are left to the local residents’ and users’ discretion. [4] The questions raised above have led us to focus on Üsküdar fountains from a specific point of view. Beside its historical significance, Üsküdar also became a transport hub which now connects Asia and Europe with the Marmaray Project (underwater metro line through Bosphorus). The construction of the Marmaray station entailed the redesign of Üsküdar square. The construction work initiated in 2004 has not yet to be finished even though the station was completed in 2013. Through the course of the construction, the environmental design of The Fountain of Ahmed III, a significant landmark in Üsküdar, has changed remarkably. The carriageways around the fountain have been repeatedly rearranged. The environmental design of this notable monument has not been finalised as yet.
The chaotic process Ahmed III Fountain has been involved in highlights the need to identify the current conditions of the other historical fountains in Üsküdar urban pattern which traditionally assumed a lesser degree of significance. The fountains, which are in a designated area in Üsküdar city centre, have been documented through photographing and mapping. The photographs are important to determine the current state of the fountains while the map  illustrates their distribution in the city scale. Overall, the aim of this study through this conference, is to draw attention to the historical fountains in danger of destruction in chaotic Üsküdar, now more than ever a critical transportation hub and an urban renewal area.

Tekkeler, zaviyeler ve dergâhlar konum ve vazife farklılıkları ile de olsa benzeri anlamları içeren, Türklerin Müslümanlaşmaya başladığı ve tekkelerin organize bir kurum olarak varlık gösterdiği tarihlerden itibaren iç içe olduğu kurumlardır. Hatta Anadolu ve Balkanların Müslümanlaşmasında en etkin olan kurumlar tekkelerdir desek
yanlış olmaz.

Esas olarak şer‘iye sicilleri ve arşiv kayıtlarına dayanan bu çalışmada Osmanlı dönemi Üsküdar’ında yaşamış gayrimüslimlerin mezarlıkları konusu ele alınmaktadır. Ondokuzuncu yüzyılda mezhep değiştirmenin serbest bırakılması ile çoğunluğu Rumlar, Ermeniler ve Yahudilerden oluşan homojen gayrimüslim cemaatlerinin homojenliği bozulmuş ve farklı mezhepler arasında mezarlık tartışmaları oluşmuştur. Yahudiler ve Ermeniler farklı din ve mezhep mensupları ile kendi mezarlıklarını paylaşmak istememiş hatta Üsküdar’da Ermeni Protestanları Katolik Ermeniler tarafından mağdur edilerek, istenmeyen gurup olarak görülmüştür. Bunun yanında aynı din ve etnik kökene sahip olunmasına rağmen, Rumlarda görüldüğü üzere Üsküdarlı ve taşralı olmak, başka bir deyişle yerli ve muhacir olmak da tartışmalarda önemli rol oynamıştır. Makalede son olarak bu problemlerin çözümünde Osmanlı Devleti’nin oynadığı rol incelenmektedir. Osmanlı Devleti Müslüman veya gayrimüslim tebaadan olsun ihtiyaç doğduğunda mezar tahsis edilmesinde bir sıkıntı çıkarmamıştır. Devlet yetkilileri gayrimüslimler arasındaki tartışmalarda ise her iki tarafı da dinleyerek sorunları çözmeye çalışmıştır



Relying on the Ottoman court records and archival documents this article examines the
cemetary debates among the non-Muslims of Uskudar in the nineteenth century. As the Ottoman Empire allowed
the changing of sects among non-muslims in the nineteenth century, the homogenous texture of Greek, Armenian
and Jewish religious communities was broken and a cemetary debate emerged among them. The Jews and the
Armenians were not willing to share their cemetaries with the members of different faiths and sect members;
especially in Uskudar Armenian Protestants were declared as unwanted group by Catholic Armenians. Although
Greeks shared the same Orthodox sect and the same ethnicity, the cemetary debate among them emerged as a
class debate between the Üsküdar Greeks and the rural Anatolian Greeks. The article later examines the role the
Ottoman Empire played in these issues. The Ottoman authorities allocated cemetary space for its Muslim and
non-Muslim subjects as requested. In regard to the discussions among the different sects of non-Muslim groups,
the Ottomans listened to both sides and created feasible solutions.

Giriş
Türkiye mülki idare bölümlerinden biri olan ilçelerin kurulması, kaldırılması,
adlarının, bağlılıklarının, merkez ve sınırlarının belirtilmesi ve değiştirilmesi İl
İdaresi Kanunu’nda belirtilen hükümlere göre yapılır. Buna göre ilçe sınırlarının
değiştirilmesi işlemi İçişleri Bakanlığı’nın kararı ve Cumhurbaşkanı onayı
ile gerçekleşir. İlgili kanunda mülki idare bölümlerde yukarıda belirtilen işlemlerin
yapılmasında iki temel kriter esas alınmıştır. Başlangıçta coğrafi durum ve
ekonomik ilişkiler olarak belirtilmiş olan bu kriterlere daha sonra 1964’te kamu
hizmetleri gereği kriteri eklenmiştir.1 Araştırmamıza konu olan Üsküdar ilçesi
idari sınırlarının değiştirilmesinde de bu kriterlerin etkili olduğu söylenebilir.
İlgili kanun ve yönetmeliklerde bu genel kriterlerin dışında ilçe idari sınırlarının
hangi esaslara göre tespit edileceği konusunda somut herhangi bir kriter belirtilmemiştir.
Nitekim, mülki idare bölümlerden olan iller için de sınırlarının nasıl
oluşturulduğuna ilişkin herhangi bir kriterin olmadığı, sınır değişikliğinde temel
alınabilecek bir veri veya yasal bir dayanak bulunmadığı vurgulanmıştır.2 Bu durum,
yani yasal mevzuatın konuyla ilgili somut kriterler getirmeyişi, Türkiye’de
idari sınırların sık sık değişmesinin en önemli sebeplerinden biri olmuştur.