© Tdh / Grace Medina - Shqipëri Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Ky studim u ndërmor nga Terre des hommes Shqipëri në kuadër të nismës rajonale “Qendra Burimore për Mbrojtjen e Fëmijëve”/Childhub në partneritet me Agjensinë Shtetërore për Mbrojtjen dhe të Drejtat e Fëmijëve. Tetor 2018 Përmbajtja e këtij publikimi është nën përgjegjësinë e autores dhe jo domosdoshmërisht pasqyron pikëpamjet e Terre des hommes. Autor: Dr. Elona Dhëmbo Disenjimi & Faqosja: EVO www.evo.al | design@evo.al Shkurtime ARSIS Organizatë shoqërore e përkrahjes së të rinjve ASHDMF ASHDMF Agjencia Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës CRCA The Children’s Human Rights Centre of Albania FG Fokus Grupe GTN Grup Teknik Ndërsektorial KI Informatorë Kyç MF Mbrojtja e Fëmijës NE Ndihma Ekonomike NJMF Njësia për Mbrojtjen e Fëmijës NJV Njësitë e Vetëqeverisjes Vendore PMF Punonjës për Mbrojtjen e Fëmijës RSH Republika e Shqipërisë SC Save the Children in Albania Tdh Terre des hommes UNDP United Nations Development Programme VKM Vendim i Këshilllit të Ministrave WV World Vision 3 Tabela e lëndës I. Hyrje ............................................................................................................................................ 8 II. Përmbledhje ekzekutive ............................................................................................................ 9 III. Metodologjia ............................................................................................................................. 10 IV. Kuadri Ligjor për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës ............................................................ 12 V. Hartëzimi i Strukturave të Mbrojtjes së Fëmijës – Parashikimet ligjore kundrejt zbatimit ...................................................................................................................................... 14 5.1 Parashikimet ligjore ............................................................................................................. 14 5.2 Situata e strukturave në terren .......................................................................................... 16 5.3 Kapacitetet dhe kualifikimet e PMF .................................................................................... 20 VI. Nevojat për aftësim në punë .................................................................................................... 23 VII. Përfundime dhe Rekomandime ................................................................................................ 28 VIII. Referenca ................................................................................................................................. 31 IX. Anekse ....................................................................................................................................... 33 Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Lista e figurave Figura 1. Tipologjitë e kategorive të targetuara përmes FG-ve .................................................... 11 Figura 2. Detyrat kryesore me të cilat kombinohet/mbivendoset detyra e MF .......................... 17 Figura 3. Lidhja e punës/pozicionit me MF ..................................................................................... 18 Figura 4. Vjetërsia e punës në MF kundrejt asaj në pozicion (në vite) ......................................... 20 Figura 5. Vizualizim i shpërndarjes së profesioneve ndër PMF .................................................... 21 Figura 6. PMF me studime pasuniversitare dhe përputhshmëria e tyre me vendin e punës ..... 22 Figura 7. Titujt kryesorë të diplomave pasuniversitare të raportuara .......................................... 22 Figura 8. Pjesëmarrja në të paktën një aktivitet formues në 3 vitet e fundit .............................. 24 Figura 9. Prioritizimi i tematikave për aktivitete kualifikuese/aftësuse në nivel personal, njësie dhe shërbimi ......................................................................................................... 26 Lista e tabelave Tabela 1. Karakteristikat e pjesëmarrësve në FG ........................................................................... 11 Tabela 2. Mekanizmat dhe strukturat përgjegjëse për MF në RSH ............................................. 14 Tabela 3. Shpërndarja e përgjigjedhënësve sipas emërtimit të pozicionit të punës ................... 16 Tabela 4. Shpërndarja e përgjigjedhënësve sipas arsimit bazë të deklaruar .............................. 21 Tabela 5. Vetëvlerësimi mbi zotësinë në përballjen me detyrat dhe përgjegjësitë në MF ......... 23 Tabela 6. Tematikat kryesore të trajnimeve në tre vitet e fundit .................................................. 25 Tabela 7. Ofruesit kryesorë të trajnimeve në tre vitet e fundit ..................................................... 25 Tabela 8. Planifikimi i aktiviteteve kualifikuese/aftësuese për vitin e ardhshëm ....................... 26 Tabela 9. Sfidat kryesore në aksesimin e më shumë mundësive kualifikuese/aftësuese në punë ............................................................................................................................................. 27 5 I. Hyrje Mbrojtja e Fëmijës (MF) në Shqipëri ka tërhequr një vemendjë në rritje gjatë dekadave të fundit si në aspektin legjislativ, në atë strukturor, ashtu edhe në atë studimor. Që nga ratifikimi i Konventës Ndërkombëtare të Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijës në vitin 1992 e në vazhdim, janë bërë përpjekje për një plotësim dhe formësim të kuadrit ligjor kombëtar sa më bashkëkohor dhe në përputhje me detyrimimet ndërkombëtare, por njëkohësisht edhe të zbatueshëm për kontekstin shqiptar. Guri kilometrik më i rëndësishëm në këto zhvillime ishte miratimi i ligjit të parë (Ligji nr.10347, datë 4.11.2010 “Për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës”), ekskluziv, për të drejtat e fëmijëve në Republikën e Shqipërisë. Praktika e zbatimit të kuadrit ligjor si dhe sfidat dhe problematikat e hasura kanë qenë një shtysë e vazhdueshme për pasurim dhe përmirësim të kuadrit ligjor, strukturave dhe mekanizmave zbatues si dhe për krijimin e një sinergjie dhe mjedisi mundësues ndërsektorial në realizimin e qëllimit global – mbrojtjen e fëmijës. Kështu pas rreth 6 vjetesh të qëndrimit në fuqi të Ligji nr.10347, datë 4.11.2010 “Për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës”, si pasojë e problematikave dhe sfidave të hasura gjatë zbatimit të tij, u ndërmor hartimi i një ligji të ri, Ligjit 18/2017, “Për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës”. Ligji i ri, futur në fuqi në dt. 9.06.2017 synon një tjetër qasje ndaj mënyrës se si garantohen të drejtat e fëmijës duke vendosur fokusin në ngritjen e një sistemi të integruar të mbrojtjes për të parandaluar, rehabilituar ose mbrojtur në vazhdimësi fëmijën (ASHDMF, 2017)1. Ndonëse kuadri politik dhe ligjor është pasuruar në vazhdimësi, sfidat e zbatimit mbeten madhore. Një nga më kryesoret lidhet me ngritjen e sturkturave zbatuese si dhe pasurimin e tyre me kapacitetet e nevojshme për ofrimin e shërbimeve profesionale që do garantonin mbrojtjen e fëmijës në RSH. Kështu, në vitin 2016, Tdh Shqipëri, në kuadër të një nisme rajonale, realizoi studimin e parë për identifikimin e praktikave në fushën e MF dhe nevojave të stafit përkatës (Dhëmbo, 2016)2 . Përqasja e re, e integruar, sistemike dhe e përqëndruar në nivel vendor ka vendosur edhe më në qendër rëndësinë e strukturave dhe kapaciteteve zbatuese. Tdh Shqipëri është e vendosur të vazhdojë monitorimin e praktikave, studimin e nevojave, si dhe mbështetjen e ASHDMF në një nga prioritetet e saj kryesore - ngritjen e kapacieteteve të stafit të angazhuar në MF. Kështu Tdh dhe ASHDMF, në linjë me hapat e përcaktuara në Agjendën Kombëtare për Fëmijët 2017-2020, ndërmorën këtë studim mbi “Hartëzimin e strukturave të MF në Shqipëri dhe vlerësimin e nevojave për përmirësimin e aftësive të punonjësve të sistemit”. Rezultatet e këtij studimi paraqiten në këtë raport të organizuar në disa kapituj. Parashtrimi i metodologjisë pasohet nga një përshkrim i kuadrit ligjor për MF në RSH. Pjesa më e madhe e raportit i kushtohet hartëzimit të stukturave për MF si dhe vlerësimit të nevojave për kualifikim/aftësim në punë për stafin e angazhuar në MF. Në fund raporti del në disa konkluzione në bazë të të cilave ofron rekomandime për aktorët relevantë. 1 ASHDMF (2017) Raporti i punës së Agjencisë Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës dhe i strukturave të mbrojtjes së fëmijës 2016. 2 Dhembo, E. (2016) Studimi fillestar mbi identifikimin e praktikave për Mbrojtjen e Fëmijës dhe nevojat e stafit përkatës në Shqipëri, Child Protection Hub for South East Europe. Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional II. Përmbledhje ekzekutive 3 • Republika e Shqipërisë është e përkushtuar për krijimin e një mjedisi mundësues për mbrojtjen e fëmijës. Ky qëndrim është ravijëzuar dukshëm dhe në mënyrë të qëndrueshme në kuadrin ligjor përkatës si dhe në zhvillimet dhe arritjet e viteve të fundit. • Ligji i Ri për Për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës ka mundësuar ngritjen e strukturave koordinuese dhe këshilluese në nivel kombëtar, por ka mundësuar edhe përcaktimin e autoriteteve dhe aktorëve qëndror dhe vendorë me detyra dhe përgjegjësi politikëbërëse, vendimmarrëse, standardizuese, mbikëqyrëse, monitoruese dhe menaxhuese në MF. • Pavarësisht kësaj, strukturat në nivel vendor nuk janë ende të ngritura, plotësuara dhe funksionale në mënyrë të njëtrajtshme në të gjithë vendin. Ato vuajnë nga mungesa në staf, mungesa e stafit të kualifikuar, nga mbivendosja e rolit të MF me role dhe detyra të tjera, nga mbingarkesa e stafit me numra rastesh dhe territoresh të mëdhenj dhe të vështirë për t’u mbuluar në kushtet e mungesave të theksuara të burimeve dhe infrastrukturës në dispozicion. • MF dhe PMF perceptohen si më pak të rëndësishëm në raport me shërbime të tjera shoqërore në nivel vendor si për sa i takon vëmendjes dhe burimeve që njësitë vendore dedikojnë për MF ashtu edhe në termat e qartësisë së ndarjes se roleve, detyra dhe përgjegjësive. • Stafi i MF është i ri (pjesa më e madhe e tyre të punësuar në 1 apo 2 vitet e fundit) dhe me eksperiencë dhe ekspertizë të kufizuar ne fushën e MF. Kjo kombinohet me ndryshime të shpeshta të stafit menaxherial në Njësitë e Vetëqeverisjes Vendore (NJV) dhe në Grupin Teknik Ndersektorial (GTN) duke mos lejuar konsolidimin dhe fuqizimin e PMF dhe MF në përgjithësi. • Edhe pse kuadri ligjor në raport me kualifikimin e burimeve njerëzore të përfshira në MF ka ardhur duke u saktësuar dhe konsoliduar, shërbimi bazë i MF në RSH dominohet nga para-profesionistë3, pa një formim bazë në punë sociale. Studimet e avancuara në punë sociale apo fusha të përafërta të ofruara kanë synuar të mbyllin këtë hendek. Po kështu, trajnimet dhe kualifikimet/aftësimet në punë kanë qenë një strategji e zbatuar persistente për rritjen dhe zhvillimin e kapaciteteve në MF. • Puna e deritanishme (e ofruar kryesisht nga organizatat joqeveritare) për ngritjen e kapaciteteve të burimeve njerëzore të përfshira në MF ka arritur të konsolidojë njohuri dhe shprehi të mira të stafit lidhur me menaxhimin e rastit, identifikimin, vlerësimin dhe referimin e tij. Mbeten ende të rëndësishme tematika që lidhen me kuadrin ligjor dhe procedurial, ato që targetojnë kategori të vecanta fëmijësh si dhe ato të lidhura më sfidat e profesionit si supervizimi dhe “burnout-i”. • Aktivitetet për kualifikime në vazhdim priten të vijnë më të mirë-koordinuara dhe planifikuara. Format që mundësojnë pjesëmarrje direkte dhe interaktive (si shkëmbimet e eksperiencave) vlerësohen më të përshtatshme për kontekstin aktual ashtu sic edhe pritet një fokusim më i madh në anën praktike dhe në kontekstualizimin e përmbajtjes me shembuj lokalë. Personel që ushtron profesionin, por që nuk ka arimim/kualifikim në profesionin që ushtron. 7 III. Metodologjia Ky studim synoi realizimin e hartëzimt të strukturave/institucioneve të përfshira në mbrojtjen e fëmijës (MF) në Republikën e Shqipërisë si dhe identifikimin dhe prioritizimin e nevojave për rritje kapacitetesh/edukim në vazhdim të punonjësve përgjegjës në mënyrë të drejtpërdrejtë për ofrimin e shëbimeve në këtë fushë (NJMF dhe SHS). Objektivat specifikë të studimit ishin: 1. Hartëzimi i strukturave/institucioneve dhe pozicioneve të këtyre strukturave pergjegjëse apo të lidhura me çeshtjet e MF sipas ligjit të ri të mbrojtjes së fëmijës përkundrejt gjendjes në terren. 2. Identifikimi dhe prioritizimi i nevojave për trajnim/kualifikim të mëtejshëm për punonjësit e mbrojtjes dhe ofrimi i rekomandimeve për kualifikimet/aftësimet në punë në të ardhmen. Metodat Për arritjen e objektivave të sipërlistuar studimi kombinoi disa metoda, si më poshtë: 1. Rishikmi i literaturës dhe kuadrit ligjor me synim hartëzimin e strukturave dhe institucioneve të ngarkuara me detyra dhe përgjegjësi për MF në Republikën e Shqipërisë. 2. Administrimin e një pyetësori (permës postës elektronike) me punonjës së sistemit të MF në RSH. 3. Realizimin e diskutimeve më fokusgrupe me punonjës së sistemit të MF si dhe të intervistave të thelluara me informatorë kyc (KI) për një validim të gjetjeve nga administrimi ipyetësorit ashtu edhe për një kuptueshmëri më të mirë mbi nevojat prioritare për ngritje kapacitetesh. Mbi popullatën dhe kampionin Popullata e studimit përfshinte punonjës të angazhuar në strukturat vendore të sistemit të MF në RSH. Në mënyrë specifike, instrumenti i pyetësorit u disenjua për të mbledhur të dhëna nga punonjës të përfshirë në shërbimet direkte të MF (PMF), ndërsa instrumentet cilësore – FG dhe intervistat me KI, mundësuan një kuptueshmëri më të mirë të situatës si nga kendvështrimi i PMF ashtu edhe nga punonjës të tjetrë të angazhuar në sistemin e MF në pozicione menaxheriale (kryesisht përmës intervistave individuale). Pyetësori iu shpërnda me anë të postës elektronike (email) rreth 210 PMF në të gjithë vendin. Tri raunde njoftimi dhe ftese për pjesëmarrje në studim u realizuan duke angazhuar skuandrën e studimit ashtu edhe autoritetin e Tdh dhe ASHDMF. Në përfundim të procesit, që zgjati nga Marsi në Qershor 2018, u mblodhën 76 pyetësorë të vlefshëm për analizë, ose 36% e të gjithë popullatës së targetuar. Ky është një nivel i pritshëm dhe i pranueshëm për administrimet online të pyetësorëve4 . Për më tepër, përgjigjedhënia e siguruar ka një shpërndarje thuajse në të gjitha bashkitë e vendit (shiko Aneks 1), element që pasuron edhe më shumë shpërndarjen dhe përfaqësueshmërinë gjeografike të kampionit në raport me popullatën e targetuar. 4 Në përgjithësi, pyetësorët e administruar përmes emailit marrin një shkallë përgjigjedhënie tek 10-15%. Kur procesi ka një administrim të brendshëm (si në ratin tonë me përfshirjen e ASHDMF-së), nivelet tipike të përgjigjedhënies shtrihen diku tek 30-40%. (Shiko për shembull https://www.surveygizmo.com/resources/blog/survey-response-rates/) Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Për validimin e gjetjeve të komponentit sasior (pyetësorit) si dhe për një kuptueshmëri më të mirë të këndvështrimeve të PMF, u organizuan 4 fokus grupe. Për përzgjedhjen e pjesëmarrësve në FG u ndoq përqasja e ndërtimit të tipologjive në varësi të 2 kritereve kryesore: eksperiencë dhe ekspertizë. Kombinimet e këtyre kritereve që udhëhoqën procesin e përzgjedhjes së pjesëmarrësve në FG paraqiten në Figurën 1. 1 eksperiencë dhe ekspertizë e lartë 2 eksperiencë e lartë, ekspertizë e ulët 3 eksperiencë e ulët, ekspertizë e lartë 4 eksperiencë dhe ekspertizë e ulët Figura 1. Tipologjitë e kategorive të targetuara përmes FG-ve Për efekte të operacionalizimit të termave eksperiencë dhe ekspertizë u përdorën kategorizimet e mëposhtme: • • Eksperiencë e lartë = 2+ vite në pozicion. Ekspertizë e lartë = të paktën një diplomë (BA apo Ma) në punë sociale dhe/ose psikologji. Në 4 FG e realizuara morrën pjesë 26 PMF. Karakteristikat e tyre paqaiten në tabelën e mëposhtme. Tabela 1. Karakteristikat e pjesëmarrësve në FG Të dhëna mbi karakteristikat e pjesëmarrësve në FG Gjina Mosha 4 FG Profesioni Eksperienca në MF F 26 M 0 Intervali: 25 – 43 vjeç Mesatare: 30 vjeç Punonjës social 46% Psikolog 33% Tjetër 21% Intervali: 5 ditë – 12 vjet Mesatare: 3.4 vjet Për të vjelë edhe mendimet nga këndvështrimi menaxherial brenda sistemit të MF u realizuan edhe 3 intervista të thelluara me persona kyç në këto pozicione. 9 IV. Kuadri Ligjor për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës Qeveria e Shqipërisë është përkushtuar për të ofruar dhe siguruar mbrojtje për fëmijët. Ky qëndrim është i konsoliduar në mënyrën më të plotë dhe të qartë së pari në kuadrin politik dhe ligjislativ. Kushtetuta e Shiqpërisë, në Nenin 54 të saj, siguron të drejtat themelore të fëmijës. Sipas këtij neni, fëmijët kanë të drejtën e një mbrojtjeje të veçantë nga shteti; të drejtën të jenë të mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytëzimi dhe përdorimi për punë që mund të dëmtojë shëndetin, moralin, ose të rrezikojë jetën dhe zhvillimin e tyre normal5. Që prej vitit 1992, Shqipëria ka ratifikuar Konventën e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijës. Ratifikimi i saj është pasuar nga një numër dokumentesh të tjerë në fushën e mbrojtjes së fëmijës, përfshirë Protokollin Opsional mbi të Drejtat e Fëmijës “Për procedurat e komunikimit” dhe Konventën e Këshillit të Evropës “Për parandalimin dhe luftën kundër dhunës me bazë gjinore dhe dhunës në familje”. Me ratifikimin e konventës së tretë opsionale mbi të drejtat e fëmijës për “Procedurat e Komunikimit”, përkrah 2 protokolleve të tjera opsionale të ratifikuara që prej vitit 2007, Shqipëria është angazhuar të garantojë të drejtat e plota të fëmijës në nivel ndërkombëtar, nëse nuk adresohen siç duhet në nivel lokal (MRSR, 2015). Në vitin 2013, me vendimin Nr. 63 datë 26.11.2013, Kuvendi i Shqipërisë miratoi rezolutën “Për mbrojtjen dhe respektin e të drejtave të fëmijës në Shqipëri”. Angazhimet ndërkombëtare dhe ato vendase kanë sjellë ndryshime dhe plotësime edhe në kodet (Kodi Penal, Kodi i Familjes) dhe ligjet specifike si për shembull ndryshime të rëndësishme të Kodit Penal shqiptar (miratuar me Ligjin nr. 144/2013, datë 20.5.2013) me synim përforcimin dhe garantimin e një mbrojtje të përshtatshme të fëmijës nga krimet seksuale dhe abuzimit për përfitime ekonomike. Në vitin 2014 miratimi i Ligjit Nr. 155/2014 i hapi rrugë ngritjes së seksionit për të miturit pranë institucionit të Avokati Popullit në vend. Ligji për Shërbimet e Kujdesit Shoqëror nr. 121/2016, dt. 24.11.2016 përcakton ndër llojet e shërbimeve të kujdesit shoqëror edhe ato për kujdesin alternativ për fëmijët pa kujdes prindëror (Neni 8, pika d) si dhe detyrime specifike për ndërhyje të hershme, e cila konsiston ndër të tjera në ndihmë profesionale dhe stimuluese për fëmijët deri në 8 vjeç (Neni 14), apo trajtimin e fëmijës në situatë emergjence (Neni 19) dhe trajtimin e fëmijës të shfrytëzuar ose të trafikuar (Neni 20). MSHMS dhe ASHDMF me mbështetjen e Këshillit te Europës kanë hartuar Dokumentin Politik “E Ardhmja e Sistemit të Integruar të Mbrojtjes së Fëmijës në Shqipëri”, i cili paraqet një panoramë të hapave që duhen ndërmarrë për të ndërtuar një sistem më të avancuar dhe më bashkëkohor për mbrojtjen e fëmijës në vend. Dokumenti paraqet nevojën për një sistem të integruar për mbrojtjen e fëmijës dhe një qasje ndërsektoriale në koordinimin e të gjitha politikave dhe ndërhyrjeve. Fokusi i tij kryesor është për të qartësuar elementët kryesorë të një sistemi të integruar për mbrojtjen e fëmijës si dhe rolet dhe përgjegjësitë e autoriteteve përgjegjëse për zhvillimin dhe zbatimin e tij. Në mënyrë eksplicite, të drejtat e fëmijës u morën në mbrojtje nga Ligji 10347 datë 4.11.2010 “Për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës” i cili përkufizoi mekanizmat institucionalë për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës në nivel qendror dhe vendor. Ishte pikërisht hyrja në fuqi e tij që i dha rrugë 5 Republika e Shqipërisë “Kushtetuta” Miratuar me ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 të Kuvendit Popullor. Miratuar me referendum më 22.11.1998. Shpallur me dekretin nr. 2260, datë 28.11.1998 të Presidentit të Republikës, Rexhep Mejdani, ndryshuar me ligjin nr. 9675, datë 13.1.2007, ndryshuar me ligjin nr. 9904, datë 21.4.2008 Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional ngritjes së Njësisë për Mbrojtjen e Fëmijës (NjMF) pranë njësive vendore si dhe përcaktimit të detyrave statuore për të gjithë aktorët përgjegjës për mbrojtjen e fëmijës dhe mbështetjen e punës së NjMF-ve (Qendra “Fëmijët Sot”, 2013). Por ndër vite, megjithëse kuadri ligjor dhe rregullator rriteshin dhe konsolidoheshin, nuk mund të thuhet e njëjta gjë për zbatimin e tyre (Tahsini, Lopari, Lasku & Voko, 2013). Disa raporte monitorimi dhe vlerësimi kanë theksuar mungesën e një modeli apo qasjeje të mirë-përcaktuar për mbrojtjen e fëmijës në vend (World Vision, 2013; BKTF, 2011; Save the Children, 2012) dhe nënvizojnë nevojën për të shkuar drejt një sistemi më gjithëpërfshirës për mbrojtjen e fëmijës, që përfshin identifikimin, parandalimin dhe menaxhimin e gjithë rasteve, pavarësisht ndërlikimit të tyre (Voko & Tahsini, 2014). Dokumentimi më i plotë i deritanishëm i praktikave dhe perceptimeve në sistemin e MF në RSH ka identifikuar gjithashtu një sërë sfidash dhe problemesh që kanë të bëjnë me strukturën dhe brendinë e sistemit shqiptar për mbrojtjen e fëmijës (Cabran, Finelli dhe Bradford, 2015) 6. Përpjekjet për të pasur një qasje më të integruar çuan në krijimin e mekanizmave të rinj (që përfshin mekanizmat për mbrojtjen e fëmijës dhe mekanizmat e referimit) që synojnë të operojnë me një qasje të re, të integruar, të mbështetur tek parimet e bashkëpunimit multi-sektorial dhe midis shumë agjencive, menaxhimin e rastit dhe ndërhyrjes në nivel vendor (MMSR, 2015). Nevoja për përmirësime në kuadrin ligjor dhe për konsolidimin e praktikave të mira sollën edhe ligjin e ri “përtë drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” në Republikën e Shqipërisë. Po kështu, roli i PMF u kristalizua më tej edhe në përditësimin e Kodit Penal (2017). Ligji nr 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” në Republikën e Shqipërisë u miratua më datë 23.2.2017 dhe hyri në fuqi më datë 9.6.2017. Ligji vjen me një sërë përmirësimesh dhe specfikimesh. Kështu, ligji vendos standardin që në çdo njësi administrative të bashkisë, e cila ka më shumë se 3000 fëmijë, të ketë minimalisht, një punonjës për mbrojtjen e fëmijës (ata nuk mund të angazhohen në detyra të tjera brenda njësisë së vlerësimit të nevojave dhe referimit). Ligji kërkon që shërbimi i mbrojtjes së fëmijës të jetë aktiv 24 orë në ditë, në çdo njësi të qeverisjes vendore. Po kështu, për herë të parë përcakton qartë se çdo të thotë mbrojtje e fëmijës; mbrojtjen e posaçme për kategori të caktuara fëmijësh, duke përcaktuar edhe masat e mbrojtjes për fëmijët në nevojë për mbrojtje. Ligji i ri mundësoi edhe mbylljen e hendekut ligjor për marrjen në mbrojtje të fëmijës edhe nëse prindi nuk është dakord (gjithmonë nën parimin e interesit më të lartë të fëmijës). Vullneti politik për të vijuar me pasurimin dhe konsolidimin e kuadrit ligjor dhe praktikave për mbrojtjen e fëmijës dhe respektimin e të drejtave të tyre në Republikën e Shqipërisë përforcohet në Agjendën Kombëtare për të Drejtat e Fëmijës 2017-2020 7. Agjenda pason Planin e Veprimit për Fëmijë 2012-2015 dhe synon të krijojë kushte të favorshme për zhvillimin e shëndetshëm fizik dhe psikosocial të fëmijës, përfshirjen sociale dhe pjesëmarrjen e tyre në të gjitha proceset, bazuar në interesin më të lartë të fëmijës. Masat dhe aktivitetet e parashikuara në këtë agjendë kanë kryesisht natyrë ndërsektoriale për të adresuar nevojat për parandalim, mbrojtje, ndërhyrje afatgjata, ofrimin e shërbimeve miqësore ndaj fëmijës dhe adoleshentëve dhe promovimin e të drejtave duke adresuar normat sociale. Natyra e objektivave dhe e ndërhyrjeve është njëkohësisht holistike, duke synuar një impakt më të madh në jetën e fëmijës. Ajo vlerëson dhe prioritizon ndër të tjera rëndësinë e ngritjes dhe plotësimit të stukturave të MF me staf të kualifikuar dhe që vazhdon edukimin gjatë gjithë jetës. 6 Cabran, Finelli dhe Bradford (2015) Hartëzimi dhe analiza e sistemit të mbrojtjes së fëmijës në Shqipëri, Tdh dhe UNICEF, Tirana Albania. 7 VKM nr. 372, date 26.04. 2017 “Për miratimin e Agjendës Kombëtare për të Drejtat e Fëmijës 2017-2020” botuar ne Fletoren Zyrtare nr.100/2017, datë 9 maj. 11 V. Hartëzimi i Strukturave të Mbrojtjes së Fëmijës Parashikimet ligjore kundrejt zbatimit. 5.1 Parashikimet ligjore Kuadri ligjor për mbrojtjen e fëmijës në Shqipëri përcakton edhe autoritetet përgjegjëse dhe mekanizmat mundësues për aplikimin në praktikë të parashikimeve ligjore. Në listën e autoriteteve përgjegjëse për mbrojtjen shoqërore dhe mbrojtjen e fëmijës në Republikën e Shqipërisë përfshihen: Ministria përgjegjëse për çështjet sociale; Shërbimi Social Shtetëror; Inspektoriati i Shërbimeve të Kujdesit Shoqëror; Bashkia; Punonjësi social; dhe Qarku (në kuadër të bashkërendimit të përpjekjeve në nivel rajonal). Mekanizmat këshillimorë dhe koordinues institucionalë si dhe strukturat përgjegjëse specifikohen më tej në Ligjin nr. 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” në Republikën e Shqipërisë, i miratuar më datë 23.2.2017. Neni 34 pika 2 përcaktojnë si më poshtë: Tabela 2. Mekanizmat dhe strukturat përgjegjëse për MF në RSH Niveli Lloji i mekanizmit/ strukturës Emërtimet e mekanizmave/strukturave Kombëtar Mekanizmat këshillimorë dhe koordinues a) Këshilli Kombëtar për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës në nivel qendror; b) grupi teknik ndërsektorial në nivel bashkie apo njësie administrative në nivel vendor. Qendror Strukturat për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës në nivel qendror a) ministri që bashkërendon punën për çështjet e të drejtave dhe mbrojtjes së fëmijës; b) Agjencia Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen e Fëmijës c) çdo ministër përgjegjës, sipas fushës që mbulon, në lidhje me të drejtat e fëmijës dhe mbrojtjen e tyre. Strukturat për mbrojtjen e fëmijës në nivel vendor a) bashkia; b) struktura përgjegjëse për shërbimet shoqërore në bashki; c) njësia për mbrojtjen e fëmijës pranë strukturës përgjegjëse për shërbimet shoqërore në bashki; ç) njësia e vlerësimit të nevojave dhe referimit pranë bashkisë apo njësive administrative; d) punonjësi i mbrojtjes së fëmijës pranë njësisë për mbrojtjen e fëmijës dhe njësisë së vlerësimit të nevojave dhe referimit. Vendor Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Përveç mekanzimave koordinuese dhe këshilluese në nivel kombëtar, ligji përcakton autoritet qëndrore që kanë përgjegjësi dhe detyra politikëbërje, vendimarrje, standardizimi, mbikqyrjeje dhe monitorimi të veprimtarive në fushën e mbrojtjes së fëmijës. Nga ana tjetër, që me miratimin e ligjit të parë për mbrojtjen e fëmijës (2010), pushteti vendor ka marrë një rol të rëndësishëm për garantimin e shërbimeve për mbrojtjen e fëmijës, gjë që përforcohet dhe detajohet edhe më tej më ligjin e ri (2017). Kuadri ligjor (Neni 52 i Ligjit nr. 18/2017) parashikon se çdo bashki dhe njësi administrative me mbi 3000 fëmijë ngrihet ad-hoc Grupi Teknik Ndërsektorial për mbrojtjen e fëmijës, me pjesëmarrje të aktoreve kryesorë të arsimit, shëndetësisë, policisë, shërbimeve sociale dhe aktorë të tjerë të cilët identifikohen të rëndësishëm për rastin që trajtohet. Ky mekanizëm ligjor mundëson një ndërhyrje ndër-sektoriale të koordinuar. Detyrimi që kanë tashmë të gjithë profesionistët që punojnë me fëmijët për raportim të çdo rasti të dyshuar apo të ndodhur të abuzimit, keqtrajtimit apo dhunës tek fëmijët përfshin mësuesit dhe psikologët e shkollave, punonjësit e institucioneve shëndetësore apo të përkujdesjes së fëmijës, publike ose private (duke parashikuar edhe sanksione në rast mospërbmushje detyrimi8). Përgjegjësia dhe detyra kryesore mbetet me punonjësin social të punësuar si punonjës për mbrojtjen e fëmijës (PMF) pranë njësive administrative. Neni 51 përcakton rolin e tij specifik si pjesë e strukturës së posaçme për shërbimet e kujdesit shoqëror dhe/ose njësisë së vlerësimit të nevojave dhe referimit të rastit. Ai/ajo ka për detyrë: a) të identifikojë në mënyrë proaktive rastet e fëmijës në rrezik dhe në nevojë për mbrojtje, nëpërmjet vizitave periodike në terren dhe në familjen e fëmijës në rrezik, komunikimit me profesionistët nga sektori i arsimit, shëndetësisë dhe rendit, të cilët kanë kontakte me fëmijët; b) të bëjë vlerësimin e nivelit të rrezikut të çdo rasti të referuar dhe të identifikuar të fëmijës në nevojë për mbrojtje; c) të kërkojë mbledhjen e grupit teknik ndërsektorial dhe të hartojë Planin Individual të Mbrojtjes, pjesë e të cilit është edhe propozimi për marrjen e masave të mbrojtjes; ç) të informojë drejtuesin e njësisë së mbrojtjes së fëmijës dhe t'i propozojë drejtorit të strukturës përgjegjëse të shërbimeve shoqërore marrjen e masave të mbrojtjes mbi bazën e Planit Individual të Mbrojtjes, si dhe të koordinojë ndërhyrjet e veprimet që përcaktohen në plan; d) të bashkëpunojë dhe të shkëmbejë informacion për menaxhimin e rasteve të fëmijës në nevojë për mbrojtje me çdo strukturë përgjegjëse shëndetësore, arsimore, policore, të prokurorisë dhe të gjyqësorit, në nivel vendor e kombëtar, si dhe me shoqërinë civile, duke ruajtur të dhënat personale të fëmijës; dh) të monitorojë mbarëvajtjen e zbatimit të masës së mbrojtjes, progresin e zhvillimit të fëmijës, për të cilin është vendosur masa e mbrojtjes. Profesionistët e tjerë, të përfshirë në zbatimin e masës së mbrojtjes apo të Planit Individual të Mbrojtjes, janë të detyruar ta mbajnë të informuar punonjësin e mbrojtjes së fëmijës në lidhje me progresin, sfidat dhe problematikat e hasura gjatë zbatimit të tyre; e) të propozojë ndryshimin apo heqjen e masës së mbrojtjes dhe/ose ndryshimin apo përfundimin e Planit Individual të Mbrojtjes nëse nuk ekzistojnë më kushtet, për shkak të të cilave është vendosur masa dhe plani, apo kur një gjë e tillë i shërben fëmijës dhe/ose është në interesin më të lartë të tij; 8 Në rast mospërmbushje të detyrimeve të parashikuara në ligj ASHDMF ka të drejtën të vendosë sanksione ndaj personave fizikë ose juridik. 13 ë) të lehtësojë dhe të mbështesë fëmijën dhe/ose familjen e fëmijës në përmbushjen e veprimeve apo detyrave të përcaktuara në Planin Individual të Mbrojtjes; f) të marrë pjesë në proceset gjyqësore, në të cilat shqyrtohen masat e mbrojtjes të propozuara në planet individuale të mbrojtjes së fëmijës, për të cilët ai është menaxher rasti; g) t’i drejtohet prokurorit për heqjen e përgjegjësisë prindërore, duke e vënë atë në dijeni për prindërit që tregojnë pakujdesi të rëndë në ushtrimin e përgjegjësisë prindërore ose kur, me veprimet e tyre, prindërit ndikojnë në mënyrë të dëmshme në edukimin dhe zhvillimin e fëmijës. gj) të ndihmojë fëmijën dhe/ose familjen e fëmijës në hartimin dhe dërgimin e ankesave pranë Avokatit të Popullit apo autoriteteve të tjera përgjegjëse. Përvec kuadrit ligjor për mbrojtjen e fëmijës, i cili specifikon detyrat e punonjësit social si PMF, siç u paraqit edhe më sipër, puna e punonjësve sociale pritet të rregullohet edhe në aspektin profesional përmes krijimit të Urdhrit të Punonjësit Social në Republikën e Shqipërisë, sipas Ligjit 163/2014, ndryshuar me Ligjin 45/2017 dhe pasuruar me aktet nënligjore shoqëruese. Urdhri i Punonjësit Social ashtu si dhe Urdhri i Psikologut (tashmë funksional sipas Ligjit nr. 40/2016 datë 14.4.2016) krijojnë një garanci më shumë për standarde profesionale në ofrimin e shërbimeve të kujdesit shoqëror në përgjithësi dhe ato të mbrojtje së fëmijës në veçanti. Përtej edukimit bazë, edukimi në vazhdim inkurajohet edhe përmes Ligjit për Shërbimet e Kujdesit Shoqëror nr. 121/2016, dt. 24.11.2016, me një bord të dedikuar për ndjekjen e edukimit të vazhdueshëm së stafit që shërben në kujdesin shoqëror (Neni 44). Ngritjen e kapaciteteve e kërkon edhe Agjenda Kombëtare për të Drejtat e Fëmijëve 2017 - 2020 e cila përcakton si një nga objektivat kryesorë (Objektivi 13) fuqizimin e mekanizmave dhe kapaciteteve për të ofruar mbrojtje dhe përkujdes shoqëror më të mirë ndaj fëmijëve dhe adoleshentëve në nevojë. 5.2 Situata e strukturave në terren Për të kuptuar se si është situata në terren, u mblodhën të dhëna pikërisht mbi gjendjen e strukturave dhe stafeve përkatëse në raport me MF. Kështu nga 76 përgjigjedhënës, vetëm 33 (ose 43.4%) prej tyre raportojnë të jenë të punësuar në mënyrë ekskluzive si PMF. Pjesës tjetër ose u duhet ta mbivendosin këtë rol me role të tjera (23.6%) si për shembull punonjës i barazisë gjinore dhe kundër dhunës në familje, punonjës i ndihmës ekonomike (NE), etj; ose kanë emërtime të tjera të pozicionit që mbajnë dhe ndër detyrat dhe përgjegjësitë e ngarkuara kanë edhe atë të mbrojtjes së fëmijës (19.7%). Tabela 3. Shpërndarja e përgjigjedhënësve sipas emërtimit të pozicionit të punës Frequency (N) Percent (%) Punonjës i Mbrojtjes së Fëmijës 33 43.4 PMF + Funksione të tjetra 18 23.6 Pozicion tjetër; mbrojtja e fëmijës një prej detyrave 15 19.7 Në rastet kur përgjigjedhënësve u duhet ta kombinojnë detyrën/pozicionin e punonjësit për mbrojtjen e fëmijës me detyra/përgjegjësi të tjera, ndër më kryesoret raportohet të jenë barazia gjinore (dhe dhuna me bazë gjinore) (58.3%). Pjesa tjetër shpërndahej midis PAK (6.3%), administrator social/të NE (10.4%) dhe profile të tjera. Figura 2 ilustron këtë shpërndarje. Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional 30 N 20 10 o Barazi gjinore PAK Administrator social Tjetër lloji i detzrave shtesë Figura 2. Detyrat kryesore me të cilat kombinohet/mbivendoset detyra e MF Kjo situatë konfirmohet edhe nga diskutimet ne fokus grupe si dhe intervistat e thelluara me persona kyç në sistem. “Deri vonë isha vetëm unë. Bëja cdo gjë! Tani më ka ardhur edhe nje kolege. Shpresoj të me lehtësojë punën ndonëse është e re dhe nuk ka formim në shkenca sociale”. (FG) “Unë kam 6 vite si NJMF, ama deri dje bëja ndihmën ekonomike ë sistem” (FG) “ “ “ “ “ “ “Ne jemi përpjekur të bëjmë më të mirën, por jemi të vetëdijshëm që ka ende vend për përmirësime.” (KII) Në këtë kontekst, një pjesë jo e vogël (22%) e atyre që morën pjesë në këtë studim gjykojnë se puna që bëjnë lidhet “disi” (15.1%), “pak” (2.7%) ose “aspak” (4.1%) me mbrojtjen e fëmijës (Figura 3). Nga ana tjetër e spektrit, vetëm 28.8% raportojnë se puna e tyre lidhet totalisht me mbrojtjen e fëmijës. 15 40 N 30 20 10 0 aspak pak disi shumë totalisht Sa lidhet puna juaj me MF? Figura 3. Lidhja e punës/pozicionit me MF Po kështu, nga diskutimet në FG rezulton se vetë PMF ndjejnë një lloj “diskriminimi” për sa i takon rëndësisë, vëmendjes dhe peshës që i jepet pozicionit dhe punës së tyre brenda njësive vendore. Shpjegimet që pjesëmarrësit japin në raport me këtë perceptim janë të lidhura si me aspektin e kufizimeve dhe pamundësive financiare, ashtu edhe përsa i takon profesionalizmit dhe vizionit të stafit drejtues/menaxherial. “Lëvizjet e shpejta të drejtorëve na kanë lënë disi në hije. Ikën një vjen një, jo të gjithë janë profesionistë në fushë dhe nuk e njohin dhe nuk e vlerësojnë maksimalisht shërbimin tonë.” (FG) “Ne nuk kemi ndikimin që ka PAK dhe Ndihma Ekonomike” (FG) “ “ “ “ “ “ “Çdo gjë varet nga buxheti i bashkisë, por ne zakonisht jemi në fund”. (FG) Pavarësisht ushtrimit të rolit ekskluzivisht si PMF apo në kombinim me detyra të tjera, pjesa më e madhe e përgjigjedhënësve deklarojnë se angazhohen në ofrimin e drejtpërdrejtë të shërbimeve të mbrojtjes dhe menaxhimit të rastit (84.8%). Inspektimi dhe mbështetja ishin alternativat e tjera në renditje, por me një peshë shumë më të vogël (4.5% secila, Tabela 5). Mbikqyrja apo supervizimi u veçua vetëm nga një përgjigjedhënës. Në fakt, mungesa e mbikqyrjes apo supervizimit profesional është një nevojë e theksuar fort nga profesioninstët (veçanërisht ata me ekspertizë dhe eksperiencë në MF), por mbetet pak e njohur/vlerësuar nga drejtuesit/menaxherët e tyre. Përpjekjet për konsolidimin e konsensusit për këtë nevojë edhe në intervistat me KI hasën në reagime të natyrës mohuese dhe të painformuar. Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional “Unë kam shume vite eksperiencë dhe kam fituar mjaft vetbesim, por e ndjej mungesën e një supervizimi profesional.” (FG) Tabela 4. Rolet kryesore në punën për MF N Ofrues i drejtpërdrejtë i shërbimeve dhe menaxher rasti Valid Missing Total “ “ “ “ “Mbikqyrje? Supervizim? Pse pak supervizim kanë pasur ato?! Jo, jo nuk besoj se ka nevojë për këtë. Ato bëjnë një punë shumë të mirë.” (KII) % vlefshme % % kumulative 56 73.7 84.8 84.8 Mbikqyrje 1 1.3 1.5 86.4 Mbështetje 3 3.9 4.5 90.9 Inspektim 3 3.9 4.5 95.5 Tjetër 3 3.9 4.5 100.0 Total 66 86.8 100.0 System 10 13.2 76 100.0 Të pyetur për ngarkesën e punës që duhet të përballojnë, rreth 42% e përgjigjedhënësve nuk kanë raportuar lidhur me numrin e fëmijëve që iu duhet të mbulojnë përmes pozicionit që mbajnë. Ndërkohë, duke iu referuar pjesës që ka specifikuar një përgjigje për këtë pyetje, rezulton se pavarësisht parashikimeve ligjore, një pjesë jo e vogël e PMF iu duhet të mbulojnë një numër shumë të madh fëmijësh (gati 40% e atyre që kanë deklaruar numrin e fëmijëve). Vetëm rreth 60% e përgjigjedhënësve që kanë identifikuar numrin e fëmijëve raportojnë të jenë përgjegjës për 3,000 (18.2%) ose më pak fëmijë. Vështirësitë në këtë drejtim pranohen edhe nga diskutimet në FG dhe intervistat me KI. Përveç disa prej njësive administrative të Bashkisë Tiranë, të gjithë përfaqësuesit e bashkive/njësive të tjera, qofshin PMF apo në pozicione menaxheriale/drejtuese, raportojnë një mbingarkesë të stafit për shkak të numrit të lartë të fëmijëve dhe për pasojë rasteve me të cilat ata duhet të punojnë. “ “ “ka 15 njësi dhe vetëm një PMF. Sipas ligjit sikur edhe vetem një fëmijë mbi numrin 3000 të përcaktuar të kesh nuk duhet të shërbesh si PMF për atë. Unë i kam të gjitha vetë. Shto edhe faktin që ne kemi shumë largësi dhe terren të vështirë – fshatra, zona të thella.” (FG) Kombinimit të MF me detyra të tjera si dhe mbingarkesës si pasojë e numrave të lartë të fëmijëve, duket se i shtohet edhe një eksperiencë mjaft e kufizuar e stafit në këto pozicione, si për sa i takon viteve të punës në pozicion, ashtu edhe për sa i takon eksperiencës në fushën e mbrojtjes së fëmijës në përgjithësi. Nga krahasimi i grafikëve të mëposhtëm që pasqyrojnë vitet e punës në pozicion dhe ato në MF, vihet re lehtësisht një dominim i të punësuarve në 1 apo 2 vitet e fundit, ku pozicioni aktual është edhe i pari në lidhje me MF që kanë mbajtur. 17 Figura 4. Vjetërsia në MF kundrejt asaj në pozicion (në vite) Së fundi, por jo për nga rëndësia, puna e PMF vështirësohet edhe nga mungesa e burimeve dhe infrastrukurës mbështetëse ashtu edhe nga mosgatishmëria apo mungesa e marrjes së përgjegjësive nga institucionet partnere. “Jemi ngushtë me zyra, por më shumë vështirësi kemi për të komunikuar dhe lëvizur. Duhet të gjejmë vetë para për telefon, për makinë…” (FG) “ “ “ “ “Një zyrë, 5 veta! Çfarë pune të mirë do bësh?! Nuk bën dot një intervistë!” (FG) Të gjithë pjesëmarrësit në FG raportonin për prezencë të grupeve multisektoriale në njësitë e tyre, por gadishmëria e tyre varionte ndjeshëm nga një njësi në një tjetër si dhe nga një institucion partner në një tjetër. Ndonëse me ndihmën e OJFve, një pjesë e bashkive dhe PMFve kishin punuar për rritjen e ndërgjegjësimit mbi rolin e PMF-së dhe gjithë aktorëve të tjerë të përfshine në punën për MF, mbetej ende shumë për t’u bërë për aktivizimin e plotë të të gjithë stuktuave dhe aktorëve përgjegjës. “Nuk është cështja vetem të vijnë në takimet e grupit, por të marrin përgjegjësitë që ju takojnë.” (FG) “ “ “ “ “Grupet multidisiplinare ekzistojnë por nuk janë grupe të konsoliduara. Institucionet I ndryshojnë shpesh përfaqësuesit e tyre dhe puna vështirësohet.” (FG) Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional “ “ “Nuk i marrin përgjegjëistë që ju takojnë, e neglizhojnë detyrën. Për shembull, mesuesit më thonë ‘Më del emri tek familja mua, nuk dua konflikte’ ” (FG) 5.3 Kapacitetet dhe Kualifikimet e PMF Vlerësime të mëhershme kanë vënë në dukje persistencën e një mospërputhjeje midis kërkesave ligjore për kualifikimin e personelit dhe bilancit real për sa i takon stafit të përfshirë në kujdesin social në përgjithësi dhe në MF në vencanti (shiko p.sh Dhëmbo, 2016)9. Përmirësimet e ndjeshme në kuadrin ligjor nuk kanë ecur me të njëtat ritme përsa i takon zbatimit të tyre në raport me kualifikimet e stafit. Siç u parashtrua më sipër, ligji përcakton qartazi se punonjësi i MF është një punonjë social. Nga raportimet e përgjigjedhënësve tanë, duket se puna sociale është ajo që dominon ndër të punësuarit me një profil në shkenca sociale (Figura 5), por ajo mbetet ende në minorancë (vetëm 23.7%) jo vëtëm në raport me totalin, por edhe në raport me shumatoren e profileve të tjera jashtë fushës së shkencave sociale (31.6%). Shiko për më shumë detaje Tabelën 4. Figura 5. Vizualizim i shpërndarjes së profesioneve ndër PMF Tabela 4. Shpërndarja e përgjigjedhënësve sipas arsimit bazë të deklaruar. Valid Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Pa përgjigje 4 5.3 5.3 5.3 Punë sociale 18 23.7 23.7 28.9 Administrim social 2 2.6 2.6 31.6 Psikologji 15 19.7 19.7 51.3 Sociologji 6 7.9 7.9 59.2 Shkenca të tjera sociale 7 9.2 9.2 68.4 Tjetër 24 31.6 31.6 100.0 Total 76 100.0 100.0 9 Dhëmbo, E. (2016) Studimi fillestar mbi identifikimin e praktikave për Mbrojtjen e Fëmijës dhe nevojat e stafit përkatës në Shqipëri, Child Protection Hub for South East Europe. 19 Pyetjeve për të mësuar më shumë mbi përse-të e këtij bilanci, pjesëmarrësit në FG dhe veçanërisht përsonat kyç të intervistuar, iu përgjigjën duke theksuar se edhe personat që nuk kanë pasur një kualifikim bazë në punë sociale apo në shkenca sociale janë përpjekur ta mbyllin këtë hendek në kualifikim përmes studimeve pasuniversitare. Kështu, edhe përgjigjedhënësit tanë raportojnë të kenë të paktën një diplomë pasuniversitare në 66% të rasteve (shiko Figurën 6). Është surprizuese sesi askush nga të intervistarit në pozicione menaxheriale/drejtuese nuk adresonte/tregonte ndjeshmëri ndaj diferencave punonjës social dhe shkenca të tjera sociale duke vendosur shpesh shenjën e barazimit midis punonjësit social, psikologut apo sociologut dhe profileve të tjera të shkencave sociale. “ “ “Po, po të gjithë me arsimin përkatës i kemi. Kanë mbaruar psikologji, shkenca sociale.” (KII) Figura 6. PMF me studime pasuniversitare dhe përputhshmëria e tyre me vendin e punës. Duke risjellë në vëmendje se vetëm 23.7% e përgjigjedhëvësve ishin punonjës socialë në profesion si dhe duke parë titujt e diplomave pasuniversitare të raportuara, duket se hendeku mbetet ende i madh dhe i rrezikshëm për cilësinë dhe profesionalizmin e stafit të angazhuar në MF. Vetëm 20% e diplomave pasuniversiare janë në punë sociale. Rreth 22% kanë një diplomë pasuniversitare në psikologji apo administrim të shërbimeve sociale. Pjesa dominuese (58%) shpërndahen midis profileve të mësuesisë, ekonomikut, humaniteteve dhe arteve (shpërndaja e tyre është e vizualizuar në figurën e mëposhtme). Figura 7. Titujt kryesorë të diplomave pasuniversitare të raportuara. Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Emergjeca në adresimin e këtij hendeku bëhet edhe më e fortë nëse konsiderojmë që pjesa më e madhe e këtyre PMF-ve, rreth 80%, (përfshi edhe pa arsim bazë në punë sociale), punojnë dhe mbulojnë të vetme të gjitha detyrat dhe përgjegjësitë e lidhura me pozicionin e një PMF-je në një njësi administrative. Mugesat në kualifikimin bazë, kombinuar me vështirësitë e tjera të krijuar nga mbivendosja e detyrave dhe nga mbingarkesa me raste përkthehen në problematika dhe sfida të cilësisë së punë dhe vetbesimit dhe kënaqësisë prej saj. Pavarësisht se të dhënat nuk na lejojnë për një vendosje marrëdhënie shkakësie midis tyre dhe vetëvlerësimit që kanë përgjigjedhënësit për punën që bëjnë, mbetet shqetësues fakti se vetëm 11% e tyre raportojnë se ndihen shumë të zotët në atë që iu është ngarkuar/kanë marrë përsipër të bëjnë. Pak më shumë se 30% raportojnë se ndihen “disi”, “pak” ose “aspak” të zotët për të ushtruar detyrën si PMF (Tabela 5). Tabela 5. Vetëvlerësimi mbi zotësinë në përballjen me detyrat dhe përgjegjësitë në MF Sa të zotët ndiheni në punën për MF? Valid % vlefshme % kumulative 3 3.9 4.2 4.2 pak 5 6.6 6.9 11.1 disi 14 18.4 19.4 30.6 mjaft 42 55.3 58.3 88.9 8 10.5 11.1 100.0 72 94.7 100.0 4 5.3 76 100.0 Total Total % shumë pak shumë Missing N System Ky tregues, ndër të tjera, vë në pah edhe nevojën për kualifikim dhe aftësim të vazhdueshëm në vendin e punës për stafin që është tashmë i përfshirë në detyra/pozicione në punën për MF. Seksioni në vijim parashtron nevojat e identifikuara për aftësim në punë si dhe tematikat dhe format më të nevojshme/efektive sipas pjesëmarrësve në studim. 21 VI. Nevojat për aftësim në punë Edukimi në vazhdim është i nevojshëm, por edhe i inkurajuar si përmes kuadrit ligjor (shiko seksionin IV të këtij raporti), ashtu edhe nga fryma dominuese ndër përgjigjedhënësit e këtij studimi. Dëshira për kualifikim dhe aftësim në vazhdim mbështetet me të dhëna që tregojnë për mbi 80% të përgjigjedhënësve të kenë marrë të paktën 1 trajnim përgjatë 3 viteve të fundit. A keni marrë trajnim në 3 vitet e fundit? Po Jo Missing 3.95% 18.42% 77.63% Figura 8. Pjesëmarrja në të paktën një aktivitet formues në 3 vitet e fundit Gjatë diskutimeve në FG, dukej qartazi se trajnimet apo forma të tjera të aftësimit në punë ishin të mirëpritura dhe të dëshiruara si nga PMF me edukim bazë në shkenca sociale ashtu edhe nga pjesa tjetër. “Kemi marë trajnime nga më të ndryshmet, por nuk mund të them se nuk kemi më nevojë. Ka gjithmonë gjëra të reja, sfida të ndryshme në punë, për të cilat do përfitonim shumë nëse shkëmbenim nga kolege apo nëse dikush do na trajnonte. Më shumë në sensin praktik sesa atë teorik.” (FG) “ “ “ “ “Për mua çdo gjë vlen! Unë kam studiuar gjeografi dhe sapo kam filluar punën në këtë pozicion, jam e etur për trajnime.” (FG) Tabela e mëposhtme është një pasqyrë e tematikave dhe ofruesve të aktiviteteve kualifikuese/ aftësuese në punë, në tre vitet e fundit, sipas frekuencës me të cilën janë raportuar nga përgjigjedhënësit tanë. Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Tabela 6. Tematikat kryesore të trajnimeve, në tre vitet e fundit Trajnime/tematika N 1 “Trajnim mbi mbrojtjen e fëmijës dhe sistemi i referimit të rasteve” 38 2 “Standardet e shërbimeve të Njësisë së Mbrojtjes së Fëmijës” 9 3 “Fëmijët në situatë rruge dhe ri-integrimi tyre” 11 4 “Identifikimi rasteve të dhunës dhe abuzimit të femijëve” 7 5 “Protokolli i Mbrojtjes së fëmijës dhe udhëzuesi procedurial për femijët në situatë rruge” 11 6 “Menaxhimi i rastit” 13 7 “Siguria në internet dhe mbrojtja e fëmijës” 3 Tabela 7. Ofruesit kryesorë të trajnimeve, në tre vitet e fundit Ofruesit kryesorë N 1 Save the Children 49 2 Arsis 28 3 Terre des hommes 16 4 ASHDMF 15 5 WV 4 6 UNDP 4 7 CRCA 4 8 Falulteti Shkencave Sociale (UT) 3 Viti 2016 dhe viti 2017 raportohet të kenë qenë më intensivë në mundësitë e krijuara për pjesëmarrje në aktivitete kualifikuese/aftësuese. Pjesëmarrësit në këto aktivitete raportojnë nivele të larta vlerësimi për cilësinë dhe efektshmërinë që ato kanë pasur në raport me nevojat profesionale të tyre. Në një shkallë nga 1 (shumë pak) në 5 (shumë), për secilin nga trajnimet e raportura, pjesa më e madhe e përgjigjdhënësve japin vlerësime 4 dhe 5. Forma kryesore është përmes pjesëmarrjes direkte (75%), ndërsa aktivitete në distancë apo virtuale mbeten ende jo shumë të përhapura dhe të pa-inkurajuara. “Po edhe trajnimet online mund të provohen, por besoj duhet të nisin me një bërthamë të vogël që e ka mundësinë dhe aftsitë për ta bërë këtë gjë. Nuk besoj se është ende momenti për ta konsideruar si alternativë kryesore.“ (KII) “ “ “ “ “Ne do preferonim pjesëmarrje të drejtpërdrejtë. Mësojmë më mirë dhe kemi mundësi shkëputje nga rutina e punës së përditshme.” (FG) 23 E ndonëse dëshira për kualifikime në vazhdim është e madhe, qartësia dhe planifikimi për aktivitete të kësaj natyre në të ardhmen duket mjaft i zbehtë. Vetëm rreth 19% e përgjigjedhënësve raportojnë se kanë një plan konkret për një aktivitet ngritje kapacitetesh për vitin në vijim (Tabela 8). Tabela 8. Planifikimi i aktiviteteve kualifikuese/aftësuese për vitin e ardhshëm A keni një plan për trajnime për vitin e ardhshëm? Valid Missing N % % vlefshme % kumulative Po 13 17.1 18.6 18.6 Jo 31 40.8 44.3 62.9 Nuk e di 26 34.2 37.1 100.0 Total 70 92.1 100.0 6 7.9 76 100.0 System Total Pavarësisht mungesës së planeve konkrete, nuk ishte e vështirë të identifikoje nevojat mbi tematikat/çështjet më të rëndësishme për përgjigjedhënësit, si në planin individual ashtu edhe për sa i takon këndvështrimit mbi nevojat e përgjithshme në nivel njësie apo edhe sistemi të MF në Shqipëri. Grafiku i mëposhtëm paraqet vlerësimet e përgjigjedhënësve për secilën nga tematikat e listuara. Në nivel personal raportohen si më prioritare trajnimet/seminaret mbi rolin e PMF-se në kodin e drejtësisë penale, masat e mbrojtjes prioritizohen në raport me nivelin e njësisë, ndërsa në nivel shërbimi për MF vlerësohet si më i domodoshëm kualifikimi për punën me fëmijët në situatë rruge. Vlerësimi i nevojave nga PMF-të në nivel personal, njëse dhe shërbimi (pikëzim mesatar) Roli i PMF në Kodin e Drejtësisë Penale... 3.93 3.67 3.71 3.60 3.64 3.60 Puna me fëmijët në konflikt me ligjin 4.14 3.83 3.79 Puna me fëmijët në situatë rruge +... 3.92 3.84 3.57 Masat e mbrojtjes 3.51 3.46 2.97 Kuadri ligjor MF Njësia Personal Figura 9. Prioritizimi i tematikave për aktivitete kualifikuese/aftësuse në nivel personal, njësie dhe shërbimi Në të gjitha diskutimet në FG ashtu edhe përgjatë intervistave me KI, u vlerësuan maksimalisht mundësitë e deritanishme si dhe u theksua nevoja për trajnime në vazhdim. Deri tani, mundësitë për kualifikime/aftësime në vendin e punës janë siguruar kryesisht me mbështetje nga jashtë Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional institucionit ku përgjigjedhënësit punojnë (53%) ose përmes vetëinformimit (22%). Sfida kryesore për të vijuar me ngritjen e kapaciteteve mbeten mundësitë e pakta (68.6%). Të parëndësishme nuk janë si pengesa edhe mungesa e kohës (7%) apo paqartësia në ndarjen e roleve brenda institucionit (14.3%) që ndonjëherë mund t’i mbajnë PMF-të edhe larg mundësive që mund të krijohen. Tabela 9. Sfidat kryesore në aksesimin e më shumë mundësive kualifikuese aftësuese në punë Valid Missing N % % vlefshme % kumulative mungesa e mundesive 48 63.2 68.6 68.6 mungesa e kohes 5 6.6 7.1 75.7 paqartesia e roleve 10 13.2 14.3 90.0 tjeter 7 9.2 10.0 100.0 Total 70 92.1 100.0 System 6 7.9 76 100.0 Total Pritshmëritë janë se edhe në të ardhmen do të të jenë po OJF-të krijueset kryesore të mundësive për trajnime/kualifikime në vazhdim. Megjithatë, pjesëmarrësit në FG dhe në intervista, kishin edhe disa sugjerime sesi mund të përmirësohej në të ardhen eksperienca në këtë drejtim. Duke e vlerësuar bazën teorike, ata theksojnë se kanë nevojë mbi të gjitha të shkembëjnë dhe mësojnë më shumë mbi vënien në praktikë të teorisë dhe mënyrën sesi sfida të ndryshme tejkalohen brenda konteksteve të ngjashme me ato që ata ballafaqohen. Nën këtë dritë, ata sygjerojnë se shkëmbimet e eksperiencave, “coaching” i stafit të ri nga ai më me eksperiencë, apo retreat-et mund të jenë më efektive si forma për organizimin e kuafilikimit/aftësimit në punë. Së fundimi, përvec vlerësimit dhe radhitjes së tematikave kryesore të sugjeruara nga ne në pyetësorin e administruar me PMF, u përdorën edhe FG dhe intervistat me KI për krijimin e një hartë tematike sa më të plotë në raport me nevojat e stafit të përfshirë në MF. Ndër pikat e forta të identifikuara, duke marrë në kosideratë njohuritë, por edhe rezultatet e punës në praktikë, vlerësohet se stafi i MF ka konsoliduar ekpertizë dhe eksperincë në raport me: • • • • Menaxhimin e rastit Intervistimin Referimin Njohjen e protokolleve Pika e dobët apo pasiguritë kryesore të stafit raportohen të jenë të lidhura me njohjen e kuadrit ligjor dhe përcaktimeve të pëgjegjësive përkatëse. Ndryshimi i shpeshtë i legjilacionit si dhe mekanizmat e ngadaltë për shpërndarjen e informacionit për ndryshime/pasurime ligjore, përmenden si disa nga shkaqet kyesore. Kjo raportohet të jetë sfiduese si për profesionistët pa ekspertizë në fushë apo me pak eksperiencë ashtu edhe nga ata me ekpsetizë dhe/ose eksperiencë të lartë. Për këtë arsye, trajnimet/seminaret/workshopet mbi kuadrin ligjor dhe proçedurat përkatëse janë prioritare për pjesëmarrësit në studim. Lista e plotë e tematikave me interes për ta përfshin: 25 • • • • • • • • • • • Kuadrin ligjor, ndryshimet, dhe VKM-të e reja. Kujdesi alternativ Grupi ndërsektorial Fëmijët viktima të mundshme të trafikimit Fëmijët viktima të abuzimit seksual Fëmijët viktima të shfrytëzimit ekonomik dhe kryerjes së punës së detyruar brenda familjes, shkollës etj Ndihma juridike dhe psikologjike për fëmijët, në proçeset gjyqësore. Parandalimi i përfshirjes së fëmijës në përdorimin e alkoolit, duhanit, substancave narkotike si dhe përkrahja e fëmijës dhe familjarëve të tyre nëpërmjet shërbimeve të specializuara. Fëmijët pre e bullizmit Fëmijët viktima të dhunës në familje Fëmijët në konflikt me ligjin Megjithëse tematikat e listuara më sipër ishin pjesë e listës së propozuar si nga stafe me ekspertizë dhe/ose eksperiencë ashtu edhe nga ata me më pak, disa diferenca viheshin re midis këtyre kategorive të PMF. Kështu, është e lehtë të imagjinohet se për punonjësit pa një formim në punë sociale si dhe me pak eksperiencë në punën për MF, çdo tematikë kishte vlerë dhe ishte e mirëpritur. Këtë lloj etje për trajnime dhe kualifikime, kjo kategori e PMF e kishte më të vështirë për ta emërtuar/titulluar. Për ta ishte më e lehtë të “diagnosikonin” nevojën, por jo të sugjeronin “recetën” e nevojshme për trajtim. Për punonjësit me eksperiencë të gjatë në fushën e MF dallohej një lloj ngopje me informacion mbi tematika si menaxhimi i rastit, intervistimi, vlerësimi dhe referimi. Ata mbeteshin të hapur për të mirëpritur trajnime/workshope për tematika më specifike (për shembull për grupe/ kategori të caktuara fëmijësh siç janë listuar më lart) dhe me një prerje të orientuar më shumë nga praktika. Më të dallueshëm në analizimin e nevojave dhe në sugjerime për kualifikime në vazhdim ishin PMF me ekspertizë (dhe eksperiencë) të lartë. Në përgjithësi ata raportonin të kishin një përgatitje të mirë nga formimi profesional bazë si për njohuri ashtu edhe për shprehitë e duhura për punën e MF. Për ta, dy ishin nevojat kryesore dhe prioritare: 1. një vëmendje më e madhe në plotësimin, interpretimin dhe ndarjen e përditësimeve të kuadrit ligjor; dhe 2. mundësimi i supervizimit profesional dhe ngritja e kapaciteteve për të parandaluar/trajtuar “burnout”-in në punë. Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional VII. Përfundime dhe Rekomandime Ky raport vuri në dukje përmirësimet dhe arritjet në fushën e MF në RSH si edhe identifikoi problematikat, sfidat dhe mundësitë për të ardhmen. Bazuar në gjetjet e studimit, në këtë seksion paraqiten përfundimet e arritura si dhe ofrohen rekomandime përkatëse të strukturara sipas 2 shtyllave kryesore: 1. Kuadri ligjor, strukturat dhe kapacitetet egzistuese për MF; 2. Nevojat dhe mundësitë për ngritje kapacitetesh dhe përmirësim të punës për MF. Kuadri ligjor, strukturat dhe kapacitetet për MF: Kuadri ligjor në fushën e MF në RSH ka pësuar një zhvillim të ndjeshëm dhe të vazhdueshëm duke ardhur gjithnjë e më i plotë, me detyra dhe përgjegjësi të specifikuara për aktorët e rëndësishëm në fushë. Plotësimi i kuadrit ligjor, eksperienca e krijuar në vitet e fundit në zbatimin e tij, si dhe një ndërgjegjësim në rritje për rendësinë e MF, kanë sjellë edhe ridimensionimin e ligjit dedikuar për MF, përditësime të rëndësishme në disa kode dhe ligje të lidhur me mirëqenien dhe MF, si dhe një pasurim të stukturave dhe kapaciteteve të destinuara për MF në nivel vendor. Megjithatë, disa probleme të lidhura me zbatimin e kudarit ligjor për MF në vend, të identifikuara edhe nga studime dhe vlerësime të mëparshme, mbeten prezente. Ngritja dhe plotësimi i strukturave për MF në RSH nuk është duke ndodhur në mënyrë harmonike dhe në përputhje me kërkesat e kuadrit ligjor në të gjithë vendin. Pavarësisht gjetjeve dhe rekomandimeve nga studime të mëparshme si dhe një tregu të pasur me burime njerëzore në fushë, pozicionet e PMF (të plotësuara në shumicën e tyre në 1 apo 2 vitet e fundit) vazhdojnë të dominohen nga staf pa kualifikimin bazë në punë sociale. Edhe kur kualifikimi i stafit është optimal, ofrimi i një shërbimi cilësor sfidohet nga problematika të tjera si mbivendosja e rolit të PMF me role të tjera, mbingarkesa me numër fëmijësh/rastesh për t’u ofruar shërbim, si dhe qarkullimi i shpeshtë i stafit (si të vetë PMF, të drejtuesve të tyre dhe veçanërisht mungesë stabiliteti në anëtarët e GTM). Në këtë kontekst është e domosdoshme: • • • • Të punohet për një njohje dhe ndërgjegjësim më të madh mbi kuadrin ligjor për MF dhe rëndësinë e zbatimit të tij. Parashikimi i mekanizmave mundësues dhe i zbatimit të sanksioneve penalizuese janë gjithashtu një domosdoshmëri për mundësimin e zbatimit të kuadrit ligjor (edhe kur vullneti për zbatimin e tij është i dobët apo inekzistent.) Parashikimi i një statusi të veçantë për PMF si dhe i incentivave për pjesëtarët e GN do të kontribuonin për përthithjen e kapaciteteve më të mira dhe qëndrueshmërinë e tyre. NjV lipset të kalojnë në procese vlerësimi, planifikimi dhe buxhetimi të dedikuar për shërbimet shoqërore në përgjithësi dhe MF në veçanti për të minimizuar problematikat e lidhura me mbivendosjen e roleve, mbingarkesën në punë, apo mungesën e infrastrukturës dhe mjeteve për realizimin e detyrave dhe përgjegjësive. Nevojat dhe mundësitë për ngritje kapacitetesh dhe përmirësim të punës për MF: Pavarësisht problematikave me strukturat dhe kapacitetet e përfshira në MF, ka një tendencë të fortë për mbështetje dhe inkurajim të vazhdueshëm të kualifikimit/aftësimit në vazhdim. Të gjithë aktorët (qofshin politikëbërës, vendimmarrës, ofrues shërbimesh, apo mbështetës) janë në sinergji të plotë mbi rëndësinë e kualifikimit/aftësimit të vazhdueshëm në vendin e punës të të gjithë personave të përfshirë në MF. Në fakt mundësitë për këtë nuk kanë qenë të pakta dhe janë shtrirë thuajse kudo në RSH (pavarësisht se janë mundësuar kryesisht nga sektori jo-fitimprurës). Vetë stafi i angazhuar me MF e tregon dedikimin për edukim në vazhdim me studimet e avancuara (master profesional apo shkencor) si dhe me gatishmërinë për të përfituar nga çdo mundësi 27 për kualifikim në vazhdim. Edhe mbështetja institucionale, ndonëse e kufizuar në burime, nuk ka qenë e tillë për sa i takon fleksibilitetit të krijuar për stafin që të mund të përfitojë nga këto mundësi. Eksperienca e deritanishme ka qenë e rëndësishme jo vetëm për përforcimin e kapaciteteve dhe përmirësimin e shërbimeve për MF (veçanërisht për menaxhimin e rastit, vlerësimin dhe referimin e tij), por edhe përsa i takon mundësimit për vetvlerësim të kapaciteteve në MF dhe hartëzimin e pikave të forta, të dobëta dhe nevojave për të ardhmen. Nga analiza e këtyrë të fundit, dalin në pah disa rekomandime konkrete lidhur me formën dhe përmbajtjen e dëshirueshme për aktivitete kualifikuese efektive në të ardhmen. • • • • • • Së pari, kualifikimi në vazhdim ka nevojë për një vlerësim dhe planifkim sistemik të vazhdueshëm për të mos mbetur preh e rastësisë, për të evituar mbivendosjet dhe përsëritjet si dhe për të mbajtur të dhëna për avancimin e kapaciteteve në kohë dhe hapësirë. Pjesëmarrja fizike në aktivitetet kualifikuese është vetëm një hap. Testimet para dhe pas trajnimeve, certifikimi i njohurive dhe shprehive të përfituara apo forma të tjera vlerësimi do duhet të behen pjesë e praktikave kualifikuese për të dëshmuar më qartë përfitimin që vjen nga pjesëmarrja në këto lloj aktivitetesh. Format me të preferuara të pjesëmarrjes në aktivitete kualifikuese janë ato të drejtpërdrejta, ndërsa kualifikimi në distancë apo virtual mbeten pak të preferuar. Me maturimin e një pjese të kapaciteteve të MF në vend si dhe me variacionin e madh ndërmjet tyre dhe të tjerëve, shkëmbimi i eksperiencave dhe “coaching” mund të shërbenin mjaft mirë. Nga ana tjetër, duket se ka ardhur momenti për një rishikim të balancave teori-praktikë dhe një kontekstualizim sa më i madh (me shembuj nga konteksti shqiptar) në përmbajtjen e aktiviteteve kualifikuese që ofrohen. Tematikat që duhet të prioritizohen përfshijnë: përditësime, interpretime dhe konsolidime të njohurive mbi kuadrin ligjor dhe atë procedural, tematika të lidhura me kategori të veçanta fëmijësh, dhe tematika që trajtojnë problematika profesionale si supervizimi dhe konsumimi profesional. Në dizenjimin dhe planifikimin e tyre në një mënyrë sa më të përshtatshme dhe në përputhje me nevojat dhe pritshmëritë, vëmendje duhet t’i kushtohet edhe kualifikimeve dhe njohurive (për shembull me para-testim) aktuale të pjesëmarrësve potencialë. I gjithë procesi kërkon një lidership dhe koordinim më të mirë midis institucioneve përgjegjëse dhe atyre mbështetëse. Së fundi, përmbajtja e këtyre aktiviteteve duhet të orientohet nga vlerësimi i nevojave të pjesëmarrësve potencial. Vlerësimi i kryer për qëllimet e këtij studimi identifikoi tematikat e mëposhtme si prioritare për rritje kapacitetesh: • • • • • • • • • • • Kuadri ligjor, ndryshimet, dhe VKM-të e reja. Kujdesi alternativ Grupi multisektorial Fëmijët viktima të mundshme të trafikimit Fëmijët viktima të abuzimit seksual Fëmijët viktima të shfrytëzimit ekonomik dhe kryerjes së punës së detyruar brenda familjes, shkollës etj Ndihma juridike dhe psikologjike për fëmijët, në proçeset gjyqësore. Parandalimi i përfshirjes së fëmijës në përdorimin e alkoolit, duhanit, substancave narkotike si dhe përkrahja e fëmijës dhe familjarëve të tyre nëpërmjet shërbimeve të specializuara. Fëmijët pre e bullizmit Fëmijët viktima të dhunës në familje Fëmijët në konflikt me ligjin Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Ndonëse të gjithë PMF mund ta gjejnë vetën në një apo disa nga tematikat e rekomanduara këtu, do ishte me shumë vlerë që në planifikimin e tyre të mbaheshin në konsideratë edhe veçori të kategorive të ndryshme të PMF përsa i takon eksperiencës dhe ekspertizës së tyre. • • Për punonjësit me eksperiencë të gjatë në fushën e MF rekomandohen trajnime/ workshope për tematika me specifike (për shembull për grupe/kategori të caktuara fëmijësh siç janë listuar më lart) dhe me një prerje të orientuar më shumë nga praktika. Për PMF me ekspertizë (dhe eksperiencë) të lartë lipset të prioritizohen: 1. një vëmendje më e madhe në plotësimin, interpretimin dhe ndarjen e përditësimeve të kuadrit ligjor; dhe 2. mundësimi i supervizimit profesional dhe ngritja e kapaciteteve për të parandaluar/ trajtuar “burnout”-in në punë. 29 VIII. Referenca • ASHDMF (2017) Raporti i punës së Agjencisë Shtetërore për të Drejtat dhe Mbrojtjen Fëmijës dhe i strukturave të mbrojtjes së fëmijës 2016. • BKTF (2011) Situational analysis on child protection system, Tirana Albania http:// resourcecentre.savethechildren.se/sites/default/files/documents/6423.pdf • Cabran, Finelli dhe Bradford (2015) Hartëzimi dhe analiza e sistemit të mbrojtjes së fëmijës në Shqipëri, Tdh dhe UNICEF, Tirana Albania. • Dhembo, E. (2016) Studimi fillestar mbi identifikimin e praktikave për Mbrojtjen e Fëmijës dhe nevojat e stafit përkatës në Shqipëri, Child Protection Hub for South East Europe. • MMSR (2015) Raport kombëtar mbi situatën e të drejtave të fëmijës në Shqipëri 20132014, MMSR 2015 • Qendra “Fëmijët Sot” (2013) Institutional Analysis of State Social Services Role, duties and responsibilities in the framework of the Social Care Services Reform, Children Today Center Tirana, June 2013 • Save the Children (2012) Child rights situation Albania, Tirana Albania https://albania. savethechildren.net /sites/albania.savethechildren.net /files/library/Child%20 Rights%20Situation%20Analysis%20 Albania%5B1%5D.pdf • Tahsini, I., Lopari, E., Lasku, A. and Voko, K. (2013) Reform of Social Care Services in Albania Assessment of capacities of social service provider’s on case management model in the field of social services • Voko, K. and Tahsini, I. (2014) Children on the Move in Albania Response of Child Protection System to Their Needs Situational Analysis • World Vision (2013) Evaluation study of child protection units, World Vision Albania Dokumente Ligjorë • Ligji nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta” i Ndryshuar me ligjin nr. 9675, datë 13.1.2007 Ndryshuar me ligjin nr. 9904, datë 21.4.2008 • Ligji 10347 datë 4.11.2010 “Për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës” • Vendimin Nr. 63 datë 26.11.2013, Kuvendi i Shqipërisë miratoi rezolutën “Për mbrojtjen dhe respektin e të drejtave të fëmijës në Shqipëri”. • Ligjin nr. 144/2013, datë 20.5.2013 për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin Nr. 7895, datë 27.1.1995 “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë” Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional • Ligjit Nr. 155/2014 Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8454, datë 4.2.1999, “Për Avokatin e Popullit”, të ndryshuar • Ligjit 163/2014, Per Urdhrin e Punonjësit Social në Republikën e Shqipërisë, ndryshuar me Ligjin 45/2017 • Ligjit nr. 40/2016 datë 14.4.2016 Per Urdhrin e Psikologut • Ligji nr. 121/2016, dt. 24.11.2016 Për Shërbimet e Kujdesin Shoqëror • Ligji nr 18/2017 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” në Republikën e Shqipërisë u miratua më datë 23.2.2017 dhe hyri në fuqi më datë 9.6.2017. 31 IX. Anekse Emri i institucionit ku punon N % % vlefshme % kumulative Missing 2 2.6 2.6 3.9 Bashkia Lezhë 1 1.3 1.3 5.3 Bashkia Belsh 1 1.3 1.3 6.6 Bashkia Berat 3 3.9 3.9 10.5 Bashkia Cërrik 1 1.3 1.3 11.8 Bashkia Delvinë 1 1.3 1.3 13.2 Bashkia Devoll 1 1.3 1.3 14.5 Bashkia Dibër 1 1.3 1.3 15.8 Bashkia Dropull 1 1.3 1.3 17.1 Bashkia Durrës 2 2.6 2.6 19.7 Bashkia Elbasan 1 1.3 1.3 21.1 Bashkia Fier 1 1.3 1.3 22.4 Bashkia Finiq 1 1.3 1.3 23.7 Bashkia Gjirokastër 1 1.3 1.3 25.0 Bashkia Gramsh 1 1.3 1.3 26.3 Valid Bashkia Himarë 1 1.3 1.3 27.6 Bashkia Kamëz 1 1.3 1.3 28.9 Bashkia Kavajë 1 1.3 1.3 30.3 Bashkia Klos 1 1.3 1.3 31.6 Bashkia Kolonjë 1 1.3 1.3 32.9 Bashkia Kolonjë 1 1.3 1.3 34.2 Bashkia Konispol 1 1.3 1.3 35.5 Bashkia Korçë 1 1.3 1.3 36.8 Bashkia Krujë 2 2.6 2.6 39.5 Bashkia Kuçovë 1 1.3 1.3 40.8 Bashkia Kukës 2 2.6 2.6 43.4 Bashkia Kurbin 1 1.3 1.3 44.7 Bashkia Libohovë 1 1.3 1.3 46.1 Bashkia Librazhd 1 1.3 1.3 47.4 Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional Bashkia Lushnje 1 1.3 1.3 48.7 Bashkia Maliq 1 1.3 1.3 50.0 Bashkia Mat 1 1.3 1.3 51.3 Bashkia Mirditë 1 1.3 1.3 52.6 Bashkia Patos 1 1.3 1.3 53.9 Bashkia Përrenjas 1 1.3 1.3 55.3 Bashkia Pogradec 1 1.3 1.3 56.6 Bashkia Poliçan 1 1.3 1.3 57.9 Bashkia Punë 1 1.3 1.3 59.2 Bashkia Pustec 1 1.3 1.3 60.5 Bashkia Rrogozhinë 1 1.3 1.3 61.8 Bashkia Roskovec 2 2.6 2.6 64.5 Bashkia Sarandë 1 1.3 1.3 65.8 Bashkia Shijak 2 2.6 2.6 68.4 Bashkia Shkodër 1 1.3 1.3 69.7 Bashkia Tepelenë 1 1.3 1.3 71.1 Bashkia Tiranë 15 19.7 19.7 90.8 Bashkia Tropojë 1 1.3 1.3 92.1 Bashkia Tropojë 1 1.3 1.3 93.4 Bashkia Vau Dejës 1 1.3 1.3 94.7 Bashkia Vlorë 2 2.6 2.6 97.4 Bashkia Vorë 1 1.3 1.3 98.7 Bashkia Përmet 1 1.3 1.3 100.0 76 100.0 100.0 Total Emri i zonës ku punon N Valid % % vlefshme % kumulative Missing 7 9.2 9.2 9.2 6 NJA 1 1.3 1.3 10.5 Bashkia Kukës 1 1.3 1.3 11.8 Bashkia Sarandë 1 1.3 1.3 13.2 Bashkia Vlorë 1 1.3 1.3 14.5 Berat 1 1.3 1.3 15.8 33 Bërzhitë 1 1.3 1.3 17.1 Biçaj 1 1.3 1.3 18.4 Bilisht 1 1.3 1.3 19.7 Ersekë 2 2.6 2.6 22.4 Fier 1 1.3 1.3 23.7 Finiq 1 1.3 1.3 25.0 Gjirokastër 1 1.3 1.3 26.3 Himarë 1 1.3 1.3 27.6 Jorgucat 1 1.3 1.3 28.9 Kamëz 1 1.3 1.3 30.3 Konispol 1 1.3 1.3 31.6 Korçë 1 1.3 1.3 32.9 Krujë 1 1.3 1.3 34.2 Kuçovë 1 1.3 1.3 35.5 Kurbin 1 1.3 1.3 36.8 Lezhë 1 1.3 1.3 38.2 Libohovë 1 1.3 1.3 39.5 Lushnje 1 1.3 1.3 40.8 Maliq 1 1.3 1.3 42.1 Mat 1 1.3 1.3 43.4 Mirditë 1 1.3 1.3 44.7 NJA 1 1.3 1.3 46.1 NJA 3 1 1.3 1.3 47.4 NJA 10 1 1.3 1.3 48.7 NJA 11 1 1.3 1.3 50.0 NJA 4 1 1.3 1.3 51.3 NJA 6 1 1.3 1.3 52.6 NJA 7 1 1.3 1.3 53.9 NJA 8 1 1.3 1.3 55.3 NJA Baldushk 1 1.3 1.3 56.6 NJA Bujan 1 1.3 1.3 57.9 NJA Dajt 2 2.6 2.6 60.5 NJA dhe Qyteti 1 1.3 1.3 61.8 NJA Fushë-Krujë 1 1.3 1.3 63.2 Hartëzimi i strukturave bazë të Mbrojtjes së Fëmijës (në nivel vendor) dhe prioritizimi i nevojave të tyre për aftësim profesional NJA Golem 1 1.3 1.3 64.5 NJA Ishëm 1 1.3 1.3 65.8 NJA Krrabë 1 1.3 1.3 67.1 NJA Kodovajt 1 1.3 1.3 68.4 NJA Kuman 1 1.3 1.3 69.7 NJA Maminas 1 1.3 1.3 71.1 NJA Ndroq 1 1.3 1.3 72.4 NJA Petrelë 1 1.3 1.3 73.7 NJA Qendër 1 1.3 1.3 75.0 NJA Roshnik 1 1.3 1.3 76.3 NJA Shëngjergj 1 1.3 1.3 77.6 NJA Shezë 1 1.3 1.3 78.9 NJA Sukth 1 1.3 1.3 80.3 NJA Zall-Herr 1 1.3 1.3 81.6 NJA Zharrëz dhe Patos 1 1.3 1.3 82.9 Orikum 1 1.3 1.3 84.2 Papër 1 1.3 1.3 85.5 Përmet 1 1.3 1.3 86.8 Peshkopi 1 1.3 1.3 88.2 Pogradec 1 1.3 1.3 89.5 Pukë 1 1.3 1.3 90.8 Roskovec 1 1.3 1.3 92.1 Rrogozhinë 1 1.3 1.3 93.4 Shkodër 1 1.3 1.3 94.7 Tropojë 1 1.3 1.3 96.1 Ujevajgurore 1 1.3 1.3 97.4 Ura Vajgurore 1 1.3 1.3 98.7 Vorë 1 1.3 1.3 100.0 Total 76 100.0 100.0 35