2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Θεολόγων Εκπαιδευτικών µε ∆ιεθνή Συµµετοχή Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ΤΟΜΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ Συνδιοργάνωση Τµήµα Θεολογίας Α.Π.Θ. Εργαστήριο Παιδαγωγικής του Τµήµατος Θεολογίας Α.Π.Θ Περιφερειακή ∆ιεύθυνσης Πρωτοβάθµιας & ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας Θεολογική Σχολή - Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη, 14-16 Σεπτεµβρίου 2018 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Περιεχόµενα Αβελλά Σουλτάνα ∆ιδακτική πρόταση για τα Θρησκευτικά του ∆ηµοτικού. «Θρησκείες στη χώρα µας: Ποιος είναι ο γείτονάς µου;» σελ. 5 Αγγελάκη Νεκταρία-Ελευθερία Νοµικός σχολιασµόςτων αποφάσεων Ολ.ΣτΕ 660/2018 & Ολ.ΣτΕ 926/2018 και του πλαισίου που θέτουν για το Μάθηµα των Θρησκευτικών σελ. 7 Αλιόζη Τάνια, ∆αλαµπύρα Έλσα, ∆ανιήλ Γιώργος Νοµικές σκέψεις για το µάθηµα των Θρησκευτικών σελ. 8 Αλµπανάκη Ξανθή Ψηφιακή ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς µέσα από ταξίδια πίστης σε µνηµεία λατρείας και προσευχής σελ. 9 Ασηµακόπουλος Παναγιώτης Έχουν φάση τα Θρησκευτικά; σελ. 11 Βαβέτση Χρυσάνθη Τα Αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης υπό το πρίσµα της θεωρίας του B.Bernstein σελ. 13 Γεωργιάδης Κωνσταντίνος Τα ιδεολογικής φύσεως ψευδοδιλήµµατα γύρω από το Μάθηµα των Θρησκευτικών – Μια εναλλακτική ερµηνεία του Συνταγµατικού όρου «Θρησκευτική Συνείδηση» σελ. 15 Γιώβος Χρήστος CASUS BELLI, Η µκρού µήκους ταινία του Γιώργου Ζώη ως διδακτική πρακτική στην ΘΕ4 2ο δίωρο ΙΙ «H έκφραση της οδύνης στην τέχνη», της Γ΄ Γυµνασίου σελ. 17 Γκιούρα Χρυσούλα Εικονικό Μουσείο και Μάθηση: Βιωµατική προσέγγιση του θρησκευτικού γίγνεσθαι σελ. 18 Γκίρλου ∆ήµητρα, Ιωακειµίδου Παρασκευή ∆ιδακτική παρέµβαση µε επίκεντρο τη θέση της γυναίκας στη Βίβλο και στη σηµερινή εποχή σελ. 20 ∆ελικανλής Παναγιώτης Αδύνατον… Γίνεται να είσαι µαθηµατικός και θεολόγος; σελ. 22 ∆ιαµαντής Φώτιος Συµµετοχικές θεωρίες µάθησης και θρησκευτική εκπαίδευση: χριστιανικές κοινότητες βάσης σελ. 23 ∆ιαµαντής Φώτιος Ορθόδοξοι θρησκευτικοί Λόγοι και η σχέση τους µε ιδεολογίες και κοινωνικές ταυτότητες σελ. 25 Ζήκος Θωµάς Το διδακτικό εγχειρίδιο των θρησκευτικών της Ιταλίας σελ. 27 Καλαµάτας Αθανάσιος Το Νέο Πρόγραµµα Σπουδών του Μαθήµατος των Θρησκευτικών στο Λύκειο: Αποτίµηση της διετούς εφαρµογής του (2016-2018) σελ. 28 Καπετανάκης Γεώργιος Όψεις Λογοτεχνίας στα Νέα Προγράµµατα Σπουδών για το Μάθηµα των 1 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Θρησκευτικών (Γυµνασίου) σελ. 29 Καραµούζης Πολύκαρπος, Τσιρέβελος Νικόλαος Νέα Προγράµµατα Σπουδών και ∆ιδακτική στη Θρησκευτική Εκπαίδευση. Μία µελέτη περίπτωσης. σελ. 30 Καρέλα Γεωργία Προσεγγίζοντας τον Ιουδαϊσµό µέσα από την Τέχνη σελ. 32 Κάρτσακα Ελένη, Συργιάννη Μαρία Αξιοποίηση της τέχνης και της αισθητικής εµπειρίας ως µέσο κριτικού µετασχηµατισµού των αντιλήψεων για τον «άλλον» και «διαφορετικό» στην εκπαιδευτική διαδικασία σελ. 33 Καρύπη Σεβαστή Θέµατα Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Αγιολογίας στη διδακτική των Θρησκευτικών - Νέο ΠΣ Θρησκευτικών ∆ηµοτικού-Γυµνασίου σελ. 34 Κιουλάνης Σπύρος Η τεχνική του Gamification στην προπτική της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο σελ. 35 Κόλτσιου-Νικήτα Άννα, ∆ιδάσκοντας τη γλώσσα της Αγίας Γραφής στους φοιτητές της Θεολογικής Σχολής της Κινσάσα του Κογκό: Μια περίπτωση της διδακτικής µεθόδου «Ενσωµατωµένη Εκµάθηση Περιεχοµένου και Γλώσσας» σελ. 37 Κόπτσης Αλέξανδρος, Mητροπούλου Βασιλική Ανεστραµµένη διδασκαλία µε χρήση προκαταβολικών οργανωτών στο µάθηµα των Θρησκευτικών σελ. 38 Κυρίτσης Γεώργιος Σκοποί και περιεχόµενα του θρησκευτικού µαθήµατος. Σύγχρονη διδακτική προσέγγιση αναλυτικών προγραµµάτων σελ. 40 Κυρίτσης Γεώργιος Το θρησκευτικό µάθηµα στη σύγχρονη πλουραλιστική κοινωνία προσεγγίσεις και προοπτικές σελ. 42 Κωνσταντινίδου Σεβαστή ∆ηµιουργική Γραφή στην παραβολή του σπλαχνικού Σαµαρείτη σελ. 44 Κωτσιόπουλος Κωνσταντίνος ∆ιαπολιτισµική Ευρωπαϊκή Πολιτική και Θρησκευτική Παιδεία σελ. 45 Λαδόπουλος I. Γεώργιος Από τη θεατρική σκηνή στη διδακτική πράξη: Εφαρµογή στο Νέο Πρόγραµµα Σπουδών στα Θρησκευτικά Γ΄ Γυµνασίου. Σύνδεση µε Εκπαιδευτικό ∆ράµα & ∆ιαθεµατικότητα σελ. 46 Λαλαγιάννη Αικατερίνη, Κούντη Μαρία Η Προσευχή σε µια διαθεµατική προσέγγιση σελ. 48 Λυκουροπούλου ∆έσποινα Θρησκευτικά και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: ∆ιαθεµατική Προσέγγιση σελ. 50 Λυτσιούση Στυλιανή, Τσιούµης Κωνσταντίνος Η πρωινή προσευχή στο σχολείο σελ. 51 Μαλτή Ευδοκία-Ευθαλία Ο "άλλος" για τους Χριστιανούς: ∆ιδακτική προσέγγιση µε χρήση ΤΠΕ σελ. 53 2 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Μαντζανάρης ∆. Κωνσταντίνος Όψεις του οπτικού γραµµατισµού στο Μάθηµα των Θρησκευτικών σελ. 54 Μαραγκού Μαρία Μια διδακτική/διαθεµατική προσέγγιση: Τα Χριστούγεννα, ο Θεός γίνεται άνθρωπος σελ. 56 Μαραγκουδάκης Γεώργιος ∆ιδάγµατα ζωής και αγάπης από την γερόντισσα Γαβριηλία και η παιδαγωγική τους αξιοποίηση στο σύγχρονο σχολείο σελ. 58 Μητροπούλου Βασιλική Ψηφιακός Γραµµατισµός στο Μάθηµα των Θρησκευτικών σελ. 60 Ορφανίδης Γεώργιος Η επιστολή του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Λέοντα Γ´ (717-741) προς τον Χαλίφη Ουµάρ Β‘ (‘Umar II) (717-720). Νέες Ερµηνείες και Προσεγγίσεις ∆ιαπολιτισµικού και ∆ιαθρησκειακού Περιεχοµένου. Συµβολή στη ∆ιδασκαλία του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. σελ. 61 Παπαδοπούλου Παρθένα ∆ιακρίσεις στην εποχή µας σελ. 63 Παπαναστασοπούλου Βάλια Σχέση επιστήµης και βιβλικού κειµένου. Η περίπτωση της ∆ηµιουργίας του κόσµου και του ανθρώπου. σελ. 65 Παύλου Νικόλαος Η Ανάβαση στο Όρος Βεντού των Θρησκευτικών. Σκέψεις για το παρόν και τις προοπτικές του θρησκευτικού µαθήµατος. σελ. 67 Πίτσου Χαρίκλεια, Σούνογλου Μαρίνα, H διαθρησκειακή αγωγή υπό το πρίσµα των διεθνών κειµένων των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων. Το παράδειγµα των ελληνικών προγραµµάτων σπουδών της προδηµοτικής εκπαίδευσης. σελ. 69 Ρήγα Αικατερίνη Η αξιοποίηση και συνεισφορά των ΤΠΕ στη διδασκαλία του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Νέες τάσεις και προοπτικές. σελ. 70 Σαατσόγλου Ελένη «Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν». Αποδοχή, αγάπη, αλληλεγγύη στον «διαφορετικό». σελ. 72 Σακελλαριάδη Ισµήνη Μαθαίνω µέσα από τα Εικαστικά και την Ιστορία σελ. 74 Σαπουνάς Αθανάσιος Η ανάδειξη της διαπολιτισµικότητας µέσα από το µάθηµα των Θρησκευτικών στο ελληνικό δηµοτικό σχολείο σελ. 76 Σιδηρόπουλος ∆ηµήτριος Θεµελιώδεις παράµετροι της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στις φιλελεύθερες πολιπολιτισµικές κοινωνίες: Συµβολή στην κοινωνική και εκπαιδευτική υποστήριξη των µεταναστών και προσφύγων µαθητών σελ. 78 Σούνογλου Μαρίνα, Πίτσου Χαρίκλεια Πολιτισµική ετερότητα και θρησκευτική αγωγή βάσει του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της ΕΕ. Σύγκριση προγραµµάτων σπουδών προσχολικής εκπαίδευσης Ελλάδας- Κύπρου. σελ. 80 Σπυριδοπούλου Ελένη 3 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Μαθαίνοντας µε το Thymio – Μια διδακτική προσέγγιση των Θρησκευτικών Στ΄τάξης µε τη χρήση εκπαιδευτικής ροµποτικής σελ. 81 Στογιαννίδης Αθανάσιος Επισηµάνσεις αναφορικά µε τη χρήση των τεχνικών όρων στον διάλογο για το Μάθηµα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα σελ. 82 Στράντζαλης Πολύβιος Η συµβολή του µαθήµατος των Θρησκευτικών στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων οπτικού γραµµατισµού: Η «εικόνα» στους Φακέλους Μαθήµατος του Λυκείου. σελ. 83 Σφακάκης ∆ηµήτριος Η θρησκευτική και διαπολιτισµική εκπαίδευση στην Ελλάδα. Νοµοθεσία και εκπαιδευτικές πολιτικές. σελ. 84 Τερλιµπάκου Ζωή Οπτικοακουστικός Γραµµατισµός και Μάθηµα των Θρησκευτικών. ∆ιδακτικό σενάριο µε Κινηµατογράφο. σελ. 85 Τσέκου Αικατερίνη Η παιδαγωγική διάσταση των Νέων Προγραµµάτων Σπουδών του Μαθήµατος των Θρησκευτικών της ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης: Μεθοδολογικά και κοινωνικά ζητήµατα. σελ. 86 Τσιρέβελος Νικόλαος, Αθανασόπουλος Παναγιώτης ∆ιαχριστιανικές πολιτιστικές και ιστορικές αναζητήσεις µε τη χρήση κινητών συσκευών σελ. 87 Τσοντάκη Μαρίνα Η θρησκευτική ετερότητα και η αντιµετώπισή της στα πλαίσια της πολυπολιτισµικότητας – Ανθρώπινα δικαιώµατα και θρησκευτική ετερότητα σελ. 89 Φαρίδου Σµαράγδα ∆ηµιουργία λεξικού απογραφικών εκφράσεων σε ιστολόγιο σελ. 90 Φαρσάρη Γεωργία ∆ιευκολύνοντας τη µετάβαση από το ∆ηµοτικό στο Γυµνάσιο µέσω του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Η αξιοποίηση της Τοπικής Εκκλησιαστικής Τέχνης στη διδακτική πράξη. σελ. 92 Φρειδερίκος Κωνσταντίνος Βυζαντινή Εικονογραφία και Εκπαίδευση Ενηλίκων σελ. 94 Χαρίσης Αθανάσιος Συνεχιζόµενη επαγγελµατική κατάρτιση των εκπαιδευτικών Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης µε έµφαση στην Τοπική Εκκλησιαστική Ιστορία και τις ΤΠΕ σελ. 95 Χασιώτη Μαρία Η αποτύπωση της σχέσης Χριστιανισµού και Ισλαµ µέσω της Γραφής του Ι. ∆αµασκηνού, του Ι. Μπαττούτα, του Αλ. Παπαδιαµάντη και του Φ. Κόντογλου, και η θέση της Ορθοδοξίας στον οικοµενικό διάλογο σελ. 97 Χατζηιωάννου Ελιάνα, Στεφανής Κωνσταντίνος Επιστρατεύοντας την έκπληξη στη µαθησιακή διαδικασία σελ. 98 4 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιδακτική πρόταση για τα Θρησκευτικά του ∆ηµοτικού. «Θρησκείες στη χώρα µας: Ποιος είναι ο γείτονάς µου;» Αβελλά Σουλτάνα Θεολόγος – Αποσπασµένη στην Ακαδηµία Θεολογικών Σπουδών Βόλου retipk2@gmail.com Περίληψη Με την ακόλουθη εργασία επιχειρείται η προσέγγιση της πολυσυζητηµένης και βαθύτατα ελκυστικής για τους µαθητές θρησκειολογικής ύλης. Μιας ύλης που εξάπτει την περιέργεια, δηµιουργεί ερωτήµατα, δοκιµάζει αντιλήψεις και αντοχές, ξεσκεπάζει στερεότυπα και, παρά τις δυσκολίες, θέτει τη βάση για προβληµατισµό. Τα ερωτήµατα που µας δηµιουργούνται γύρω απ’ όσα προαναφέρθηκαν εστιάζουν τον προβληµατισµό µας στα παρακάτω: πόσο αποκοµµένες από την καθηµερινότητα των µαθητών µπορεί να είναι οι συνήθειες και οι συµπεριφορές των συµµαθητών και συµµαθητριών τους, οι προερχόµενοι/ες από διαφορετικά πολιτισµικά και θρησκευτικά περιβάλλοντα; Επηρεάζει κάτι τέτοιο την επικοινωνία, τη συνάντηση και τη συνάφεια των µαθητών/τριων; Αν το σχολείο (στελεχιακό και µαθητικό δυναµικό,σύλλογος γονέων, κεντρική διοίκηση, εµπλεκόµενοι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, τοπική κοινωνία κ.ά ) δεν έχει διαµορφώσει το πλαίσιο για αλληλογνωριµία και συµµετοχή, προκειµένου να γνωριστεί ο ένας µε τον πολιτισµικά «άλλο», ποιος θα το κάνει; Το σχολείο, ως ένας από τους πυλώνες ανάπτυξης µιας χώρας, καλείται να συµβάλλει αποφασιστικά στη κατεύθυνση της ειρηνικής συνύπαρξης των µαθητών/τριων, ανεξάρτητα από τον τόπο καταγωγής, κοινωνικής τάξης, θρησκευτικής πίστης, πολιτικής τοποθέτησης κ.ά.. Κυρίαρχη πεποίθηση αποτελεί ότι κάτι τέτοιο υπηρετείται από τη διδασκαλία του µαθήµατος των Θρησκευτικών, όταν αυτή σχεδιάζεται και υλοποιείται χωρίς αποκλεισµούς, κατοχή του «αλάθητου» και παρωπίδες. Γιατί µόνο έτσι «µπορεί να συµβάλλει σηµαντικά και αποφασιστικά στην κατεύθυνση της ειρηνικής συνύπαρξης, της αλληλοκατανόησης και της δηµιουργικής αλληλεπίδρασης ανθρώπων και κοινοτήτων µε διαφορετικές πολιτισµικές παραδόσεις.» (Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά ∆ηµοτικού και Γυµνασίου – Αναθεωρηµένη έκδοση 2014, σ.54) Η πρόταση διδασκαλίας µας θα βασιστεί σε επίσηµες θεωρητικές και παιδαγωγικές προτάσεις και µπορεί να προσαρµοστεί στις ανάγκες των µαθητών της έκτης ∆ηµοτικού. Θα παρουσιαστεί ο τρόπος µε τον οποίο µπορεί να φτάσουν µαθητές/τριες σε προσδοκώµενα µαθησιακά αποτελέσµατα χωρίς να απωλεσθεί η ιδιοπροσωπία του/της κάθε µαθητή/ τριας. Με τη διερεύνηση και την ανάδειξη των θρησκευτικών νοηµάτων και µηνυµάτων επιδιώκουµε να προκύψουν προϊόντα δουλειάς µέσα στην τάξη µε τους/τις µαθητές/τριες να παίζουν ενεργό ρόλο στη µαθησιακή διεργασία. Όλα αυτά έχοντας ως σύνθηµά µας: «όλοι εµπλεκόµενοι όλοι ίσοι». Στην προκειµένη περίπτωση η πρόταση αφορά στο δίωρο της έκτης Θεµατικής Ενότητας – ΣΤ΄ ∆ηµοτικού: «Θρησκείες στη χώρα µας: Ποιος είναι ο γείτονάς µου;- Εβραϊκές κοινότητες στην Ελλάδα – Μπροστά στον “ξένο” σήµερα». Συγκεκριµένα, θα προσπαθήσουµε να στηρίξουµε το εγχείρηµά µας απαντώντας 5 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο στο ερώτηµα: Τι συµβαίνει σήµερα και πως επιχειρείται η συνάντηση µε τον «γείτονα»; Το θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο θα δοµηθεί η διδασκαλία µας θα λάβει υπόψη παιδαγωγικές προσεγγίσεις ελλήνων και ξένων ειδικών από το χώρο της Παιδαγωγικής και της ∆ιαπολιτισµικής Εκπαίδευσης (Ματσαγγούρας, Γκότοβος, Γκόβαρης, Κόκκος, Βρεττός, Cummins, Dewey). Επιπλέον, στην παρούσα Θεµατική Ενότητα οι µαθητές/τριες καλούνται να ψηλαφίσουν την έννοια και την πραγµατικότητα της θρησκευτικής ετερότητας και ποικιλίας, µε δύο κυρίως τρόπους και στόχους: Πρώτον, µέσα από τη γνωριµία και την αναγνώριση διαφορετικών θρησκευτικών κοινοτήτων που υπάρχουν στην Ελλάδα, και δεύτερον, υπό το πνεύµα της ανεξιθρησκίας αλλά και του σεβασµού τους στην πίστη του «άλλου».» (Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά ∆ηµοτικού και Γυµνασίου – Αναθεωρηµένη έκδοση 2014, σ.75) Όλα τα προηγούµενα θα επιχειρήσουµε να τα συνδέσουµε µε όσα ο Ausebel επισηµαίνει, ότι δηλαδή ο δάσκαλος οφείλει να ανακαλύψει τι ξέρει ήδη ο µαθητής και από εκεί και πέρα, µε τον κατάλληλο τρόπο διδασκαλίας, να τον βοηθήσει να συνδέσει τα όσα µαθαίνει µε τον εαυτό του, τον κόσµο γύρω του και τη µελλοντική διάσταση των ενδιαφερόντων του. ∆ηλαδή, οι δραστηριότητες που χρησιµοποιούνται για την πρόσκτηση του νέου αντικειµένου πρέπει «να δηµιουργούν στους µαθητές εµπειρίες που αφυπνίζουν το νου, την καρδιά και την ψυχή τους», σ’ ένα πλαίσιο που νοηµατοδοτεί τη ζωή και δηµιουργεί τις προυποθέσεις για ανάπτυξη στάσεων και συµπεριφορών, που µπορούν να συνεισφέρουν στη βελτίωση της ανθρώπινης υπόστασης και του κόσµου. (Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά ∆ηµοτικού και Γυµνασίου – Αναθεωρηµένη έκδοση 2014, σ.54) 6 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Νοµικός σχολιασµόςτων αποφάσεων Ολ.ΣτΕ 660/2018 & Ολ.ΣτΕ 926/2018 και του πλαισίου που θέτουν για το Μάθηµα των Θρησκευτικών Αγγελάκη Νεκταρία-Ελευθερία ∆ικηρόρος παρ’ Αρείω Πάγω - Μ∆Ε Αστικού, Αστικού ∆ικονοµικού και Εργατικού ∆ικαίου ΑΠΘ nektaria.aggelaki@gmail.com Περίληψη Στην παρούσα Εισήγηση, παράλληλα µε το νοµικό σχολιασµό των πρόσφατων ∆ικαστικών Αποφάσεων για τα Θρησκευτικά (Ολ.ΣτΕ 660/2018 και Ολ.ΣτΕ 926/2018), επιχειρείται µία πρώτη χαρτογράφηση του νοµικού πλαισίου που οι Αποφάσεις αυτές τείνουν να θέσουν. Προέχει η συµβολή στην επίλυση ενός πραγµατικού προβλήµατος, που πρόσκαιρα προκαλεί απλώς αµηχανία στο χώρο της Εκπαίδευσης και την ευρύτερη κοινωνία, τείνει, ωστόσο, να γιγαντωθεί ως θεσµικό κενό, ακόµη περισσότερο υπό το βάρος µιας ακυρωτικής Απόφασης του ΣτΕ κατά των Νέων Προγραµµάτων Σπουδών (όπως αυτά εισάγονται σήµερα στην Εκπαίδευση δια των σε ισχύ ΦΕΚ 2104/Β/19-6-2017 & 2105/Β/19-6-2017). Επιχειρείται η προσέγγιση µία Μείζονος Πρότασης ενός ∆ικανικού Συλλογισµού, µία Νοµολογία που ερµηνεύει ειδικότερα τί προβλέπει το Σύνταγµα σχετικά µε τη Θρησκευτική Εκπαίδευση στην Ελλάδα οπότε και τί είδους παιδαγωγικό Σχέδιο αναµένεται από µέρους των Συντακτών των Προγραµµάτων Σπουδών των Θρησκευτικών. Προηγείται η εξέταση µίας δικονοµικής διαδικασίας, όπου όµως και εκεί µπορεί να κρύβεται εξίσου σηµαντικό µέρος της ουσίας της όλης υπόθεσης. (Η παρούσα επίσης Εισήγηση συνυποβάλλεται ως το Α΄ µέρος µιας διαδοχικής Β΄ Εισήγησης που έχει ήδη αυτοτελώς συνυποβληθεί µε τον τίτλο "ΤΑ Ι∆ΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΨΕΥ∆Ο∆ΙΛΗΜΜΑΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ – ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΟΡΟΥ «ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙ∆ΗΣΗ»" του Κωνσταντίνου Γεωργιάδη) 7 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Νοµικές σκέψεις για το µάθηµα των Θρησκευτικών Αλιόζη Τάνια ∆ικηγόρος, Αυτοτελές Γραφείο Νοµικής Υποστήριξης Π∆Ε Κ. Μακεδονίας aliozita@yahoo.gr ∆αλαµπύρα Έλσα ∆ικηγόρος, Αυτοτελές Γραφείο Νοµικής Υποστήριξης Π∆Ε Κ. Μακεδονίας elsadala@otenet.gr ∆ανιήλ Γιώργος ∆ικηγόρος, Αυτοτελές Γραφείο Νοµικής Υποστήριξης Π∆Ε Κ. Μακεδονίας giorgosdaniil@yahoo.gr Περίληψη Η επιλογή της θρησκευτικής κατεύθυνσης έχει αναγνωριστεί από πολλά διεθνή κείµενα, αλλά και από το ελληνικό Σύνταγµα, ως ανθρώπινο δικαίωµα (θρησκευτική ελευθερία). Ωστόσο, το ελληνικό έθνος έχει ιστορική σύνδεση µε την Χριστιανική Ορθόδοξη Θρησκεία, η οποία στο Σύνταγµά µας χαρακτηρίζεται ως επικρατούσα. Για το λόγο αυτό το µάθηµα των θρησκευτικών αποτελεί διδακτέα ύλη στην πρωτοβάθµια και στην δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Ο τρόπος διδασκαλίας και το περιεχόµενο τόσο των θρησκευτικών όσο και κάποιων κεφαλαίων των φυσικών επιστηµών, έχουν αποτελέσει σηµείο τριβής µε την Εκκλησία. Το θέµα έχει απασχολήσει τα ελληνικά και διεθνή δικαστήρια, αλλά και την Αρχή Προστασίας ∆εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα (αναγραφή θρησκεύµατος στους απολυτήριους τίτλους). Μάλιστα, το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου έχει να επιδείξει πλούσια νοµολογία για την παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τελευταία, η Ολοµέλεια του Συµβουλίου της Επικρατείας (µε την υπ’ αριθ. 660/2018 απόφασή του) έκρινε τη συνταγµατικότητα του νέου προγράµµατος σπουδών, αναφορικά µε το κοµµάτι του που αφορά στο µάθηµα των θρησκευτικών. 8 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Ψηφιακή ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς µέσα από ταξίδια πίστης σε µνηµεία λατρείας και προσευχής Αλµπανάκη Ξανθή Θεολόγος, Πειραµατικό Λύκειο Παν/µίου Μακεδονίας xalbanaki@gmail.com Περίληψη Η τεχνολογική ανάπτυξη αποτελεί κοµµάτι του περιβάλλοντος, το οποίο επηρεάζει και την πολιτισµική ενσυναίσθηση των µαθητών. Η θρησκεία είναι ένα κοινωνικό µέγεθος που συνδέεται µε το πολιτισµικό περιβάλλον και ταυτόχρονα το επηρεάζει και το αναδεικνύει. Η πολιτισµική κληρονοµιά κάθε λαού περιλαµβάνει την γλώσσα, τις τέχνες, τα µνηµεία, τα έθιµα αλλά και τη θρησκευτική παράδοση, τους θεσµούς, τις αξίες της κοινωνικής ζωής, τις πολιτιστικές απόψεις, τις ιδέες, τα θρησκευτικά πιστεύω µιας κοινωνικής οµάδας. Η γνώση του πολιτισµού ενώνει τους ανθρώπους αφού τους βοηθά να κατανοήσουν τον τρόπο που σκέφτεται και ενεργεί ο «άλλος» (Μητροπούλου, 2007:74) και ταυτόχρονα να επισηµάνει τις πολιτισµικές διαφορές, οι οποίες υφίστανται όχι όµως ως αντιθετικοί πόλοι, αλλά ως σηµεία ένωσης διαφορών (Κανακίδου-Παπαγιάννη, 1998: 48). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει τους νέους να αναπτύξουν ικανότητες κατανόησης αυτών των νέων δεδοµένων. Η εργασία καταθέτει αρχικά µία βιβλιογραφική επισκόπηση που σχετίζεται µε φορείς που έχουν ενεργοποιηθεί στο πεδίο που σχετίζεται µε την πολιτιστική κληρονοµιά και τα θρησκευτικά µνηµεία και στη συνέχεια παρουσιάζει παραδείγµατα ψηφιακής χαρτογράφησης θρησκευτικών µνηµείων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η δηµιουργία ενός ψηφιακού διαδραστικού χάρτη αντιπροσωπεύει ένα διεπιστηµονικό αντικείµενο πολλών ειδικοτήτων. Απαιτείται όµως διαφορετική προσέγγιση στη σχεδίαση και στην παραγωγή του, σε σχέση µε τους έντυπους χάρτες γιατί η επιλογή των δεδοµένων και η επεξεργασία απαιτεί την χρησιµοποίηση συγκεκριµένων τεχνικών και τεχνολογιών, ώστε να παρέχει εύκολα προσβάσιµες και υψηλής ποιότητας πληροφορίες για τον χρήστη (Αλµπανάκη & Γκιούρα, 2016). Αντίστοιχες δραστηριότητες στην εκπαιδευτική κοινότητα προωθούν την ενδυνάµωση της πολιτιστικής και θρησκευτικής ταυτότητας των νέων ώστε να είναι σε θέση στη συνέχεια να αξιολογήσουν την πολιτιστική και θρησκευτική κληρονοµιά άλλων λαών και να εντοπίσουν οµοιότητες και διαφορές. Επιπλέον η ενασχόληση µε τέτοιου είδους δραστηριότητες καλλιεργεί δεξιότητες χωρικής σκέψης και χαρτογραφικών ικανοτήτων. Επιπλέον, οι νέοι µέσα από άτυπες µορφές µάθησης,(Schell et. al., 2013) οργανώνουν τις δικές τους µαθησιακές διαδροµές µε βάση τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους, ενώ παράλληλα αξιοποιούν την εµπειρία και την πρότερη γνώση τους. Ο ψηφιακός κόσµος προσφέρεται για µία συνολική και διαχρονική θεώρηση δραστηριοτήτων µιας εποχής και για συνειδητοποίηση της εξελικτικής πορείας των κοινωνιών, καθώς και ευκολότερη παρουσίαση θεµάτων που πραγµατεύονται πολλά γνωστικά πεδία, µέσα από καταστάσεις γνωστικής µαθητείας (Jensen, 2004; Brown, et al., 1989: 37). Τέλος, επιτυγχάνεται η προώθηση διαφορετικών προσεγγίσεων στην εκπαιδευτική 9 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο διαδικασία και το παραγόµενο µαθησιακό υλικό µεταφέρεται και διαχέεται έξω από τους τοίχους του σχολείου στο οποίο έχουν πρόσβαση όλοι. 10 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Έχουν φάση τα Θρησκευτικά; Ασηµακόπουλος Παναγιώτης ∆ρ. Θεολογίας – Πτυχιούχος Ψυχολογίας Εκπαιδευτικός στο Λύκειο Γαζίου Ηρακλείου Κρήτης Επιµορφωτής στα Νέα Προγράµµατα Σπουδών για τα Θρησκευτικά asimnafpaktos@gmail.com Περίληψη Έχει φάση, έχει πλάκα: ∆ύο εκφράσεις που χρησιµοποιούνται αρκετά από τους εφήβους µαθητές µας για να περιγράψουν κάτι που τους προκαλεί το ενδιαφέρον, κάτι που τους αρέσει. Ισχύει όµως και για τα Θρησκευτικά; Είµαστε µια περίεργη ειδικότητα. Συνήθως αυτή την «περιέργεια» την ασπαζόµαστε κι εµείς. Πολύ συχνότερα βέβαια οι άλλοι. Μαθητές, γονείς, συνάδελφοι και η λεγόµενη «κοινή γνώµη». Ίσως όµως το πλέον σηµαντικό είναι το πώς αντιλαµβανόµαστε εµείς τον εαυτό µας, τη θέση και το ρόλο µας στο σχολείο και το ύφος του µαθήµατος των Θρησκευτικών και της διδασκαλίας µας. Τα τελευταία χρόνια µάλιστα µε τις αναταραχές και την επικαιρότητα στο χώρο της θρησκευτικής εκπαίδευσης πολλά ζητήµατα ρόλου, θέσης και ύφους βρίσκονται υπό συζήτηση και ένταση. Ο ρόλος που προσδίδουµε στο µάθηµα των Θρησκευτικών, οι µέθοδοι που ακολουθούµε, το ύφος που υιοθετούµε είναι βασικά συστατικά του µαθήµατος των Θρησκευτικών. Προφανώς και σε όλα τα µαθήµατα, αλλά ειδικά στο µάθηµα των Θρησκευτικών έχουν εξέχουσα θέση. Σε σηµείο που µπορούν να εκµηδενίσουν ή και να ενισχύσουν τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα. Άξια λόγου και προσοχής είναι και η παράµετρος της µη λεκτικής επικοινωνίας (non verbal communication). Αυτό που θα λέγαµε ύφος, στυλ! ∆ιαδραµατίζει και αυτό σηµαντικό ρόλο και έχει εξέχουσα θέση µέσα στην τάξη µας, στη σχέση µε τους µαθητές µας και στην προσφορά προς αυτούς του µαθήµατός µας. Και µάλιστα όλα τα παραπάνω συνδέονται άµεσα και έµµεσα µε το ύφος αυτό. Σε ερωτηµατολόγιο, το οποίο συµπληρώθηκε ανώνυµα από 278 µαθητές της Β΄ και Γ΄ τάξης Λυκείου (Απρίλιος – Μάιος 2018) αποτυπώθηκαν ορισµένες τοποθετήσεις επί αυτών των ζητηµάτων. Για παράδειγµα, οι µαθητές σε ποσοστό 84% απάντησαν ότι επηρεάζεται σε καταλυτικό βαθµό το ενδιαφέρον τους για το µάθηµα των Θρησκευτικών από το αν συµπαθούν ή όχι τον καθηγητή τους, σε ποσοστό 94% θέλουν ο θεολόγος καθηγητής τους να είναι φιλικός και σε ποσοστό 98%(!) να έχει χιούµορ. Καινοτοµίες και πρωτοποριακές ιδέες πλέον στηρίζουν πολύ καλύτερα το µάθηµα των Θρησκευτικών, από τη στιγµή που συµβαδίζουν, αλλά και στηρίζουν τη φιλοσοφία και τους στόχους του ΝΠΣ. Θεατρικοί αυτοσχεδιασµοί, µουσικές συνθέσεις και εκτελέσεις, πειραµατισµοί µε κάθε λογής τέχνη και εικαστική έκφραση ενεργοποιούν το δυναµισµό, τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα των µαθητών. ∆εν έχει τόση σηµασία το «παραδοτέο», όση η συµµετοχικότητα των µαθητών και η αγάπη τους για το µάθηµα µε άξονα τα προσδοκώµενα µαθησιακά 11 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο αποτελέσµατα. Υπό αυτές τις συνθήκες, το µάθηµα των Θρησκευτικών έχει φάση. Και πολύ µάλιστα… 12 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Τα Αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης υπό το πρίσµα της θεωρίας του B.Bernstein Βαβέτση Χρυσάνθη chrisavavetsi@gmail.com Περίληψη Τα Αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών καθορίζουν και χαρτογραφούν τον χώρο στον οποίο µπορεί και θα πρέπει να κινηθεί ο εκπαιδευτικός κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Στην διαχρονική τους πορεία, τα ΑΠΣ αλλάζουν και ακολουθούν άλλοτε έγκαιρα και άλλοτε ετεροχρονισµένα, τις κοινωνικές επιταγές και τα δεδοµένα της κάθε ιστορικής στιγµής και εποχής. Λειτουργούν λοιπόν µε αµφίδροµο τρόπο, είτε αντανακλώντας τις ανάγκες και τις προτεραιότητες της κοινωνίας, είτε προσαρµοζόµενα στις κοινωνικές αλλαγές, εφαρµόζονται µε σκοπό να προλάβουν τις κοινωνικές εξελίξεις. Οι βασικές σκέψεις και προβληµατισµοί των «πατέρων» των Αναλυτικών Προγραµµάτων, καθώς και η δηµιουργία κατάλληλων ερωτηµάτων, τα οποία πρέπει να θέσει εξαρχής ο σχεδιαστής του ΑΠ για να ξεκινήσει την δηµιουργία του, θα απασχολήσουν στο θεωρητικό κοµµάτι της εισήγησης µε αναφορά στις διαφοροποιήσεις σχετικά µε τον τρόπο έκφρασης αυτών των θεµελιωδών ερωτηµάτων. Τα Αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης ακολουθούν τους ίδιους κανόνες και µπορούν να εξεταστούν υπό το πρίσµα µεγάλων θεωρητικών των Α.Π. Ο Basil Bernstein αναδεικνύοντας τη θεωρητική και αναλυτική δύναµη των εννοιών του «κώδικα» σχετικά µε τη χρήση της επίσηµης και της κοινής γλώσσας και των εννοιών που συνεπάγονται αυτού,. «της ταξινόµησης» και της «περιχάραξης», θεµελιώνει ένα θεωρητικό µοντέλο για τη µελέτη των εκπαιδευτικών µεταδόσεων στις διάφορες βαθµίδες εκπαίδευσης. Το µπερστινιανό µοντέλο επικεντρώνεται στην διαίρεσης της εκπαιδευτικής γνώσης σε γνωστικά αντικείµενα (Αναλυτικά Προγράµµατα) και στον τρόπο µετάδοσής της γνώσης αυτής (Παιδαγωγική). ∆ιακρίνει δύο τύπους αναλυτικών προγραµµάτων: συλλογής (collection) και συγχωνευµένο (integrated) (Bernstein, 1989:64-71). Μεγάλη σηµασία έχει ο κοινωνικός χαρακτήρας της γνώσης και η σχέση της µε την εξουσία. Οι βασικές έννοιες που θα µας απασχολήσουν στην µελέτη µας είναι η «ταξινόµηση» (classification) και η «περιχάραξη» (framing). Βάσει της θεωρίας του Basil Bernstein θα αναλυθούν τα Α.Π της ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης (Γυµνασίου -Λυκείου) της περιόδου 1977-1979. Η ανάλυση αυτή σκοπεύει στο να φωτιστούν σηµεία που έχουν ιδιαίτερη σηµασία για τη Θρησκευτική Εκπαίδευση. Σήµερα βρισκόµαστε σε µια καµπή της ελληνικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας, όπου το προσφυγικό-µεταναστευτικό, οικονοµικό και πολιτικό ζήτηµα, αλλάζουν την παραδοσιακή ελληνική κοινωνία, προκαλώντας την αναµόρφωση του ΑΠΣ για τη Θρησκευτική Αγωγή. Ο σύγχρονος µαθητής και µαθήτρια καλείται να µεγαλώσει και να ζήσει σε ένα ραγδαία µεταβαλλόµενο κόσµο, όπου η βασική µέριµνα θα πρέπει να είναι η αναζήτηση νοήµατος και σκοπού στη ζωή. Οι 13 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο πρόσφατες εξελίξεις σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο αναδεικνύουν τη διαχρονικότητα και την σηµασία ενασχόλησης µε τα Α.Π. µε συστηµατικό τρόπο και επιστηµονική µεθοδολογία. 14 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Τα ιδεολογικής φύσεως ψευδοδιλήµµατα γύρω από το Μάθηµα των Θρησκευτικών – Μια εναλλακτική ερµηνεία του Συνταγµατικού όρου «Θρησκευτική Συνείδηση» Γεωργιάδης Κωνσταντίνος Θεολόγος (∆ρ) – Νοµικός ΑΠΘ - Μουσικό Σχολείο Καβάλας konigeorg@gmail.com Περίληψη Οι πρόσφατες Αποφάσεις Ολ.ΣτΕ 660/2018 και Ολ.ΣτΕ 926/2018 δεν ακυρώνουν τυπικά το Νέο Πρόγραµµα Σπουδών των Θρησκευτικών, καθώς αυτό εισάγεται σήµερα µε νεότερο Νόµο. Ουσιαστικά όµως ανατροφοδοτούν µε νέα δεδοµένα επιστηµονικά πεδία όπως η Νοµική Θεωρία, η Πολιτική Θεολογία και η Φιλοσοφία της Παιδείας, που διαχέονται εξίσου στους γενικότερους σκοπούς του Σχολείου, ειδικότερα δε και µε µοναδική ένταση επικεντρώνοντας στο µάθηµα των Θρησκευτικών. Η τυπική ακύρωση του Νέου Προγράµµατος Σπουδών πιθανολογείται µέσω των εκκρεµοδικούντων παρόντων Υπουργικών Αποφάσεων (ΦΕΚ 2104/Β/19-6-2017 & 2105/Β/19-6-2017), σύµφωνα µε µια πάγια Νοµολογία του ΣτΕ που κατά τον πυρήνα της και ως η αυθεντική ανάγνωση του Συντάγµατος παραµένει αµετάβλητη. Στην παρούσα Εισήγηση, παράλληλα µε το νοµικό σχολιασµό των πρόσφατων ∆ικαστικών Αποφάσεων για τα Θρησκευτικά, επιχειρείται αφενός µία πρώτη χαρτογράφηση του νοµικού άρα και παιδαγωγικού πλαισίου που οι Αποφάσεις αυτές διαµορφώνουν και αφετέρου η ανάδειξη ενός συγκεκριµένου σηµείου ταύτισης µεταξύ διχασµένων µεταξύ τους ιδεολογικών ετεροτήτων. Σηµασία έχει η συµβολή στην επίλυση ενός πραγµατικού προβλήµατος, που πρόσκαιρα προκαλεί απλώς αµηχανία στο χώρο της Εκπαίδευσης, τείνει, ωστόσο, να γιγαντωθεί ως θεσµικό κενό. Επείγει η «ἐπίσκεψις τῶν ὀνοµάτων» της Νοµικής επιστήµης, έναντι ειδικά των Θεολόγων Εκπαιδευτικών, όπως και η «ἐπίσκεψις τῶν ὀνοµάτων» της Θεολογίας, πρώτα για τους ίδιους τους Θεολόγους και έπειτα για το χώρο της ∆ικαιοσύνης, στον οποίο και οι πρώτοι ανάγονται ως αντίπαλες παρατάξεις µιας «δεξιάς» και µιας «αριστεράς του Υψίστου». Ακόµη περισσότερο προέχει η απόδειξη ότι συζητούµε περί ιδεολογικών διληµµάτων ψευδών στην ουσία τους, για µια σκιαµαχία γύρω από τα ονόµατα και όχι τα πράγµατα, αν και αυτή κλονίζει σοβαρά το Ελληνικό Σχολείο. Στην παρούσα Εισήγηση που έρχεται ως συνέχεια της συνυποβαλλόµενης Εισήγησης µε τον τίτλο "ΝΟΜΙΚΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Ολ.ΣτΕ 660/2018 & Ολ.ΣτΕ 926/2018 ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΟΥ ΘΕΤΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ" επιχειρείται να τεκµηριωθεί ότι το όλο υπόβαθρο συζήτησης για τα Θρησκευτικά είναι ψευδοδιληµµατικό στην ουσία του, µε σηµείο αναφοράς στην κοινή έννοια του Λόγου. Ουδείς αµφισβητεί ότι ο όρος «θρησκευτική συνείδηση» του συνταγµατικού Άρθρου 16 ερµηνεύεται ως «ορθόδοξη συνείδηση», κατά µείζονα δε λόγο εφόσον το Προοίµιον του Συντάγµατος, παρόλο που δεν έχει εκτελεστό χαρακτήρα, διέπει το Σύνταγµα καθολοκληρίαν. Αν και το ζήτηµα πλέον είναι τί σηµαίνει «ορθόδοξη συνείδηση», σε κάθε περίπτωση οµιλούµε συνταγµατικά για «θρησκευτική» και όχι «θρησκοληπτική» συνείδηση, κρίσιµο 15 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο στοιχείο που ήδη έχει ανιχνεύσει η µειοψηφία των σχετικών Αποφάσεων του ΣτΕ. Μία έλλογη λοιπόν «θρησκευτική συνείδηση», άλλως «θεολογική», γνώρισµα πρώτα των Ορθοδόξων Μαθητών, θα αποτελούσε από µόνη της τον κοινό τόπο συνάντησης των όποιων αντικρουόµενων ιδεολογικών οµάδων. Εξάλλου, το "σύγχρονο", που οι προοδευτικοί κύκλοι επικαλούνται απαντά ήδη υποδειγµατικά στην πατερική και συνοδική εκκλησιαστική παράδοση, ενώ και το "παραδοσιακό" ή "ορθόδοξο" είναι άλλο από αυτό για το οποίο κόπτονται οι αυτοαποκαλούµενοι "ορθόδοξοι", ενόσω η λογική και όχι τυφλή πίστη παραµένει η κοινή έννοια παντός ανθρώπου. 16 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο CASUS BELLI, Η µκρού µήκους ταινία του Γιώργου Ζώη ως διδακτική πρακτική στην ΘΕ4 2ο δίωρο ΙΙ «H έκφραση της οδύνης στην τέχνη», της Γ΄ Γυµνασίου Γιώβος Χρήστος Εκπαιδευτικός-θεολόγος giovcri@hotmail.com Περίληψη Η πολυβραβευµένη ταινία του Γιώργου Ζώη, “Casus Belli”, µπορεί να χρησιµοποιηθεί µε µεγάλη επιτυχία στη διδακτική ενότητα ΘΕ4 2ο δίωρο ΙΙ «H έκφραση της οδύνης στην τέχνη», της Γ΄ Γυµνασίου. Πρόκειται για µία ταινία µικρού µήκους (διάρκειας 11:11”) η οποία αναφέρεται στο κοινωνικό πρόβληµα και χρησιµοποιεί µοντέρνες κινηµατογραφικές τεχνικές. Η ταινία και η επεξεργασία της (σχετικό φύλλο εργασίας) προτείνεται ως διδακτική ενέργεια-πρακτική, σε ενιαίο σχέδιο διδασκαλίας, το οποίο εξετάζει ενδεικτικά την οδύνη σε διαφορετικά είδη τέχνης. Η διάρκεια της πρακτικής κυµαίνεται από 25-30 λεπτά, µαζί µε την προβολή. Η επεξεργασία γίνεται σε οµαδοσυνεργασία µε σχετικό φύλλο εργασίας (θα αναλύεται στην εισήγηση) και για την προβολή χρησιµοποιείται διαδραστικός πίνακας ή προτζέκτορας. Πριν την προβολή της ταινίας, ορίζεται το κοινωνικό πρόβληµα, µε τη βοήθεια σχετικού υλικού το οποίο υπάρχει στο παλιό βιβλίο των Θρησκευτικών της Γ΄ Λυκείου. Αφού οι µαθητές κινητοποιηθούν και εκφράσουν τα βιώµατά τους γίνεται η προβολή της ταινίας. (Επειδή η πλοκή είναι αργή και δεν υπάρχουν διάλογοι, λόγια ή υπότιτλοι οι µαθητές κατά τη διάρκεια της προβολής µπορούν να εκφράζουν τις σκέψεις τους). Μετά το τέλος της προβολής δύο είναι οι στόχοι µας: α) να συσχετίσουν οι µαθητές την ταινία µε το κοινωνικό πρόβληµα, β) να σχολιάσουν τεχνικές του µοντέρνου κινηµατογράφου οι οποίες υπάρχουν στην ταινία. Ως προς τον πρώτο στόχο: καλούνται οι µαθητές να βρουν τα συµβολικά στοιχεία της ταινίας τα οποία αναφέρονται στο κοινωνικό πρόβληµα, το οποίο αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα οδύνης στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι µαθητές καθοδηγούνται σε οµαδοσυνεργασία µε κατάλληλες ερωτήσεις όπως: τι συµβολίζουν, το καροτσάκι, ο άστεγος, οι ουρές, το τέλος της ταινίας κλπ. Για τον δεύτερο στόχο γίνεται ανάλυση των τεχνικών, η ταινία δεν έχει λόγια µόνο εικόνες, ήχους και κίνηση φυσικών προσώπων. Ζητείται από τους µαθητές να σχολιάσουν αν η ταινία ανήκει στην µοντέρνα τέχνη ή όχι. Επίσης, σχετικά µε την τεχνοτροπία, τους δίνονται αποσπάσµατα από τις κριτικές της ταινίας και τα βραβεία της. Τέλος, δύναται να τους αναλυθεί µε συντοµία, πως κινηµατογραφικά µπορεί να κινείται ένα αντικείµενο από µόνο του, (στην περίπτωσή µας το καροτσάκι της ταινίας) καθώς σχεδόν όλοι οι µαθητές εκφράζουν την παραπάνω απορία. Στην εισήγηση θα υπάρχει το σχετικό φύλλο εργασίας όπου θα αναλύονται µε ερωτήσεις όλες οι διδακτικές ενέργειες καθώς και ο χρόνος ο οποίος απαιτείται για κάθε µία. 17 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Εικονικό Μουσείο και Μάθηση: Βιωµατική προσέγγιση του θρησκευτικού γίγνεσθαι Γκιούρα Χρυσούλα ∆ασκάλα, 2 ∆ηµοτικό Σχολείο Πεύκων Θεσσαλονίκης hrisgiou@gmail.com ο Περίληψη Στη σύγχρονη εποχή η µάθηση συντελείται µε ποικίλους τρόπους σε χώρους τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης και δεν µπορεί να ταυτιστεί ως µια διαδικασία µετάδοσης πληροφοριών, αλλά ως ενεργητική διαδικασία κατασκευής της γνώσης. Τα µουσεία ανά τον κόσµο ερευνούν τις αυξηµένες δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για διάδραση και προσθέτουν εκθέµατα, που έχουν σχεδιαστεί να παροτρύνουν τον επισκέπτη να επικοινωνεί µε όλες του τις αισθήσεις σε µία ενεργητική διαδικασία δόµησης της γνώσης. Οι τεχνολογίες Εικονικής Πραγµατικότητας (Virtual Reality) έχουν συνεισφέρει σε πολλούς τοµείς της δραστηριότητας του σύγχρονου ανθρώπου και έχουν συµβάλει στην ανάπτυξη νέων εφαρµογών στα µουσεία και στους χώρους πολιτισµού Τα µουσειακά εικονικά περιβάλλοντα θεωρούνται και ως ισχυρά µέσα οπτικοποίησης και η ένταξή τους στη µαθησιακή διαδικασία επιβάλλεται καθώς η οπτική αναπαράσταση δεδοµένων και εννοιών βοηθά στην κατανόηση και αφοµοίωση του αντικειµένου της διδασκαλίας. Με την εικονική περιήγηση σε µουσεία, πινακοθήκες και άλλους πολιτισµικούς χώρους το µουσειακό υλικό συνδέεται µε το ιστορικό, θρησκευτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής που µελετούν. Ο εικονικός κόσµος είναι αληθοφανής και φαίνεται να λειτουργεί παρόµοια µε τον αληθινό. Πολλών ειδών εικονικοί κόσµοι µπορούν να χρησιµοποιηθούν στην τάξη και οι µαθητές/τριες έχουν τη δυνατότητα να αναπλάθουν µε τη φαντασία τους την κοινωνία και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων της εκάστοτε εποχής και να εξάγουν συµπεράσµατα για την κοινωνία, τα ήθη και έθιµα, τη θρησκεία. Στη συγκεκριµένη εργασία αντικείµενο µελέτης είναι η δηµιουργία εικονικού µουσείου µε εικόνες της Παναγίας και η αξιοποίησή του στη διδακτική πράξη του µαθήµατος των Θρησκευτικών (ΜτΘ) µε µαθητές/τριες ∆ηµοτικού. Τα πολιτιστικά αγαθά µπορούν να γίνουν κατανοητά και να µετασχηµατιστούν από απλές πληροφορίες σε γνώσεις, να προσλάβουν νοήµατα και σηµασίες µέσα από επιστηµονικά οργανωµένη διαµεσολάβηση. Ειδικότερα, η εργασία εστιάζει να αναδειχθεί πώς ένα εικονικό µουσείο ως «διαµεσολαβητικό πολιτισµικό εργαλείο» µπορεί να παρουσιάσει τα µνηµεία πολιτισµού όχι ως νεκρά σύµβολα, αλλά ως ζωντανές παρουσίες που «µιλούν» και να βοηθήσει στην προσέγγιση του θρησκευτικού γίγνεσθαι. Το εικονικό µουσείο σχεδιάστηκε µε την εφαρµογή Artsteps, που επιτρέπει τη δηµιουργία εικονικών τρισδιάστατων εκθέσεων, διαθέτει µεγάλο ποσοστό αληθοφάνειας και οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν εικονικά σε αυτές. 18 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Μετά την ολοκλήρωση της πρακτικής, οι µαθητές/τριες απάντησαν ένα ερωτηµατολόγιο µε ερωτήσεις κλίµακας Likert για την αξιολόγηση του εικονικού µουσείου και τη συµβολή του στη µαθησιακή διαδικασία. 19 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιδακτική παρέµβαση µε επίκεντρο τη θέση της γυναίκας στη Βίβλο και στη σηµερινή εποχή Γκίρλου ∆ήµητρα 2ο Γυµνάσιο Τούµπας di.gkirlou@gmail.com Ιωακειµίδου Παρασκευή Γυµνάσιο-Λύκειο Άρνισσας ioakeim_p@yahoo.gr Περίληψη Στις µέρες µας, γίνεται όλο και περισσότερο λόγος για την προώθηση των αρχών της ισότητας και της δηµοκρατίας στην κοινωνία. Το γεγονός αυτό αντανακλάται, όπως είναι φυσικό και στο δεύτερο, µετά την οικογένεια, φορέα κοινωνικοποίησης που είναι το σχολείο. Μια ισότητα όµως, που ακόµη και στις σύγχρονες δηµοκρατικές κοινωνίες εξακολουθεί να παραµένει σε νοµικό και τυπικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, η καλλιέργεια αυτών των αρχών στο σχολικό περιβάλλον θα πρέπει να αποτελεί βασικό µέληµα των λειτουργών του. Μια τέτοια προσπάθεια αποτελεί και η διδακτική µας παρέµβαση στο µάθηµα των Θρησκευτικών της Α΄ Γυµνασίου. Η διδακτική παρέµβαση έγινε στη Θεµατική ενότητα 3, Πώς ζουν οι Χριστιανοί; Η νέα ζωή στην Εκκλησία ,Ερµηνεύοντας την πρόταση ζωής της χριστιανικής Εκκλησίας , συνάντηση µε τον προσωπικό θεό της Βίβλου «Η πίστη ως φιλοξενία του θεού» (Γεν 18.1-18). Η απόπειρα του παρεµβατικού αυτού µαθήµατος έγινε για να αναδειχθεί ο ρόλος και τα δικαιώµατα των γυναικών τόσο στην Βίβλο, όσο και στην σύγχρονη εποχή. Ως εκ τούτου, τέθηκαν δύο βασικοί στόχοι: α. η διερεύνηση των στάσεων και των αντιλήψεων των µαθητών/τριων ως προς το ρόλο των φύλων µέσα από τα κείµενα της Αγίας Γραφής β. η ανάπτυξη προβληµατικής σχετικά µε την ισότητα των φύλων σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής, και µέσα από το πρίσµα της χριστιανικής διδασκαλίας Έγινε προσπάθεια να εµπλακούν οι µαθητές/τριες σε µία συζήτηση µε αφορµή την ανάλυση του περιεχοµένου του βιβλικού χωρίου όπου γίνεται αναφορά στο ρόλο της γυναίκας και του άνδρα. Στη συνέχει η προσοχή µας επικεντρώθηκε στην σύγκριση αλλά και την ανάλυση των δεδοµένων σε σχέση µε την σηµερινή εποχή. Τον ρόλο του συντονισµού είχε η εκπαιδευτικός µε την βοήθεια δύο µαθητών που επιλέχθηκαν έπειτα από δηµοκρατικές διαδικασίες. Ειδικότερα, σε σχέση µε την οργάνωση του µαθήµατος χρησιµοποιήθηκαν τρείς διδακτικές ώρες ως εξής: 1η διδακτική ώρα Κατά την 1η διδακτική ώρα, στην τάξη, έγινε προετοιµασία για την επεξεργασία των προεπιλεγµένων κειµένων. Οι µαθητές/τριες χωρίστηκαν σε τρεις οµάδες εργασίας. Κάθε οµάδα είχε ως έργο να µελετήσει το βιβλικό χωρίο. Στη συνέχεια, µε την βοήθεια της εκπαιδευτικού έγινε η ανάλυση/ερµηνεία του. 2η διδακτική ώρα 20 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Στην 2η διδακτική ώρα έγινε η ανάλυση και ο σχολιασµός των κειµένων της σύγχρονης βιβλιογραφίας. Ακολούθησε ανάθεση εργασίας στις οµάδες να επεξεργαστούν τα κείµενα της σύγχρονης βιβλιογραφίας σε σχέση µε το βιβλικό χωρίο του σχολικού εγχειριδίου. 3η διδακτική ώρα Την τρίτη διδακτική ώρα πραγµατοποιήθηκε η ανατροφοδότηση µε την τεχνική της «συζήτησης Γυάλας». Οι µαθητές και οι µαθήτριες εκφράστηκαν σε σχέση µε τα δεδοµένα της ανάλυσης των κειµένων και κατέγραψαν τα βασικά σηµεία της συζήτησης. Ακολούθησε η αξιολόγηση της παρέµβασης για µαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς. 21 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Αδύνατον… Γίνεται να είσαι µαθηµατικός και θεολόγος; ∆ελικανλής Παναγιώτης Καθηγητής ΜΕ, Md. ∆ιδακτικής Μαθηµατικών Πανεπιστηµίου Αθηνών delikanlis@sch.gr Περίληψη Στην αρχαιότητα οι επιµέρους επιστήµες (αριθµητική, γεωµετρία, αστρονοµία, µουσική κ. ά.) ήταν µέρος της φιλοσοφίας, η οποία έθετε σε ταξινοµούσε την απορρέουσα από τις επιστήµες γνώση και µέσω της συστηµατικοποίησης έτεινε να αναχθεί από τα επιµέρους στα καθολικά νοήµατα της ζωής και του σύµπαντος κόσµου. Η επιστήµη επισκέπτεται και κατακερµατίζει συνεχώς το επιστητό µε αποτέλεσµα την παραγωγή της γνώσης. Η καταγωγή της γνώσης, ο τρόπος απόκτησης, οι προϋποθέσεις της, ο έλεγχος της εγκυρότητας, οι δυνατότητες και η αντοχή της συνιστούν στις µέρες µας το χώρο της επιστηµολογίας. Έτσι από την επιστήµη περνάµε στον «λόγο» για αυτήν. Με αυτό τον τρόπο συγκροτείται το «discourse» της κάθε επιστήµης. Τα µαθηµατικά αναπτύσσουν το δικό τους λόγο και ως επιστήµη της µέτρησης των µεγεθών µε τη χρήση των συµβόλων και την ικανότητα αφαίρεσης, ξεφεύγουν από τον «αδρό» περιορισµό της πραγµατικότητας και διεισδύουν σε αδιαφανείς πτυχές της, πολλές φορές δε θεωρητικής µορφής χωρίς άµεση αναφορά σ’ αυτή. Συγχρόνως, µε την ανάπτυξη του λόγου για το επιστητό στην αρχαιότητα αναπτύσσεται και ο λόγος περί Θεού. ∆ιαπιστώνεται ότι ο ρόλος της θεότητας είναι να διαφυλάξει την τάξη και την αρµονική συνοχή και λειτουργία του κόσµου, η δε θεολογία, κατέχοντας την ανώτερη θέση της ιεραρχίας των επιστηµών µε όργανο το νου, ερευνά την ακίνητη ουσία που έλκει τον άνθρωπο. Η ανάπτυξη των φιλολογικών επιστηµών γίνεται βάση της θεολογίας ως ιστορικοκριτική και φιλολογική επιστήµη µε επιστητό την Αγία Γραφή, την εκκλησιαστική ζωή και παράδοση, τα κείµενα των πατέρων και άλλα µνηµεία. Κεντρικό στόχος της θεολογίας είναι η διάκριση µεταξύ της κτιστότητας των όντων και του άκτιστου δηµιουργού. Έτσι µελετάται συγχρόνως η κτίση και ο Κτίστης Θεός, και κανένα στοιχείο του λόγου της θεολογίας δεν εµποδίζει την έρευνα και την ανάπτυξη των επιστηµών, όπως και οι υποθέσεις και τα συµπεράσµατα της επιστήµης δεν έρχονται σε σύγκρουση µε το θεολογικό λόγο. Με αφορµή την ποικιλότητα της φύσης που µελετάται από τις επιστήµες διανύονται οι αναβαθµοί της απόστασης από την µυστική ζωή. Στην εργασία αυτή καταβάλλεται προσπάθεια να αρθεί η «διχόνοια» µεταξύ επιστήµης και θρησκείας, «διχόνοια» που καλλιεργείται στις µικρές ηλικίες των µαθητών, ώστε από πολύ νωρίς να θεωρούν αδύνατη την συνύπαρξη των µαθηµατικών και της θεολογίας. Ένα βασικό εργαλείο της ανωτέρω προσπάθειας µπορεί να είναι η κοινωνική κονστρουκτιβιστική παιδαγωγική προσέγγιση. Οι µαθητές όντας ενταγµένοι σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον χρησιµοποιούν την ποικιλία των µέσων που διαθέτουν ώστε η προηγούµενη εµπειρία και γνώση µε συνεργάτη και διευκολυντή τον λειτουργό της εκπαίδευσης να µατασχηµατιστούν και να οδηγήσουν στην οικοδόµηση της ταυτότητας γενικά, και της ορθόδοξης χριστιανικής ταυτότητας ειδικά. 22 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Συµµετοχικές θεωρίες µάθησης και θρησκευτική εκπαίδευση: χριστιανικές κοινότητες βάσης ∆ιαµαντής Φώτιος ∆άσκαλος – Θεολόγος – Οικονοµολόγος ∆ρ Επιστηµών Αγωγής, Med, Mth ∆ντής 1ου ∆ηµ. Σχολείου Πεύκων Θεσσαλονίκης difotios@gmail.com Στην παρούσα ανακοίνωση θα διερευνήσουµε το πώς µέσω διαδικασιών οσµωτικής διαπαιδαγώγησης οι χριστιανοί και κατ’ επέκταση οι χριστιανικές Εκκλησίες θα µπορούσαν να µετουσιώσουν σε καθηµερινή κοινωνική πρακτική τη ρήση από τις Πράξεις των Αποστόλων: «Όλοι όσοι πίστεψαν είχαν µία καρδιά και µία ψυχή. Κανείς δεν θεωρούσε ότι κάτι από τα υπάρχοντά του ήταν δικό του, αλλά όλα τα είχαν κοινά […] ∆εν υπήρχε κανείς ανάµεσά τους που να στερείται τα απαραίτητα […] δινόταν στον καθένα ανάλογα µε τις ανάγκες του». Πρόκειται, στην ουσία, για κοινωνικές πρακτικές που πριµοδοτούν κοινωνικές δεξιότητες που σχετίζονται µε το συναποφασίζειν, το (συν)κοινωνείν, το µοιράζεσθαι και ταυτόχρονα αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία ενός τρόπου ζωής όπου η αλληλεγγύη, ο σεβασµός και η φροντίδα των αδυνάτων και γενικότερα η αίσθηση της κοινοκτηµοσύνης δηµιουργούν ισχυρά αντισώµατα απέναντι σε φαινόµενα βίας, ρατσισµού και κοινωνικού αποκλεισµού. Σε αυτήν τη προοπτική, θεωρούµε ως βασική αρχή τη θέση ότι η µάθηση πραγµατοποιείται µέσα από τη συµµετοχή σε κοινωνικές πρακτικές και µια τέτοια πρακτική, που µπορεί να οδηγήσει µε ασφάλεια τον άνθρωπο σε χειραφετητικές κοινωνικές συµπεριφορές, αποτελεί ο κοινοτικός τρόπος ζωής. Στις συµµετοχικές θεωρίες µάθησης -όπως είθισται να ονοµάζονται- το φάσµα των ενδιαφερόντων ξεκινάει από το ζήτηµα της µεταφοράς της σχολικής γνώσης σε άλλους κοινωνικούς χώρους ή από τη χρήση εξωσχολικών γνώσεων µέσα στο σχολείο και καταλήγει στην αντιµετώπιση ευρύτερων θεωρητικών ή/και πολιτικών ζητηµάτων, όπως είναι το πρόβληµα του κοινωνικού αποκλεισµού µέσω της διαδικασίας της µάθησης. Στη βάση, λοιπόν, των προαναφερθέντων, τίθεται το ερώτηµα για το αν θα µπορούσαµε να ανιχνεύσουµε και να αναλύσουµε κοινωνικές πρακτικές που εκπορεύονται από την καθηµερινή δράση χριστιανών και κατ’ επέκταση χριστιανικών Εκκλησιών που να σχετίζονται µε κοινοτικές κοινωνικές πρακτικές και να τάσσονται απέναντι σε φαινόµενα βίας, ρατσισµού και κοινωνικού αποκλεισµού. Σε αυτή µας την αναζήτηση σταθήκαµε ιδιαίτερα στη δηµιουργία των Χριστιανικών Κοινοτήτων Βάσης στη Λατινική Αµερική και το πώς αυτές προσέγγισαν θέµατα διαπαιδαγώγησης των µελών τους. Από τα µέσα της δεκαετίας του ’60 και κάτω από την επήρεια της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, εµφανίστηκαν στη Λατινική Αµερική οι χριστιανικές κοινότητες βάσης, οι οποίες αποτέλεσαν κατά κάποιο τρόπο ένα νέο µοντέλο εκκλησίας. Αυτές θα µπορούσαν να προσδιοριστούν ως µικρές, υπό λαϊκή καθοδήγηση, οµάδες ανθρώπων, κυρίως φτωχών, που συνδύασαν δραστηριότητες για την ανύψωση της κοινωνικής τους συνείδησης, την αλληλοβοήθεια και συχνά την πολιτική δράση για την υπεράσπιση των 23 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο δικαιωµάτων τους. Η δηµιουργία συναντήσεων διαλόγου µε συζητήσεις γύρω από τη Βίβλο ή µε κάποιο συµβάν από την οικογενειακή ζωή ή ακόµη µε αφορµή κάποιες ανάγκες της κοινότητας, αποτέλεσε τον πυρήνα διαπαιδαγώγησης των µελών τους. Στην ουσία, πρόκειται για δράση στην οποία αναγνωρίζουµε την ισχυρή επιρροή της παιδαγωγικής µεθόδου του µεγάλου Βραζιλιάνου παιδαγωγού P. Freire. 24 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Ορθόδοξοι θρησκευτικοί Λόγοι και η σχέση τους µε ιδεολογίες και κοινωνικές ταυτότητες ∆ιαµαντής Φώτιος ∆άσκαλος – Θεολόγος – Οικονοµολόγος ∆ρ Επιστηµών Αγωγής, Med, Mth ∆ντής 1ου ∆ηµ. Σχολείου Πεύκων Θεσσαλονίκης difotios@gmail.com Περίληψη Στην παρούσα ανακοίνωση θα διερευνήσουµε εκφάνσεις Ορθόδοξου θρησκευτικού Λόγου και το πώς αυτές σχετίζονται µε ιδεολογίες και κοινωνικές ταυτότητες που µορφοποιούνται και εκφέρονται –µέσα από µία διαλεκτική σχέση- στη χώρα µας. Σε αυτή τη διάσταση, θεωρούµε πολύ σηµαντική τη διάκριση που γίνεται στην εφαρµοσµένη γλωσσολογία και την κοινωνιογλωσσολογία ανάµεσα στους όρους λόγος (discourse) και Λόγοι (Discourses), καθώς ο πρώτος αναπαριστά το πως η γλώσσα χρησιµοποιείται, εκ πρώτης όψεως, για να θεσπίσει δράσεις και ταυτότητες, ενώ ο δεύτερος αντικατοπτρίζει το γεγονός πως οι δράσεις και οι ταυτότητες σχεδόν ποτέ δεν θεσπίζονται µόνο µέσω της γλώσσας. Έτσι, όταν ο λόγος συγχωνεύεται ολοκληρωτικά µε µη γλωσσικό υλικό –τρόποι σκέψης, δράσης, σχηµατοποίησης αξιών κ.ά.- για να θεσπιστούν συγκεκριµένες δράσεις και ταυτότητες, τότε θεωρείται πως εµπλέκονται οι Λόγοι, ενώ αποτελεί κοινή παραδοχή πως όλοι µας είµαστε µέλη πολλών και διαφορετικών Λόγων, που συχνά αλληλοεπηρεάζονται ή και δηµιουργούν πολλές φορές νέα υβρίδια. Είναι, µάλιστα, γεγονός πως η στροφή στους Λόγους, που έχει πραγµατοποιηθεί εδώ και κάποιες δεκαετίες στη φιλοσοφία και στις κοινωνικές επιστήµες, συνέβη επειδή αυτοί σχετίζονται µε τη στροφή στις κοινωνικές πρακτικές, µε τις οποίες και µέσα από τις οποίες τα υποκείµενα συλλαµβάνουν και επικοινωνούν τις ερµηνείες τους για την κοινωνική τους πραγµατικότητα. Σ’ αυτήν τη διάσταση, οι Λόγοι θεωρείται ότι αποτελούν αναπόσπαστο µέρος και ταυτόχρονα ειδικό εργαλείο στο πλαίσιο συγκεκριµένων κοινωνικών πρακτικών. Οι Λόγοι, µε τη σειρά τους, σχετίζονται άµεσα µε τις ιδεολογίες και τις κοινωνικές ταυτότητες. Οι ιδεολογίες, αποτελώντας µια ειδική µορφή κοινωνικής γνώσης που µοιράζονται οι κοινωνικές οµάδες, αποτελούν τη βάση για κοινωνικές αναπαραστάσεις και για πρακτικές µελών µιας οµάδας, περιλαµβάνοντας και τους Λόγους τους, οι οποίοι ταυτόχρονα λειτουργούν και ως το µέσο ιδεολογικής παραγωγής, αναπαραγωγής και πρόκλησης. Έτσι, οι ιδεολογίες δεν αποτελούν ατοµική υπόθεση αλλά συγκροτούνται από κοινωνικές οµάδες, δεν είναι κατ’ ανάγκη κακές, αποτελούν την αξιωµατική βάση για γνώση και στάσεις που µοιράζονται τα µέλη µιας οµάδας σε διάφορα κοινωνικά πεδία, αναπαριστούν απόψεις για το τι είναι καλό και τι κακό για τα µέλη της και δοµούνται στη βάση σταθερών ιδεολογικών σχηµάτων που υιοθετούνται και εµπεδώνονται από τα δρώντα υποκείµενα κατά τη διαδικασία συγκρότησης της ταυτότητάς τους καθώς αλληλεπιδρούν µε διάφορες οµάδες. Όσο για τις κοινωνικές ταυτότητες, αυτές παράγονται µέσα στους Λόγους και θα πρέπει να τις εκλαµβάνουµε ως προϊόν συγκεκριµένων ιστορικών και θεσµικών διαδικασιών, καθώς διαµορφώνονται µέσα σε συγκεκριµένες µορφές και 25 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο πρακτικές των Λόγων και από συγκεκριµένες στρατηγικές έκφρασης. Επιπλέον, αναδεικνύονται µέσα σε συγκεκριµένα πεδία εξουσίας και έτσι αποτελούν περισσότερο το προϊόν του τονισµού της διαφοράς και του αποκλεισµού, παρά το σηµάδι µιας αναλλοίωτης, φυσικά διαµορφωµένης ενότητας που είναι συµπαγής και οµοιόµορφη, χωρίς εσωτερικές διαφοροποιήσεις 26 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Το διδακτικό εγχειρίδιο των θρησκευτικών της Ιταλίας Ζήκος Θωµάς Πειραµατικό Γυµνάσιο ΠΑΜΑΚ zikostomas@gmail.com Περίληψη Με την παρούσα εισήγηση επιχειρείται η παρουσίαση του διδακτικού εγχειριδίου των θρησκευτικών της Ιταλίας. Το εγχειρίδιο τιτλοφορείται: «Coraggio Andiamo, 100 lezioni di religione». Οι συγγραφείς είναι ο Claudio Cristiani και ο Marco Motto. Το βιβλίο έχει εκδοθεί το 2014 και συνοδεύεται από ψηφιακό δίσκο µε φωτογραφικό υλικό, χάρτες, κινηµατογραφικά τρέιλερ και κοστίζει 14,90 ευρώ. Έχει 457 σελίδες και είναι ενιαίο για τις τρεις τάξεις του Γυµνασίου. Στην εισαγωγή οι συγγραφείς εξηγούν ότι ο τίτλος του βιβλίου είναι βιβλικός και προέρχεται από τον Μάρκο, κεφάλαιο 14,42, όταν ο Ιησούς κάλεσε τους µαθητές του µετά την προσευχή στη Γεσθηµανή "σηκωθείτε, πρέπει να πηγαίνουµε". Το βιβλίο έχει 15 ενότητες και περιλαµβάνει 100 διδακτικές ενότητες για τις τρεις τάξεις του Γυµνασίου. Έχει µεγάλο µέγεθος Α4 και πλούσια εικονογράφηση, εξολοκλήρου µε έγχρωµες φωτογραφίες. Η πρώτη ενότητα ασχολείται µε το θέµα της θρησκείας από το παρελθόν στο σήµερα. Η δεύτερη ενότητα έχει ως θέµα: γεννιόµαστε θρησκευόµενοι, πιστοί γινόµαστε. Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζεται ο ιουδαϊκός µονοθεϊσµός. Στην τέταρτη και πέµπτη ενότητα παρουσιάζεται ο Ιησούς ως Χριστός και ως Υιός του Πατέρα. Στην έκτη ενότητα παρουσιάζεται η πρώτη χιλιετία του χριστιανισµού. Η έβδοµη ενότητα τιτλοφορείται «Η απάντηση του ανθρώπου, πίστη και µεταστροφή». Η όγδοη ενότητα έχει ως θέµα, ο Χριστιανισµός και η ανθρώπινη δράση. Η ένατη ενότητα ασχολείται µε την ηθική και το άτοµο. Η δέκατη ενότητα έχει ως θέµα της την πίστη σε διάλογο, πολιτισµός, επιστήµη, τεχνολογία. Η επόµενη, ενδέκατη ενότητα ασχολείται µε την Εκκλησία από τον Μεσαίωνα µέχρι την σύγχρονη εποχή. Η δωδέκατη τρίτη ενότητα ασχολείται µε την Εκκλησία τον 20ο αιώνα. Η επόµενη, δέκατη Τρίτη ενότητα έχει ως θέµα τη θρησκεία και την κοινωνία. Η δέκτη τέταρτη ενότητα έχει ως θέµα της, η µάχη του σύγχρονου κόσµου. Και η τελευταία, δέκτη πέµπτη ενότητα, έχει ως θέµα την αναζήτηση ελπίδας στο σύγχρονο κόσµο. Αυτό το οποίο εντυπωσιάζει πραγµατικά είναι η διαρρύθµιση του βιβλίου, έτσι ώστε να παρουσιάζεται ένα σύγχρονο βιβλίο, ανοιχτό και προσιτό στο σηµερινό µαθητή, και όχι µόνο. Μοιάζει πραγµατικά να απευθύνεται στον σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος αναζητά να µάθει για τη θρησκεία και το ρόλο της στην κοινωνία, από το παρελθόν µέχρι σήµερα. Τα στοιχεία τα οποία αναδεικνύουν το εγχειρίδιο ως ένα σύγχρονο βιβλίο είναι: πρώτον, η πλούσια εικονογράφηση, η οποία διαδραµατίζει τον σηµαντικότερο ρόλο γενικά στην παρουσίαση ενός βιβλίου. ∆εύτερον η θεµατολογία, η οποία είναι πλούσια, πολύπλευρη και σύγχρονη, και τρίτον το συνοδευτικό υλικό. Το περιεχόµενό του είναι οµολογιακό, αλλά όχι κατηχητικό. Ο χαρακτήρας του είναι ιστορικός, δογµατικός και εκκλησιολογικός. Θέτει ως στόχο να παρουσιάσει τα διάφορα θέµατα και να εκθέσει τις απόψεις της Ρωµαιοκαθολικής Εκκλησίας. Στις σελίδες του προβάλλονται οι τρεις τελευταίοι Πάπες, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος, ο Πάπας Βενέδικτος και ο σηµερινός Πάπας Φραγκίσκος. 27 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Το Νέο Πρόγραµµα Σπουδών του Μαθήµατος των Θρησκευτικών στο Λύκειο: Αποτίµηση της διετούς εφαρµογής του (2016-2018) Καλαµάτας Αθανάσιος DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ / ∆ρ. Θεολογίας ΑΠΘ / Πειραµατικό ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστηµίου Αιγαίου / ∆ιδάσκων στην ΑΣΠΑΙΤΕ· Παράρτηµα Β. Αιγαίου gzee11@otenet.gr / akalamatas@sch.gr / athkalamatas@gmail.com Περίληψη Άκρως σηµαντική είναι η θεώρηση του Αµερικανού ανθρωπολόγου Clifford Geertz πως η θρησκεία είναι ένα «σύστηµα συµβόλων που επενεργεί µε τρόπο ώστε να δηµιουργεί στους ανθρώπους ισχυρές και παρατεταµένης διάρκειας διαθέσεις και κίνητρα, να διαµορφώνει αντιλήψεις για την γενικότερη τάξη της ύπαρξης, ενδύοντας αυτές τις αντιλήψεις µε µια τέτοια αύρα δεδοµένης πραγµατικότητας, ώστε οι διαθέσεις και τα κίνητρα αυτά να φαίνονται ιδιαζόντως ρεαλιστικά», (Clifford Geertz, 2003: 98). Το Νέο Πρόγραµµα Σπουδών του µαθήµατος των Θρησκευτικών (στο εξής ΝΠΣ και µτΘ), λαµβάνοντας σοβαρά υπόψη την παραπάνω θέση, προσπαθεί να αναµορφώσει τη θρησκευτική αγωγή στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα, εφαρµόζοντας εδώ και µια επταετία - πιλοτικά για µια πενταετία (2011-2015) και σε πλήρη εφαρµογή εδώ και µια διετία (2016-2017) – νέες µεθόδους διδασκαλίας του µτΘ, αλλάζοντας άρδην το περιεχόµενό του: «πρόγραµµα διαδικασίας» για το ∆ηµοτικό και το Γυµνάσιο, «εννοιοκεντρικό» στο Λύκειο. Η παρούσα εισήγηση αποτιµά την επί δύο συναπτά σχολικά έτη πιστή εφαρµογή του Νέου Προγράµµατος Σπουδών του µτΘ στο Λύκειο. Λαµβάνοντας υπ’ όψιν τα παιδαγωγικά, διδακτικά, θεολογικά και θρησκειολογικά δεδοµένα του ΝΠΣ, αξιολογεί τα αποτελέσµατα βασικών συνιστωσών του, όπως ο θεραπευτικός και συµφιλιωτικός ρόλος των θρησκειών σε ότι αφορά τις πανανθρώπινες αξίες της ειρήνης, της φιλανθρωπίας, της καταπολέµησης του κακού, του σεβασµού του ανθρώπινου προσώπου, της δικαιοσύνης, της καταλλαγής, της ηθικής συµπεριφοράς, της ανεξιθρησκίας και του διαλόγου των επιστηµών. Επιπλέον, αξιολογεί πως το ΝΠΣ συµβάλλει στη διαµόρφωση µαθητών – αυριανών πολιτών µε θρησκευτική αυτοσυνειδησία και κριτική σκέψη. Ακόµη, µέσω φύλλων εργασίας και όλων εκείνων των τεκµηρίων κατά τη διδακτική πράξη, αποτιµά τον τρόπο και τη διαδικασία αξιολόγησης των µαθητών, η οποία απαλλαγµένη από τη στείρα αναπαραγωγή της µέσα στην τάξη, µε το ΝΠΣ προσανατολίζεται στον έλεγχο των ποιοτικότερων χαρακτηριστικών της σκέψης των µαθητών. Η επί διετία πιστή εφαρµογή του καταδεικνύει πως αν οι µαθητές εµπλακούν στην ενεργητική µάθηση, µπορούν να κρίνουν, να συσχετίζουν, να ερµηνεύουν και να εφαρµόζουν τις διδασκόµενες θρησκευτικές γνώσεις. 28 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Όψεις Λογοτεχνίας στα Νέα Προγράµµατα Σπουδών για το Μάθηµα των Θρησκευτικών (Γυµνασίου) Καπετανάκης Γεώργιος Θεολόγος εκπ/κος gkapetanak@sch.gr Περίληψη Στην εισήγησή µας αυτή θα προσπαθήσουµε να διερευνήσουµε στοιχεία «λογοτεχνικότητας» στα Νέα Προγράµµατα Σπουδών (ΝΠΣ) για το Μάθηµα των Θρησκευτικών (ΜτΘ) και ειδικά για τις τάξεις γυµνασίου όπως αυτά καθορίζονται µε το ΦΕΚ της 19 Ιουνίου 2017, Τ. Β΄, Αρ. Φύλλου 2104 ( ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ Αριθµ. 101470/∆2 Πρόγραµµα Σπουδών του µαθήµατος των Θρησκευτικών στο ∆ηµοτικό και στο Γυµνάσιο). Από τις αρχές του 21ου αιώνα, οι θεωρίες αλλά και η εκπαιδευτική πρακτική σε διεθνές και σε τοπικό επίπεδο επιβεβαιώνουν ότι η θρησκευτική εκπαίδευση (ΘΕ) αναγνωρίζεται ως απαραίτητος όρος για την πολύπλευρη και ολοκληρωµένη µόρφωση των µαθητών. Στον ανοικτό ευρωπαϊκό διάλογο για τη σχολική θρησκευτική εκπαίδευση, αλλά και στα επίσηµα κείµενα της Ευρώπης για την εκπαίδευση, θεωρείται πλέον ως κοινά αποδεκτό αίτηµα το δικαίωµα όλων των παιδιών για θρησκευτική εκπαίδευση, γεγονός που καθόρισε το σχεδιασµό τόσο των ΝΠΣ όσο και των Φακέλων του Μαθητή που δηµιουργήθηκαν ως απόρροια αυτών. Καταγράψαµε κείµενα λογοτεχνίας που χρησιµοποιούνται σε αυτά και προσπαθούµε να καταδείξουµε κατά πόσο επιδιώκεται ή/και επιτυγχάνεται ένα ΜτΘ στο οποίο η συµµετοχή όλων των παιδιών χωρίς καµιά διάκριση και ανεξάρτητα από τη θρησκευτική ή µη δέσµευσή τους γίνεται πραγµατικότητα. Μέσα από στοιχεία «αυτοαναφορικότητας» αλλά και συσχετίζοντας τα στοιχεία αυτά µε τις σύγχρονες κριτικές και θεωρητικές προσεγγίσεις της λογοτεχνίας όπως : φορµαλισµός, φιλελεύθερος ανθρωπισµός, µαρξιστική θεωρία, ψυχαναλυτική θεωρία, φεµινιστική κριτική, θεωρία της πρόσληψης και της αναγνωστικής ανταπόκρισης και τελικά το δοµισµό και τη σηµειωτική διερευνούµε την επίτευξη των στόχων των ΝΠΣ. Προσφέρουν τα παραθέµατα αυτά µια ευελιξία στον εκπαιδευτικό και τον µαθητή για την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης; Εµπλουτίζουν τις γνώσεις των µαθητών, τους εφοδιάζουν µε κριτική και δηµιουργική ικανότητα/δεξιότητα ώστε να υιοθετήσουν στάσεις ζωής που θα βασίζονται στην ανοχή κι ανεκτικότητα; Οδηγεί αυτού του τύπου η θρησκειακή εγγραµµατοσύνη σε δηµοκρατικούς πολίτες µε αναπτυγµένη την αίσθηση της συνύπαρξης; Μετατρέπουν το ΜτΘ σε µια ευχάριστη και χρήσιµη διαδικασία, ή συνεχίζει την παράδοση του θρησκευτικού εµποτισµού; Στα παραπάνω ερωτήµατα θα απαντήσουµε στην εισήγηση αυτή και θα εξετάσουµε το ρόλο των λογοτεχνικών παραθεµάτων ως αφορµές εµπλουτισµού του µοντέλου διαδικασίας, ως του κυριότερου εκπαιδευτικού εργαλείου της νέα θρησκευτικής µάθησης. 29 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Νέα Προγράµµατα Σπουδών και ∆ιδακτική στη Θρησκευτική Εκπαίδευση. Μία µελέτη περίπτωσης. Καραµούζης Πολύκαρπος Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αιγαίου pkaramouzis@rhodes.aegean.gr Τσιρέβελος Νικόλαος ∆ρ. Θεολογίας – Θεολόγος ∆.Ε. ntsirevelos@hotmail.com Περίληψη Η παρούσα εργασία παρουσιάζει τα πορίσµατα της έρευνας σχετικά µε τα νέα Προγράµµατα Σπουδών και τις αλλαγές στη Θρησκευτική Αγωγή. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε στο Παιδαγωγικό Τµήµα ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου Αιγαίου τον Μάιο του 2018. Για την επαρκέστερη διερεύνηση του θέµατος χρησιµοποιήθηκε ερωτηµατολόγιο, το οποίο απάντησαν οι φοιτητές/φοιτήτριες. Στο σηµείο αυτό απαιτείται να αναφέρουµε ότι οι φοιτητές/φοιτήτριες που συµµετείχαν στην έρευνα, έχουν παρακολουθήσει τις θεωρητικές παραδόσεις του επιλεγοµένου µαθήµατος «∆ιδακτική των Θρησκειών» και έχουν συµµετάσχει στα αντίστοιχα βιωµατικά εργαστήρια. Στα εργαστήρια αυτά ασκήθηκαν στις διδακτικές τεχνικές και άλλα σχετικά θέµατα που προτείνονται στα νέα Προγράµµατα Σπουδών ∆ηµοτικού-Γυµνασίου καθώς και του Λυκείου του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Επίσης, στο ερωτηµατολόγιο απάντησαν φοιτητές/φοιτήτριες των Θεολογικών Σχολών. Τα ερωτήµατα που δόθηκαν περιλάµβαναν διάφορες θεµατικές ενότητες. Η πρώτη οµάδα ερωτήσεων επιζητά την άποψη των φοιτητών/φοιτητριών σχετικά µε τη φιλοσοφία του νέου Προγράµµατος Σπουδών αλλά και την αξιολόγησή του. Η επόµενη θεµατική ερωτήσεων διερευνά την αξιολογική κρίση των διδακτικών τεχνικών που γνώρισαν στα εργαστηριακά µαθήµατα καθώς και τη χρησιµότητα τους στη Θρησκευτική Αγωγή αλλά και σε άλλα γνωστικά αντικείµενα. Οι τεχνικές που γνώρισαν οι συµµετέχοντες/συµµετέχουσες είναι τα µοτίβα έντεχνου συλλογισµού (artful thinking), οι διάφορες εφαρµογές του εκπαιδευτικού δράµατος, οι οµαδοσυνεργατικές πρακτικές και η διδασκαλία µε τη χρήση ΤΠΕ. Στη συνάφεια αυτή, εξετάζεται ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού στην τάξη αλλά και κατά την προετοιµασία του µαθήµατος, όπως επίσης και η αναγκαιότητα της διαρκούς επιστηµονικής κατάρτισής του/της µέσω ποικίλων επιµορφώσεων. Μια άλλη οµάδα ερωτήσεων, αναφέρεται στις αντιδράσεις που προκλήθηκαν από συγκεκριµένους εκκλησιαστικούς κύκλους και αναζητά την τοποθέτηση των φοιτητών/φοιτητριών απέναντι σε αυτό το ζήτηµα. Οι ερωτήσεις αυτές επιζητούν την τοποθέτηση σχετικά µε τα αίτια αυτών των αντιδράσεων. Η επόµενη οµάδα ερωτηµάτων ερευνά τις θέσεις των φοιτητών/φοιτητριών σχετικά µε τους σκοπούς της Θρησκευτικής Αγωγής αλλά και το µοντέλο διδασκαλίας που αρµόζει στο ελληνικό σχολείο, δηλαδή αν απαιτείται το µάθηµα να είναι κατηχητικό ή οµολογιακό, ή θρησκειολογικό. Συγχρόνως, εξετάζεται και η θέση των άλλων θρησκειών στο Πρόγραµµα 30 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Σπουδών, όπως επίσης και η υποχρεωτικότητα του Μαθήµατος των Θρησκευτικών στο Νέο Σχολείο. Στην ενότητα αυτή ανήκουν και οι ερωτήσεις σχετικά µε τις προοπτικές-προκλήσεις ενός µαθήµατος διαθρησκειακής αγωγής. Επιπρόσθετα, ανιχνεύεται αν το νέο Πρόγραµµα Σπουδών αναδεικνύει και καλλιεργεί το σεβασµό στις ετερότητες µε βάση τις θεολογικές και θρησκευτικές προϋποθέσεις αλλά και τις πανανθρώπινες αξίες. Επίσης, αν συµβάλλει στην ανάπτυξη των δηµοκρατικών αξιών και επικουρεί στην κατανόηση των ανθρώπινων κοινωνικών ρόλων και της ανθρώπινης συµπεριφοράς. Τέλος, διερευνήθηκαν µέσα από συγκεκριµένες ερωτήσεις οι διαθεµατικές – διεπιστηµονικές δυνατότητες του νέου Προγράµµατος Σπουδών. Τέλος τα αποτελέσµατα της ανάλυσης των απαντήσεων αποτελούν το περιεχόµενο της παρούσας εργασίας µαζί µε τις σκέψεις των συγγραφέων για τις προοπτικές της θρησκευτικής αγωγής στο Νέο Σχολείο. 31 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Προσεγγίζοντας τον Ιουδαϊσµό µέσα από την Τέχνη Καρέλα Γεωργία ∆ασκάλα, MSc, Υποψ. ∆ρ. ΠΤ∆Ε ΕΚΠΑ geokar3@yahoo.gr Περίληψη Το γνωστικό αντικείµενο των Θρησκευτικών είναι ενταγµένο στο Αναλυτικό Πρόγραµµα του ∆ηµοτικού Σχολείου µε σκοπό τη διαµόρφωση ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών αναπτύσσοντας τη θρησκευτική συνείδηση των µαθητών και µαθητριών και γνωρίζοντάς τους και άλλες θρησκείες. Σκοπός του είναι να συντελέσει στη γνωριµία, την κριτική κατανόηση, τον σεβασµό και τον διάλογο µεταξύ ανθρώπων µε διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις ή δεσµεύσεις πάνω σε ζητήµατα πίστης (ΦΕΚ 2920/13-09-2016, τ. Β’, σελ. 30861). Η διδασκαλία του µαθήµατος συµβάλλει στην παροχή ευκαιριών στους µαθητές για θρησκευτικό προβληµατισµό και στοχασµό, την επίγνωση της ύπαρξης διαφορετικών εκφράσεων της θρησκευτικότητας και την ανάπτυξη ανεξάρτητης σκέψης και ελεύθερης έκφρασης. Η έκθεση που υπέβαλε το 1996 η ∆ιεθνής Επιτροπή για την Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα στην UNESCO τονίζει πως η εκπαίδευση θα πρέπει να προσφέρει «στα άτοµα µία εικόνα για τον πολύπλοκο κόσµο µας που βρίσκεται σε συνεχή αναβρασµό» µαθαίνοντας ο µαθητής πώς να µαθαίνει, πώς να ενεργεί, πώς να ζει µαζί µε τους άλλους και πώς να υπάρχει (UNESCO, 1999: 125). Η διαπολιτισµική εκπαίδευση διέπεται από τις αρχές της ενσυναίσθησης, της αλληλεγγύης, του σεβασµού στην ετερότητα και της εξάλειψης του εθνικισµού (∆αµανάκης, 1997). Αυτή η διαπολιτισµική προοπτική έχει µεγάλη σηµασία, καθώς βοηθά τους µαθητές και τις µαθήτριες να αναπτύξουν δεξιότητες διαλόγου µε τον διαφορετικό άλλο, και ως εκ τούτου να µάθουν να συνυπάρχουν µαζί του, στο πλαίσιο µιας πολυπολιτισµικής θρησκευτικά κοινωνίας. Η διαπολιτισµική θρησκευτική αγωγή ερµηνεύει τις θρησκείες σεβόµενη τα ανθρώπινα δικαιώµατα και την αναγκαιότητα συνύπαρξης (Παπαθανασίου, 2006:63-64), στοχεύει στην ενσυναίσθηση, στην ανοχή στο διαφορετικό και στην ανάπτυξη αλληλοεπικοινωνίας (Γκόβαρης, 2004: 178). Σκοπός της διαθρησκειακής αγωγής είναι να κατανοήσουν οι µαθητές τη θρησκευτική ετερότητα, να έρθουν σε διάλογο µ’ αυτήν, να την ενσωµατώσουν ως αναπόσπαστο µέρος της κοινωνίας τους, να αντιληφθούν και να συγκρίνουν τις διαφορετικές θρησκευτικές θεωρήσεις της ζωής (Καραµούζης, 2007:62). Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστεί µια διδακτική προσπάθεια που έγινε το σχολικό έτος 2017-2018 µε µαθητές και µαθήτριες της Στ΄ τάξης του ∆ηµοτικού Σχολείου που προσέγγισαν τον Ιουδαϊσµό µέσα από έργα τέχνης µε βάση το Μοντέλο Παρατήρησης Έργων Τέχνης του D. Perkins. Πιο συγκεκριµένα, οι µαθητές και οι µαθήτριες επισκέφτηκαν το Εβραϊκό Μουσείο, παρατήρησαν αντικείµενα από τη Συναγωγή και γνώρισαν στοιχεία του πολιτισµού και της θρησκείας τους. Ως συνέχεια των δράσεων, επεξεργάστηκαν το βιβλίο Έρικα προκειµένου να έχουν µια ολοκληρωµένη εικόνα. Οι µαθητές και οι µαθήτριες ενεπλάκησαν σε δραστηριότητες που συνδύαζαν τη φαντασία, τη δηµιουργική και κριτική σκέψη και τον ρητορικό λόγο δηµιουργώντας οι ίδιοι τη γνώση. 32 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Αξιοποίηση της τέχνης και της αισθητικής εµπειρίας ως µέσο κριτικού µετασχηµατισµού των αντιλήψεων για τον «άλλον» και «διαφορετικό» στην εκπαιδευτική διαδικασία Κάρτσακα Ελένη Σχολική Σύµβουλος Καλλιτεχνικών Μαθηµάτων kartsaka@gmail.com Συργιάννη Μαρία Σχολική Σύµβουλος Θεολόγων ma.syrgianni@gmail.com Περίληψη Η εισήγηση εστιάζει στην αξιοποίηση της τέχνης και της αισθητικής εµπειρίας στη διδακτική διαδικασία και πράξη, ως µέσου προαγωγής θετικών στάσεων και αξιών. Πρόκειται για θεωρητική επεξεργασία βιωµατικών σεµιναρίων µε ανάλογη θεµατική και προβληµατική που πραγµατοποιήθηκαν στο πλαίσιο της επιµόρφωσης Εικαστικών και Θεολόγων εκπαιδευτικών µε απώτερο σκοπό την αισθητική και αξιακή αγωγή και εκπαίδευση των µαθητών του Γυµνασίου. Με αφορµή ερωτήµατα και προβληµατισµούς του διαχρονικού ηθικού στοχασµού και της χριστιανικής σκέψης επιχειρείται µια εναλλακτική προσέγγιση του ‘άλλου’ ως ‘αδελφού’, ‘πλησίον’ και ‘συνοδοιπόρου’ µέσα από την δηµιουργική αξιοποίηση παραδειγµάτων που αντλούν από το πεδίο των εικαστικών και άλλων τεχνών (λογοτεχνία, κινηµατογράφος, θεατρικό παιχνίδι, µουσική κ.ά.). Στο επίκεντρο της επιµορφωτικής πρότασης και των διδακτικών επεκτάσεων που απορρέουν από την πρακτική της εφαρµογή βρίσκεται η αποκαλυπτική και αναστοχαστική λειτουργία του έργου τέχνης και της δηµιουργικής διεργασίας και έκφρασης. Η επιµορφωτική πρόταση αξιοποιεί τις αρχές της ανακαλυπτικής και βιωµατικής µάθησης και της εκπαίδευσης ενηλίκων, µε έµφαση σε διερευνητικές, οµαδοσυνεργατικές και διαθεµατικές στρατηγικές και τεχνικές (µελέτη περίπτωσης, δραµατοποίηση, δηµιουργική γραφή, ανάλυση έργου τέχνης, εικαστική έκφραση κλπ.). Μέσα από ερεθίσµατα που ενεργοποιούν τις αισθήσεις και το νου, επιχειρείται µια χαρτογράφηση ατοµικών και οµαδικών απόψεων για το ‘αλλότριο’, το ‘άγνωστο’, το ‘επικίνδυνο’ και το ‘διαφορετικό’. Επιχειρείται επίσης αποδόµηση στερεοτύπων, προκαταλήψεων και κοινωνικά κατασκευασµένων κανονικοτήτων µε παράλληλη ανάδειξη διαχρονικών ανθρώπινων και κοινωνικών αξιών που προσφέρουν θετικά στην κατανόηση και την ειρηνική συνύπαρξη ατόµων και πολιτισµών. Η δηµιουργική αλληλεπίδραση µε το εποπτικό και εκπαιδευτικό υλικό στο ασφαλές περιβάλλον της τέχνης και της ελεύθερης έκφρασης προσφέρει στην κριτική ευαισθητοποίηση των συµµετεχόντων γύρω από διαχρονικά κοινωνικά και αξιακά θέµατα µε αξιοποίηση µεγάλου φάσµατος γνωστικών λειτουργιών (οπτική επεξεργασία, διατύπωση ερωτηµάτων και εικασιών, κριτικός συλλογισµός και έλεγχος υποθέσεων, επιχειρηµατολογία, καλλιτεχνική δηµιουργία, δηµιουργική αναπλαισίωση διλληµάτων, αναστοχασµός κλπ.). 33 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Θέµατα Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Αγιολογίας στη διδακτική των Θρησκευτικών - Νέο ΠΣ Θρησκευτικών ∆ηµοτικού-Γυµνασίου Καρύπη Σεβαστή ∆ασκάλα, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τµήµατος Θεολογίας sevikkar1@gmail.com Περίληψη Παρουσίαση Σχεδίου µαθήµατος – Εκπαιδευτικής εργασίας , Α΄ Κύκλος/ ∆΄ ∆ηµοτικού / 3 ∆ίωρα, Έκτη Θεµατική Ενότητα µε τίτλο : «Χριστιανοί Άγιοι και ιερά πρόσωπα άλλων θρησκειών». ΑΓΙΑ ΚΥΡΑΝΝΑ Η ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ (ΟΣΣΑ ΛΑΓΚΑ∆Α) . ΒΙΟΣ, ΜΑΡΤΥΡΙΟ, ΛΑΤΡΕΙΑ, ΙΕΡΑ ΛΕΙΨΑΝΑ Γενικός Στόχος: Οι µαθητές και οι µαθήτριες: Να γνωρίσουν µέσα από Συναξάρια και άλλες αφηγήσεις την ιστορία και την θρησκευτική σηµασία των Νεοµαρτύρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Ειδικά Προσδοκώµενα Μαθησιακά Αποτελέσµατα: Οι µαθητές και οι µαθήτριες: Να γνωρίσουν τον βίο, το µαρτύριο, τις λατρευτικές πρακτικές και το πρόσφατα ευρεθέν ιερό λείψανο της Αγίας Κυράννας της Νεοµάρτυρος από την Όσσα Λαγκαδά. Να συνδέσουν το θέµα µε προσωπικές τους εµπειρίες και αναζητήσεις. Να επεξεργαστούν θεολογικά -σε ένα πρώτο επίπεδο- το µαρτύριο ως βασική όψη της ζωής των χριστιανών και να διακρίνουν τη σηµασία του για τον κόσµο. Να αναπτύξουν ενδιαφέρον και ερευνητική διάθεση γύρω από αυτά τα ζητήµατα. Να εξοικειωθούν µε τις γιορτές, ιερές ακολουθίες, και την τιµή των ιερών λειψάνων των αγίων και ιδιαίτερα των µαρτύρων. Όπως επίσης και µέσα από εικόνες, τροπάρια και άλλα είδη λειτουργικής τέχνης. Να γνωρίσουν την τοπική τους ιστορία µέσα από ναούς, προσκυνήµατα, τάφους και λατρεία αγίων, ήθη και έθιµα και άλλες παραδόσεις. 1ο ∆ίωρο: Πρώτη φάση του σχεδίου µαθήµατος - εκπαιδευτικής εργασίας: (Σχεδιασµός-Προγραµµατισµός) Ανάδυση του θέµατος µέσα από προβληµατισµό που έχει σχέση µε εµπειρίες, γνώσεις και απόψεις των µαθητών και των µαθητριών. Ιδεοθύελλα για το τι θα θέλαµε να µάθουµε και το τι να κάνουµε. Αξιολόγηση του θέµατος: αν πληροί τις µαθησιακές ανάγκες. Ιστόγραµµα: εξακτίνωση στις επιµέρους διαστάσεις. Συζήτηση των στόχων, καταγραφή των δραστηριοτήτων, χωρισµός σε οµάδες, ανάθεση δραστηριοτήτων. Προγραµµατισµός ηµερήσιας εκδροµής στην Όσσα και επίσκεψη (προσκύνηµα) στον τάφο της Αγίας και τον Ιερό Ναό της. Ενηµέρωση γονέων. 2ο ∆ίωρο: Πραγµατοποιείται στην Όσσα Λαγκαδά στη διάρκεια της ηµερήσιας εκδροµής της Τάξης. Σε συνεργασία µε τον τοπικό εφηµέριο των ιερών Ναών πραγµατοποιείται επίσκεψη (προσκύνηµα) και µάθηµα επί τόπου. 3ο ∆ίωρο: Παρουσίαση από κάθε οµάδα των παρατηρήσεων, απόψεων, ερωτήσεων, συµπερασµάτων κτλ για το υποθέµα της καθεµιάς και τις ειδικές δραστηριότητες. Συζήτηση σε ολοµέλεια της τάξης. Αξιολόγηση. 34 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η τεχνική του Gamification στην προπτική της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Κιουλάνης Σπύρος ∆ιεύθυνση ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ∆ράµας spiros@kioulanis.gr Περίληψη Με τον όρο Gamification αναφερόµαστε στη χρήση ή και στην ενσωµάτωση µηχανισµών η και χαρακτηριστικών ηλεκτρονικών παιχνιδιών σε δραστηριότητες που δεν σχετίζονται µε το παιχνίδι (Pelling, 2014). Πρόκειται για µια διαδικασία η οποία χρησιµοποιεί τεχνικές και µεθόδους που συναντάµε στα παιχνίδια µε στόχο την αύξηση της συµµετοχικότητας και της δέσµευσης των υποκειµένων της µάθησης απέναντι στη µαθησιακή διαδικασία που εξελίσσεται (Kapp, 2012). Ο Michał Jakubowski αναφέρει ότι το Gamification εµφανίστηκε αρχικά στον κόσµο των επιχειρήσεων και πως στην εκπαίδευση έκανε τα πρώτα του βήµατα από το 2010 και µετά (Jakubowski, 2014). Η βιβλιογραφική ανασκόπηση καταδεικνύει την αξία του ηλεκτρονικού παιχνιδιού στην εκπαιδευτική διαδικασία τόσο σε επίπεδο τυπικής όσο και µη τυπικής εκπαίδευσης, σε δια ζώσης περιβάλλοντα µάθησης, καθώς και σε περιβάλλοντα διαδικτυακής εκπαίδευσης για την επίτευξη ποικίλων στόχων, τόσο σε επίπεδο γνώσεων, όσο και σε συναισθηµατικό επίπεδο, αλλά και για την επίτευξη των µεταγνωστικών στόχων της µάθησης. Οι περισσότερες έρευνες αναδεικνύουν την θετική επήρεια της τεχνικής του Gamification σε επίπεδο µετάδοσης της γνώσης, ως µέσο κοινωνικοποίησης των παιδιών, αλλά και στην αξιοποίηση της πηγαίας ανάγκης των µαθητών και µαθητριών να διασκεδάζουν, να µαθαίνουν παίζοντας, αλλά και σε µεταγνωστικό επίπεδο να «µαθαίνουν πώς να µαθαίνουν». Επίσης ερευνητικά διαφαίνεται ότι από την εφαρµογή του gamification στην εκπαίδευση, αυξάνεται το ενδιαφέρον των µαθητών, η µάθηση µετατρέπεται σε διασκεδαστική διαδικασία, ενώ ενισχύεται η συναισθηµατική εµπλοκή στην εκπαιδευτική διαδικασία (Kioulanis, 2017; Laster, 2010; Καρδιόλακα, και συν, 2007; Μπαρµπάτσης, και συν. 2010). Ένα βασικό συστατικό στοιχείο των Νέων Προγραµµάτων Σπουδών στο µάθηµα των Θρησκευτικών, αποτελεί η ευελιξία τους ως προς τον σχεδιασµό από τον εκπαιδευτικό της εκάστοτε διδακτικής ενότητας. Στο πλαίσιο αυτό η δοµή και η φιλοσοφία των Νέων Προγραµµάτων Σπουδών συνάδει σε µεγάλο βαθµό µε τις αρχές σχεδιασµού εκπαιδευτικού υλικού στις οποίες οι Νέες Τεχνολογίες έχουν ένα σηµαντικό ρόλο στη µαθησιακή διαδικασία (Μητροπούλου, 2007). Παράλληλα, στα Νέα Προγράµµατα Σπουδών κριτήριο του µαθήµατος είναι ο µαθητής (Βασιλόπουλος, 1993), ενώ ο εκπαιδευτικός καλείται να προσαρµόσει τη διδακτική ενότητα που σχεδιάζει στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των µαθητών και των µαθητριών του, επιλέγοντας την κατάλληλη παιδαγωγική προσέγγιση και διδακτική µεθοδολογία σύµφωνα µε τις σύγχρονες παιδαγωγικές και διδακτικές προσεγγίσεις της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης (Κουκουνάρας- Λιάγκης, 2015). Στην ανακοίνωση αυτή αναφερόµαστε στην χρήση της τεχνικής του Gamification στη διαδικασία της µάθησης, αναδεικνύοντας τα χαρακτηριστικά 35 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο εκείνα τα οποία την καθιστούν αποτελεσµατική στη Χριστιανική Αγωγή, ως προς την επίτευξη των µαθησιακών στόχων, σε γνωστικό, συναισθηµατικό και µεταγνωστικό επίπεδο. Για το σκοπό αυτό αναδεικνύουµε ένα θεωρητικό και παιδαγωγικό πλαίσιο που καλύπτει τη φιλοσοφία του Gamification, καταγράφουµε θεωρητικά και ερευνητικά δεδοµένα που αφορούν στην εφαρµογή της µεθόδου, τόσο σε δια ζώσης όσο και σε διαδικτυακά περιβάλλοντα µάθησης και τέλος αναδεικνύουµε ένα θεωρητικό πλαίσιο προσαρµογής της µεθόδου στο νέο πλαίσιο προγραµµάτων σπουδών για το µάθηµα των θρησκευτικών. 36 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιδάσκοντας τη γλώσσα της Αγίας Γραφής στους φοιτητές της Θεολογικής Σχολής της Κινσάσα του Κογκό: Μια περίπτωση της διδακτικής µεθόδου «Ενσωµατωµένη Εκµάθηση Περιεχοµένου και Γλώσσας» Κόλτσιου-Νικήτα Άννα Καθηγήτρια, Τµήµα Θεολογίας ΑΠΘ akolts@theo.auth.gr Περίληψη Η διδασκαλία της γλώσσας της Αγίας Γραφής στους φοιτητές της Θεολογικής Σχολής της Κινσάσα του Κογκό κατά την τελευταία πενταετία αποτέλεσε µια πρόκληση και ταυτόχρονα µια εµπειρία. Η διδακτική πράξη οδήγησε αρχικά σε πειραµατικές επιλογές και στη συνέχεια στη διαµόρφωση αρχών προσαρµοσµένων στα χαρακτηριστικά των φοιτητών αυτών. Κοινή συνισταµένη ήταν η συνάντηση της γλωσσικής διδασκαλίας µε το γνωστικό αντικείµενο των θεολογικών σπουδών και αναγκών, όπως η κατανόηση του ευαγγελικού µηνύµατος, των θεολογικών εννοιών και όρων, των υµνογραφικών κειµένων που άκουγαν και έψαλλαν οι φοιτητές κατά τη διάρκεια της λατρείας. Έτσι, το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο εντάχτηκε η διδακτική πράξη ήταν η διδακτική µέθοδος «Ενσωµατωµένη Εκµάθηση Περιεχοµένου και Γλώσσας», η γνωστή ως CLIL (Content Language Integrated Learning). Η αξιοποίηση και προσαρµογή της µεθόδου αυτής µπορεί να συµβάλει στη διαµόρφωση ενός καινοτόµου διδακτικού µοντέλου µε διπλή στόχευση: αφενός αποτελεσµατική γλωσσική διδασκαλία και καλλιέργεια και αφετέρου θεολογική γνώση και παιδεία. 37 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Ανεστραµµένη διδασκαλία µε χρήση προκαταβολικών οργανωτών στο µάθηµα των Θρησκευτικών Κόπτσης Αλέξανδρος Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. aKoptsis2002@yahoo.gr Mητροπούλου Βασιλική Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ mitro@theo.auth.gr Περίληψη Οι σύγχρονες διδακτικές µεθοδολογίες δίνουν ιδιαίτερη έµφαση στην αυτονοµία του µαθητή, τη συνεργατική µάθηση, την εµπλοκή και την αλληλεπίδραση των µαθητών µεταξύ τους. Μέσα στο πλαίσιο αυτό εµφανίστηκε πλήθος νέων παιδαγωγικών-διδακτικών προσεγγίσεων και στρατηγικών µε στόχο να επιτευχθεί καλύτερη και ουσιαστικότερη µάθηση. Μία νεότερη διδακτική παρέµβαση µεικτής µάθησης που εµφανίστηκε πρόσφατα στον ερευνητικό χώρο της διδακτικής µεθοδολογίας είναι η Αντεστραµµένη ∆ιδασκαλία (Flipped Classroom) (Baker, 2000). Η αντεστραµµένη ∆ιδασκαλία είναι µία προσέγγιση που ανατρέπει και αντιστρέφει την ως τώρα δοµή της διδασκαλίας. Η παράδοση του µαθήµατος δε γίνεται πλέον στο σχολείο από τον εκπαιδευτικό αλλά δίνεται ως εργασία για το σπίτι µέσα από τη χρήση διαδραστικού υλικού ή µιας πλατφόρµας τηλεκπαίδευσης. Ο χρόνος στο σχολείο αξιοποιείται µε δραστηριότητες εµπέδωσης, µε βάση το υλικό που κάθε εκπαιδευόµενος µπορεί να αξιοποιήσει, ανάλογα µε τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές του. Η αντεστραµµένη διδασκαλία συντελεί στην εξοικονόµηση χρόνου µέσα στην τάξη και δίνει τη δυνατότητα στους µαθητές να κάνουν συλλογισµούς υψηλών νοητικών λειτουργιών. Η αντεστραµµένη διδασκαλία δεν υποκαθιστά το δάσκαλο από ένα ψηφιακό υλικό. Αποτελεί µια µορφή Μεικτής Μάθησης, άµεσης διδασκαλίας µε εξ αποστάσεως µάθηση. Με βάση τις θεωρητικές υποθέσεις και επειδή τα πλεονεκτήµατα της µεθόδου αυτής είναι πολλαπλά, όπως εξοικείωση µε τις τεχνολογίες, διατήρηση από κάθε µαθητή του δικού του ρυθµού µάθησης, συνεργασία και συγχρόνως αυτονόµηση κάθε µαθητή, ανταπόκριση σε µορφές µάθησης πολλαπλής νοηµοσύνης, αποφασίσαµε να εισαγάγουµε τη νέα διδακτική πρόταση στη διδασκαλία του µαθήµατος των Θρησκευτικών τόσο γιατί το µάθηµα δεν έχει εισαγάγει νέες διδακτικές προσεγγίσεις τις τελευταίες δεκαετίες, όσο και γιατί τα νέα Προγράµµατα Σπουδών δίνουν την αφορµή και τη δυνατότητα µιας τέτοιας παρέµβασης. Αποφασίσαµε να εφαρµόσουµε την αντεστραµµένη διδασκαλία σε µαθητές ∆΄ τάξης του ∆ηµοτικού Σχολείου. Για την υλοποίηση της εφαρµογής εγκαταστάθηκε στο σχολείο η πλατφόρµα Moodle και επιδείχθηκε στους µαθητές πλούσιο υλικό µέσα από το φωτόδεντρο, 38 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο αλλά και άλλες ηλεκτρονικές πηγές, ώστε να έχουν όλοι άµεση πρόσβαση σ’ αυτές και να µπορούν να τις διαχειριστούν µε ευκολία. Επιλέχθηκε η ενότητα «Όλοι ίσοι όλοι διαφορετικοί» για να δοθεί µαζί µε τη θρησκευτική και η κοινωνική διάσταση των θρησκευτικών εννοιών που θα διδαχθούν, αλλά και για να ανταποκρίνεται το µάθηµα σε κάθε µορφή µεικτής τάξης. Επιλέχθηκε να διδαχθούν οι έννοιες της µοναδικότητας του καθενός, της δύναµης της κοινότητας, της συµπληρωµατικότητας, του βαπτίσµατος και του Χρίσµατος και της αναγνώριση σε άλλες θρησκείες ύπαρξης τελετών ενσωµάτωσης. Από την εφαρµογή αυτής της µικρής µελέτης συµπεραίνεται ότι είναι δυνατό να αξιοποιηθεί αποτελεσµατικά η µεθοδολογία της «ανεστραµµένης διδασκαλίας» µε την υποστήριξη προηγµένων τεχνολογιών στην Πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Η διδασκαλία των Θρησκευτικών µπορεί να ενισχυθεί µε τη µεθοδολογία της «ανεστραµµένης τάξης». Έτσι το µάθηµα αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον, η τάξη µετατρέπεται σε χώρο ενέργειας, δράσης έρευνας και δηµιουργίας. 39 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Σκοποί και περιεχόµενα του θρησκευτικού µαθήµατος. Σύγχρονη διδακτική προσέγγιση αναλυτικών προγραµµάτων Κυρίτσης Γεώργιος Εκπαιδευτικός ΠΕ 01 georgios.kyri@yahoo.gr Περίληψη Μέσα από τη θεωρία των curriculum γενικότερα και ειδικότερα για το θρησκευτικό µάθηµα διατυπώθηκαν βασικές αρχές που καθόρισαν τη νεότερη ∆ιδακτική. Πιο συγκεκριµµένα, η παιδοκεντρικότητα (ψυχοσωµατικά και πνευµατικά χαρακτηριστικά κάθε ηλικίας ως ρυθµιστικός παράγοντας των αναλυτικών προγραµµάτων) η πλήρωση των αναγκών µαθητών και της σχολικής κοινότητας, επιστηµονική και ερευνητική τεκµηρίωση, ευελιξία στη µεταβίβαση των περιεχοµένων και τέλος αναλογικότητα, ανταπόκριση στην κάθε σχολική βαθµίδα. Ποιες είναι οι προυποθέσεις των σκοπών από που καθορίζονται. Η παιδαγωγική επιστήµη µέσω της ∆ιδακτικής µε τις επιστηµονικές αρχές της, οι οποίες διαµορφώνονται µέσα από την αλληλεπίδραση της µε άλλες νεότερες αυτής επιστήµες (ψυχολογία, κοινωνιολογία, βιοιατρικη κ.α.) συναντά το βιβλικό, πατερικό, εκκλησιο-ισττορικό, θρησκευτικό-ιστορικό περιεχόµενο. Με τη συνέργια ∆ιδακτικής-Θεολογίας επιτυγχάνεται η συγχρονικότητα και η ανανέωση των Αναλυτικών Προγραµµάτων του µαθήµατος. Βασική προυπόθεση αποτελεί η θρησκευτικοπαιδαγωγική θεώρηση των σκοπών. Μέσα από τις θρησκευτικές εµπειρίες, τα θρησκεευτικά σύµβολα, τη θρησκευτική γλώσσα) οι µαθητές-ιες συναντούν τις οικουµενικές χριστιανικές αξίες, δηλ. Την αδελφοσύνη, την αλληλεγγύη, την ελπίδα και την ευθύνη. Η γνώση και η κατανόηση αυτών δεν λειτουργούν ως πληροφορία, αλλά ως γνώση, κατανόηση και βίωµα. Ο εκπαιδευτικός θέτει σε διαδικασία λειτουργίας τα κίνητρα. Άλλη προυπόθεση αποτελεί η θεολογική θεώρηση (υπαρξιακή σχέση Θεούανθρώπου/ χριστοκεντρικότητα/ οικουµενικότητα. Απαραίτητη εδώ θεωρείται η γνώση της ψυχολογίας, της ατυτότητας του εφήβου, η βαθµίδα ηθικής και θρησκευτικής ανάπτυξης του, οι σχέσεις που διαµορφώνουν και διαµορφώνονται µέσα στο σύγχρονο πλουραλιστικό και πολυπολιτισµικό σχολικό περιβάλλον. Σύµφωνα µε τα παραπάνω και µε εργαλείο πάντα τη ∆ιδακτική διακρίνουµε το γενικό σκοπό του µαθήµατος, τουε γενικούς διδακτικούς σκοπούς των ενιαίων ενοτήτων και τους ειδικούς σκοπούς (ως προς την εφαρµογή τους απευθύνεται στη γνωσιολογική, συναισθηµατική και ψυχοκινητική περιοχή του µαθητή-ιας). Τα περιεχόµενα βρίσκονται σε οργανική σύνδεση µε τους σκοπούς και σύµφωνα µε τις προαναφερόµενες προυποθέσεις αυτών. Καθορίζονται για τους µαθητές-ιες σύµφωνα µε τις αρχές της αναλογικότητας (γνωστική και συναισθηµατική κατανόηση και ερµηνεία της γλώσσας, των εννοιών, των συµβόλων) και της συγχρονικότητας (οι εικόνες, οι παραστάσεις, τα κείµενα του παρελθόντος συναντώνται µε την περιρρέουσα ατµόσφαιρα του σήµερα όχι αποµονωµένα και απόµακρα από το σύγχρονο κοινωνικο-πολιτιστικό πλαίδιο της 40 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο εποχής, επαναποκτώντας έτσι τη δυναµική και τη φανέρωση του διαχρονικού χριστιανικού µηνύµατος. Αυτή η συνάντηση συντίθεται στις εµειρίες του κάθε µαθητή και στο σύνολο της τάξης ευρύτερα. Η επιλογή του περιεχοµένου σύµφωνα µε τις αρχές της ∆ιδακτικής συνίσταται α. στην απλοποίηση των επιµέρους θεολογικών εννοιών σύµφωνα µε τις παραπάνω αρχές, β. να γίνονται κατανοητές ώστε µέσα από την ερµηνεία της να συνδεθούν και να υλοποιηθούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι και γ. τη σχέση τους και τη διάκριση τους ή τη σύγκλιση µε σύµβολα και έννοιες των άλλων θρησκειών και οµολογιών. 41 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Το θρησκευτικό µάθηµα στη σύγχρονη πλουραλιστική κοινωνία προσεγγίσεις και προοπτικές Κυρίτσης Γεώργιος Εκπαιδευτικός ΠΕ 01 georgios.kyri@yahoo.gr Περίληψη Το Θ.Μ. ως µέρος του αναλυτικού προγράµµατος του σχολείου (πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση) βρίσκεται σε συνάρτηση µεταξύ συγκεκριµµένων και διαφορετικών προσδοκιών. Σχολείο, κοινωνία, γονείς εκπαιδευτικοί, µαθητές-ιες εκκλησία, θρησκευτική κοινότητα, προσδιορίζουν µαζί µε τα σύγχρονα αιτήµατα τις προσδοκίες του. Το Θ. Μ. στη συντριπτική πλειοψηφία του αποτελεί διδακτική εκπαιδευτική πραγµατικότητα τόσο ευρωπαικά όσο και παγκόσµια και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης είναι συνταγµατικά κατοχυρωµένο. Η ∆ιδακτική επιστήµη και πιο συγκεκριµµένα η ∆ιδακτική του Θ.Μ. λαµβάνει υπόψη της α. το Θ.Μ. προσδιορίζεται από ιδιαίτερους τοπικούς και εθνικούς όρους (θρησκευτική χωροταξία, η εικόνα της θρησκείας στην κοινωνία, οι κανονιστικές σχέσεις µεταξύ της πολιτείας και της εκκλησίας, η δοµή του συστήµατος εκπαίδευσης καθώς και οι ιστορικές πολιτικές και πολιτιστικές εµπειρίες). Ποιος έχει την αρµοδιότητα εφαρµοφής των παραπάνω Οι θρησκευτικές κοινότητες, το κράτος η µια συνεργία των δύο Στην Ελληνική δηµοκρατία ορίζεται από το Σύνταγµα και το κράτος. Στις άλλες ευρωπαικές χώρες ισχύει το συνδυαστικό µοντέλο (εκτός ελαχίστων που δεν υπάρχει η διδασκαλία του). Στη νέα πραγµατικότητα του 21ου αι. µε τις νέες προσµίξεις πληθυσµών (µετανάστευση προς την ευρωπαική ήπειρο πληθυσµώ από Αφρική και Ασία µε πολιτισµικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά διαφορετικά αυτής) για τους σκοπούς της εκπαίδευσης της ∆ιδακτικής, άρα και της διδακτικής του Θ.Μ. τίθενται νέοι στόχοι και προσανατολισµοί. όσον αφορά τους µαθητές-ιες του καινούργιου αυτού µαθητικού µωσαικού. Για να υλοποιηθούν τα παραπάνω (στη θρησκευτική εκπαίδευση) στη συνάντηση κυριώς χριστιανικών οµολογιών µε το ισλάµ και τις άλλες ισλαµικές θρησκείες πέραν των θεµελιωδών γνώσεων απαιτείται µια διδακτική µε αρµοδιότητα της ερµηνεείας τους της ηθικής κρίσης τους και βέβαια της διαθρησκειακής και διαπλιτισµικής αρµοδιότητάς της. Ερωτήµατα διδακτικές προσεγγίσεις Πώς η ∆ιδακτική και η ∆ιδακτική του Θ. Μ. θα εφαρµόσει την πράξη την ιδιαίτερη θεολογία της κάθε θρησκείας και µε ποιο τρόπο σε ποιο βαθµό σε ποιο πλαίδιο γνωστικοσυναισθηµατικό θα τη συναντήσει στην τάξη και στην κοινωνία Τι είναι ο πλουραλισµός ποιες οι εκφράσεις του Θέσεις Το σχολείο και το Θ.Μ. µπροστά σε µια θρησκευτικο- κοσµοθεωρητική πολυποικιλία. Παραγωγικό καθήκον του σχολείου σε προσανατολισµό κατανόησης της πολυποικιλίας, του ανοικτού διαλόγου από το ∆ιδ. Προσωπικό µε διάκριση σχετικισµού και φονταµενταλισµού. 42 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Κατανόηση της µελλοντικής κοινής διαβίωσης και προσπάθεια ενδυνάµωσης αυτής. ∆ηµιουργία σχολικής κουλτούρας, διαλόγου, καλλιέργεια της ανεκτικότητας και της ευελιξίας. Το Θ.Μ. χρειάζεται διδακτική πλουραλισµού. Επαναοικοδόµηση θρησκευτικού χριστιανικού µαθήµατος. Το Θ.Μ. να γίνει χώρος στοχασµού της πολυποικιλίας του σχολείου σε µια διδακτική του πλουραλισµού. 43 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ηµιουργική Γραφή στην παραβολή του σπλαχνικού Σαµαρείτη Κωνσταντινίδου Σεβαστή Θεολόγος στο Γυµνάσιο Γαλατινής Κοζάνης, ΜΑ στη ∆ηµιουργική Γραφή sevakonsta@sch.gr Περίληψη Η παρούσα εισήγηση βασίζεται στη µεταπτυχιακή εργασία της εισηγήτριας µε τίτλο «∆ηµιουργική Γραφή και Θρησκευτικά: Εφαρµογή στην παραβολή του σπλαχνικού Σαµαρείτη». Η ∆ηµιουργική γραφή εµφανίζεται τα τελευταία χρόνια ως µια εκπαιδευτική µέθοδος στον χώρο της Λογοτεχνίας και της Γλώσσας αλλά και ως σύγχρονη τεχνική, εργαλείο βιωµατικής µάθησης γενικότερα στον χώρο της εκπαίδευσης. Η ∆ηµιουργική Γραφή είναι ένα πολύτιµο εργαλείο µάθησης στο χώρο του σχολείου αλλά και στο µάθηµα των Θρησκευτικών. Ίχνη της ∆ηµιουργικής Γραφής εντοπίζονται στην Ποιητική του Αριστοτέλη, επανακάµπτει στο µάθηµα της Ρητορικής στη Γαλλία και επανεµφανίζεται δυναµικά στην Αµερική ως αντίδραση σε µια στεγνή και άκαµπτη εκπαίδευση αλλά και ως µαθητεία ανθρώπων που πειραµατίζονται µε τη συγγραφή. Η αξιοποίησή της στην εκπαίδευση µέσα στα πλαίσια ενός εργαστηρίου γραφής µόνο οφέλη φαίνεται ότι παρέχει, όπως µαρτυρούν διαπιστώσεις και έρευνες σχετικές. Ακολουθώντας τις επιταγές των σύγχρονων τάσεων στην εκπαίδευση για ενεργητική και βιωµατική µάθηση τα Προγράµµατα Σπουδών στα Θρησκευτικά δηµιουργούν το κατάλληλο πλαίσιο για την αξιοποίηση της ∆ηµιουργικής Γραφής στο µάθηµα ως µαθησιακό εργαλείο. Το Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών των Θρησκευτικών όχι µόνο ενθαρρύνει αλλά αξιώνει τη χρήση της ∆ηµιουργικής Γραφής και αναφέρεται σε σαφείς τεχνικές και δραστηριότητες που προτείνει ο Οδηγός του Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά ∆ηµοτικού - Γυµνασίου οι οποίες συνδέονται άµεσα µε τη ∆ηµιουργική Γραφή. Ως δηµιουργική δραστηριότητα η ∆ηµιουργική Γραφή συνδέεται µε τον ∆ηµιουργό Θεό του Χριστιανισµού και τη δηµιουργία του ανθρώπου «κατ’ εικόνα και καθ’ οµοίωσιν» µε τη σαφή προτροπή της οµοιώσεως γινόµενος ο άνθρωπος δηµιουργός. Για την εφαρµογή ασκήσεων ∆ηµιουργικής Γραφής επιλέχτηκε το είδος της παραβολής καθώς η παραβολή εµπεριέχει στοιχεία ∆ηµιουργικής Γραφής και είναι η ίδια εργαλείο µάθησης - πρόκειται για ιστορίες καθηµερινής ζωής που δηµιουργήθηκαν από τον Χριστό για να διδάξει. Επιλέχτηκε η παραβολή του Σπλαχνικού Σαµαρείτη γιατί είναι ιδιαίτερα επίκαιρη. Προτείνονται 19 ασκήσεις ∆ηµιουργικής Γραφής συνδεόµενες κυρίως µε τις τεχνικές που καταγράφονται στον Οδηγό του Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά ∆ηµοτικού- Γυµνασίου και στις Οδηγίες Πλεύσης του Μ. Σουλιώτη. Αξιολογώντας τη δράση των µαθητών που πήρανε µέρος στο εργαστήριο ∆ηµιουργικής Γραφής καταλήξαµε στην πραγµατική συµβολή της ∆ηµιουργικής Γραφής στην οικείωση της µάθησης µε ευχάριστο και αποτελεσµατικό τρόπο στο µάθηµα των Θρησκευτικών αλλά και στην ανάπτυξη των ανώτερων νοητικών λειτουργιών του µαθητή. 44 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιαπολιτισµική Ευρωπαϊκή Πολιτική και Θρησκευτική Παιδεία Κωτσιόπουλος Κωνσταντίνος Αν. Καθηγητής, Τµήµα Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας, ΑΠΘ kkotsiop@past.auth.gr Περίληψη Σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα και την συνθήκη της Λισαβόνας, η Ε.Ε. διατηρεί έναν τακτικό, διαφανή και ισότιµο διάλογο µε τις Εκκλησίες, ακριβώς γιατί διαπιστώνει ουσιαστική προσφορά των θρησκευτικών κοινοτήτων στη σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία. Η πολιτική αυτή δέχεται την κοινωνική δυναµική της θρησκευτικής πίστης και παιδείας στους τοµείς της ηθικής, της πολιτικής, της οικονοµίας και του πολιτισµού, ενώ υπονοείται ασφαλώς η συνδροµή της παιδείας αυτής στην οικοδόµηση µιας δίκαιης, ελεύθερης και ειρηνικής κοινωνίας. Η διαπολιτισµική αυτή ευρωπαϊκή πολιτική ασφαλώς και αναγνωρίζει τον Χριστιανικό χαρακτήρα της Ευρώπης, ο οποίος δεν αποδοµείται, ούτε ακυρώνεται από τον θεµιτό πλουραλιστικό διάλογο και τη διαπολιτισµική συνύπαρξη µε άλλες θρησκευτικές κοινότητες, που ανήκουν σε µη ευρωπαϊκά χριστιανικά περιβάλλοντα. Οι σύγχρονες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη αποδεικνύουν µια έκδηλη έκφραση ανάγκης επισήµανσης και αντιµετώπισης των κίνδυνων της Παγκοσµιοποίησης και της Πολυπολιτισµικότητας, οι οποίες τίθενται εν αµφιβόλω. Παράλληλα παρατηρείται µια έντονη στροφή στις πολιτισµικές και εθνικές σταθερές της ευρωπαϊκής ταυτότητας, η οποία όµως καταδικάζει ταυτοχρόνως τον εθνοφυλετικό ρατσισµό και την µισαλλοδοξία. 45 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Από τη θεατρική σκηνή στη διδακτική πράξη: Εφαρµογή στο Νέο Πρόγραµµα Σπουδών στα Θρησκευτικά Γ΄ Γυµνασίου. Σύνδεση µε Εκπαιδευτικό ∆ράµα & ∆ιαθεµατικότητα Λαδόπουλος I. Γεώργιος Θεολόγος 2 Γυµνασίου Ευκαρπίας – Θεσσαλονίκη gladopoulos1@gmail.com ου Περίληψη Το νέο Πρόγραµµα Σπουδών στα Θρησκευτικά επιχειρεί ένα νέο διδακτικό και παιδαγωγικό αναπροσανατολισµό, ενίσχυση της συνεργατικής διαδικασίας και αναπροσαρµογή στα πλαίσια των νέων συνθηκών που διαµορφώνονται σε παγκόσµιο και εθνικό επίπεδο. Στη σύγχρονη διδακτική είναι αναγκαία η χρήση των ΤΠΕ, του Εκπαιδευτικού ∆ράµατος, της ∆ιαθεµατικότητας, της Τοπικής Ιστορίας και της αξιοποίησης όλων των µορφών τέχνης (κινηµατογράφου, θεάτρου, µουσικής κ.α.), καθώς και των εικαστικών τεχνών. Οι στόχοι είναι προφανείς: η ενίσχυση της κριτικής ικανότητας, η ευαισθητοποίηση των µαθητών σε ζητήµατα / προβλήµατα που απασχολούν την παγκόσµια κοινότητα, ο απεγκλωβισµός από το δασκαλοκεντρικό πνεύµα µέσω των µορφών τέχνης (θέατρο, κινηµατογράφος). Μεθοδολογικά ακολουθούµε τα ακόλουθα βήµατα: οργάνωση και παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης (προεργασία, παρακολούθηση, µετεπεξεργασία), αξιοποίηση όλων των σύγχρονων διδακτικών µοντέλων, χρήση των τεχνολογικών - ηλεκτρονικών µέσων και διαµόρφωση φυλλαδίων εργασίας/ασκήσεων. α) Σε επίπεδο προεργασίας οι µαθητές ενηµερώνονται για τις µορφές ενδοσχολικής βίας και τους στόχους της παρακολούθησης της συγκεκριµένης θεατρικής παράστασης «Σε µένα µιλάς;» του Ράινερ Χάχφελντ. Οι µαθητές/τριες αφενός καλούνται να γνωρίσουν τη θεατρική τέχνη και τη διαχρονικότητά της και αφετέρου να κατανοήσουν την αξία της στη σύγχρονη διδακτική. Κάνουµε µια σύντοµη αναφορά στον Ράινερ Χάχφελντ, συγγραφέα του θεατρικού έργου και δίνουµε για ανάγνωση ένα σηµείωµα του για το θεατρικό έργο (1). Ενηµερώνουµε τους µαθητές (Γ΄ Γυµνασίου) ότι το συγκεκριµένο θεατρικό έργο θα συνδυαστεί µε τη διδακτική ενότητα «Μ. Γκάντι, Ο κήρυκας και µάρτυρας της ειρηνικής αντίστασης» από τη ΘΕ 3 «Σύγχρονες θρησκευτικές µορφές στην Ορθοδοξία και στον κόσµο». β) Σε επίπεδο παρακολούθησης επιδιώκουµε µια συζήτηση των µαθητών µε τους πρωταγωνιστές – ηθοποιούς στο τέλος της θεατρικής παράστασης. Οι µαθητές έχουν τη δυνατότητα να περιγράψουν δικές τους εµπειρίες που αφορούν τη σχολική βία και να εκφράσουν τα συναισθήµατά τους. γ) Σε επίπεδο µετεπεξεργασίας αξιοποιώντας το υλικό από τον Φάκελο Μαθήµατος στα Θρησκευτικά Γ΄ Γυµνασίου (σελ. 68)., κινηµατογραφικό υλικό από το ∆ιαδίκτυο (2) και έντυπα κείµενα (3) για τον Γκάντι, προχωρούµε στη σύνταξη ενός φυλλαδίου επεξεργασίας. Στο φυλλάδιο παραθέτουµε βιβλικά κείµενα, σκέψεις του Γκάντι, καθώς και σύγχρονα γεγονότα καλώντας τους µαθητές να επεξεργαστούν 46 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο το θέµα της βίας. Στη διδακτική προσέγγιση της θεµατικής ενότητας χρησιµοποιούµε σύγχρονα διδακτικά εργαλεία και τεχνικές του Εκπαιδευτικού ∆ράµατος (4), όπως πχ TWPS, ρόλο στον τοίχο, Artful Thinking, δηµιουργική γραφή κ.ά. 47 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η Προσευχή σε µια διαθεµατική προσέγγιση Λαλαγιάννη Αικατερίνη Καθηγήτρια Θεολόγος Φιλόλογος ∆ρ Θ µε πενταετή θητεία στο ΠΣΠΘ klalagianni@gmail.com Κούντη Μαρία Καθηγήτρια Φιλόλογος Θεολόγος ∆ρ Θ µε πενταετή θητεία στο ΠΣΠΘ kounti.m@gmail.com Περίληψη Με δεδοµένη την ανάγκη µετάβασης από την παραδοσιακή θεώρηση των γνωστικών αντικειµένων σε νέες διδακτικές πρακτικές, και γνώµονα την ανάγκη ανανέωσης των µεθόδων διδασκαλίας, επιχειρήθηκε µια οργανωµένη διδακτική παρέµβαση, µια διαθεµατική διδασκαλία, που αποσκοπεί στη διασύνδεση διακριτών γνωστικών αντικειµένων, στον περιορισµό του κατακερµατισµού της γνώσης και εν τέλει στην ολιστική θεώρηση της γνώσης. Με άξονα το θέµα της Προσευχής αξιοποιήθηκαν σε ένα πλαίσιο σπειροειδούς ενασχόλησης τα γνωστικά αντικείµενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραµµατείας και των Θρησκευτικών. Με στόχο τόσο την ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος, την ενεργή συµµετοχή των µαθητών, την αναζήτηση της γνώσης µε διερευνητικό και βιωµατικό τρόπο, αλλά και τον επαναπροσδιορισµό της στάσης των µαθητών απέναντι στο µάθηµα των Θρησκευτικών, επιχειρήθηκε η παράλληλη µελέτη αρχαιοελληνικών και χριστιανικών προσευχών. Πιο συγκεκριµένα, µελετήθηκε αρχικά η Κυριακή Προσευχή (Μτ. 6.9-13), ενώ στη συνέχεια οι µαθητές κλήθηκαν να «διαβάσουν» την Προσευχή των Πατέρων της Όπτινα, την Προσευχή του Ιωνά, τον 3ο Ψαλµό και τον 56ο Ψαλµό. Αντίστοιχα από την αρχαιοελληνική γραµµατεία τους ζητήθηκε να προσεγγίσουν την Προσευχή του Χρύση (Ιλ. Α. 38-43), την Ωδή στην Αφροδίτη της Σαπφούς, την Προσευχή της Ελένης και του Μενέλαου (Ευριπίδης, Ελένη 1093-1106, 1441-1450), και ακόµα την προσευχή του Σωκράτη, όπως αυτή διασώζεται στον πλατωνικό Φαίδρο (279bc). Οι µαθητές µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον προσέτρεξαν να µελετήσουν τα εν λόγω κείµενα, να εξετάσουν τη µορφή, τη δοµή και το περιεχόµενο τους, να αναζητήσουν οµοιότητες και διαφορές, να προβληµατιστούν και να συζητήσουν, να αναστοχαστούν, να συνθέσουν τις δικές τους προσευχές, να ανακαλέσουν πρότερες γνώσεις και να οδηγηθούν οι ίδιοι στην πρόσκτησης της νέας γνώσης. Με κριτική διάθεση στάθηκαν ιδιαίτερα στο περιεχόµενο των προσευχών και το καταληκτικό συµπέρασµα ήταν πως στον αρχαιοελληνικό χώρο είναι σηµαντική η απουσία ενός αιτήµατος. Απουσιάζει το αίτηµα της προσωπικής παρουσίας και κοινωνίας προσώπων, πέρα από παρακλήσεις και κάλυψη αναγκών, από τάµατα και ευχαριστίες. Απουσιάζει το ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου. Καθώς σε τελική ανάλυση προσευχή σηµαίνει αναζήτηση και συνάντηση µε τον Θεό, πραγµάτωση µιας αγαπητικής κοινωνίας και ένωσης ανθρώπου και Θεού, πατέρα και παιδιού (Bloom A, 1996). Η άµεση και ενεργητική εµπλοκή των µαθητών προσέδωσε στη διδασκαλία των ανωτέρω γνωστικών αντικειµένων σε συνδυασµό µε τα αναµενόµενα από τα Αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών γνωστικά αποτελέσµατα µια πιο ενδιαφέρουσα και πιο ευφάνταστη για τους 48 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο µαθητές αντιµετώπιση του αρχαίου ελληνικού λόγου αλλά και των θρησκευτικών κειµένων. Ενίσχυσε τα κίνητρα της µάθησης, κατέστησε την εκπαιδευτική διαδικασία περισσότερο ελκυστική και την εργασία των µαθητών περισσότερο δηµιουργική. 49 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Θρησκευτικά και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: ∆ιαθεµατική Προσέγγιση Λυκουροπούλου ∆έσποινα ∆ασκάλα xenedepe @gmail.com Περίληψη Στα Προγράµµατα Σπουδών (2011) η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση περιλαµβάνεται ως διδακτικό-µαθησιακό πεδίο σαν "Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη" και αποσκοπεί στον εντοπισµό και την διερεύνηση των περιβαλλοντικών θεµάτων και προβληµάτων και την αναζήτηση προτάσεωνλύσεων ως προς το τι πρέπει να γνωρίζει και να κάνει ο µαθητής ως ενεργός πολίτης. Προτείνεται η διασύνδεση βασικών περιβαλλοντικών θεµάτων µε άλλα γνωστικά αντικείµενα δηµιουργώντας το υπόβαθρο για εποικοδοµητική και διερευνητική µάθηση µε στόχους την καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης στους µαθητές αλλά και τη διαµόρφωση σκεπτόµενων και εγγράµµατων πολιτών, ικανών να ερµηνεύουν ζητήµατα, να λαµβάνουν αποφάσεις και να συµµετέχουν ενεργά στην πρόληψη ή επίλυση προβληµάτων. Με τα νεα Προγράµµατα Σπουδών Θρησκευτικών δίνεται η δυνατότητα κι η ευκαιρία η προαναφερόµενη διασύνδεση να γίνεται σε µεγάλο βαθµό µε το ΜτΘ. Μέσω του ΜτΘ, επειδή δίνεται η δυνατότητα οντολογικής ερµηνείας των Περιβαλλοντικών θεµάτων φάνηκε από πιλοτική εφαρµογή σε ∆ηµοτικά σχολεία, ότι από τη µια τα παιδιά ενηµερώνονται, ερµηνεύουν κι ευαισθητοποιούνται σοβαρά στα ζητήµατα, κι από την άλλη φάνηκε να αποκτούν συνήθειες που ενσωµατώνονται (habits of mind) σε σχέση µε τις αρχές και στόχους της αειφορίας, δηλαδή να αποκτούν χαρακτηριστικά σκεπτόµενου κι ενεργού πολίτη. 50 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η πρωινή προσευχή στο σχολείο Λυτσιούση Στυλιανή Νηπιαγωγός, Υπ. ∆ιδάκτωρ Α.Π.Θ. stellanipiag@yahoo.gr Τσιούµης Κωνσταντίνος Καθηγητής Τµήµα Επιστηµών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Α.Π.Θ. ktsioumi@nured.auth.gr Περίληψη Η πρωινή προσευχή στα δηµόσια σχολεία αποτελεί µία πρακτική που δεν τυγχάνει εφαρµογής σε όλες τις χώρες. Αυτό οφείλεται στην εκπαιδευτική πολιτική της κάθε χώρας, στους τρόπους διαχείρισης της θρησκευτικής ετερότητας, καθώς και στη σηµασία που δίνουν αυτές στην προσευχή. Οι πρακτικές σχετικά µε το είδος της προσευχής, όταν εφαρµόζεται, κυµαίνονται από µία στιγµή σιωπής µέχρι µία επίσηµη προσευχή. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση έχει µία µακρά ιστορία που επηρεάζει αναµφίβολα τον τρόπο εκπαιδευτικής διαχείρισης της θρησκευτικής γνώσης που µεταφέρεται διαµέσου της σχολικής κοινότητας (Zembylas, M., Loukaidis, L., & Antoniou, M., 2018; Karamouzis, P., 2015). Η πρωινή προσευχή στο ελληνικό σχολείο αποτελεί µια εκπαιδευτική πρακτική, η οποία, ειδικά τα τελευταία χρόνια, έχει µπει στο στόχαστρο και γίνεται σηµείο διαµάχης και αµφισβήτησης. Οι υποστηρικτές της πρωινής προσευχής στο σχολείο υποστηρίζουν ότι οι θρησκευτικές πρακτικές λειτουργούν συνεκτικά και ότι συµβάλλουν ουσιαστικά στη δηµιουργία δεσµών ενότητας. (Kaščák, O., & Gajňáková, S., 2012; Κατσένου, 2007:36). Ακόµη, η τυποποιηµένη δοµή και το συµβολικό της περιεχόµενο το καθιστούν ιδανικό εργαλείο για να πλαισιώνει και να υποτάσσει. Από ένα τµήµα ερευνητών στη διεθνή βιβλιογραφία υποστηρίζεται ότι η πρωινή προσευχή στο σχολείο συµβάλλει στον περιορισµό της βίαιης ιδιοσυγκρασίας στους νέους και στην αποφυγή συγκρούσεων µέσα στην οµάδα (Romanowski, M. H., 2002). Τέλος, ως πλεονέκτηµα προβάλλεται ότι η πρωινή προσευχή συµβάλλει στην διαδικασία της ηθικής συγκρότησης του ατόµου, της θρησκευτικής υπόστασής του και της πολιτιστικής ταυτότητας του. Ειδικότερα, γι’ αυτούς που θρησκεύουν αποτελεί ένα στοιχείο καθοδήγησης και διαπαιδαγώγησης. Ωστόσο, υπάρχουν κι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η σχολική προσευχή είναι µια επίσηµη θρησκευτική τελετουργία στην οποία οι µαθητές συχνά συµµετέχουν για κοινωνικούς λόγους και όχι για λόγους θρησκευτικής πίστης. Η υποχρεωτική πρωινή προσευχή στο σχολείο δεν λαµβάνει αρκετά υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες των µαθητών σε ό,τι αφορά τις γνωστικές, αλλά και τις ψυχοσυναισθηµατικές ανάγκες τους (Κωνσταντίνου Χ., 1995α). Αποτελεί µια πρακτική που έγινε παραδοσιακή ή µετατράπηκε σε εθιµοτυπική µε τυποποιηµένη και στερεότυπη µορφή και δεν αποτελεί ελεύθερη και συνειδητή επιλογή, αλλά γίνεται µηχανικά και δεν ενισχύει τη θρησκευτική συνείδηση, ούτε την θρησκευτικότητα (Ζαµπέτα, Ε., 2003; Κωνσταντίνου 1995β; Romanowski, M. H., 2002;). Σύγχρονες 51 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο έρευνες σε Έλληνες εκπαιδευτικούς έδειξαν ότι η προσευχή στο σχολείο δηµιουργεί προβληµατισµό σχετικά µε την εφαρµογή της σε πολυπολιτισµικές τάξεις, όπου υπάρχουν µαθητές, των οποίων η πίστη διαφέρει από αυτήν της κυρίαρχης οµάδας (Tsioumis, K., Kyridis, A., & Konstantinidou, Z., 2013; Tsioumis, K., Kyridis, A., & Lytsiousi, S., 2014; Lytsiousi, S., Tsioumis, K., & Kyridis, A., 2014). Ο προβληµατισµός σχετικά µε τη ύπαρξη της προσευχής στο σχολείο είναι ότι, αφενός, η ύπαρξη µίας επίσηµης προσευχής αποτελεί στοιχείο θρησκευτικής επιβολής και διαχωρισµού και θεωρείται παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας (Ζαµπέτα, Ε., 2003; Lytsiousi, S., Tsioumis, K., & Kyridis, A., 2014; Tsioumis, K., Kyridis, A., & Konstantinidou, Z., 2013). Αφετέρου, η ύπαρξη θρησκευτικής ετερότητας αµφισβητεί πλέον την αναγκαιότητα της προσευχής στο σχολείο. 52 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Ο "άλλος" για τους Χριστιανούς: ∆ιδακτική προσέγγιση µε χρήση ΤΠΕ Μαλτή Ευδοκία-Ευθαλία Καθηγήτρια ΠΕ1 Θεολόγος - Γυµνάσιο Φιλώτα Φλώρινας evdoma@sch.gr Περίληψη Στο ψηφιακό διδακτικό σενάριο µε τίτλο «Ο άλλος για τους Χριστιανούς: ∆ιδακτική προσέγγιση µε χρήση ΤΠΕ» δίνεται µια διδακτική πρόταση, κάνοντας χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, στο µάθηµα των Θρησκευτικών. Πρόκειται για την 2η υποενότητα της 4ης ενότητας του Φακέλου Μαθήµατος Θρησκευτικών της Β΄ τάξης Γυµνασίου, που επεξεργάζεται την έννοια του άλλου για τους Χριστιανούς, τον τρόπο που αντιµετωπίζεται ο άλλος στην Παλαιά ∆ιαθήκη και συγκεκριµένα στο γεγονός της φιλοξενίας του Αβραάµ, την αντιµετώπιση του άλλου στην Καινή ∆ιαθήκη και συγκεκριµένα στην παραβολή του Καλού Σαµαρείτη, τον προβληµατισµό σχετικά µε την παρουσίαση του Χριστού ως άλλου στον κόσµο από τους Πατέρες της Εκκλησίας, την γνωριµία µε γεγονότα από την ιστορία της Εκκλησίας, που αφορούν τον σεβασµό της για την ιδιαιτερότητα κάθε λαού, το επαναστατικό µήνυµα του Χριστιανισµού για την στάση µας απέναντι στον ¨άλλον¨, όπως το περιγράφουν σύγχρονοι ιστορικοί και καλλιτέχνες. Γίνεται χρήση του εργαστηρίου Πληροφορικής του σχολείου και οι µαθητές χωρίζονται σε τέσσερις οµάδες, µε βάση τις γνώσεις πληροφορικής που κατέχουν, για να µοιραστούν στις οµάδες. Το σενάριο απαιτεί τρεις διδακτικές ώρες και εµπλέκει και άλλα µαθήµατα του σχολείου (Ιστορία, Πληροφορική, Μουσική, Εικαστικά, Οικιακή Οικονοµία, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή). Αξιοποιεί το ∆ιαδίκτυο, τον Επεξεργαστή Κειµένου Word, το padlet ή ένα blog, το photo story, το edmodo, το power point. Οι µαθητές, παίρνοντας τα φύλλα εργασιών, καλούνται να εξοικειωθούν στην χρήση του υπολογιστή και των περιφερειακών συσκευών, να χρησιµοποιήσουν ψηφιακά εκπαιδευτικά εργαλεία, όπως τον επεξεργαστή κειµένου, το ∆ιαδίκτυο κ. ά. Ακόµη, να εξοικειωθούν µε την ανάγνωση ηλεκτρονικών κειµένων και µε τα χαρακτηριστικά του ψηφιακού κειµένου, να καλλιεργήσουν διαλογική ικανότητα µε συζητήσεις µέσα στην τάξη, να αναπτύξουν συνεργατικό πνεύµα, να αποκτήσουν δεξιότητες συλλογής, ανάλυσης και επεξεργασίας των πληροφοριών, να υιοθετήσουν θετική στάση ως προς την χρήση και την χρησιµότητα του Η/Υ στην µαθησιακή διαδικασία. 53 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Όψεις του οπτικού γραµµατισµού στο Μάθηµα των Θρησκευτικών Μαντζανάρης ∆. Κωνσταντίνος ∆ρ. Θεολογίας- Σ.Ε.Π. Ε.Α.Π. mantzanaris@gmail.com Περίληψη Το µάθηµα των θρησκευτικών διερχόµενο εκ µιας, περισσότερο, βιωµατικής διάστασης κατά τα τελευταία έτη διαµορφώνει ένα πεδίο διαλεκτικής συνάντησης µε έτερους χώρους εκπαιδευτικής µεθοδολογίας (π.χ. εκπαίδευση µέσα από την τέχνη), κατά τους οποίους δηµιουργούνται διαρκώς νέες διαστάσεις παιδαγωγικής πρότασης προδιαγράφοντας ένα νέο πεδίο διαλεκτικής παρουσίας του µαθήµατος στον σύγχρονο κόσµο. Ειδικότερα, τόσο οι εξελίξεις στις διαθεµατικές προτάσεις όσο και οι διεπιστηµονικές ανιχνεύσεις κατά τις κείµενες µαθησιακές στοχοθεσίες διαµόρφωσαν έναν νέο προσανατολισµό του µαθήµατος κατοπτρίζοντας έναν νέο τρόπο νοηµατικής προσπέλασης των εγχειριδίων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η τέχνη αποτέλεσε µια ευεπίφορη ατραπό της ανωτέρω διαλεκτικής προβάλλοντας επιµέρους πτυχές του τρόπου προσέγγισης του µαθήµατος. Ένας τέτοιος χώρος είναι και το πεδίο του οπτικού γραµµατισµού (visual literacy), κατά τον οποίο ο εικαστικός χαρακτήρας της ανωτέρω συνάντησης εµπεριέχει µια προβολή δηµιουργίας νέων τρόπων πρόσληψης των νοηµατικών αληθειών-σηµαινοµένων των θρησκευτικών εγχειριδίων προάγοντας, παράλληλα, επιµέρους δεξιότητες των µαθητών/τριών κατά το µαθησιακό στυλ τους (learning styles). Ο τρόπος µε τον οποίο µαθαίνουν οι µαθητές/τριες άπτεται µιας σειράς παραγόντων, όπως αυτές εναρµονίζονται κατά την αντίληψή τους µε το περιβάλλον αναφοράς τους. Η αισθητική εµπειρία, κατ’ αυτόν τον τρόπο, διηγείται, κατά την τροπική και πολυτροπική εκφορά της, τις νοηµατικές υφές των θρησκευτικών συµβόλων ανακαλύπτοντας επιµέρους όψεις του βίου µας. Τόσο η αξιολόγηση των εικαστικών προτάσεων όσο και η µετασχηµατιστική προβολή τους ενισχύουν την κριτική σκέψη προσπορίζοντας τις νοηµατικές ακολουθίες των µαθητών/τριών κατά την παρατήρηση των έργων τέχνης. Ο τρόπος, ως εκ τούτου, της ανίχνευσης µαθησιακών τύπων δηµιουργεί διαρκώς νέες νησίδες µαθησιακών τρόπων διαµορφώνοντας τη σχέση εκπαιδευτικού και µαθητή επί τη βάσει µιας ανατροφοδοτικής συνάντησης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στην ανά χείρας µελέτη θα επιχειρήσουµε µια προσέγγιση του οπτικού γραµµατισµού, κατά την οποία θα προβάλουµε τον τρόπο αναφοράς του µε τη δηµιουργικότητα και την εκφραστικότητα των µαθητών/τριών. Ο οπτικός γραµµατισµός διαµορφώνει µια αισθητική ανάγνωση των αναδυόµενων εννοιών και παραστάσεων ερµηνεύοντας κριτικά όψεις σηµειωτικών συµπληρωµάτων. Σκοπός της ανά χείρας προσέγγισης δεν αποτελεί µόνο µια θεωρητική παράθεση µιας επεξήγησης του ανωτέρω τρόπου συνάντησης αλλά και µια προσπάθεια κριτικής αξιολόγησης κατά την κείµενη βιβλιογραφική προσπέλαση. Ως εκ τούτου, διαµορφώνεται µια συζήτηση σχετικά µε τη νοηµατοδότηση των 54 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο θρησκευτικών σηµαινοµένων κατά την εκπαιδευτική διεργασία του οπτικού γραµµατισµού ανασκευάζοντας όψεις τις εικαστικής δηµιουργίας κατά τον µετασχηµατισµό τους από τους/τις µαθητές/τριες. 55 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Μια διδακτική/διαθεµατική προσέγγιση: Τα Χριστούγεννα, ο Θεός γίνεται άνθρωπος Μαραγκού Μαρία ∆ασκάλα, Π.Ε. 70, Α/θµια Ακπαίδευση Αιτωλ/νίας maragkouma@yahoo.gr Περίληψη Η θρησκευτική εκπαίδευση θεωρείται απαραίτητη, αλλά και δικαίωµα όλων των παιδιών/µαθητών για την πολύπλευρη και ολοκληρωµένη µόρφωσή τους. Το εκπονηθέν σενάριο, µε στοιχεία καινοτοµίας, παρουσιάζει µια ευέλικτη διδακτική/διαθεµατική πρόταση στο Μάθηµα των Θρησκευτικών (Μ.τ.Θ.), της Γ΄ τάξης. Η καινοτοµία -ως εκπόνηση σεναρίων- εκλαµβάνεται ως πρόκληση και κινητήρια δύναµη για τη δηµιουργία ενός νέου κύκλου µάθησης, αλλά και ως έρεισµα για την προώθηση ευρύτερων αλλαγών µε στόχο τη συνεχή βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αφόρµηση στάθηκε η επίκαιρη θεµατική ενότητα «Χριστούγεννα, Ο Θεός γίνεται Άνθρωπος». Το σενάριο, µε τον οµώνυµο τίτλο, πραγµατοποιήθηκε σε ∆ηµοτικό Σχολείο της Ναυπάκτου, µε συµµετοχή 12 µαθητών και για χρονικό διάστηµα δυο µηνών, κατά το σχολικό έτος 2017-18. Σύµφωνα µε τους ανθρωποκεντρικούς σκοπούς και στόχους του Αναλυτικού Προγράµµατος Σπουδών (Α.Π.Σ.) του Μ.τ.Θ. οι µαθητές/τριες θα πρέπει να εισαχθούν στον κόσµο της θρησκείας του Χριστιανισµού µε επίκεντρο πάντα την Ορθόδοξη παράδοση και µε στοιχειώδεις αναφορές στην ευρύτερη Χριστιανική και στις δύο µονοθεϊστικές–αβρααµικές παραδόσεις. Ο ερχοµός του Κυρίου θεωρείται ως δώρο του Θεού στην ανθρωπότητα που µε τη σειρά της ανταποδίδει. Σκόπιµο κρίνεται να πραγµατευτούν ζητήµατα που συνδέονται µε τις εµπειρίες, τις προϋπάρχουσες γνώσεις και τις ανάγκες των µαθητών από τη σχολική και οικογενειακή ζωή, καθώς επίσης και η επεξεργασία πληροφοριών για άλλες θρησκείες, αφού η γνώση θεωρείται προσωπική και διαπροσωπική. Η πραγµάτωση των στόχων επιδιώκει την ενεργητική και κατά βήµα οικοδόµηση της γνώσης, καθώς και τον θρησκευτικό εγγραµµατισµό µέσα από µια σχετική αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον. Παράλληλα εφαρµόζονται σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις, λειτουργικά συνδεδεµένων µε το Μ.τ.Θ.: βιωµατικές δραστηριότητες, οµαδοσυνεργατική/διερευνητική διδασκαλία, διαθεµατική/διεπιστηµονική προσέγγιση, ενεργητική συµµετοχή, διαλογική αντιµετώπιση θεµάτων, δραστηριότητες δηµιουργικής έκφρασης. Σε κάθε περίπτωση αξιοποιούνται οι προϋπάρχουσες γνώσεις, οι Νέες Τεχνολογίες και οι διαθέσιµοι πόροι του σχολείου και της κοινότητας. Επιπλέον πραγµατοποιούνται εκδηλώσεις και συνεργασίες. Ο ρόλος του δασκάλου είναι: εµψυχωτικός στις δράσεις και στην εν γένει πορεία της µάθησης, διευκολυντικός στα βήµατα, κατευθυντικός/καθοδηγητικός στη µάθηση, υποστηρικτικός/συντονιστικός, διαµεσολαβητικός µεταξύ µαθητή και αντικειµένου γνώσης, συµβουλευτικός, αλλά και στοχαστικός ή /και αναστοχαστικός. Η αξιολόγηση προσανατολίζεται στον έλεγχο ποιοτικών χαρακτηριστικών όπως είναι: η επιτυχία των σκοπών και στόχων του Α.Π.Σ., η ενεργητική συµµετοχή, οι προσπάθειες, οι πρωτοβουλίες και παρουσίαση -από τα παιδιά- των δράσεων του σεναρίου. Σηµαντικό ρόλο παίζει και η αυτοαξιολόγηση. Αναµένεται ότι η 56 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο εφαρµογή της παραπάνω καινοτόµου δράσης/σεναρίου θα συµβάλλει στην ανάπτυξη κλίµατος συνεργασίας, στην καλλιέργεια αξιών και στάσεων στη δηµιουργία κινήτρων µάθησης, στην όξυνση της κριτικής σκέψης και της κοινωνικής νοηµοσύνης των µαθητών, στον εµπλουτισµό των γνώσεων, στην ανάπτυξη της φαντασίας και της υπευθυνότητας, στην αποδοχή του διαφορετικού/άλλου (ως µαθησιακός στόχος και επάρκεια ενσυναίσθησης), στην ενίσχυση της ικανότητας ακοής και γραφής, στη δηµιουργία κινήτρων και διάθεσης βελτίωσης της ζωής, στην ανάπτυξη της µεταγνωστικής ικανότητας και της ικανότητας επίλυσης προβληµάτων και εντέλει στη προσωπική ευτυχία και εξέλιξη των παιδιών. 57 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιδάγµατα ζωής και αγάπης από την γερόντισσα Γαβριηλία και η παιδαγωγική τους αξιοποίηση στο σύγχρονο σχολείο Μαραγκουδάκης Γεώργιος Φιλόλογος, Μεταπτυχιακός φοιτητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. gmaragkou@theo.auth.gr, gmarago@past.auth.gr Περίληψη Η παγκοσµιοποίηση, η οικονοµική κρίση αλλά και οι προσφυγικές ροές εγείρουν νέες ηθικές προκλήσεις και καταδεικνύουν τη σηµασία της ύψιστης ηθικής επιταγής της χριστιανικής διδασκαλίας, του «αγαπάτε αλλήλους». Άλλωστε, η αγάπη αποτελεί την πεµπτουσία κάθε ανθρωπιστικής επιστήµης, ενώ και το δίδαγµα της αγάπης αποτελεί πρώτιστο διδακτικό σκοπό κάθε ανθρωπιστικού µαθήµατος, κατεξοχήν των Θρησκευτικών. Η «ἐν Χριστῷ» αγάπη, που συµπεριλαµβάνει την αγάπη προς τον συνάνθρωπο, την ψυχική δηλαδή διάθεση που κυριαρχείται από συναισθήµατα φιλίας, συµπάθειας, στοργής και προσφοράς στον συνάνθρωπο, αποτελεί τη βάση για την ειρηνική συµβίωση και συναδέλφωση των ανθρώπων και λυδία λίθο της ποιότητας ζωής. Στο σύγχρονο πολυπολιτισµικό σχολικό περιβάλλον η αγάπη αναβαθµίζει τις σχέσεις διδασκόντων/ουσών και µαθητών/ριών, καθιστά ποιοτικό το σχολικό κλίµα, ενισχύει τη µαθησιακή προσπάθεια, αποδοµεί στερεοτυπικές αντιλήψεις, εξαλείφει φαινόµενα σχολικής βίας και εκφοβισµού και δηµιουργεί προϋποθέσεις συµπερίληψης, υγιούς κοινωνικοποίησης, σεβασµού των θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων, διαπολιτισµικής συνύπαρξης, µετάβασης από την ατοµικότητα στη συλλογικότητα, δόµησης της ταυτότητας του δηµοκρατικού πολίτη, αειφόρου ανάπτυξης, κοινωνικής δικαιοσύνης και συµµετοχής στην κοινωνία του Θεού. Ισχυρό µήνυµα αγάπης αποπνέει το βιβλίο «Η Ασκητική της Αγάπης» της γερόντισσας Γαβριηλίας (1897-1992), που διατηρεί ζωντανή την παρουσία και τα διδάγµατα µιας γερόντισσας η οποία, έχοντας ως µοναστήρι της τον κόσµο όλο και βιώνοντας τη ζωή της ως ασκητική της αγάπης, αποτελεί κεφάλαιο της Ορθοδοξίας µε τη µεγάλη της προσφορά, πνευµατική και κοινωνική. Στο πλαίσιο της εργασίας αυτής επιχειρείται µια σύντοµη παρουσίαση του βιβλίου «Ασκητική της Αγάπης», κυρίως η επισήµανση ηθικών διδαγµάτων που προσφέρονται να αξιοποιηθούν στη σχολική τάξη, είτε ως διδακτικές παρεµβάσεις είτε ως σχολικές εργασίες, προκειµένου οι µαθητές/ριες να γνωρίσουν διαστάσεις της «γλώσσας» αλλά και της ζωής αγάπης της γερόντισσας Γαβριηλίας. Σκοπός δε της εργασίας είναι να δειχθεί ότι το χριστιανικό πρότυπο ζωής της γερόντισσας αυτής αποτελεί ιδανικό παιδαγωγικό παράδειγµα για την µετάδοση στους/στις ορθοδόξους µαθητές/ριες της πεµπτουσίας του χριστιανικού διδάγµατος, της βίωσης δηλαδή της αγάπης του Θεού ως αγάπης στο συνάνθρωπο ανεξαρτήτως θρησκεύµατος και λοιπών διακρίσεων και συνακόλουθα της ενίσχυσης της θρησκευτικής τους αυτοσυνειδησίας και ταυτότητας, και της καλλιέργειας σε ορθοδόξους και µη µαθητές/ριες του πλουραλισµού και διαθρησκευτικού σεβασµού, της ενσυναισθητικής προσέγγισης των ετεροδόξων ή αλλοδόξων και της ανεκτικότητας. 58 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Στόχοι της εργασίας είναι να δειχθεί ότι η γερόντισσα Γαβριηλία: α) Αναδεικνύει την αγάπη ως βασική παιδαγωγική αρχή. β) Αναγνωρίζει την αγάπη ως τη γέφυρα για το άνοιγµα της χριστιανικής πίστης στον κόσµο, αλλά και καταδεικνύει το µεγαλείο του ανοίγµατος αυτού. γ) ∆ιδάσκει την ουσία της χριστιανικής διδασκαλίας, γιατί δίνει έµφαση στην σωτηριολογική διάσταση της αγάπης («αυτό που µετράει πιο πολύ είναι το ποσόν και το ποιόν της αγάπης που δίνεις στους πάντες χωρίς διακρίσεις!») δ) ∆ιαγράφει την οντολογική σχέση ανθρώπου και αγάπης. δ) Καταδεικνύει ότι η αγάπη δεν είναι ολοκληρωµένη, αν δεν περιλαµβάνει και τον «άλλον», εν προκειµένω τον αλλόθρησκο. 59 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Ψηφιακός Γραµµατισµός στο Μάθηµα των Θρησκευτικών Μητροπούλου Βασιλική Αναπλ. Καθηγήτρια, Τµήµα Θεολογίας ΑΠΘ mitro@theo.auth.gr Περίληψη Από τη δεκαετία του ’70 µέχρι σήµερα η έκρηξη της πληροφορίας που έχει επέλθει µε την άµεση πρόσβαση στο διαδίκτυο και τις υπηρεσίες του έχει µετασχηµατίσει την άποψη ότι κύριος σκοπός της εκπαίδευσης είναι η µεταβίβαση των πληροφοριών στους µαθητές. Το σύγχρονο σχολείο θα πρέπει να λαµβάνει υπόψη τις προκλήσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας ώστε ανταποκρίνεται αναλόγως ενσωµατώνοντας στους σκοπούς της εκπαίδευσης όλων των βαθµίδων τις δεξιότητες που επιβάλλει η χρήση των ΤΠΕ ώστε οι µαθητές να είναι ψηφιακά εγγράµµατοι. Στα πλαίσια του ψηφιακού σχολείου και του ψηφιακού υλικού για κάθε µάθηµα, µεταξύ των οποίων και τα Θρησκευτικά, καθίσταται αναγκαία η χρήση του στη διδασκαλία. Για το µάθηµα των Θρησκευτικών ιδιαίτερα είναι αναγκαίος και ο θρησκευτικός γραµµατισµός ώστε να καταστούν προσιτά τα υψηλά πνευµατικά νοήµατα. Προκύπτει ότι στο ΜτΘ απαιτείται ένας συνδυασµός των δύο παραπάνω ειδών γραµµατισµού. 60 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η επιστολή του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Λέοντα Γ´ (717741) προς τον Χαλίφη Ουµάρ Β‘ (‘Umar II) (717-720). Νέες Ερµηνείες και Προσεγγίσεις ∆ιαπολιτισµικού και ∆ιαθρησκειακού Περιεχοµένου. Συµβολή στη ∆ιδασκαλία του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Ορφανίδης Γεώργιος M. Phil. in Byzantine Archaeology and Art, B. Arts in History and Archaeology, B. Arts in Italian Literature – Α.Π.Θ. georgiosorfa@gmail.com Περίληψη Η επιστολή του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄ του Ισαύρου (717-741) προς το Χαλίφη Umar II (717-720) αποτελεί ένα εκ των σηµαντικότερων κειµένων της Βυζαντινής Γραµµατείας της Μεσο-Βυζαντινής Περιόδου. Ωστόσο, η απώλεια του πρωτότυπου κειµένου, η µη επαρκής (ολοκληρωµένη) έκδοσή του, η σωρεία των διαπολιτισµικών-διαθρησκειακών πληροφοριών που εµπεριέχει, καθώς και η εν γένει σηµερινή διάρθρωση του προγράµµατος διδασκαλίας των Θρησκευτικών στην Πρωτοβάθµια και ∆ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, ενδεχοµένως να κατέστησαν δύσκολη την προσπάθεια ερευνητικής και διδακτικής προσέγγισης της παρούσας επιστολής. Η ύπαρξη της αλληλογραφίας διαβεβαιώνεται από τις σχετικές αναφορές στη "Χρονογραφία" του Θεοφάνους. Παράλληλα, µια γνωστή – ευσύνοπτου περιεχοµένου – λατινική εκδοχή της επιστολής που έχει δηµοσιευτεί από τον Champerius, και έγινε αργότερα αποδεκτή από τους πρώτους µελετητές (π.χ. Krumbacher, Einchner), σήµερα θεωρείται ιστορικά λανθασµένη, διότι αποδίδει τη συγγραφή του κειµένου στον Αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό (886-912). Στην πραγµατικότητα, η εν λόγω επιστολή συντέθηκε µετά από την επίσηµη έκκληση του Χαλίφη Umar II προς Αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄, προκειµένου ο τελευταίος να εκθέσει στον πρώτο τις βασικές αρχές της χριστιανικής πίστης και τις αντιλήψεις των χριστιανών υπηκόων του. Η έκκληση αυτή, αποτελεί απότοκο µιας πάγιας τακτικής των πρώτων Χαλίφηδων, οι οποίοι, αµέσως µετά την ενθρόνισή τους, έστελναν «αιτήµατα» σε αλλόθρησκους (µη µουσουλµάνους) ηγεµόνες των περιοχών της όµορης (µε τα Χαλιφάτα) γεωγραφικής ζώνης, επικρίνοντας τις «εχθρικές προς την ισλαµική παράδοση» πεποιθήσεις τους, και κατ’ επέκταση προσκαλώντας τους να προσέλθουν στους κόλπους του Ισλάµ. Κατόπιν του σχετικού αιτήµατος, λοιπόν, από τον Umar II, µεταξύ των δύο συνδιαλεγόµενων ηγεµόνων αναπτύχθηκε µια εξ αποστάσεως συζήτηση, ένας πραγµατικά γόνιµος διάλογος διαπολιτισµικού και διαθρησκειακού περιεχοµένου, καθώς µέσω αυτού, αφενός παρουσιάστηκαν οι θεµελιώδεις αρχές του χριστιανικού δόγµατος και της ισλαµικής πίστης, και αφετέρου φαίνεται ότι υπήρξε µια αµοιβαία επιρροή µεταξύ των δύο πλευρών (π.χ. στο ζήτηµα της ανεικονικότητας). Μεταξύ άλλων, κύριοι θεµατικοί άξονες του διαλόγου, όπως παρουσιάζονται µέσα από την ανάγνωση της προς µελέτη επιστολής είναι: η ιστορική εξέλιξη του Χριστιανισµού και του Ισλάµ, η αποκάλυψη Ενός και Αληθινού Θεού, η απαγόρευση απεικόνισης του Θεού στην εκάστοτε µορφή τέχνης του 61 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο υλικού πολιτισµού, και η ιστορική πρόσληψη των γεγονότων της Παλαιάς ∆ιαθήκης. Σκοπός της παρούσας µελέτης είναι η παρουσίαση των σηµαντικότερων πτυχών της συζήτησης του Λέοντα Γ΄ προς τον Χαλίφη Umar II, όπως ανακύπτουν µέσα από την ανάγνωση και ερµηνεία της απαντητικής επιστολής του Βυζαντινού Αυτοκράτορα, ώστε να χρησιµοποιηθεί µελλοντικά η ίδια ως διδακτικό υλικό του µαθήµατος των Θρησκευτικών της Πρωτοβάθµιας και ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης. 62 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιακρίσεις στην εποχή µας Παπαδοπούλου Παρθένα ∆ιευθύντρια του ∆ηµ. Σχ. Κρυονερίου nopipapad@gmail.com Περίληψη Η προτεινόµενη διδακτική πρακτική υπηρετεί τη θεµατική ενότητα του νέου προγράµµατος σπουδών των Θρησκευτικών: «∆ιακρίσεις στην εποχή µας», Κύκλος Β΄ τάξη ΣΤ΄ ∆ηµοτικού και περιγράφει τη διαδικασία δηµιουργίας ενός animation. Η τεχνική stop motion animation αξιοποιεί τις ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Βασικοί σκοποί: • Να αναδειχθεί η σηµαντικότητα του δικαιώµατος στη διαφορετικότητα µέσα από την εµπλοκή των µαθητών σε µια διαδικασία βιωµατικής µάθησης που συνδέεται µε τον φυλετικό ρατσισµό • Να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες ενός απλού προγράµµατος βίντεο stop motion animation. Βασικοί στόχοι: • Να συνειδητοποιήσουν ότι η ανοικτότητα απέναντι στους άλλους βρίσκεται στο κέντρο της χριστιανικής µαρτυρίας • Να εξετάσουν και να αποτιµήσουν στοιχεία πολυπολιτισµικότητας στη σύγ¬χρο¬νη ελληνική κοινωνία • Να εδραιώσουν την άποψη ότι η γνώση και η κατανόηση των «άλλων» είναι προϋπόθεση για τον πραγµατικό σεβα¬σµό και τη συνύπαρξη µαζί τους • Να προσδιορίσουν και να ορίσουν την έννοια της διαφορετικότητας του αποκλεισµού, της σύγκρισης και να ενηµερωθούν σχετικά µε τη διαφορετικότητα των ατόµων που εντάσσονται ακόµα και στην ίδια φυλή. • Να γίνουν λιγότερο αισθητές οι όποιες διαφορές εντός της οµάδας και τα παιδιά να συνεργαστούν αρµονικά στο πλαίσιο της δηµιουργίας ενός κοινού σεναρίου. • Να συσχετίσουν την καλλιτεχνική αυτή δραστηριότητα µε τις γνώσεις που έχουν λάβει στο πλαίσιο του σχολικού προγράµµατος, και συγκεκριµένα, στο µάθηµα των Θρησκευτικών. • Να εξαλειφθούν ρατσιστικά σχόλια και αρνητική συµπεριφορά απέναντι στο διαφορετικό. • Να αναγνωρίζουν τις διάφορες τεχνικές του animation και να τις ανακαλούν στη µνήµη τους ως θεατές. • Να αναπτύσσουν τη φαντασία τους και να µπορούν να κατασκευάζουν φανταστικούς κόσµους, µε βάση τον πραγµατικό κόσµο. • Να περιγράφουν τις ιδέες και τα πιστεύω τους µε γραπτό και προφορικό λόγο αλλά και µε καλλιτεχνικές δηµιουργίες. • Να διαχειρίζονται κρίσεις - προβλήµατα και να προσαρµόζονται εντός µιας οµάδας εργασίας. H τάξη εργάζεται οµαδοσυνεργατικά στο πλαίσιο σχεδίου εργασίας. Στάδια δηµιουργίας ταινίας Τα στάδια για το σχεδιασµό και την υλοποίηση της ταινίας animation είναι τα εξής : Στάδιο προπαραγωγής: 63 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο • Προετοιµασία µε παιχνίδι για την πρώτη επαφή µε τη λειτουργία του animation: Κάθε µέλος της οµάδας ζωγραφίζει σε ένα µπλοκ, στο κάτω µέρος µιας σελίδας ένα δέντρο µε κλαδιά. Όταν κινούνται γρήγορα τα φύλλα του µπλοκ δηµιουργείται η ψευδαίσθηση της κίνησης των κλαδιών. • Προβολή αντίστοιχων ταινιών animation στον ηλεκτρονικό υπολογιστή της τάξης µε την τεχνική stop motion animation που έχουν δηµιουργηθεί από παιδιά δηµοτικού. • Ανάγνωση παραµυθιών που έχουν σχέση µε την αποδοχή της διαφορετικότητας εντός του κοινωνικού συνόλου προκειµένου να οδηγήσουµε τους µαθητές στην κεντρική ιδέα της ταινίας • ∆ηµιουργία ενός σενάριο που βασίζεται στο αντιρατσιστικό παραµύθι «Η χώρα µε τους Παράξενους Ανθρώπους» του Νικόλα Ανδρικόπουλου Στάδιο παραγωγής: • ∆ηµιουργία κινούµενης εικόνας καρέ καρέ µε φωτογράφιση στο χέρι και στη συνέχεια στον υπολογιστή µε παραδοσιακή εργασία στο χέρι • Ηχογράφηση σεναρίου από τα παιδιά Στάδιο µοντάζ: • Σύνθεση τελικής ταινίας και συγχρονισµός εικόνας µε τον ήχο. 64 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Σχέση επιστήµης και βιβλικού κειµένου. Η περίπτωση της ∆ηµιουργίας του κόσµου και του ανθρώπου. Παπαναστασοπούλου Βάλια Θεολόγος-Αρχαιολογος, Υπ. ∆ιδάκτωρ Βιβλικής Θεολογίας Α.Π.Θ. valiapapanas@yahoo.gr Περίληψη Η παρούσα εισήγηση αφορά σε ένα σχέδιο µαθήµατος, το οπoίο πραγµατοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2017-18 στο µάθηµα των Θρησκευτικών. Η πρόταση απευθύνθηκε στους µαθητές της Β΄ Λυκείου και πιο συγκεκριµένα αφορούσε στην ενότητα «∆ηµιουργία του κόσµου» της Β΄ Λυκείου. Εντούτοις, το συγκεκριµένο σχέδιο θα µπορούσε να υλοποιηθεί και σε άλλες τάξεις, όπου υπάρχουν σχετικές µε τη δηµιουργία του κόσµου ενότητες, αλλά και όπου υπάρχει ενδιαφέρον κάποιου τµήµατος για τέτοιου είδους ζητήµατα προς συζήτηση. Σε πρώτη φάση, το ζήτηµα της δηµιουργίας του κόσµου ερευνήθηκε από τους µαθητές µε την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού θεολόγου και τη βοήθεια διαφόρων παιδαγωγικών εργαλείων, όπως είναι το ίδιο το βιβλικό κείµενο (Γένεση), εξωβιβλικά κείµενα της περιοχής της Εγγύς Ανατολής, αφηγήσεις άλλων θρησκειών για το ζήτηµα και πατερικά κείµενα, όπως η Οµιλία εις την Εξαήµερον του Μ. Βασιλείου. Οι µαθητές προσπάθησαν να εντοπίσουν οµοιότητες και διαφορές ανάµεσα στα διάφορα κείµενα. Οι µαθητές παράλληλα µε τα κείµενα ανέτρεξαν και σε σχετικό οπτικό υλικό, όπως είναι έργα τέχνης σύγχρονων καλλιτεχνών, αλλά και έργα που ανήκουν στο χώρο της θρησκευτικής τέχνης. Στο δεύτερο µέρος, οι µαθητές κλήθηκαν να συνδέσουν το κείµενο της Παλαιάς ∆ιαθήκης που αναφέρεται στη ∆ηµιουργία µε το σήµερα και πιο συγκεκριµένα µε τις φυσικές επιστήµες. Χρησιµοποιήσαµε τη βοήθεια ενός βίντεο, όπου πανεπιστηµιακοί καθηγητές από διάφορους τοµείς, όπως θεολογία, φυσική, φιλοσοφία, αστρονοµία κ.τ.λ. αναφέρονταν στο ζήτηµα της δηµιουργίας του κόσµου από τη σκοπιά της επιστήµης τους. Σκοπός αυτής της προβολής και του δεύτερου µέρους του µαθήµατος ήταν να δηµιουργηθεί ένας διάλογος µέσα στην τάξη για το πώς, το γιατί και το ποιος γύρω από τη δηµιουργία του κόσµου και του ανθρώπου. Στη συζήτησή µας συµµετείχε και η συνάδελφος του µαθήµατος της Φυσικής, η οποία απαντούσε σε ερωτήσεις γύρω από τη δική της ειδικότητα. Η συγκεκριµένη διδακτική ενότητα είχε ως σκοπό να κάνει τους µαθητές να γνωρίσουν το κείµενα της Αγίας Γραφής και τις αντιλήψεις των βιβλικών συγγραφέων αναφορικά προς το ζήτηµα της ∆ηµιουργίας. Η εξοικείωση τους µε τα συγκεκριµένα κείµενα οδήγησε τους µαθητές στη µελέτη και ερµηνεία τους µέσα σε ένα συγκεκριµένο πλαίσιο, το οποίο αφορούσε στις αντιλήψεις της εποχής κατά την οποία αυτά γράφονταν, αλλά και στο κοινό στο οποίο απευθύνονταν. Επιπλέον, εξετάστηκε ιδιαίτερα η σχέση της Αγίας Γραφής µε τις σύγχρονες φυσικές επιστήµες και έγινε κατανοητό από τους µαθητές πως δεν υφίσταται ζήτηµα σύγκρουσης και αντιπαλότητας µεταξύ τους, αλλά πως οι σκοποί και το αντικείµενο της κάθε επιστήµης έχουν ως αφετηρία τους διαφορετικές προϋποθέσεις, οι οποίες δε λειτουργούν κατ’ ανάγκη αντιθετικά. 65 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Τέλος, η διδακτική αυτή ενότητα έκλεισε µε τα συµπεράσµατα και την ανάθεση ελεύθερων οµαδικών εργασιών, οι οποίες ήταν ποικίλου χαρακτήρα, όπως κείµενο, ζωγραφική κ.ά. 66 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η Ανάβαση στο Όρος Βεντού των Θρησκευτικών. Σκέψεις για το παρόν και τις προοπτικές του θρησκευτικού µαθήµατος. Παύλου Νικόλαος ∆ρ Θεολογίας- Ιστορικός, 14ο Γυµνάσιο Λάρισας nikpavlou@gmail.com Περίληψη Ο τίτλος της εισήγησης συνδέεται µε το εγχείρηµα του Πετράρχη να ανεβεί στο όρος Βεντού για να απολαύσει τη θέα, γεγονός που τον οδήγησε σε λογισµούς για το τέλος της εποχής που γνώριζε και την απαρχή µιας καινούριας. Παρόµοιες σκέψεις –τηρουµένων των αναλογιών- γίνονται και σήµερα από όλους τους ασχολούµενους µε το θρησκευτικό µάθηµα. Παρατηρούν ότι η εποχή που ίσχυε Αναλυτικό Πρόγραµµα που ήταν στην ουσία ίδιο- µε ελάχιστες αποκλίσεις- από τη δηµιουργία του Νεοελληνικού κράτους έχει τελειώσει, και πλέον ανατέλλει µία άλλη, στην οποία κάνουν την εµφάνισή τους καινούριες προτάσεις για τη διδασκαλία του µαθήµατος, και ένα νέο πρόγραµµα σπουδών χρησιµοποιείται ήδη στην εκπαίδευση. Ο σηµερινός λόγος για τα Θρησκευτικά είναι απαραίτητο να επικεντρωθεί σε ζητήµατα που συνδέονται µε την προσφορά του στην κατανόηση της πραγµατικότητας, ώστε να εξυπηρετεί τον αυριανό πολίτη. Πρέπει να λάβει υπόψη του ότι κυρίαρχο µοντέλο του δυτικού κόσµου είναι η πολυπολιτισµικότητα, και ότι βασικά χαρακτηριστικά του σήµερα είναι η εκκοσµίκευση, «η δεισιδαιµονία και ο θρησκευτικός φουνταµενταλισµός που οδηγεί συχνά σε φανατισµό». Αν λοιπόν το θρησκευτικό µάθηµα διατηρούσε µία κατηχητική-απολογητική µορφή δε θα έχει πλέον λόγο ύπαρξης, αφού ούτε τα κατάλληλα εργαλεία ερµηνείας της πραγµατικότητας θα προσφέρει, ούτε θα πείθει για την ουσιαστική συµβολή του σε ένα µαθησιακό σύστηµα που φιλοδοξεί να περιλαµβάνει σύγχρονα µαθήµατα. Εποµένως η αναγκαιότητα της αλλαγής του Αναλυτικού Προγράµµατος του µαθήµατος ήταν επιτακτική, ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις και να θεραπεύσει παθογένειες, όπως η απαλλαγή ετερόθρησκων ή ετερόδοξων µαθητών που εξαιτίας της θρησκευτικής αφετηρίας τους στερούνταν το προνόµιο να αποκτήσουν ένα εργαλείο ερµηνείας της πραγµατικότητας. Ήδη από το Σχολ. Έτος 2016-17 σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης διδάσκεται νέο Αναλυτικό Πρόγραµµα µε θεµατικούς άξονες τον κόσµο της θρησκείας για το ∆ηµοτικό Σχολείο, Θρησκεία και Ιστορία ως έκφραση πολιτισµού στο Γυµνάσιο, και για το Λύκειο Θρησκεία και σύγχρονος άνθρωπος, Θρησκεία και κοινωνία, Θρησκεία και σύγχρονος κόσµος αντίστοιχα για την Α΄, Β΄ και Γ΄ Λυκείου. Ωστόσο, επειδή όµως στο χώρο της εκπαίδευσης ακόµη δεν έχει βρεθεί το Άγιο ∆ισκοπότηρο, ώστε να σταµατήσουν οι αναζητήσεις, θα κατατεθεί µία νέα πρόταση που ως άξονά της θα έχει «εργαλεία γνώσης», που είναι η Βίβλος, ένας βασικός πυλώνας του ευρωπαϊκού πολιτισµού, η Ορθοδοξία, που διαµόρφωσε την καθηµερινότητα των Νεοελλήνων, αλλά και την ταυτότητα του Ελληνισµού, και το θρησκευτικό φαινόµενο, που αποτελεί βασικό συστατικό πολλών εκδηλώσεων της σηµερινής πραγµατικότητας 67 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Στόχος της πρότασης είναι τα Θρησκευτικά να γίνουν µάθηµα γνώσεων, που θα παρέχει στοιχεία τα οποία ενδιαφέρουν όλους τους µαθητές του σηµερινού ελληνικού σχολείου, ώστε να επιτευχθεί ο θρησκευτικός γραµµατισµός. 68 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο H διαθρησκειακή αγωγή υπό το πρίσµα των διεθνών κειµένων των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων. Το παράδειγµα των ελληνικών προγραµµάτων σπουδών της προδηµοτικής εκπαίδευσης. Πίτσου Χαρίκλεια ΣΕΠ ΕΑΠ, Πανεπιστήµιο Πατρών xpitsou@gmail.com Σούνογλου Μαρίνα ΣΕΠ ΕΑΠ, ∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο msounogl@gmail.com Περίληψη Η παρούσα έρευνα µελετά µε ποια συχνότητα εντοπίζεται ο όρος θρησκεία και τα παράγωγα αυτού καθώς και µε ποιο τρόπο προσδιορίζεται κατ’ επέκταση η διαθρησκειακή αγωγή στα ελληνικά προγράµµατα σπουδών της προδηµοτικής εκπαίδευσης κατά την τελευταία δεκαπενταετία. Συγκεκριµένα µελετάται το ∆ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών της Προσχολικής Εκπαίδευσης του 2003 και το Πιλοτικό Πρόγραµµα για το Νηπιαγωγείο (2011, αναθεωρηµένη έκδοση 2014) και αντίστοιχα οι Οδηγοί Νηπιαγωγού για τους Εκπαιδευτικούς του 2006 και του 2014 υπό το πρίσµα βασικών διεθνών κειµένων των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων, που αναφέρουν στα άρθρα τους το δικαίωµα στην ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. Η µέθοδος που χρησιµοποιείται είναι η ποσοτική-ερµηνευτική ανάλυση περιεχοµένου. Τα ευρήµατα της έρευνας φανερώνουν ότι τόσο η παρουσία αναφορών στο ερευνώµενο υλικό όσο και η συχνότητά τους δεν είναι ιδιαίτερη υψηλή συγκριτικά µε το συνολικό αριθµό των σελίδων προς έρευνα. Ως προς τον αριθµό των αναφορών δεν παρατηρείται σηµαντική διαφοροποίηση από τα επίσηµα κείµενα του 2003 και του 2006 σε σχέση µε αυτά του 2014. Ως προς το περιεχόµενο των αναφορών διαπιστώνεται ότι δεν έχουν δογµατικό και κατηχητικό χαρακτήρα αλλά συνάδουν µε το πνεύµα της διαθρησκειακής εκπαίδευσης και αυτό των διεθνών κειµένων των ανθρωπίνων δικαιωµάτων που σχετίζονται µε τη θρησκευτική ελευθερία. 69 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η αξιοποίηση και συνεισφορά των ΤΠΕ στη διδασκαλία του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Νέες τάσεις και προοπτικές. Ρήγα Αικατερίνη Θεολόγος, τµ. Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ, Master Ιστορικής Θεολογίας ΑΠΘ, Master στην ειδική-ενιαία εκπαίδευση Ευρωπαϊκό Πανεπιστήµιο Κύπρου riga96583@gmail.com Περίληψη Η καινοτόµος ανάπτυξη και χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών στον τοµέα της κατάρτισης και της εκπαίδευσης βελτιώνει την πολυµορφία καθώς και την αποτελεσµατικότητα ευκαιριών κατάρτισης για όλους τους πολίτες. Ειδικότερα, για το µάθηµα των θρησκευτικών οι µαθητές του 21ου αιώνα αναµένεται να ζήσουν και να δραστηριοποιηθούν σε ένα διαφορετικό περιβάλλον που συνεχώς θα εξελίσσεται χάρη στις πολύπλευρες διεργασίες που οι τπε διαµορφώνουν και θα πρέπει να είναι προετοιµασµένοι γι’αυτό. Καθώς µάλιστα τη φύση του θρησκευτικού µαθήµατος διακατέχει η οµαδικότητα και η σύµπνοια υπό τη σφραγίδα του ορθοδόξου πνεύµατος, το µάθηµα επιδιώκει ένα άνοιγµα στην κοινωνία και η διδασκαλία του οφείλει να στηρίζεται στις εµπειρίες και στα βιώµατα των µαθητών. Σύµφωνα µε έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών κατά τη διδασκαλία του θρησκευτικού µαθήµατος φέρνει τους µαθητές πιο κοντά στο σύγχρονο κόσµο και επιδιώκει να τους καταστήσει έτοιµους και ικανούς ώστε να γίνουν ενεργοί πολίτες σε µια κοινωνία που συνεχώς εξελίσσεται. Η κύρια συνεισφορά των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη του θρησκευτικού µαθήµατος προκύπτει άµεσα από τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά τους, από τους τρόπους µε τους οποίους καταγράφουν, αναπαριστούν, διαχειρίζονται και µεταφέρουν την πληροφορία και από τη δυνατότητα που δίνουν στο µαθητή να επεξεργάζεται τη γνώση ποικιλοτρόπως, να την προσεγγίζει ολιστικά και να µαθαίνει σε ελκυστικά περιβάλλοντα µάθησης. Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν στη γρήγορη διαχείριση µεγάλου όγκου πληροφοριών, στην παρουσίαση πληροφοριών µέσω πολλαπλών αναπαραστάσεων, όπως αναπαράσταση δυσνόητων για τους µαθητές εννοιών µε κείµενα, εικόνες, χρώµατα και σύµβολα. Ταυτόχρονα, η ενσωµάτωση των ΤΠΕ κατά τη διδασκαλία του µαθήµατος των θρησκευτικών συµβάλλει στην αλλαγή του παραδοσιακού τρόπου διδασκαλίας του µαθήµατος, δίνοντας µ αυτόν τον τρόπο τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς της τάξης να εφαρµόσουν πολλές και εναλλακτικές προσεγγίσεις ξεφεύγοντας από τον παραδοσιακό µονόλογο και την ερωταπόκριση, εφαρµόζοντας ευνοϊκές συνθήκες για µια σύγχρονη και γόνιµη διδασκαλία του µαθήµατος των Θρησκευτικών. Επίσης, εύκολα κανείς µπορεί να αντιληφτεί µέσα από το χώρο της Γνωσιακής Επιστήµης τον τρόπο µε τον οποίο τα παιδιά µαθαίνουν αξιοποιώντας την τεχνολογική εκπαίδευση καθώς και την ικανότητα αλληλεπίδρασης που έχουν οι µαθητές µε τα υπολογιστικά περιβάλλοντα. Ακόµη, η χρήση των υπολογιστών ως γνωστικών εργαλείων γενικότερα µπορεί να επηρεάσει άµεσα τη διδακτική πράξη και ειδικότερα το µάθηµα των θρησκευτικών, δηµιουργώντας καινοτόµες µορφές και νέες µεθόδους 70 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο διδασκαλίας που προσελκύουν το ενδιαφέρον των µαθητών αφού αυξάνουν τα κίνητρά τους και επιφέρουν παράλληλα σηµαντικές αλλαγές του αναλυτικού προγράµµατος. Στην παρούσα εισήγηση αναδεικνύεται η θετική συνεισφορά και η αξιοποίηση της τεχνολογίας στη διδακτική πρακτική του µαθήµατος των θρησκευτικών καθώς και οι δυνατότητες που παρέχουν στην αποτελεσµατικότητα της µαθησιακής διαδικασίας. 71 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο «Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν». Αποδοχή, αγάπη, αλληλεγγύη στον «διαφορετικό». Σαατσόγλου Ελένη Σχολική Σύµβουλος Π.Ε. elenisaats@gmail.com Περίληψη Η σύγχρονη πολυπολιτισµική κοινωνία αποτελείται από άτοµα διαφορετικής εθνικής και πολιτισµικής προέλευσης καθώς και διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων. Στα πλαίσια της συνύπαρξης µε τους ετέρους λοιπόν, το µάθηµα των Θρησκευτικών προβάλλει και αυτό, ως γνωστικό αντικείµενο, την εφαρµογή της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Συγκεκριµένα, η κατανόηση των διαφορετικών χαρακτηριστικών της κάθε µειονότητας και κυρίως η γνωριµία και ο σεβασµός των θρησκευτικών ιδιαιτεροτήτων του κάθε πολιτισµού καθίστανται προϋποθέσεις ενδυνάµωσης της οµάδας της σχολικής τάξης, ενδιαφέροντος γνωριµίας της ορθόδοξης θρησκείας από τους αλλόθρησκους µαθητές και εντέλει καλλιέργειας της χριστιανικής πίστης. Το συγκεκριµένο σχέδιο µαθήµατος αποσκοπεί στην κατάκτηση της γνώσης δια µέσου της κατανόησης και της ερµηνείας θρησκευτικών γεγονότων καθώς και στη διαµόρφωση θρησκευτικής συνείδησης µέσα από την επικοινωνία και τον διάλογο. Κατά συνέπεια αναδύεται ο κριτικός αναστοχασµός, που ενδυναµώνει τη χριστιανική πίστη των µαθητών. Παράλληλα, η πρακτική διδασκαλίας επιχειρεί µέσα από οµαδοσυνεργατικές και διαθεµατικές δραστηριότητες στη σχολική τάξη, λαµβάνοντας υπόψη τα σύγχρονα κοινωνικοπολιτισµικά δεδοµένα, να αναδείξει παραστάσεις, έννοιες και σύµβολα της ορθοδοξίας. Εστιάζει δηλαδή, στη µελέτη της θρησκευτικής αλήθειας από τους µαθητές και στην εξοικείωση µε το θρησκευτικό γίγνεσθαι. Εποµένως, οι µαθητές αναπτύσσουν γνωστικές, επικοινωνιακές και συνεργατικές δεξιότητες, στα πλαίσια παιδαγωγικού κλίµατος. Στόχοι της συγκεκριµένης διδασκαλίας αποτελούν η καλλιέργεια έµπρακτης αγάπης, η ενδυνάµωση της χριστιανικής πίστης, η αλληλεγγύη στον συνάνθρωπο, η συνεργασία, η αποδοχή της διαφορετικότητας και η αποτελεσµατική διαχείριση των ετέρων µαθητών. Το κίνητρο για την επίτευξη των συγκεκριµένων στόχων δίνεται µε την ερµηνεία από τους µαθητές, της απεικόνισης δύο διαφορετικών χεριών που προσπαθούν να πλησιάσει το ένα στο άλλο, την παραβολή του καλού Σαµαρείτη, καθώς και τις δραστηριότητες δηµιουργικότητας, ενσυναίσθησης, κριτικής σκέψης, καλλιέργειας αξιών, ανάπτυξης µεταγνώσης που προβάλλονται διαµέσου του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Στη συνέχεια, περιγράφεται η διαδικασία πραγµατοποίησης των συγκεκριµένων δραστηριοτήτων προσδιορίζοντας τις ερωτήσεις του/ης εκπαιδευτικού, τις αντιδράσεις των µελών των οµάδων της τάξης, τις δυσκολίες που παρουσιάζονται, τους προβληµατισµούς που προκύπτουν, τις απαντήσεις που εκφράζονται και εντέλει τον βαθµό αποδοχής της θρησκευτικής αλήθειας. Ταυτόχρονα, µε τη βιωµατική προσέγγιση της γνώ-σης διαχέεται πνεύµα 72 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο αλληλεγγύης, αλτρουισµού, δικαιοσύνης µεταξύ όλων των µαθητών γηγενών και ετέρων. Εντέλει η αξιολόγηση της διδασκαλίας, ως συνισταµένη του προγραµµατισµού και της εφαρµογής των δραστηριοτήτων στην τάξη, της καταγραφής των θρησκευτικών και διαπολιτισµικών αξιών-στάσεων των µαθητών, της παρουσίασης των δυνατοτήτων-αδυναµιών των διδακτικών πρακτικών που εφαρµόζονται, αναδεικνύει συµπεράσµατα-προτάσεις. Επο-µένως µε αυτόν τον τρόπο, η αξιολόγηση συµβάλλει στην αποτελεσµατική διδασκαλία του µαθήµατος των Θρησκευτικών και στη θεµελίωση της διαπολιτισµικής αγωγής. 73 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Μαθαίνω µέσα από τα Εικαστικά και την Ιστορία Σακελλαριάδη Ισµήνη Καθηγήτρια Εικαστικών, Πειραµατικό Σχολείο Α.Π.Θ. isminisak@yahoo.com Περίληψη Η εργασία αυτή παρουσιάζει µία διαθεµατική δράση που πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του µαθήµατος των Εικαστικών, στο Πειραµατικό Σχολείο του Α.Π.Θ.. Μέσα απ’ αυτήν οι µαθητές προβληµατίστηκαν σε σχέση µε το θέµα του τραύµατος και το θέµα της συγχώρεσης, καθώς και µε ζητήµατα πολυπολιτισµικότητας, συνύπαρξης θρησκευτικών κοινοτήτων, ανθρωπίνων δικαιωµάτων, αµοιβαίου σεβασµού, ενσυναίσθησης, αλληλεγγύης και ζητήµατα πολιτισµικής ταυτότητας, αλλά και της µετουσίωσής τους σε εικαστικά έργα, µέσα από την βιωµατική γνωριµία µε την ιστορία της πόλης και την εικαστική της αποτύπωση. Την στιγµή που η σύγχρονη πραγµατικότητα και οι πληθυσµιακές ανακατατάξεις καθιστούν επιτακτικό έναν διαπολιτισµικό διάλογο και την εξεύρεση τρόπων ειρηνικής συνύπαρξης πολιτισµικών οµάδων και θρησκειών, η µελέτη του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης έχει πολλά να διδάξει – τόσο για την ειρηνική συνύπαρξη κοινοτήτων κατά τους προηγούµενους αιώνες όσο και για την κατάλυσή της. Αρχικά οι µαθητές, στα πλαίσια της ηµέρας µνήµης του Ολοκαυτώµατος, παρακολούθησαν αποσπάσµατα από ντοκιµαντέρ µε αρχειακό υλικό σε σχέση µε το Ολοκαύτωµα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στη συνέχεια παρακολούθησαν αποσπάσµατα από δύο ντοκιµαντέρ, τα οποία αντιπροσωπεύουν δύο αντιδιαµετρικά αντίθετες στάσεις απέναντι στο τραύµα και την συγχώρεση. Τα θέµατα του τραύµατος, της µνήµης, της παρουσίας του παρελθόντος µέσα στο παρόν, καθώς και το θέµα του Ολοκαυτώµατος τα προσεγγίσαµε και µέσω διαφόρων τεχνών, µελετώντας έργα κεραµικής, ζωγραφικής, φωτογραφίας, κινηµατογράφου, θεάτρου. Στη συνέχεια οι µαθητές στράφηκαν στην µελέτη του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης, εστιάζοντας σε χώρους ιστορικού ενδιαφέροντος που βρίσκονται κοντά στο σχολείο µας. Έκπληκτοι πληροφορήθηκαν τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν τις κοινότητες που κατοικούσαν στην Θεσσαλονίκη καθώς και εκείνα που αφορούν τα ποσοστά Θεσσαλονικέων θυµάτων του Ολοκαυτώµατος, ή την ιστορία της έκτασης όπου σήµερα βρίσκεται το Α.Π.Θ. Οι µαθητές άρχισαν να αναθεωρούν παγιωµένες απόψεις τους και στερεοτυπικές πεποιθήσεις τους και να υιοθετούν νέες προσεγγίσεις και εναλλακτικές ερµηνείες και στάσεις (Mezirow, 2007). Ηθικές αξίες όπως ο σεβασµός της ετερότητας δεν ‘διδάχθηκαν’ µε τρόπο άµεσο και εξωτερικό αλλά µέσα από την εµπλοκή των µαθητών σε βαθύ, κριτικό στοχασµό (εν προκειµένω σε σχέση µε την ιστορία του τόπου τους) (Kohn, 1997). Επισκεφθήκαµε όλους τους παραπάνω χώρους, τους φωτογραφήσαµε και φωτογραφηθήκαµε σε αυτούς. Εργαζόµενοι σε οµάδες, οι µαθητές έφτιαξαν µεγάλου µεγέθους εικαστικά έργα όπου αποτυπώνεται η έρευνά τους αυτή και 74 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο συνυπάρχουν οι διάφορες εποχές και φάσεις των χώρων που µελέτησαν. Είχαν έτσι την ευκαιρία να µοιραστούν τις σκέψεις τους για το πώς να µεταφράσουν την ιδέα σε εικόνα, µέσα από µία διαδικασία ενεργητικής µάθησης και οµαδοσυνεργατικής διδασκαλίας. Αποτυπώνοντας την συνύπαρξη των εποχών τα έργα αυτά θυµίζουν ότι πολλά από όσα ως τώρα αντιµετώπιζαν ως ‘σταθερές’ αποτελούν ένα ‘σηµείο’ σε έναν διαρκώς µεταβαλλόµενο χώρο και χρόνο. Παράλληλα, επιχειρούν να διασώσουν και να µεταδώσουν τις µνήµες και µαζί και το µήνυµα ‘ποτέ ξανά’, ώστε αυτή η σκοτεινή σελίδα της ιστορίας της πόλης µας να οδηγήσει σε µια νέα εποχή σεβασµού του άλλου και των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. 75 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η ανάδειξη της διαπολιτισµικότητας µέσα από το µάθηµα των Θρησκευτικών στο ελληνικό δηµοτικό σχολείο Σαπουνάς Αθανάσιος Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. athsap@otenet.gr Περίληψη Στις σύγχρονες κοινωνίες, ειδικότερα στον δυτικό κόσµο, είναι σαφές, το γνώρισµα της ανάδυσης, της συνύπαρξης πληθυσµών προερχόµενων από διαφορετικές φυλές και χώρες. Κάτι τέτοιο εξάλλου στην πορεία αναδείχθηκε µέσα από το φαινόµενο της µετανάστευσης από διάφορα µέρη του κόσµου προς τις δυτικές κοινωνίες (ήδη από τις δεκαετίες µετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο σε χώρες, όπως η Μ. Βρετανία και η Γαλλία είχε σηµειωθεί ένα ευρύτατο κύµα µετανάστευσης από χώρες του Τρίτου Κόσµου και πρώην αποικίες). Είναι ενδεικτικό δε, ότι µετά τη δεκαετία του 1990, µε τις κοσµογονικές αλλαγές που προέκυψαν σε κοινωνίες, όπως εκείνες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισµού, και η ίδια η Ελλάδα για πρώτη φορά άρχισε να καθίσταται χώρος έλευσης σηµαντικών µεταναστευτικών ροών, από χώρες, όπως εκείνες των Βαλκανίων. Το ρεύµα αυτό εξάλλου εδώ και χρόνια φαίνεται πως συντηρείται και µέσα από την έλευση προσφυγικών ροών από περιοχές του πλανήτη, όπως η Μέση Ανατολή (όπως για παράδειγµα, από τη Συρία ή το Αφγανιστάν). Η νέα αυτή πραγµατικότητα που υπήρξε πρωτόγνωρη για µια κοινωνία, όπως η ελληνική (η οποία στον 20ο αιώνα υπήρξε τόπος εξαγωγής οικονοµικών µεταναστών), σήµανε νέα δεδοµένα, µεταξύ άλλων, και στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η ύπαρξη πλέον και στις ελληνικές σχολικές τάξεις παιδιών µε καταγωγή και υπόβαθρο άλλο από εκείνο της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας προέβαλε την ανάγκη για την αναµόρφωση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήµατος κατά τρόπο τέτοιο, προκειµένου να µπορέσει να ανταποκριθεί στην ανάγκη ενσωµάτωσης και αυτών των παιδιών. Είναι ενδεικτικό, πως εδώ και χρόνια, µεταξύ των ποικίλων λύσεων έχει προβληθεί και η πρόταση για την οργάνωση µιας εκπαίδευσης που θα διαπνέεται από τις αρχές της λεγόµενης διαπολιτισµικής εκπαίδευσης. Η διαπολιτισµική εκπαίδευση, ως προς τις αρχές της, είναι συνυφασµένη µε τη συλλογιστική, ότι µπορεί να θεωρηθεί µέσο δράσης και ένα εργαλείο, µε το οποίο κεντρικός γνώµονας είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων, µε τις οποίες µπορεί να προκύψει η πολιτισµική διάδραση µέσα σε µια πολυπολιτισµική κοινωνία. Συγχρόνως, η διαπολιτισµική εκπαίδευση στοχεύει στην δόµηση µιας κοινωνίας, όπου θα υφίστανται τα γνωρίσµατα της αλληλεπίδρασης και της αλληλεξάρτησης και όπου θα προβάλλεται ένα πνεύµα αµοιβαιότητας και κοινωνικής ισότητας ανάµεσα στα µέλη του κοινωνικού συνόλου, ανεξαρτήτως της καταγωγής τους. Εδώ, µε άλλα λόγια, είναι σαφές, πως η διαπολιτισµική εκπαίδευση στοχεύει στην δηµιουργία µιας ανοικτής κοινωνίας, η οποία θα χαρακτηρίζεται από αλληλοκατανόηση και ισονοµία. Εξάλλου, το ζήτηµα της ανάδειξης της διαπολιτισµικής εκπαίδευσης έχει αναδειχθεί και συζητηθεί εν πολλοίς στον ελληνικό χώρο εδώ και καιρό, 76 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο αναφορικά και µε το µάθηµα των Θρησκευτικών. Οι σχετικοί προβληµατισµοί έχουν τροφοδοτηθεί από τη διαπίστωση πως το εν λόγω µάθηµα έχει διακριθεί από ένα στοιχείο έντονης µονοµέρειας, καθώς παραδοσιακά έδωσε βαρύτητα στις ιδέες της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να προσεγγίσει το παρόν ζήτηµα. 77 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Θεµελιώδεις παράµετροι της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στις φιλελεύθερες πολιπολιτισµικές κοινωνίες: Συµβολή στην κοινωνική και εκπαιδευτική υποστήριξη των µεταναστών και προσφύγων µαθητών Σιδηρόπουλος ∆ηµήτριος Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 3ης Περιφέρειας Θεσσαλονίκης dimsid@edlit.auth.gr Περίληψη Στην παρούσα εργασία γίνεται µια σύντοµη βιβλιογραφική επισκόπηση στις θεµελιώδεις παραµέτρους, που χρειάζεται να διέπουν τη θρησκευτική εκπαίδευση προκειµένου οι µετανάστες και οι πρόσφυγες µαθητές να έχουν την απαραίτητη εκπαιδευτική και κοινωνική υποστήριξη. Στις παραµέτρους αυτές συµπεριλαµβάνονται η οικουµενικότητα, η ιστορικότητα, η φιλανθρωπία και η αγάπη, οι οποίες συνάδουν µε βασικές αρχές του πολιτικού φιλελευθερισµού, όπως είναι η ελευθερία, η ετερότητα, η διαφορετικότητα και η ανεκτικότητα. Οι αρχές αυτές επιδρούν σηµαντικά τόσο στη διαµόρφωση του αξιακού και δικανικού συστήµατος όσο όσο και στο επίπεδο των προσωπικών επιλογών, της οικογενειακής ζωής και τις επιλογές του τρόπου βίου των µελών των φιλελευθέρων πολιπολυτισµικών κοινωνιών. Επιπροσθέτως µέσω της εµπότισης των θεµελιωδών παραµέτρων της οικουµενικότητας, της ιστορικότητας, της φιλανθρωπίας και της αγάπης, η θρησκευτική εκπαίδευση συµβάλλει καθοριστικά στον περιορισµό τόσο των φαινοµένων της ξενοφοβίας και του ρατσισµού στις σχολικές µονάδες, όσο και των φαινοµένων του κοινωνικού αποκλεισµού των µεταναστών και προσφύγων µαθητών και του θρησκευτικού φονταµενταλισµού στην τοπική και ευρύτερη κοινωνία. Η εισαγωγή των αρχών του πολιτικού φιλελευθερισµού στη θρησκευτική εκπαίδευση επιτυγχάνεται, µέσω της εφαρµογής στοχευµένων θεσµικών παρεµβάσεων, που στοχεύουν τόσο στην αποδυνάµωση κάθε είδους κοινωνικοπολιτισµικού και πολιτικού ολοκληρωτισµού έναντι των διαφόρων πολιτισµικών οµάδων, όσο και στην προαγωγή της κοινωνικής δικαιοσύνης και της πολιτικής ισότητας µέσω της διασφάλισης των ελευθεριών του κάθε ατόµου. Υπό τις παραπάνω θεµελιώδεις συνιστώσες, η θρησκευτική εκπαίδευση αποκτά εξωστρέφεια, ανοίγεται στον κόσµο και στην Ιστορία και διατηρεί ζωντανή τη µαρτυρία της Εκκλησίας, ζωντανή, δυναµική και ενσαρκωµένη, αφού συνδέεται µε τον κόσµο και τον άνθρωπο και αναλώνεται «εις έργον διακονίας, εις οικοδοµήν του σώµατος του Χριστού» (Εφεσ. 4, 12). Έτσι η θρησκευτική εκπαίδευση συν-διαλέγεται µε την εκπαιδευτική και κοινωνική πραγµατικότητα, και αναδεικνύει τη χαρισµατική εµπειρία της Εκκλησίας, αφού δανείζεται το λόγο, τη σάρκα και τα σχήµατα της ιστορικής της εποχής. Ως αποτέλεσµα η θρησκευτική εκπαίδευση διακονεί την οικουµενική διάσταση της Εκκλησίας, επειδή η αληθινή συνάντηση µε το Θεό είναι η αληθινή 78 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο συνάντηση µε όλους τους συνάνθρωπους ανεξαντλήτως της διαφορετικής κοινωνικοπολιτισµικής τους ταυτότητας. Υπό αυτές τις συνθήκες η θρησκευτική εκπαίδευση αποκτά ένα φιλάνθρωπο χαρακτήρα, αφού αναγνωρίζει στα πρόσωπο των µεταναστών και προσφύγων µαθητών, τον Ξένο, που µας καλεί η Εκκλησία να φιλοξενήσουµε ως µαρτυρία έµπρακτης αγάπης στον πλησίον, αφού έτσι ο ίδιος ο Χριστός φιλοξενείται (Ματθ.25, 35-43). Επίσης αποκτά και ένα συνεκτικό αγαπητικό χαρακτήρα, ακολουθώντας την προτροπή του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος στον ύµνο της αγάπης αποτολµά να δεχθεί την κατάργηση γλωσσών, πολιτισµών, προφητειών (διδασκαλιών) και θρησκειών, καθώς αποτελούν πεπτωκυίες φιλότιµες προσπάθειες των ανθρώπων ώστε να διαφυλαχθεί η µεγάλη δωρεά του Θεού προς τον άνθρωπο, που είναι η αγάπη εν Χριστώ (Α΄ Κορινθ. ιγ΄ 8-9). 79 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Πολιτισµική ετερότητα και θρησκευτική αγωγή βάσει του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της ΕΕ. Σύγκριση προγραµµάτων σπουδών προσχολικής εκπαίδευσης Ελλάδας- Κύπρου. Σούνογλου Μαρίνα ΣΕΠ ΕΑΠ, ∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης msounogl@gmail.com Πίτσου Χαρίκλεια ΣΕΠ ΕΑΠ, Πανεπιστήµιο Πατρών xpitsou@gmail.com Περίληψη Η παρούσα έρευνα µελετά την πολιτισµική ετερότητα και την θρησκευτική αγωγή στα προγράµµατα σπουδών προσχολικής εκπαίδευσης Ελλάδας - Κύπρου υπό το πρίσµα του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το δείγµα αποτελείται από τα Ελληνικά προγράµµατα σπουδών προσχολικής εκπαίδευσης: ∆ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών (∆ΕΠΠΣ) (2003), Πιλοτικό Πρόγραµµα για το Νηπιαγωγείο (2011, αναθεωρηµένη έκδοση 2014) και το Αναλυτικό Πρόγραµµα Προσχολικής Εκπαίδευσης (3-6 χρονών) Κύπρου (2016). Η µέθοδος που χρησιµοποιήθηκε ήταν η ποσοτική – ερµηνευτική ανάλυση περιεχοµένου βάσει των εννοιών της πολιτισµικής ετερότητας και της θρησκευτικής αγωγής. Στα αποτελέσµατα φαίνεται ότι υπάρχουν αναφορές ως προς τις έννοιες της πολιτισµικής ετερότητας και της θρησκευτικής αγωγής στο φιλοσοφικό πλαίσιο, στο περιεχόµενο, στις γενικές επιδιώξεις, και στις διδακτικές προσεγγίσεις. Στα συµπεράσµατα αναφέρεται ότι τα κείµενα έχουν κοινές αναφορές µε τον Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως προς το περιεχόµενο παρατηρείται η πολιτισµική ετερότητα και η θρησκεία να συνδέεται µε την ανάπτυξη της προσωπικότητας, την αποδοχή της ετερότητας, την ανάδειξη των διαφορετικών πολιτισµικών στοιχείων, την καλλιέργεια οικουµενικών αξιών αλλά και την ανάπτυξη της ταυτότητας και θρησκευτικής συνείδησης µε βάση την πολιτιστική κληρονοµιά της κάθε χώρας. Στόχος όλων των προγραµµάτων είναι να ενδυναµώσουν την πολιτισµική ταυτότητα κάθε παιδιού, ώστε να µπορεί να εκτιµά και να σέβεται τη διαφορετικότητα. 80 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Μαθαίνοντας µε το Thymio – Μια διδακτική προσέγγιση των Θρησκευτικών Στ΄ τάξης µε τη χρήση εκπαιδευτικής ροµποτικής Σπυριδοπούλου Ελένη Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης ΠΕ70 elspyr06@gmail.com Περίληψη Η ολοένα αυξανόµενη ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει θέσει νέες παραµέτρους στην ζωή των ανθρώπων παρέχοντας καινοτόµες ιδέες και νέα εργαλεία προς αξιοποίηση. Η εκπαίδευση καλείται να συµβαδίσει και να συγχρονιστεί µε τις καινούριες εξελίξεις στον τεχνολογικό τοµέα, ανοίγοντας νέους ορίζοντες και ενσωµατώνοντας νέους τρόπους διδασκαλίας. Tα κινητά ροµπότ είναι πολύτιµα εργαλεία για την εκπαίδευση λόγω του ενθουσιασµού που εγείρουν και της πολυεπιστηµονικής φύσης της τεχνολογίας ροµποτικής (Mondada et al., 2017). Η ροµποτική επιστήµη βοηθά ολιστικά τους µαθητές σε πλήθος αντικειµένων κι όχι µόνο στις Επιστήµες Τεχνολογίας, Μηχανικής και Μαθηµατικών (STEM). Μέσω της επίλυσης προβληµάτων, της συνεργατικής µάθησης, της κατασκευή της γνώσης µέσω της έρευνας και της ενασχόλησης µε ενδιαφέροντα projects σε αυθεντικά περιβάλλοντα, οι µαθητές αποκτούν σηµαντικές δεξιότητες αλλά και µεταγνωστική σκέψη (Datter et al., 2013). Στη παρούσα προσέγγιση χρησιµοποιείται το ροµπότ Thymio και οι προ-προγραµµατισµένες (default) λειτουργίες του για τη διδασκαλία της 4ης Θεµατικής Ενότητας της Στ΄ ∆ηµοτικού (Η Θεία Ευχαριστία: πηγή και κορύφωση της ζωής της Εκκλησίας). Αναλυτικότερα, τα παιδιά αρχικά σχεδιάζουν σε χαρτί του µέτρου, το ταµπλό όπου θα κινείται το ροµπότ το οποίο θα είναι η κάτοψη ενός ναού. Αυτό επιτυγχάνεται µε τη βοήθεια προτζέκτορα, προβάλλοντας στο χαρτί του µέτρου την κάτοψη που θα σχεδιαστεί. Έπειτα, καλούνται να αναπαραστήσουν τη Θεία Λειτουργία, προσοµοιάζοντας το ροµπότ µε ιερέα και µετακινώντας το στις σωστές θέσεις. Καθώς κινείται το ροµπότ, διαγράφεται και η πορεία του. Εναλλακτικά, σχεδιάζουν την πορεία του ιερέα στο χαρτί και προγραµµατίζουν το ροµπότ να την ακολουθήσει. Στα σηµεία που πρέπει να σταµατήσει, τα παιδιά πρέπει να αλλάξουν τη συµπεριφορά του ροµπότ επεξηγώντας γιατί. Παράλληλα, µια οµάδα παιδιών τοποθετεί εµπόδια για να δουν την αντίδραση του ροµπότ αλλά και να γίνει αντιστοίχιση για το που πρέπει να στεκόµαστε αλλά και πώς πρέπει να συµπεριφερόµαστε µέσα στην εκκλησία. Αξίζει να επισηµανθεί πως το παρόν διδακτικό σενάριο είχε µεγάλη αποδοχή από τα παιδιά, τα οποία εµπέδωσαν καλύτερα τη διαδικασία της Θείας Λειτουργίας µέσω της συµµετοχής τους στην παιγνιώδη δραστηριότητα. Παρόλα αυτά όµως δεν πρέπει να ξεχνάµε πως τα µαθησιακά αποτελέσµατα εξαρτώνται κυρίως από το σχεδιασµό της διδασκαλίας κι όχι αποκλειστικά από το ροµπότ που αποτελεί απλά ένα εργαλείο. 81 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Επισηµάνσεις αναφορικά µε τη χρήση των τεχνικών όρων στον διάλογο για το Μάθηµα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα Στογιαννίδης Αθανάσιος Επικ. Καθηγητής Τµήµατος Θεολογίας ΑΠΘ athastog@theo.auth.gr Περίληψη Είναι γεγονός ότι τα τελευταία επτά χρόνια ο διάλογος, ο οποίος διεξάγεται στη χώρα µας σχετικά µε τους παιδαγωγικούς προσανατολισµούς και τα µορφωτικά περιεχόµενα του Μαθήµατος των Θρησκευτικών, διέρχεται µέσα από ένα κλίµα έντονων αντιπαραθέσεων. ∆ιερευνώντας κανείς τις διαφορετικές θέσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν κατά το διάστηµα αυτό είτε για να υποστηρίξουν είτε για να αποδοµήσουν τα νέα Προγράµµατα Σπουδών του µαθήµατος, διαπιστώνει ότι οι τεχνικοί όροι, που εµφανίζονται στα εκάστοτε κείµενα, δεν χρησιµοποιούνται πάντοτε µε το ίδιο περιεχόµενο. Η παρατήρηση αυτή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για δύο λόγους: πρώτον, διότι επισηµαίνει µία πτυχή εξαιτίας της οποίας προέκυψαν µάλλον εντάσεις στο πλαίσιο του διαλόγου για το Μάθηµα των Θρησκευτικών· και άρα µε το σκεπτικό αυτό µπορούµε να κατανοήσουµε ορισµένες διαστάσεις από τη µέχρι τώρα πορεία του διαλόγου. ∆εύτερον, διότι αποτελεί προϋπόθεση για έναν αποτελεσµατικό διάλογο: το να υφίσταται συµφωνία ως προς τη χρήση των τεχνικών όρων της ∆ιδακτικής των Θρησκευτικών συνιστά µία προοπτική µε µέλλον, καθώς θέτει τις βάσεις για την επιτυχή έκβαση του διαλόγου. 82 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η συµβολή του µαθήµατος των Θρησκευτικών στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων οπτικού γραµµατισµού: Η «εικόνα» στους Φακέλους Μαθήµατος του Λυκείου. Στράντζαλης Πολύβιος Σχολικός Σύµβουλος Θεολόγων Κεντρικής Μακεδονίας polstra61@gmail.com Περίληψη Στη σηµερινή σύγχρονη εκπαιδευτική πραγµατικότητα είναι πλέον αποδεκτό ότι η σπουδαιότητα της εικόνας διαρκώς αυξάνει. Οι οπτικές αναπαραστάσεις µελετώνται ως πηγές που µεταφέρουν πληροφοριακά δεδοµένα τα οποία επεξεργάζονται και αξιοποιούνται στη µαθησιακή διαδικασία. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να καταδείξει αφενός µεν τη σηµαντική θέση που κατέχει η εικόνα στη διδακτική πρακτική και αφετέρου να αναδείξει τη συµβολή του µαθήµατος των Θρησκευτικών στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων οπτικού γραµµατισµού µέσα από τα νέα Προγράµµατα Σπουδών του Λυκείου που οδηγεί τον σύγχρονο µαθητή να αποκτά την ικανότητα ερµηνείας, κριτικής αποτίµησης και δηµιουργίας οπτικών µηνυµάτων. Το υπό έρευνα υλικό περιλαµβάνει τους Φακέλους του Λυκείου στα Θρησκευτικά. Η µεθοδολογία που ακολουθείται είναι η βιβλιογραφική επισκόπηση αλλά η ποσοτική και ποιοτική ανάλυση περιεχοµένου. Θα γίνει καταγραφή και ταξινόµηση του οπτικού υλικού των Φακέλων του Μαθήµατος του Λυκείου που δείχνουν τη σηµαντική παρουσία των εικόνων. Τα συµπεράσµατα στα οποία καταλήγει η έρευνα αναδεικνύουν την εκτεταµένη χρήση της εικόνας και τη συµβολή του µαθήµατος των Θρησκευτικών στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων οπτικού γραµµατισµού, δεδοµένου ότι το οπτικό υλικό στους Φακέλους Μαθήµατος προσεγγίζεται µε το πρόγραµµα της «Έντεχνης Συλλογιστικής» δηλ. το «Artful Thinking». Προς το σκοπό αυτό θα παρουσιαστούν ενδεικτικά ορισµένες προσεγγίσεις εικόνων αλλά και έργων τέχνης που θα καταδεικνύουν ότι τα νέα Προγράµµατα Σπουδών του µαθήµατος των Θρησκευτικών του Λυκείου και οι Φάκελοι Μαθήµατος προσφέρουν τα κατάλληλα εφόδια κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης των οπτικών µηνυµάτων και πόρων. 83 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η θρησκευτική και διαπολιτισµική εκπαίδευση στην Ελλάδα. Νοµοθεσία και εκπαιδευτικές πολιτικές. Σφακάκης ∆ηµήτριος ∆άσκαλος, Υποψήφιος ∆ιδάκτορας ΑΠΘ sfakakis@past.auth.gr Περίληψη Στην παρούσα εισήγηση θα προσπαθήσουµε να παρουσιάσουµε το νοµοθετικό πλαίσιο για τη Θρησκευτική και τη ∆ιαπολιτισµική Εκπαίδευση στην Ελλάδα και µέσα από το νοµοθετικό αυτό πλαίσιο θα επιχειρήσουµε να ανιχνεύσουµε την εκπαιδευτική πολιτική η οποία ακολουθήθηκε από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευµάτων στα παραπάνω θέµατα. Αρχικά εξετάζουµε τη νοµοθεσία µε βάση την οποία θεσµοθετήθηκε η ∆ιαπολιτισµική Εκπαίδευση στην Ελλάδα (Νόµος 2413/1996) και παρακολουθούµε την πορεία εφαρµογής της µε τις Υπουργικές Αποφάσεις που ακολούθησαν και τις εκπαιδευτικές πολιτικές που ασκήθηκαν προς την κατεύθυνση αυτή. Στη συνέχεια προχωρούµε στην ερµηνευτική ανάλυση περιεχοµένου των Νέων Αναλυτικών Προγραµµάτων Σπουδών που αφορούν τη Θρησκευτική Εκπαίδευση στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση και στη διερεύνηση της διαπολιτισµικής διάστασης που ενυπάρχει σε αυτά αναφορικά µε τη διδασκαλία του Θρησκευτικού Μαθήµατος. Τέλος, κλείνουµε την εισήγηση µας µε µια συγκριτική αντί-παράθεση των εκπαιδευτικών πολιτικών και των νοµοθετικών κειµένων ώστε να καταδείξουµε την ύπαρξη ή την ανυπαρξία αλλαγής στον τρόπο µε τον οποίο η πολιτεία και ο νοµοθέτης αντιµετωπίζει τη θρησκευτική ποικιλοµορφία και την πολυπολιτισµική πραγµατικότητα, η οποία είναι το δεδοµένο, στην Ελλάδα και µε ποιό τρόπο προσπαθεί να περάσει από τις µονοπολιτισµικές-εθνοκεντρικές αντιλήψεις στη διαπολιτισµική συνεργασία και επικοινωνία που είναι το ζητούµενο. 84 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Οπτικοακουστικός Γραµµατισµός και Μάθηµα των Θρησκευτικών. ∆ιδακτικό σενάριο µε Κινηµατογράφο. Τερλιµπάκου Ζωή ∆ιδάκτωρ Θεολογίας, καθηγήτρια Μ.Ε. zterlib@gmail.com Περίληψη Η κυριαρχία των εικόνων ως µέσων δηµόσιας επικοινωνίας και η χρήση πολυτροπικών και πολυσηµικών τρόπων επικοινωνίας προβάλλουν επιτακτικά την ανάγκη του για αξιοποίηση οπτικοακουστικού γραµµατισµού, ο οποίος στοχεύει στην εξοικείωση των µαθητών µέσα στο σχολείο µε κώδικες και µεθόδους, ώστε να ανταποκρίνονται κριτικά στα εκπεµπόµενα µηνύµατα (γραπτά, οπτικά ή ηχητικά). Ο κινηµατογράφος, περισσότερο, ίσως, από τις άλλες µορφές εικονικής έκφρασης, διαθέτει το πλεονέκτηµα να χρησιµοποιεί ταυτόχρονα πολλούς και διαφορετικούς σηµειωτικούς τρόπους επικοινωνίας. Ειδικότερα η διδασκαλία των θρησκευτικών στοχεύει να υπηρετήσει τις ανάγκες ενός θρησκευτικού γραµµατισµού, εναρµονίζοντας το γνωσιακό και παιδαγωγικό του περιεχόµενο µε τις απαιτήσεις του σύγχρονου πολυπολιτισµικού κοινωνικού και σχολικού περιβάλλοντος. Πρόκειται για µελέτη της θρησκείας και του πολιτισµού που αυτή παρήγαγε ιστορικά µέσα από µια αµφίδροµη διαδικασία: αφενός έκφρασης, µαρτυρίας και ερµηνείας του εσωτερικού της βιώµατος σε µορφές επικοινωνίας και, αφετέρου, αναµέτρησης και διάλoγο µε την εκάστοτε εποχή. Έτσι, δίνεται έµφαση στη ζωή, στην ιστορία, στην τέχνη και στον πολιτισµό που σάρκωσαν ο Χριστιανισµός, ιδιαίτερα η Ορθοδοξία, και οι µεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις. Η διδασκαλία των θρησκευτικών είναι πιο δύσκολη στην εποχή της εικόνας και του εύκολου εντυπωσιασµού. Ο τρόπος προσέγγισης των πηγών επαναπροσδιορίζεται και οι ερµηνευτικές µέθοδοι αναδιαµορφώνονται ανάλογα µε την εποχή. Η κινούµενη εικόνα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους εκπαιδευτικούς καθώς είναι οπτικοακουστική πηγή µε τεράστια απήχηση στο κοινό. Οι οπτικοακουστικές πηγές ενσωµατώνουν τα ίχνη της παρουσίας των ανθρώπων µέσα στο χρόνο σε όλες τις στιγµές τους όπως αξίες, συνήθειες και στάσεις ζωής. Η χρήση, λοιπόν, των παραστατικών πηγών από τους θεολόγους για την κατανόηση και την αισθητοποίηση του παρελθόντος αλλά και του παρόντος είναι αναγκαία καθώς έχουν την ίδια αξία µε τις γραπτές. Η παρούσα εισήγηση παρουσιάζει ένα διδακτικό σενάριο για το µάθηµα των θρησκευτικών και συγκεκριµένα για την εποχή της Μεταρρύθµισης, την κατάχρηση της εξουσίας από τη ∆υτική εκκλησία και την ίδρυση της προτεσταντικής οµολογίας µέσα απο µια κινηµατογραφική ταινία. Με την εφαρµογή του εν λόγω σεναρίου οι µαθητές προσδοκάται να αντιληφθούν την αποτελεσµατική προσέγγιση του παρελθόντος και να αποκοµίσουν θρησκευτικά στοιχεία µέσα από εναλλακτικές πρακτικές, ερχόµενοι αντιµέτωποι µε την κινηµατογραφική εκδοχή της θρησκευτικής ιστορίας. 85 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η παιδαγωγική διάσταση των Νέων Προγραµµάτων Σπουδών του Μαθήµατος των Θρησκευτικών της ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης: Μεθοδολογικά και κοινωνικά ζητήµατα. Τσέκου Αικατερίνη ∆ρ,. Παιδαγωγικής, ∆ρ. Θεολογίας ∆ιευθύντρια 3ου Γυµνασίου Αγ. Παρασκευής aikatsekou@yahoo.gr Περίληψη Θεωρητικό πλαίσιο της παρούσας έρευνας είναι το φιλοσοφικό ρεύµα του πραγµατισµού και του υπαρξισµού, η θεωρία µάθησης του εποικοδοµισµού, το µοντέλο διαδικασίας και η πολιτική προσέγγιση των Αναλυτικών Προγραµµάτων. Σκοπός της έρευνας είναι να διερευνήσει την Παιδαγωγική διάσταση των Νέων Προγραµµάτων Σπουδών του µαθήµατος των Θρησκευτικών ως προς τα µεθοδολογικά και κοινωνικά ζητήµατα. Υλικό της έρευνας αποτέλεσαν τα εν χρήσει Προγράµµατα Σπουδών Γυµνασίου και Γενικού Λυκείου. Η µέθοδος που χρησιµοποιήθηκε είναι η Ποιοτική Ανάλυση Περιεχοµένου. Η δόµηση επελέγη ως η κατεξοχήν τεχνική της Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχοµένου από την οποία χρησιµοποιήθηκαν τα επιστηµολογικά «παραδείγµατα» της δόµησης περιεχοµένου και της πρότυπης δόµησης. Από τις µέχρι τώρα αναλύσεις προκύπτει ότι όσον αφορά τα µεθοδολογικά ζητήµατα, στα Νέα Προγράµµατα Σπουδών γίνεται χρήση του ερµηνευτικού λόγου και της επαγωγικής µεθόδου. Υπάρχει εννοιοκεντρική προσέγγιση των υπό διαπραγµάτευση θεµάτων. Η διαθεµατική και διεπιστηµονική προσέγγιση είναι εµφανής. Προτρέπουν τους µαθητές/τριες και τους εκπαιδευτικούς στην αναζήτηση επιπρόσθετου έντυπου ψηφιακού υλικού και µέσων διδασκαλίας. Αναπτύσσεται η κριτική σκέψη των µαθητών/τριων, προάγεται η ενεργητική µάθηση και προωθούνται οι εκπαιδευόµενοι/ες σε οµαδικές εργασίες. Υπάρχει συσχετισµός του περιεχοµένου µε τις καθηµερινές εµπειρίες, ανάγκες και ενδιαφέροντα των µαθητών/τριών. Επιπροσθέτως, αλλάζουν το µέχρι τώρα ρόλο του διδάσκοντα, αφήνοντας στον εκπαιδευτικό ένα πλαίσιο δράσης µε εµφανή περιθώρια αυτενέργειας Όσον αφορά τα κοινωνικά ζητήµατα τα Νέα Προγράµµατα Σπουδών ανταποκρίνονται στον πολυπολιτισµικό χαρακτήρα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Υπάρχουν αναφορές σε αλλόθρησκες, αλλόγλωσσες ή αλλοεθνείς οµάδες. Παρουσιάζονται χωρίς υποτίµηση οι διαφορετικοί θρησκευτικο-εθνικά «άλλοι» και αµβλύνονται προκαταλήψεις και στερεότυπα για τους διαφορετικούς θρησκευτικο-εθνικά «άλλους» Προάγουν τη συνεργασία και την αλληλεγγύη λαών-εθνών και κοινωνικών οµάδων. Ευαισθητοποιούν τους µαθητές/τριες σε σύγχρονα παγκόσµια προβλήµατα (όπως, ειρήνη, κοινωνική δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώµατα, ισότητα φύλων). Συνάδουν εποµένως, µε τις επιταγές της σύγχρονης Παιδαγωγικής, µε σαφές το όραµα να προετοιµάσουν ενεργούς πολίτες οι οποίοι συλλειτουργώντας να συνδράµουν στη δηµιουργία ειρηνικών κοινωνιών σε κοινωνικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. 86 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιαχριστιανικές πολιτιστικές και ιστορικές αναζητήσεις µε τη χρήση κινητών συσκευών. Η περίπτωση της αξιοποίησης πολιτιστικών µνηµείων της Ρόδου στο Μάθηµα των Θρησκευτικών του Λυκείου Τσιρέβελος Νικόλαος ∆ρ. Θεολογίας, Θεολόγος στο Βενετόκλειο - 1ο Λύκειο Ρόδου ntsirevelos@hotmail.com Αθανασόπουλος Παναγιώτης Φιλόλογος στο Βενετόκλειο - 1ο Λύκειο Ρόδου pathrho@gmail.com Περίληψη Η παρούσα εργασία επιδιώκει να αναδείξει ορισµένους τρόπους µε τους οποίους οι µαθητές/µαθήτριες του Λυκείου µπορούν να γνωρίσουν τα βασικά στοιχεία της Ανατολικής και ∆υτικής εκκλησιαστικής τέχνης, όπως είναι η ζωγραφική, η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η µουσική, µέσα από τη διερεύνηση των µνηµείων ενός τόπου, καθώς και µε τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ). Ένα τέτοιο εγχείρηµα µπορεί να πραγµατοποιηθεί µέσα από την εφαρµογή ενός ετήσιου Εκπαιδευτικού και Πολιτιστικού Προγράµµατος στο Λύκειο. Συγκεκριµένα, στην εργασία µας περιγράφεται ο σχεδιασµός και τα βήµατα υλοποίησης ενός τέτοιου Προγράµµατος. Οι βασικοί άξονές του Προγράµµατος κατευθύνονται από συγκεκριµένα προσδοκώµενα µαθησιακά αποτελέσµατα, τα οποία συνδυάζονται µε αντίστοιχα προσδοκώµενα των µαθηµάτων των Θρησκευτικών και της Ιστορίας του Λυκείου. Οι θεµατικές αναφέρονται στην αναζήτηση και γνωριµία των µαθητών/µαθητριών µε τα πολιτιστικά µνηµεία της Ανατολικής και ∆υτικής Χριστιανοσύνης που υπάρχουν στη Ρόδο και χρησιµοποιήθηκαν σε διαφορετικές περιόδους από την Ορθόδοξη και την Καθολική κοινότητα του νησιού. Η διερεύνηση του κάθε µνηµείου ενσωµατώνει τον εντοπισµό και ανάδειξη των ιδιαίτερων πολιτιστικών χαρακτηριστικών τους, Επίσης, προάγει τη βαθύτερη µελέτη του συµβολικού περιεχοµένου τους και τη σύνδεσή τους µε την καθηµερινή ζωή. Οι πολιτιστικές αυτές αναζητήσεις συνδυάζονται µε την ιστορική έρευνα για τις τοπικές εκκλησιαστικές κοινότητες των Ορθόδοξων και των Καθολικών στη Ρόδο, αλλά και µε ιστορικά γεγονότα τα οποία σχετίζονται µε τα συγκεκριµένα µνηµεία. Συγχρόνως, αποτυπώνεται η κοινή πολιτιστική αλληλεπίδραση µεταξύ των δύο χριστιανικών κοινοτήτων ως στοιχείο γόνιµης διαχριστιανικής συνύπαρξης στο παρελθόν και το παρόν. Επιπροσθέτως, η εργασία αυτή αναδεικνύει σε θεωρητικό πλαίσιο και µε επιστηµονική τεκµηρίωση τη σπουδαιότητα της Τέχνης στην εκπαίδευση και ειδικά στη Θρησκευτική Αγωγή και την Ιστορία. Η αξιοποίηση της Τέχνης αποσκοπεί στη βιωµατική πρόσληψη και την οικοδοµή των γνώσεων από τους µαθητές/τις µαθήτριες. Εξάλλου, ιδιαίτερη έµφαση δίδεται στον τρόπο υλοποίησης ενός 87 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο τέτοιου Προγράµµατος, το οποίο στο µεγαλύτερο µέρος του βασίζεται στην πρόκληση της αξιοποίησης των κινητών συσκευών κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Οι δραστηριότητες, η εφαρµογή και το παράγωγο υλικού του Προγράµµατος βασίσθηκαν στη χρήση ψηφιακών περιβαλλόντων, όπως είναι τα οι εφαρµογές Google Maps, Google Drive, Prezi, Movie maker κλπ. Η διδακτική αυτή πρόταση εφαρµόσθηκε στα πλαίσια ενός Εκπαιδευτικού και Πολιτιστικού Προγράµµατος από τους µαθητές/τις µαθήτριες του «Βενετοκλείου» 1ου Λυκείου Ρόδου κατά το τρέχον σχολικό έτος 88 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η θρησκευτική ετερότητα και η αντιµετώπισή της στα πλαίσια της πολυπολιτισµικότητας – Ανθρώπινα δικαιώµατα και θρησκευτική ετερότητα Τσοντάκη Μαρίνα ∆ασκάλα - Θεολόγος mtsodaki@gmail.com Περίληψη Τόσο η ευρωπαϊκή όσο και η ελληνική κοινωνία ποτέ δεν υπήρξαν φορείς µόνο ενός πολιτισµού, πάντα ζούσαν µαζί µε πληθυσµιακές οµάδες που είχαν διαφορετικές παραδόσεις, διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις και διαφορετικές αξίες. Οι κοινωνίες µεταβλήθηκαν σε πολυπολιτισµικές λόγω των αναγκών των οικονοµιών τους για επιπλέον ανθρώπινα χέρια και παραγωγή. Ο κάθε πολιτισµός έχει το χώρο του, αλλά ο χώρος αυτός πρέπει να είναι ανοιχτός προς τον άλλο. Αυτό αποτελεί προϋπόθεση για την επιβίωση του κάθε πολιτισµού. Η υποδοχή του καινούριου είναι πρόοδος. Ο µετανάστης στη χώρα που έρχεται, αναζητά άσυλο µε σεβασµό στα ανθρώπινα δικαιώµατα, κοινωνικά, θρησκευτικά και οικονοµικά που θα του επιτρέψουν να συνεχίσει τη ζωή του µε αξιοπρέπεια σε ασφαλείς συνθήκες. Η νέα πατρίδα πρέπει να τους δίνει εφόδια παρόµοια µε εκείνα που δίνει και στους δικούς της ανθρώπους. Στο προοίµιο του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τονίζεται ξεκάθαρα ότι η Ευρώπη σέβεται την πολιτισµική, θρησκευτική και γλωσσική πολυµορφία. Οι σύγχρονες πολυπολιτισµικές κοινωνίες ζητούν µια διαφορετική αντίληψη και µια κριτική µατιά προς την κατεύθυνση «της ενεργούς διαχείρισης της πολιτισµικής κληρονοµιάς των κοινωνικών οµάδων και µειονοτήτων, κατά τρόπον ώστε οι κοινωνίες να διαµορφώνονται ως κοινωνίες της διαφοράς. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα προκύψει η ενότητα της πολλαπλότητας ως κεντρικό πρόταγµα του σύγχρονου κόσµου, ο οποίος είναι κόσµος πολυκεντρικός χωρίς κέντρο, όχι µόνο πολιτικά αλλά κυρίως πολιτισµικά». Ο Ευρωπαϊκός Πολιτισµός είναι σίγουρο ότι δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από την παρουσία και την πολυµορφία των πολιτισµών, των θρησκειών και των παραδόσεων, ωστόσο «η ανεκτικότητα των ευρωπαϊκών κρατών ... δεν µπορεί να φτάνει σε τέτοια έκταση που να βάζει πιθανόν σε κίνδυνο το θεσµικό τους υπόβαθρο στο όνοµα της πολυπολιτισµικότητας». Σήµερα οι θρησκευτικοί ηγέτες οφείλουν να εργαστούν µε αγάπη και υποµονή για τη συµφιλίωση των εθνών και των λαών και για την εδραίωση µιας σταθερής ειρήνης. 89 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ηµιουργία λεξικού απογραφικών εκφράσεων σε ιστολόγιο Φαρίδου Σµαράγδα Καθηγήτρια 2ου Πειραµατικού Γυµνασίου Θεσσαλονίκης smaragda.f@gmail.com Περίληψη Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζουµε την δηµιουργία από τους µαθητές της Γ1΄ τάξης ενός «Λεξικού αγιογραφικών εκφράσεων» σε ιδιαίτερα δηµιουργηµένο για τον σκοπό αυτό ιστολόγιο, και υπό την επίβλεψη της θεολόγου τους. Η όλη δραστηριότητα υλοποιήθηκε τόσο στο περιβάλλον της τάξης, όσο και διαδικτυακά. Οι εργασίες πραγµατοποιήθηκαν από τους µαθητές στο λογισµικό παρουσιάσεως και στη συνέχεια αναρτήθηκαν, αφού παρουσιάστηκαν και ελέγχθηκαν στην τάξη, στο ιστολόγιο που δηµιουργήσαµε γι’ αυτόν τον σκοπό, στη διεύθυνση: http://espressionedellasantascrittura.edublogs.org/. Η τεχνική που χρησιµοποιήσαµε είναι ο καταιγισµός ιδεών (Βασάλα και Φλογαΐτη, 2002) και η οµαδική εργασία (Χατζηδήµου και Αναγνωστοπούλου, 2011). Οι µαθητές αφέθηκαν ελεύθεροι να σκεφτούν κάποιες αγιογραφικές εκφράσεις που χρησιµοποιούνται στη γλώσσα µας και στη συνέχεια ανέλαβαν, εργαζόµενοι καθ’ οµάδες, να δηµιουργήσουν από µία ή δύο το πολύ διαφάνειες στο λογισµικό παρουσιάσεως, για κάθε µία έκφραση που θα εξέταζαν. Επειδή η χρήση του λογισµικού παρουσιάσεων δεν εξυπηρετεί στην άµεση ανεύρεση µε αλφαβητική σειρά των εκφράσεων, δηµιουργήσαµε στη συνέχεια το ιστολόγιο, όπου οι εκφράσεις τοποθετήθηκαν αλφαβητικά και µε την κατάλληλη συνοδευτική εικόνα, καθώς το Λεξικό είναι εικονογραφηµένο. Ως προς την σηµασία της πρακτικής που εφαρµόσαµε σηµειώνουµε ότι η χρήση των ιστολογίων προωθεί τόσο την ατοµική µάθηση όσο και την κοινωνική, δεδοµένου ότι τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα της έκφρασης µέσω της συγγραφής κειµένων που δηµοσιεύονται στο ιστολόγιο, ενώ ταυτόχρονα µπορούν να σχολιάζουν τα κείµενα άλλων παιδιών, προσφέροντας µε αυτόν τον τρόπο ανατροφοδότηση στο γραπτό λόγο τους (Huffaker, 2005). Σύµφωνα µε την µελέτη των Duffy & Bruns (2006) η εκπαιδευτική χρήση των ιστολογίων προσφέρει καλλιέργεια της κριτικής και αναλυτικής σκέψης και προώθηση της δηµιουργικής και συνεργατικής µάθησης, ενώ κατά τον O’ Donnell (2006) το ιστολόγιο αποτελεί µια παιδαγωγική πρακτική τοποθετηµένη σε ένα ευρύτερο θεωρητικό µοντέλο, όπου η µάθηση αντιµετωπίζεται ως οικοδόµηση γνωστικών δοµών, διαδικασία που επιτυγχάνεται εφόσον οι µαθητές συνειδητά κατασκευάζουν κάτι (από έναν πύργο στην άµµο µέχρι µια επιστηµονική θεωρία). Επίσης τα ιστολόγια ενδείκνυνται για µια διαθεµατική προσέγγιση ως πρόταση διδακτικής µεθοδολογίας, δεδοµένου ότι σε αυτά µπορεί να αξιοποιηθεί το περιεχόµενο διαφορετικών γνωστικών αντικειµένων κατά τη σύνταξη των κειµένων που δηµοσιοποιούνται. Τέλος, τα ιστολόγια καλλιεργούν την κριτική και αναλυτική σκέψη και προωθούν τη δηµιουργική και συνεργατική µάθηση µέσω των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που προσφέρουν. Η οµαδική εργασία ωφέλησε τους µαθητές διότι µε αυτή αναπτύσσεται η ατοµική και συλλογική ευθύνη, καθώς και δεξιότητες, όπως η οικοδόµηση αµοιβαίας εµπιστοσύνης, η διαχείριση διαφωνιών και η άνεση στην έκφραση. 90 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Ως προς το καθαρά γνωστικό επίπεδο οι µαθητές ωφελήθηκαν διότι διαπίστωσαν ότι αρχαιοπρεπή ρητά και αρχαιοελληνικές εκφράσεις χρησιµοποιούνται στην καθηµερινή µας οµιλία και ότι ανάµεσα στην καθηµερινότητά µας και τη θρησκευτική ζωή υπάρχει άµεση σύνδεση. 91 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ∆ιευκολύνοντας τη µετάβαση από το ∆ηµοτικό στο Γυµνάσιο µέσω του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Η αξιοποίηση της Τοπικής Εκκλησιαστικής Τέχνης στη διδακτική πράξη. Φαρσάρη Γεωργία Θεολόγος Β/θµιας Εκπ/σης geofarsar@sch.gr Περίληψη Η παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στο να καταδείξει τον τρόπο µε τον οποίο το ΜτΘ µπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα από το ∆ηµοτικό στο Γυµνάσιο, καταδεικνύοντας τον ανθρωπιστικό και κοινωνικό του χαρακτήρα. Η µετάβαση των µαθητών από το ∆ηµοτικό στο Γυµνάσιο αποτελεί µια διαδικασία που τουλάχιστον για κάποιους µαθητές συνοδεύεται από κάποια αισθήµατα ανασφάλειας και άγχους µπροστά στη νέα σχολική πραγµατικότητα. Βασικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου σχολείου αποτελεί η καλλιέργεια της συναισθηµατικής – κοινωνικής επαφής των µαθητών του στοχεύοντας στη συνεργατική ενεργοποίησή τους προκειµένου να δοµήσουν την προσωπικότητά τους και να άρουν οποιαδήποτε προβληµατική κατάσταση εµφωλεύει. Η διδακτική µου πρόταση στηρίχθηκε σε δύο άξονες: ο πρώτος άξονας στοχεύει στην προώθηση της γνωριµίας και επαφής των µαθητών της Στ΄ ∆ηµοτικού µε τους µαθητές της Α΄ Γυµνασίου στα πλαίσια µιας δίωρης διδασκαλίας µε τη δηµιουργία µεικτών οµάδων (Στ΄ ∆ηµοτικού –Α΄ Γυµνασίου) µέσω των οποίων συντελείται η κοινωνική αλληλεπίδραση. Στα πλαίσια της οµάδας οι νέοι µαθητές µαθαίνουν να ανοίγονται και να βιώνουν άµεσα τις διανθρώπινες σχέσεις. Ο δεύτερος άξονας αποσκοπεί στην επιλογή ενός θέµατος που θα διευκόλυνε την επαφή αυτή και ταυτόχρονα, θα ενεργοποιούσε το ενδιαφέρον των µαθητών των δύο αυτών βαθµίδων και βέβαια θα ανταποκρίνονταν στο µαθησιακό τους επίπεδο. Η εκκλησιαστική τέχνη, λοιπόν, κρίθηκε ότι µπορεί να υπηρετήσει τις παραπάνω κατευθύνσεις, καθώς «δένει» και µε το προσφερόµενο µαθησιακό υλικό των δύο τάξεων και παρέχει τη δυνατότητα να τοποθετηθεί µέσα στην οικεία πραγµατικότητα των µαθητών και να συνδεθεί µε την καθηµερινή τους ζωή. Πιο συγκεκριµένα, επιλέχθηκε η γνωριµία και διερεύνηση της εκκλησιαστικής τέχνης του Νοµού στον οποίο και πραγµατοποιείται η συνδιδασκαλία, προκειµένου η ίδια η τέχνη να πραγµατώσει τον σκοπό της και να ενεργοποιήσει την κοινωνική δυναµική των οµάδων καθώς είναι µια γλώσσα αποδεσµευµένη από οποιουσδήποτε περιορισµούς. Η διαβαθµιακή προσέγγιση του συγκεκριµένου µαθησιακού αντικειµένου συντελεί στο να µετατραπούν οι τυπικές σχέσεις µεταξύ των µαθητών των δύο βαθµίδων σε ουσιαστική γνωριµία και συνεργασία, συµβάλλοντας στη δηµιουργία ευνοϊκού µαθησιακού και συναισθηµατικού κλίµατος. Παράλληλα, η διαθεµατική σύνδεση του θέµατος µε άλλα αντικείµενα , όπως µε το µάθηµα της αισθητικής αγωγής, της τοπικής ιστορίας και της πληροφορικής ευνοεί τη συνεργατική και ερευνητική κατάκτηση και αξιοποίηση της νέας γνώσης. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η κατάλληλη προετοιµασία και οι µικροί µαθητές προσαρµόζονται 92 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο ευκολότερα διερευνώντας το νέο σχολικό τους περιβάλλον µε τρόπο ενεργητικό και κριτικό. Άλλωστε το πρόγραµµα Σπουδών ∆ηµοτικού – Γυµνασίου στα Θρησκευτικά χαρακτηρίζεται ως Πρόγραµµα ∆ιαδικασίας, κάτι που διασφαλίζει την ελευθερία στον εκπαιδευτικό να διαµορφώσει το διδακτικό του έργο και να το προσαρµόσει στις υφιστάµενες συνθήκες. 93 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Βυζαντινή Εικονογραφία και Εκπαίδευση Ενηλίκων Φρειδερίκος Κωνσταντίνος M.Ed. ∆άσκαλος Ειδικής Αγωγής kfreiderikos@gmail.com Περίληψη Στόχος του άρθρου αυτού είναι να ερευνηθεί η λειτουργία της Βυζαντινής Εικόνας ως µέσο στοχασµού στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Συγκεκριµένα αναφέρεται ο τρόπος που µπορεί το µοντέλο Perkins να διαµορφώσει και να αλλάξει τις αρχικές πεποιθήσεις που έχουν οι Ενήλικες για τη Βυζαντινή Εικόνα και την αξία της. Στο θεωρητικό µέρος του άρθρου εξετάζει την ιστορία της Βυζαντινής Εικόνας, το πλαίσιο της Εκπαίδευσης Ενηλίκων και οι θεωρίες σχετικά µε την εκπαίδευσή τους. Τέλος, αναλύεται ο κριτικός στοχασµός και ο τρόπος που αυτός διαµορφώνει την ενήλικη σκέψη. Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η παρουσίαση της Βυζαντινής Εικόνας ως µέσο στοχασµού στα πλαίσια της Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Στόχος είναι να προβληθεί το πλαίσιο της Εκπαίδευσης Ενηλίκων και πώς η Βυζαντινή Εικόνα εντάσσεται σε αυτά. Παράλληλα, επιχειρείται η παρουσίαση της λειτουργίας της Βυζαντινής Εικόνας τόσο εντός του θρησκευτικού της πλαισίου όσο και εντός του εικαστικού χώρου εφόσον αποτελεί προϊόν του. Σκοπός είναι να παρουσιαστεί µέσα από την έρευνα αν έχουν αλλάξει οι ήδη υπάρχουσες και κατά κάποιο τρόπο παγιωµένες αντιλήψεις των Ενηλίκων για τη Βυζαντινή Εικόνα. Στην παρούσα εργασία θεωρήθηκε σκόπιµο να µελετηθεί αυτή η διαδικασία και να εξεταστεί η περίπτωση της Σχολής Αγιογραφίας της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καµπανίας. Τελικός στόχος της εργασίας είναι να διαπιστωθεί αν η Βυζαντινή Εικόνα αποτελεί µέσο στοχασµού και πώς µπορεί να επιδράσει θετικά στη µαθησιακή διαδικασία. 94 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Συνεχιζόµενη επαγγελµατική κατάρτιση των εκπαιδευτικών Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης µε έµφαση στην Τοπική Εκκλησιαστική Ιστορία και τις ΤΠΕ Χαρίσης Αθανάσιος Θεολόγος, Σ.Ε.Π. Ανοικτό Πανεπιστήµιο Κύπρου chath13@gmail.com Περίληψη Στην εισήγηση θα παρουσιαστεί διδακτική πρόταση που µπορεί να εφαρµοστεί σε πρόγραµµα Συνεχιζόµενης Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης εκπαιδευτικών Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης στη χρήση Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η διδακτική πρόταση στηρίζεται σε σενάριο που έχει υλοποιηθεί κατά την εκπαίδευση και κατάρτιση του γράφοντος στα πλαίσια του προγράµµατος «Επιµόρφωση Εκπαιδευτικών για την Αξιοποίηση και Εφαρµογή των Ψηφιακών Τεχνολογιών στη ∆ιδακτική Πράξη (Επιµόρφωση Β' επιπέδου ΤΠΕ)» σε σχολείο Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης το διδακτικό έτος 2011-12. Οι θεολόγοι εκπαιδευτικοί, στα πλαίσια του προγράµµατος αυτού, επιµορφώνονταν µαζί µε τους φιλολόγους, µε την προϋπόθεση να δίδασκαν κατά τη διάρκεια της επιµόρφωσης το µάθηµα της Ιστορίας. Η επιλογή του θέµατος του εκπαιδευτικού σεναρίου µε χρήση ΤΠΕ “Η επανάσταση του Ολύµπου 1878” συνδύασε αυτές τις προϋποθέσεις κι έδωσε δυνατότητες χρήσης ΤΠΕ στην εκπαιδευτική πράξη για την ενασχόληση µ’ ένα θέµα Τοπικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας που µπορεί µε διεπιστηµονική-διαθεµατική προσέγγιση να εξεταστεί στο πλαίσιο του µαθήµατος των Θρησκευτικών (ΜτΘ) αλλά και του µαθήµατος της Ιστορίας, το οποίο µπορούν να διδάξουν οι θεολόγοι εκπαιδευτικοί ως δεύτερη ανάθεση. Στο πρώτο µέρος της εισήγησης θα παρουσιαστεί το θεωρητικό πλαίσιο που αφορά την εκπαίδευση και κατάρτιση των εκπαιδευτικών, αρχική και συνεχιζόµενη, στην αξιοποίηση ΤΠΕ και την εισαγωγή της χρήσης ΤΠΕ στην εκπαιδευτική πράξη, καθώς και τη σηµασία της Τοπικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας στην εκπαίδευση. Στη συνέχεια θα γίνει αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο στηρίζεται η διδακτική πρόταση, στη µεθοδολογία της διδασκαλίας, την ενδεικτική κατανοµή του χρόνου, τον ρόλο του διδάσκοντος, τον ρόλο των µαθητών, τις προαπαιτούµενες γνώσεις, τα αναµενόµενα κείµενα ή έργα που θα παραχθούν, στις δραστηριότητες που θα αναπτύξουν οι µαθητές και τα φύλλα εργασίας. Θα ακολουθήσει αναφορά στην αξιολόγηση τόσο των µαθητών για τα µαθησιακά αποτελέσµατα από ενδεχόµενη εφαρµογή του σεναρίου όσο και στην αξιολόγηση της επαγγελµατικής κατάρτισης των εκπαιδευτικών µε βάση σχετικά µοντέλα αξιολόγησης επαγγελµατικής κατάρτισης. Η διδακτική πρόταση έχει, τελικά, επικαιροποιηµένη αξία, γιατί µπορεί να εφαρµοστεί και στην «Προχωρηµένη επιµόρφωση για την αξιοποίηση και εφαρµογή των Τ.Π.Ε. στη διδακτική πράξη (Β2 επίπεδο Τ.Π.Ε.)» στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου ∆υναµικού, Εκπαίδευση και ∆ια Βίου Μάθηση», ΕΣΠΑ (2014-2020), αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο πρόγραµµα κατάρτισης εκπαιδευτικών ή εκπαιδευτών µε συναφή θεµατολογία. 95 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Μπορεί, επίσης, να αφορά θεολόγους αλλά και φιλολόγους εκπαιδευτικούς της Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης και όχι µόνο. 96 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Η αποτύπωση της σχέσης Χριστιανισµού και Ισλαµ µέσω της Γραφής του Ι. ∆αµασκηνού, του Ι. Μπαττούτα, του Αλ. Παπαδιαµάντη και του Φ. Κόντογλου, και η θέση της Ορθοδοξίας στον οικοµενικό διάλογο Χασιώτη Μαρία Καθηγήτρια Β/θµιας εκπαίδευσης xasmari100@gmail.com Περίληψη Η παρούσα εισήγηση πραγµατεύεται την “συνοµιλία” του Χριστιανισµού µε το Ισλάµ, όπως αυτή αποτυπώνεται µέσα από τέσσερα κείµενα, καθώς και την αποστολή της Εκκλησίας και την θέση της Ορθοδοξίας κατά την µετανεωτερικότητα. Πιο συγκεκριµένα, στοχεύει µέσω του κειµένου «Περί αιρέσεων» του Ι. ∆αµασκηνού να αναδείξει την διαθρησκειακή λογική που προτείνει ο συγγραφέας, αφού κατ’ αυτόν το Ισλάµ αποτελεί αίρεση. Κατόπιν, µέσω της αφηγήσεως του Ι. Μπαττούτα για την επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη να επισηµάνει πώς ο Σαρακηνός περιηγητής εκφράζει τον πολιτισµό, την ανεκτικότητα και τον απόλυτο σεβασµό του ενός λαού στην πίστη του άλλου. Ακολούθως, µέσω του διηγήµατος «Ο Ξεπεσµένος ∆ερβίσης» του Αλ. Παπαδιαµάντη να υποδείξει την στενή συγγένεια του Σουφισµού µε την Ησυχαστική παράδοση, και τέλος, µε το διήγηµα «Ο καπετάν-Στέλιος και ο Βασίφεφέντης» του Φ. Κόντογλου να αναδείξει την ανθρώπινη ζεστασιά, την φιλία και τον σεβασµό µεταξύ των αλλόθρησκων, των αλλόφυλων και των αλλόγλωσσων λαών. Εν συνεχεία, µε το παρόν πόνηµα επιχειρείται να εντοπιστούν οι θεολογικές «αρχές» από τις οποίες εµφορείται το κάθε κείµενο, οι πεποιθήσεις οι οποίες φανερώνονται, τα επιχειρήµατα που προβάλλονται, καθώς και τα σηµεία συγκλίσεως ή αποκλίσεως. Κατόπιν, γίνεται απόπειρα να συσχετιστεί η στάση του καθενός από τα ως άνω τέσσερα κείµενα µε τις διάφορες θεολογικές ορθόδοξες τάσεις, οι οποίες έχουν υπάρξει έναντι του Ισλάµ µέσα στην ιστορία, δηλαδή να εντοπιστεί αν και κατά πόσο το πνεύµα ή η επιχειρηµατολογία του καθενός βρίσκεται σε αντιστοιχία ή σε εγγύτητα προς το πνεύµα και την επιχειρηµατολογία διαφόρων εκκλησιαστικών συγγραφέων που κατά καιρούς ασχολήθηκαν µε το Ισλάµ. Κατόπιν της “ανακρίσεως” των κειµένων, αφήνεται να διαφανεί πώς ο Χριστιανισµός και ο Ισλαµισµός στο βάθος εναγκαλίζονται και ότι ο αυτοπροσδιορισµός της Ορθοδοξίας δεν έχει τίποτε να φοβηθεί από τον διάλογο µε το Ισλάµ. Καταληκτικά, η παρούσα εργασία στόχο έχει να υπογραµµίσει την αποστολή της Εκκλησίας κατά την µετανεωτερικότητα, καθώς και αυτούς που αντιστρατεύονται το όραµά της· κυρίως όµως, να διαφανεί η αναγκαιότητα της σύνθεσης της ανατολικής και δυτικής πνευµατικότητας και θεολογίας, και η θέση της ορθοδοξίας στον οικουµενικό διάλογο, ιδίως στην σύγχρονη πραγµατικότητα, η οποία ορθά χαρακτηρίστηκε ως η «εποχή των µεγάλων µέσων και των συγκεχυµένων σκοπών», κατά την ρήση του Αϊνστάϊν. 97 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο Επιστρατεύοντας την έκπληξη στη µαθησιακή διαδικασία ∆ρ Χατζηιωάννου Ελιάνα Επιθεωρήτρια Μέσης Εκπαίδευσης για τα Θρησκευτικά Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισµού Κύπρου Στεφανής Κωνσταντίνος (ΜA) – Λειτουργός Αναλυτικών Προγραµµάτων Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισµού Κύπρου Περίληψη Ο 21ος αιώνας πρέπει να βρίσκει τους εκπαιδευτικούς έτοιµους, να προσφέρουν ένα «εντυπωσιακό» κι όχι ένα «µουσειακό» µάθηµα. Οι σηµερινοί µαθητές µπορούν να παρακολουθήσουν καλύτερα αν αγαπήσουν το µάθηµα, αν οι εντυπώσεις τους είναι θετικές από το µάθηµα και τον τρόπο που τους προσφέρεται. Ο εκπαιδευτικός είναι αυτός που θα κρίνει τι πρέπει να διδαχθεί και τι όχι ο εκπαιδευόµενος, ώστε να επιτύχει το αποτέλεσµα που επιδιώκει σε γνωστικό, κοινωνικό και ηθικό επίπεδο (Γουβιάς & Θεριανός, 2014). Η ποικιλία των µεθόδων είναι σηµαντική ως µέσο παρώθησης των µαθητών προς τη µάθηση αλλά και ως τρόπος διατήρησης του ενδιαφέροντός τους (Τριλιανός, 1997). Έµπνευση για τους εκπαιδευτικούς θα πρέπει να αποτελούν τόσο οι απαιτήσεις των σύγχρονων µαθητών όσο και οι γνώσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Έτσι ο εκπαιδευτικός κατορθώνει να «υπερβεί την αποπροσωποίηση στην οποία τον εξωθεί η σπουδή για κάλυψη της ύλης και η εν γένει εφαρµογή ενός δοσµένου αναλυτικού προγράµµατος» (Κουτσελίνη, 1997), αναλαµβάνοντας πιο ενεργό ρόλο ως φορέας ανάπτυξης και αναµόρφωσης του αναλυτικού προγράµµατος (Giroux, 1988). Παράλληλα, η σχέση της νέας γενιάς µε τις τεχνολογίες πληροφορίας και ενηµέρωσης αλλά κυρίως µε τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα πρέπει να ωθούν τους εκπαιδευτικούς προς διαρκή προσπάθεια επινόησης ελκυστικότερων τρόπων διδασκαλίας και επιµόρφωσης γύρω από τις νέες τεχνολογίες ώστε να έχουν άνεση στην ένταξή τους στη διδασκαλία, µε στόχο τη βελτίωση των στάσεων των µαθητών τους προς τη µάθηση. Η προσπάθεια του εκπαιδευτικού να οργανώσει τη διδασκαλία του µε τέτοιο ώστε να αφορά τους µαθητές περισσότερο, τον οδηγεί αναγκαστικά στην ανακάλυψη των ενδιαφερόντων τους, αφού ό,τι τους ενδιαφέρει, αυτό κατά κανόνα, θα το µάθουν καλύτερα (Wilson, 1971) µε την επιφύλαξη ότι, για κάποιο παιδί που δεν εκφράζεται ποτέ, δεν µπορούµε να µάθουµε πολλά. Τα ενδιαφέροντα αξίζει να τα λαµβάνουµε υπόψη ως εκπαιδευτικοί, επειδή περιλαµβάνουν συναισθήµατα και κάνουν τη ζωή πιο άξια να τη ζήσεις, ενώ η απουσία ενδιαφερόντων µπορεί να οδηγεί σε στείρα απέλπιδα ύπαρξη. Ευτυχώς, τα πλείστα παιδιά έχουν µεγάλη περιέργεια και δεν είναι δύσκολο να ξυπνήσεις τα ενδιαφέροντά τους (Evans, 1965). Ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να εµπνεύσει τους µαθητές ώστε να τους οδηγήσει στη σταθερή απόλαυση και ανακάλυψη του διαρκούς θησαυρού που αναµένει να ανακαλυφθεί από εκείνους που εκτιµούν την αξία του (Evans, 1965). Η έννοια ενδιαφέρον δεν υποδηλώνει µια φυσική µείωση των λογικών δυνατοτήτων 98 Προκλήσεις και προοπτικές της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης στο σύγχρονο σχολείο υπέρ των εµπειρικών. Αντίθετα, θέλει να εµποδίσει αυτή τη µείωση (Habermas, 1972). Η έλλειψη ενθάρρυνσης, εµπιστοσύνης και δηµιουργικού κλίµατος στον χώρο της εκπαίδευσης δηµιουργούν συνθήκες που οδηγούν σε «αδράνεια» τους µαθητές, τοποθετώντας τους σε ρόλο παθητικού δείκτη. Αντίθετα, αν η έκπληξη, το αναπάντεχο και η αληθινή δηµιουργία ενθαρρυνθούν µε τη χρήση των κατάλληλων παιδαγωγικών µεθόδων, τα αποτελέσµατα θα να είναι εντυπωσιακά και θα αποκρούσουν την ανία που είναι ένας µεγάλος, ύπουλος εχθρός της µάθησης, και ιδιαίτερα στα «θεωρητικά» µαθήµατα όπως είναι το µάθηµα των Θρησκευτικών. Το παράδειγµα του Ιησού στην επίγεια ζωή του, όπου κάθε ευκαιρία διδασκαλίας αναδείχθηκε πρότυπο διδασκάλου, µας ωθεί σε προβληµατισµό και αναζήτηση των τρόπων εκείνων και των µεθόδων διδασκαλίας που θα µας καταστήσουν, τουλάχιστον, εκπαιδευτικούς µε ενδιαφέρον. Η εισήγηση, θα δώσει πρακτικές συµβουλές για ένταξη του στοιχείου της έκπληξης στο κάθε µάθηµα, µε στόχο την πρόκληση αλλά και διατήρηση του ενδιαφέροντος σε όλη τη διάρκεια του µαθήµατος. Μερικές από τις καλές πρακτικές που θα αναφερθούν ως ιδέες κατά της µονοτονίας και του προφανούς, είναι οι εξής: • Χρήση βιωµατικών παιγνιδιών (π.χ. stepforward – ενσυναίσθηση διαφορετικότητας) • Αφόρµηση από το σηµείο αιχµής της ∆.Ε. (π.χ. Το Άγιο Πνεύµα ∆.Ε. 8 Β΄ Λυκείου: Γιατί η βλασφηµία κατά του αγίου Πνεύµατος δεν συγχωρείται;) • Ηλεκτρονική Σύνδεση και συνδιδασκαλία µε τηλεδιάσκεψη µε άλλο σχολείο ή άλλη τάξη. • Στη ∆.Ε. για τα 2 φύλα / γάµος, το κείµενο του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόµου σε προβολή, να µαντέψουν ποιος ο συγγραφέας και πότε το έγραψε. • Καρτέλες όπου γράφουν 3 στοιχεία που θέλουν να αποκοµίσουν από το µάθηµα της ηµέρας, για το οποίο ανακοινώνουµε µόνο τον τίτλο και µικρή ανάλυσή του. • Αξιολόγηση µε κουίζ ή µέσω του kaho όταν υπάρχει δυνατότητα. • Κάρτες εξόδου όπου αναγράφουν 3 - 2 – 1 (3 γνωσιολογικά στοιχεία που αποκόµισαν, 2 στοιχεία που είναι ασαφή ακόµα ή δυσνόητα και 1 στοιχείο που θα ήθελαν να είχαν µάθει). 99