Türk Sosyologları

Editörler Prof.Dr. Nazmi Avcı / Doç.Dr. Erdal Aksoy Türk Sosyologları Yazarlar Prof.Dr. Hayati Beşirli Prof.Dr. Abdürreşit Celil Karluk Prof.Dr. Nevin Güngör Ergan Doç.Dr. Cengiz Yanıklar Doç.Dr. Alper Alp Doç.Dr. Cevdet Yılmaz Doç.Dr. Erdal Aksoy Doç.Dr. Gürcan Şevket Avcıoğlu Doç.Dr. Serdar Sağlam Yrd.Doç.Dr. Adem Güler Doç.Dr. Türkan Erdoğan Yrd.Doç.Dr. Alper Mumyakmaz Yrd.Doç.Dr. A. Yılmaz Soyyer Yrd.Doç.Dr. Burak Kesgin Yrd.Doç.Dr. Ahmet Özalp Yrd.Doç.Dr. Fahri Atasoy Yrd.Doç.Dr. Arif Aytekin Yrd.Doç.Dr. Hurigül Eken Yrd.Doç.Dr. E.Sinan Malkoç Yrd.Doç.Dr. Metin Kılıç Yrd.Doç.Dr. Fatih Kahraman Dr. Oğuzhan Bilgin Dr. Abdurrahman Özkan Dr. Öznur Yaşar Erkan Dikici Editörler Prof.Dr.Nazmi Avcı / Doç Dr. Erdal Aksoy Türk Sosyologları ISBN: 978-605-9498-10-4 Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2017 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Ofis Yayın Matbaa Kağıt San.Ltd.Şti. Lisans Yayıncılık Tahtakale Mah. Hicret Sokak No:8/A Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr www.lisansyayincilik.com.tr ÖNSÖZ Türkiye, yaklaşık iki asırdır sosyolojik düşüncenin gerçekliğine inanmış ve bu çizgisinden ödün vermeden yoluna devam etmiştir. İlk örnekleriyle bugünü karşılaştırdığımızda, ciddi bir gelişim ve ilerleme sağlandığı açıkça görülmektedir. Sosyoloji bir dünya bilimidir. Dolayısıyla ülkemizin pek çok bilim alanında olduğu gibi bu bilimsel düşünüş alanında da önemli bir konumu vardır. Elbette bu başarılı ve gurur verici bir dönemi yaşamamıza sebep olan asıl öncülerimizin, öncü sosyologlarımızın varlığını unutamayız. Onların Türk sosyolojisine kazandırdıkları her kelime, her düşünce, her yöntem ve her eser, bir sonraki süreçte bizim ufuk çizgimizin oluşumunda belirleyici bir kaynak olmuştur. Elinizdeki eser, Türk sosyolojisinin var olmaya başladığı dönemlerden bugüne gelişiminde önemli paya sahip Türk sosyologlarından örnekler sunmaktadır. İçerikte sosyologlarımızın biyografik bilgilerini, onların düşüncelerinin şekillenmesinde etkin olanların yerini, ortaya koydukları mümtaz eserleri ve özgünlüklerini okuyacaksınız. İnancımız odur ki, bu kitap sizin düşün dünyanıza dokunacak ve siz de bu öncülerden kendinizde örnekler bulacaksınız. Bu eserin oluşturulmasında titizlikle çalışan bölüm yazarları başta olmak üzere kitabın hazırlanmasının her aşamasını düzenleyen ve takip eden Lisans Yayıncılık çalışanlarına teşekkür ederiz. İstanbul, 2017 Editörler Prof.Dr. Nazmi Avcı Doç Dr. Erdal Aksoy III IV İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 AHMET CEVDET PAŞA 1.1. Hayatı 1.2. Yaşadığı Dönem ve Eserleri 1.3. Tarihi Olaylara Bakışı ve Toplumsal Konulara Yönelik Tespitleri Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 2 BEDİ NURİ BEY 2.1. Hayatı 2.2. Sosyolojik Faaliyetleri 2.2.1. Ulûm-ı İktisâdiye ve İçtimâiye Mecmuası ve Önemi 2.2.2. Sosyoloji ve Toplum Anlayışı 2.2.3. Kamuoyu Anlayışı 2.2.4. İlerleme Anlayışı 2.2.5. Bir Sosyal Sistem Olarak Bireycilik ve Anarşizm 2.3. Bir Alan Araştırması: Arnavutluk 2.3.1. Arnavutluk’un Sosyal Yapısı 2.3.1.1. Arnavutluk’ta “Kan Gütmek” Âdeti Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 3 ZİYA GÖKALP 3.1. Hayatı 3.2. Millet, Türklük ve Türkçülük 3.3. Ziya Gökalp’ın Düşüncesinde Bilim ve Sosyoloji Yararlanılan Kaynaklar V 15 16 17 19 23 25 26 29 29 30 30 31 31 32 32 33 35 37 38 42 48 54 Bölüm 4 PRENS SABAHADDİN 4.1. Hayatı ve Siyasi Mücadeleleri 4.2. Eserleri 4.3. Prens Sabahaddin Sosyolojisinin Kaynağı 4.3.1. Le Play’in Metodolojik Yaklaşımı 4.4. Prens Sabahaddin’in Gerçek İlham Kaynağı ve Önderi 4.5. Sosyolojik Yaklaşımları ve Çeşitli Konulardaki Görüşleri 4.5.1. Le Play ve Edmond Demolins 4.5.2. Prens Sabahaddin ve Sosyoloji-İlmi İçtima 4.5.3. İlmi İçtima ile Diğer Toplumsal Bilimler 4.6. Batılılaşmak 4.7. Merkeziyet ve Ademi Merkeziyet 4.7.1. Müslüman ve Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Konumu 4.7.2. Şahsi Girişim Hakkındaki Düşünceleri 4.8. Eğitim Sistemi 4.8.1. Avrupa’ya Öğrenci Göndermek ve Tarım Eğitimi 4.8.2. İlk Eğitim 4.9. Türkiye’de Mülkiyet Tarzı 4.10.Türk Sosyolojisindeki Etkileri Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 5 MEHMET İZZET 5.1. Hayatı 5.2. Sosyolojik Düşünceleri 5.1.2. Millet ve Milliyet 5.2.1.1. Milletlerin Maddi Yönlerine Yönelik Eleştirileri 5.2.1.2. Milletlerin Manevi Yönlerine Yönelik Eleştirileri 5.2.2. Millet, Milliyet, Milliyetçilik ve Evrensel Değerler 5.2.3. Büyük Adamlar 5.3. Mehmet İzzet’te Sosyolojik Muhayyile Yararlanılan Kaynaklar VI 57 58 61 64 64 66 67 67 67 68 70 71 71 73 74 74 75 76 76 79 83 84 85 85 86 87 90 92 93 96 Bölüm 6 İSMAYIL HAKKI BALTACIOĞLU 6.1. Hayatı ve Eserleri 6.2. Sosyoloji Anlayışı 6.3. Kişilik ve Ahlâk Anlayışı Yararlanılan Kaynaklar 97 98 102 106 108 Bölüm 7 YUSUF AKÇURA 7.1. Hayatı 7.2. Fikirleri 7.3. Sosyoloji ve Tarih İlişkisi 7.4. Millet ve Milliyetçilik Yararlanılan Kaynaklar 109 110 113 118 120 122 Bölüm 8 MEHMET ALİ ŞEVKİ (SEVÜNDÜK) 8.1. Hayatı ve Eserleri 8.2. Le Play ve Prens Sabahattin'in Etkileri 8.3. Sosyolojik Görüşleri 8.3.1. Sosyal Bilim Anlayışı 8.3.2. Sosyoloji ve Metot Anlayışı 8.3.3. Eğitim İle İlgili Düşünceleri 8.3.4. Aile Üzerine Görüşleri Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 9 HİLMİ ZİYA ÜLKEN 9.1. Hayatı 9.2. Bilim Anlayışı 9.3. Sosyolojik Yöntemi 9.4. Sosyolojiye İlişkin Görüşleri 9.5. Sosyolojide Temel Adımlar 9.6. Dünyada ve Türkiye’de Sosyolojinin Gelişimi 9.7. Eserleri VII 123 125 128 130 130 133 135 137 139 141 142 143 145 147 152 153 157 9.7.1. Basılmış Eserleri 9.7.2. Basılmış Makale ve Tebliğlerden Örnekler Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 10 ZİYAEDDİN FAHRİ FINDIKOĞLU 10.1. Hayatı 10.2. Sosyolojinin Konusu 10.3. Sosyolojinin Metodu 10.3.1. Determinizm ve Hürriyetçilik 10.3.2. Tarihî Metot 10.3.3. Bütüncü Görüş 10.4. Türkiye’de Kültürel Hayat ve Aydınlar 10.4.1. Türkiye’de Kültürel Hayatın Durumu ve Geliştirilmesi 10.4.2. Millî Kültür Üretme ve Aydınlar 10.5. Türkiye’de Eğitim ve Öğretim Hayatı 10.5.1. Eğitimde Tutarlılık 10.5.2. Liselerde Dil ve Programlar 10.5.3. Üniversiteler 10.5.3.1. Üniversite Özerkliği 10.5.3.2. Üniversitelerin Birbirleriyle, Toplum ve Çevre ile İlişkileri 10.5.3.3. Yükseköğretimde Verimlilik ve Nitelik Konusu 10.5.4. Yurt Dışına Öğrenci Gönderilmesi Meselesi 10.6. Türkiye’de Dil Kullanımı 10.6.1. 1928-1930 Dönemi: Harf İnkılâbı ve Dil Düzelmesinin Yolları 10.6.2. 1930 Sonrası Dönem: 1908-1928 Döneminde Ortaya Çıkan Akımlar Hakkındaki Görüşleri Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 11 MÜMTAZ TURHAN 11.1. Mümtaz Turhan’ın Temel Fikirleri 11.1.1. Garplılaşma VIII 157 161 163 165 167 168 170 170 170 171 171 172 175 177 177 178 178 178 179 179 180 180 181 183 185 187 188 190 11.1.2. Kültür Değişmeleri 11.1.3. Atatürk İlkeleri, Milliyetçilik ve Garplılaşma 11.1.4. Bilim, Bilim Zihniyeti ve Eğitim 11.1.5. Köyde Kültür Değişmeleri ve Kalkınma Sorunu Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 12 NURETTİN ŞAZİ KÖSEMİHAL 12.1.Sosyoloji Anlayışı 12.2.Yöntem Anlayışı 12.3.Türk Sosyolojisine İlişkin Görüşleri 12.4.Kösemihal ve Sosyometri Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 13 NİYAZİ BERKES 13.1. Eğitim Serüveni ve Sosyoloji Anlayışı 13.2. Kavramlar Üzerinden Türk Toplumunu Anlamak 13.2.1. Laiklik, Sekülerizm ve Çağdaşlaşma 13.2.2. Osmanlı Toplumu Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 14 BEHİCE BORAN 14.1. Hayatı 14.2. Bilim, Sosyoloji ve Metodoloji Anlayışı 14.3. Toplum ve Toplumsal Yapı Anlayışı 14.4. Toplumsal Evrim ve Değişme Anlayışı 14.5. Şehirleşme, Modernleşme ve Kalkınma Anlayışı 14.5.1. Köy-Şehir Ayrımı ve Şehirleşme Anlayışı 14.5.2. Kalkınma ve Modernleşme Anlayışı Yararlanılan Kaynaklar IX 192 195 196 200 203 205 207 207 210 211 219 221 222 225 225 231 235 237 238 242 247 252 254 254 257 261 Bölüm 15 MÜBECCEL BELİK KIRAY 265 15.1. Hayatı ve Eserleri 15.2. Toplumsal Yapı ve Toplumsal Değişme 15.3. Kent ve Kentleşme 15.4. Aile 15.5. Toplumsal Tabakalaşma Yararlanılan Kaynaklar 266 268 273 275 277 280 Bölüm 16 EROL GÜNGÖR 281 16.1. Erol Güngör’ün Sosyoloji Anlayışı ve Metodolojisi 16.2. Kavramlar Üzerinden Türk Toplumunu Anlamak 284 286 16.2.1. Kültür Değişmeleri, Medeniyet ve Türkiye’de Batıcılığın Analizi 16.2.2. Türkiye’de Aydın – Halk Ayrımı 16.2.3. Erol Güngör ve Milliyetçilik 16.2.4. Türk Toplumunun İslamiyet’le İlişkisi Üzerine Tezleri 16.2.5. Erol Güngör’ün Günümüze Mirası Yararlanılan Kaynaklar 286 289 291 294 296 298 Bölüm 17 AMİRAN KURTKAN BİLGİSEVEN 299 17.1. Hayatı ve Fikir Yapısı 17.2. Sosyolojisi ve Sosyolojiye Dini Yaklaşımlar 17.2.1. Din Kavramı 17.2.2. İnanç Kavramına Bakış 17.2.3. Tevhit ve Tasavvuf Düşüncesine Bakış 17.3. Sosyolojisinde Din ve Bütünleşme 17.3.1. Sosyal Bütünleşmesine Bakış 17.3.1.1. Anlam Etrafında Bütünleşme 17.3.1.2. İşlevsel Anlamda Bütünleşme 17.5. Kültür ve Laiklik 17.5.1. Kültür Kavramına Bakışı 17.5.2. Laiklik Anlayışı Yararlanılan Kaynaklar 300 302 302 303 303 305 305 306 307 307 307 309 311 X Bölüm 18 BAYKAN SEZER 18.1. Hayatı 18.2. Tarihte Doğu-Batı Çatışması 18.3. Sosyolojinin Mahiyeti 18.4. Toplumsal Kimlik ve Din 18.5. Endüstrileşme ve Batıcılaşma Problemi 18.6. Sezer’in Türkiye’de Sosyoloji Mirasına Katkısı Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 19 ORHAN TÜRKDOĞAN 19.1. Hayatı 19.2. Bilimsel Araştırma Metodolojisi 19.3. Türk Toplum Yapısına İlişkin Sosyolojik Analizler 19.4. Türkdoğan Sosyolojisinde Öne Çıkan Konu ve Kavramlar 19.4.1. Türk Toplum yapısı ve Merkez-Çevre Dikotomisi / Gerginliği 19.4.2. Türk Modernleşmesi 19.4.3. Millî Kimlik ve Millet Düşüncesi Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 20 KORKUT TUNA 20.1. Hayatı ve Eserleri 20.2. Tuna’nın Türk Sosyal Bilimler Geleneğine Katkıları ve Sosyal Bilim Anlayışının Temel Özellikleri 20.2.1. Batılı Bilginin Eleştirisi 20.2.2. Bilginin Batılılaştırılması 20.2.3. Bilginin Yaygınlaşması/tırılması 20.2.3. Bilginin Kitleselleşmesi 20.2.4. Kitle İletişimin Katkısı 20.2.5. Batılı Bilginin Dayanakları: Egemenlik ve Bilgi 20.2.6. Batı Bilimselliğinin Eleştirisi 20.2.7. Batılı Bilginin Geçersizliği Üzerine XI 313 315 316 319 323 326 330 332 335 336 340 347 353 353 356 358 365 367 368 369 371 372 373 373 374 375 375 20.2.8.Bilgilerimizin Yeni Baştan Temellendirme İhtiyacı 20.3. Tuna’nın Türk Sosyolojisine Katkıları ve Sosyoloji Anlayışı Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 21 ÖNAL SAYIN 21.1. Hayatı ve Eserleri 21.2. İnsan Faktörünün Sosyal Gelişmedeki Yeri ve Sosyolojinin Temelleri 21.3. Sosyolojide Yöntem ve Göstergebilim 21.4. Aile Sosyolojisi 21.5. Dünyada Yeni Eşitsizlik Anlayışları ve Küreselleşme 21.6. Türkiye’nin Sosyal Yapısı ve Sosyolojik Temelleri Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 22 MEHMET CİHAT ÖZÖNDER 22.1. Hayatı ve Eserleri 22.2. Yöntem Konusundaki Görüşleri 22.3. Kültür Olgusuna Yaklaşımı 22.3.1. Kültürel İzafiyet 22.3.2. Kültürlerin Sınırları 22.4. Sosyal ve Kültürel Yapı Ayırımı 22.4.1. Sosyokültürel Yapı Araştırmalarının Önemi 22.5. Türk Sosyolojisinin Alanları Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 23 NİLÜFER GÖLE 23.1. Erken Yaşam Öyküsü 23.2. Mühendisler ve İdeoloji: Modernleşme ve Türkiye’de Toplumsal Mühendislik Anlayışının Zihin Dünyası 23.3. Modern Mahrem: Türk Modernleşmesinde Kadın Olmanın Farklı Halleri ve Anlamları XII 376 377 381 383 384 384 386 388 390 393 396 397 398 400 403 405 407 408 410 413 415 417 419 420 424 23.4. Melez Desenler ve İslam’ın Yeni Kamusal Yüzleri: 1990’lar Türkiye’sinin Bir Panoraması 23.5. Güncel Çalışmaları: Avrupalı Müslümanlar ve İslam’la Değişen Kamusal Alan Yararlanılan Kaynaklar Bölüm 24 ŞERİF MARDİN 24.1. Şerif Mardin’in Hayatı 24.2. Şerif Mardin’in Metodolojik Yaklaşımı ve Bilim Anlayışı 24.2.1. Şerif Mardin’in Çalışmalarının Geri Planı 24.3. Şerif Mardin’in Din Sosyolojisi Çalışmaları ve Toplum 24.3.1. Heterodoks İslam, Resmi İslam ve Halk İslam’ı Üzerine Düşünceleri 24.3.2. Şerif Mardin’in Nakşibendilik Tasavvuru ve Bir Eleştiri 24.3.3. Cumhuriyet Döneminde Din, Toplum ve Siyaset 24.3.4. Şerif Mardin’in Din Sosyolojisi Çalışmalarında Kritik Bir Örnek 24.4. Kimliğin Oluşumunda İdeoloji ve Dinin Rolü 24.5. Toplumsal Yapıyı Anlamaya Yönelik Bir Model; Merkez ve Çevre İlişkisi Yararlanılan Kaynaklar XIII 431 433 435 437 438 439 442 443 445 447 452 454 455 457 463 XIV