L' ivier des purnalîs (sovnances)

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « ivier des purnalîs », loukîz cial.

L' ivier des purnalîs (L'iviêr dès purnalîs), c' est on live di sovnances sicrît pa Joseph Bodson, ey eplaidî dins l' coleccion micRomania e 2016. Il a come sortite: «ene efance a Soye».

Il est ratourné vizon-vizu e francès.

Il est enimådjî di viyès fotos, sovint des persounaedjes k' on cåze dins l' tecse.

ISBN 978-2-930364-74-2

Sicrijhaedje e walon

Rujhes et bouneurs do ratournaedje

C' est l' ratournaedje do sfwait live e francès: «L'hiver des prunelliers (une enfance à Soye)» k' aveut vudî e 1991.

On n' sint nén co tant ki c' est on redjårbaedje do francès poy ki li scrijheu dit tofer k' i pinséve dedja e walon cwand i scrijheut e francès. Mins tolminme siya, e sacwants plaeces, todi.

Metans, po mostrer on passaedje do diyésirré (li mwaisse tchant del messe des moirts) ki vént do parfond do gozî, i scrijheut e francès: «vous auriez dit que cela venait du fond d'un gouffre», çou k' est ratourné e walon «vos årîz dit k' ça vneut do fén fond d' ene gofe» (p. 53). Mins, ene «gofe» e walon, c' est on trô dins l' lét d' ene corante aiwe, k' i n' è såreut rexhe di son.

Portant, sovint, on a des belès ratourneures po passer d' ene langue a l' ôte: Ainsi l' francès. «…le dernier des chevaux du village, avant que les gens ne prennent l'habitude de monter sur leur dos pour aller se promener.» divént «li dierin des tchvås do viyaedje, divant k' les djins ni s' metnuxhe sol pli d' monter so leu dos po nd aler pormoenner.» (p. 53).

Dinêyes eciclopedikes

Usaedje des langues

Li ratournaedje e walon ni våt nén po les cåzaedjes. Ça fwait k' on-z a a des racsegnes so l' uzaedje sociolinwistike des lingaedjes (francès e walon) do trevén des sovnances (1945-1960). Mins eto pus timpe; cwand c' est les sovnances di s' matante Lantine, metans. Et – c' est a rilever - c' est todi des fråzes e francès ki li djonne roufion ki l' scrijheu esteut adon, s' endè sovint.

Insi, pår el fén do 19inme sieke, li curé djåze francès, mins on francès rwalnijhî. «bonjour notre homme» (p. 131) soune drole dabôrd ki, e walon, c' est xhiltant ådla cwand on-z ôt «bondjoû, nost ome!».

Li dame del pitite sicole come li mwaisse des prumaires, dins les anêyes 1950, djåznut francès. Li mame da Rolande (si prumire pitite mayon) ossu (p. 151), portant i shonne ki, e leu måjhon, on cåze gåmès (p. 145). Li scrijheu cåze francès francès avou Rolande (p. 149). Abayî s' i dvizéve walon avou les efants di s'-n ådje do vijhnaedje?

Al guere di catoize, les prijhnîs walons scrijhnut e francès a leu feme. Li scrijheu rileve li cayet «i cåznut walon mins scrire e francès». Ni l' curé di ces trevéns la, ni l' matante Lantine ni savèt scrire.

Discovraedje des langues etrindjires på scrijheu; aprume li flamind:

Li mwaisse a dmandé a Lorint di nos reciter ene powezeye e flamind. Lorint n' s' a nén fwait priyî; il a monté bonzè roed so l' estråde et lancî d' ene vwès foite et claire: «Meneer de Zon». Ci foite vwès la; ces djesses (la) eviè l' finiesse tote lujhante di solea, ci (lingaedje) la, ki pårteut do fond do goyî, et shonner si drole (…) Li flamind, c' esteut ene sacwè d' ôte; les cossounes et les voyales sounént ôtrumint; les fråzes estént ôtrumint fwaites; les mots avént des ôtès raecenes. (p. 159).

Ôtès recsegnes

• djeyografeye do Rissåt (hamtea d' Soye)
• economeye des viyaedjes do boird di Sambe e l' prumire mitan do 20inme sieke: hierdî, aclevaedje des bedots, impôrtance do codaedje et vindaedje des fruts; avnaedje di cinsîs flaminds so les grossès cinses.
• soociolodjeye des djins d' viyaedje do minme trevén (shijhes et djouwaedje ås cwårdjeus; vicaedje des viyès djins; sucidaedje (2 cas); caractere pice-crosse, ki s' rastrind tote si veye, et mourt avou ene forteune.
• tcherbonaedje di Florifoû
• sitouve crapåd (p. 127)
• guere di 14: n aveut des lanchtoûnes almands ki viként avou les djins. Ces-ci n' estént nén contråves. Les prijhnîs walons e-n Almagne (u el Holande) polént rivni «e permission» (ci n' fourit nén insi al guere di 40); li curé aveut ene otorité assez po-z ales al comandateure dimander po k' on spågne ses pårotchîs (mins, vocial, fé berwete).
• après l' guere, nouzome ebagaedje di maçons walons po-z aler rbasti Rénse, pår distrûte pås Prûsyins.
• djeu des vôtaedjes et saye på curé di mete so pî ene lisse «interesses cominås» po-z aler disconte des socialisses.

Corwaitaedje

Valixhance literaire

Foirt bea discrijhaedje des prumîs côps d' cour d' on rafoirci gamén (p. 140-160).

Croejhete

Ni respectêye nén li metaedje d' è-n adviebe (ci u la) après on prezintoe d' mostraedje, come c' est l' mwaisse rîle e walon do Mitan. Dandjreus a cåze do scrijhaedje tot ratournant do francès d' belès-letes.

Tos ces bruts (la), rôgues et parfonds, ces gargouymints (la), on åreut dit ki ça vneut do fén fond del tere (p. 143).

Corwaitaedje difoûtrin

Ene boune idêye po s' riplonkî dins l' vicaedje di nos campagnes dins les anêyes 1950. Ci n' est nén on live po s' dislaminter. Nonna, c' est tot simplumint po s' rapinser.