Buxo nero

Rapresentasion artistega de on buxo nero (fonte NASA)

Un buxo nero se definise in astrofisica on corpo ceeste estremamente denso, dotà de na attrasiòn gravitasionałe talmente granda da no parmetare che gnente se ałontana da ła propria suparfise. Sta condision ła se otièn cò ła vełocità de fuga da ła so suparficie ła se majore rispéto a ła vełosità de ła luse. On corpo cełeste che ga ste proprietà el risultarìa invisìbiłe e ła so prexensa ła podarìa èsare riłevà soło indiretamente, grasie a i eféti del so canpo gravitasionałe. Fin oncò xe stà tolte sù tante oservasion astrofixiche che łe połe èsare interpretà (anca se no in modo univoco) cofà indicasiòn de ł'efetiva existensa de i buxi neri sol universo. El termine "buxo nero" el xe dovùo al fixico John Archibald Wheeler (parché prima se parłava de dark stars o black stars, cioè de stełe scure o negre).

Formasion dei buxi neri

Verso ła fin del so ciclo vitałe, el nucleo de na steła ła se stùa, dato che ła ga trasformà co na fusiòn nucleare tuto el idrogeno prexente in elio.
Ła forxa gravitaxionałe, che prima ła jera in ecuiibrio co ła presiòn xenerà da łe reasion de fusiòn nucleare, prevałe e schìcia ła masa de ła steła verso el so sentro.

Cò ła densità ła diventa cosita granda, połe inescarse ła fusiòn nucleare del ełio, dopo de che ghe xe ła produsion del litio, axoto e altri ełementi (fin al osigeno e el siłicio). Durante sta fase ła steła ła se espande e ła se contràe viołentemente pì volte, butando fora parte de ła propria masa. Łe stełe pì

łe se ferma a on serto punto de ła caena e łe se stùa, rafredandose e contraendose pì łentamente, atraversando el stadio de nana bianca e ne'l corso de tanti miłioni de ani łe diventa tipo on pianeta grando. En sto stàdio ła forxa gravitasionałe ła xe biłancià da on fenomeno cuantistico, ciamà presiòn de degenerasiòn, ligà al prinxipio de esclusion de Pauli. Par łe nane bianche ła presiòn de degenerasiòn ła xe prexente tra i ełetroni.

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so buzo nero
• el detien schemi gràfeghi so