[go: up one dir, main page]
Kontent qismiga oʻtish

Vilma Rudolf

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Vilma Glodean Rudolf
Shaxsiy maʼlumotlari
Jinsi Ayol
Fuqaroligi AQSH bayrogʻi AQSh
Tavallud sanasi 1940-yil 23-iyun
Clarksville, Tennessee, Amerika Qoʻshma Shtatlari
Vafot sanasi 1994-yil 12-noyabr
Brentwood, Uilyamson, Tennessi, AQSH bayrogʻi AQSh
Boʻyi 180 sm
Vazni 59 kg
Medallar
Melburn 1956, Estafeta 4*100 m, Bronza medal

Vilma Glodean Rudolf[1] (inglizcha: Wilma Glodean Rudolph ; 1940-yil 23-iyun , Sent-Bentlhem, Tennessi, AQSh — 1994-yil 12-noyabr , Brentvud, Tennessi, AQSh) — amerikalik yengil atletikachi, 1960-yilda 100 va 200 metr masofalarga, shuningdek, 4×100 metrga estafeta boʻyicha uch karra Olimpiya chempioni. 100 va 200 metr masofalarga, shuningdek, 4 × 100 metrga estafeta poygasida sobiq jahon rekordchisi. Oʻzining nafisligi va tezligi uchun u muxlislardan bir qator laqablarni oldi: Italiyada uni „Qora gʻazal“ (italyancha: La Gazzella Negra), Fransiyada — „Qora marvarid“ (fransuzcha: La Perle Noire), Amerikada — „Tornado“.

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rudolf 1940-yil 23-iyun kuni Tennessi shtatining Sent-Bitlahm shahrida (hozirgi Klarksvill, Tennessi shtatining bir qismi)[2][3] vazni 2,0 kg (4,5 funt) boʻlib muddatidan oldin tugʻilgan. U otasining ikki nikohidan 22 aka-ukaning yigirmanchisi edi[4][5][6]. Vilma tugʻilganidan koʻp oʻtmay, uning oilasi Klarksvillga koʻchib oʻtdi[3] u yerda oʻsdi va boshlangʻich va oʻrta maktablarda oʻqidi. Uning otasi Ed, temiryoʻlchi boʻlib ishlagan va Klarksvillda gʻalati ishlarda ishlagan, 1961-yilda vafot etgan; onasi Blansh Klarksvill uylarida xizmatkor boʻlib ishlagan va 1994-yilda vafot etgan[7].

Rudolf erta bolalik davridagi bir qancha kasalliklardan, jumladan pnevmoniya va skarlatinadan aziyat chekdi va besh yoshida u bolalar falajiga (poliomielit virusi sabab boʻlgan) duchor boʻldi[8]. U poliomielitdan tuzalib ketdi, lekin chap oyogʻini odatdagidek bosish qobiliyatini yoʻqotdi. Bolaligining koʻp qismini nogiron boʻlib oʻtkazgan Rudolf oʻn ikki yoshga toʻlgunga qadar oyogʻiga bogʻich taqib yurgan. 1940-yillarda Klarksvillda yashovchi afro-amerikaliklarga tibbiy yordam koʻrsatilmaganligi sababli, Vilmaning ota-onasi uni Klarksvilldan 80 km uzoqlikda joylashgan Tennessi shtatining Nashvill shahridagi tarixiy „qora“ Meharri tibbiyot kollejida (hozirgi Meharri Nashvill umumiy kasalxonasi) davolash uchun murojaat qilishgan[6].

Ikki yil davomida Rudolf va uning onasi zaiflashgan oyogʻini tiklash uchun haftalik avtobusda Neshvillga borishni. U, shuningdek, oila aʼzolaridan kuniga toʻrt marta uy massajini qabul qildi va yana ikki yil davomida ortopedik poyabzal kiyib oldi[9]. Meharrida olgan muolajalari va kundalik massajlari tufayli 12 yoshida Rudolf poliomielitning zaiflashtiruvchi oqibatlarini engishga muvaffaq boʻldi va oyoq tayanchisiz yoki ortopedik poyabzalsiz yurishni oʻrgandi[3][8].

Rudolf bolalar bogʻchasi va birinchi sinfni oʻtkazib yuborishiga sabab boʻlgan tez-tez uchraydigan kasalliklar tufayli dastlab uyda taʼlim olgan. U 1947-yilda yetti yoshida Klarksvilldagi Kobb boshlangʻich maktabida ikkinchi sinfga oʻqishni boshladi[8]. Rudolf Klarksvilldagi Bert oʻrta maktabida oʻqigan va u yerda basketbol va yengil atletika boʻyicha oʻqigan. Oʻrta maktabda Rudolf 1958-yilda tugʻilgan birinchi farzandi Yolandaga homilador boʻlib, u Nashvildagi Tennessi universitetiga kirishidan bir necha hafta oldin[6]. Kollejda Rudolf yugurish boʻyicha musobaqalarni davom ettirdi. Shuningdek, u Delta Sigma Theta (DAT) klubining aʼzosi boʻldi. 1963-yilda Rudolf universitetni taʼlim boʻyicha bakalavr darajasini oldi. Rudolfning kollejdagi taʼlimi uning talabalar stipendiyasi dasturida ishtirok etishi hisobiga toʻlangan, buning uchun TDU kampusida kuniga ikki soat ishlash kerak edi[3][8][10].

Vilma Rudolf (oʻngda)

1961-yil oktyabr oyida u Shimoliy Karolina markaziy universiteti yengil atletikachisi Uilyam Uordga turmushga chiqdi, u 17 oydan soʻng, 1962-yil may oyida „shafqatsiz va gʻayriinsoniy munosabat“[11] tufayli ajrashdi.1963-yilda u Robert Eldrijga uylandi, nikohda u 4 farzand tugʻdi: Yolanda (1958-yilda tugʻilgan, hatto Vilmaning birinchi turmushidan oldin), Xuanna (1964-yilda tugʻilgan), Robert (1965-yilda tugʻilgan), Xarri (1971-yilda tugʻilgan). Vilma va Robert turmush qurganlaridan 17 yil oʻtib ajrashishdi.

1969-yil 25-martda Mongoliya pochtasi bir qator pochta markalarini chiqardi (№ 520-527+pochta bloki № 120). Vilma Rudolf nominal qiymati 30 monge boʻlgan № 524 markada tasvirlangan.

1983-yilda Rudolf nomi AQSh Olimpiya shon-shuhrat zaliga kiritildi[12].

1994-yilning yozida, onasi vafotidan koʻp oʻtmay, Vilmaga miya shishi tashxisi qoʻyildi va oʻsha yilning noyabr oyida 54 yoshida vafot etdi. Rudolfning dafn marosimiga uning minglab muxlislari yigʻildi va Tennessi shtatida shtat bayroqlari yarmiga tushirildi.1997-yilda Tennessi gubernatori Don Sandquist 23-iyun (Vilmaning tugʻilgan kuni) shtatda Vilma Rudolf kuni sifatida nishonlanishini eʼlon qildi.

Sport karyerasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rudolf (oʻngda) 1960-yilgi Olimpiadada 100 metrga yugurishda gʻolib chiqdi

16 yoshida u Melburn Olimpiadasida AQShning yengil atletika jamoasini tashkil qildi va u yerda 4×100 metrga estafetada bronza medalini qoʻlga kiritdi.

1960-yilda Rimda boʻlib oʻtgan Olimpiadada Vilmani haqiqiy gʻalaba kutayotgan edi. Yarim finalda 100 metr masofaga yugurishda u jahon rekordini (11,3 soniya) takrorladi,2-sentyabr kuni boʻlib oʻtgan finalda esa, hatto dumning shamoli (+2,8) boʻlishini hisobga olsak ham, eng yuqori natija-11,0 soniyani koʻrsatdi.) normadan oshib ketdi, shuning uchun jahon rekordi qayd etilmadi. Ikkinchi oʻrinda yugurib kelgan britaniyalik 19 yoshli Doroti Ximan 0,3 soniya ortda qoldi.

Vilma Rudolf 1960-yilda

200 metr masofada Vilma ham shartsiz favorit edi: 1960-yil iyul oyida u jahon rekordini oʻrnatdi-22,9 soniya. Dastlabki dastlabki issiqlikda u yangi Olimpiya rekordini oʻrnatdi (23,2 soniya) va 5-sentyabr kuni finalda hamma yangi jahon rekordini kutayotgan edi. Biroq, bu safar Olimpiya stadionida shamol kuchli edi, lekin shamol qarshi edi, shuning uchun Rudolf atigi 24,0 soniyani koʻrsatdi, 19 yoshli nemis Jutta Xaynedan 0,4 soniya oldinda. Amerikalik ayollar uchun bu 1948-yilda Olimpiada dasturiga kiritilgan 200 metrga yugurish boʻyicha Olimpiya oʻyinlaridagi birinchi oltin medal edi.

Vilma Rudolf 1961-yil

Vilma 8-sentyabr kuni Rimda 4×100 metrga estafeta finalida uchinchi oltin medalni qoʻlga kiritdi. Dastlabki uch bosqichdan soʻng amerikaliklar ikkinchi oʻrinni egallashdi va Vilma germaniyalik Geynedan ikki metr orqada estafetani oldi. Biroq, nemis ayol amerikalik bilan marraga hech narsa qila olmadi-Rudolf tufayli AQSh jamoasi yangi jahon rekordi (44,5 soniya) bilan Olimpiada oltinini qoʻlga kiritdi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, AQSh jamoasi butunlay Tennessi vakillaridan iborat edi: Marta Gudson,Lusinda Uilyams,Barbara Jons (bir estafetada 1952-yilgi Olimpiya chempioni) va Vilma Rudolf. Rudolf xuddi shu oʻyinlarda yengil atletika boʻyicha uchta oltin medalni qoʻlga kiritgan birinchi amerikalik ayol boʻldi.

1960 va 1961-yillarda Vilma Associated Press maʼlumotlariga koʻra eng yaxshi ayol sportchi sifatida tan olingan

Rimdagi oʻyinlardan 2 yil oʻtgach,Rudolf oʻzining sport karerasini yakunladi va nihoyat AQSh va SSSR jamoalari oʻrtasidagi uchrashuvda nutq soʻzladi. Vilmaning 1960-yil iyul oyida oʻrnatilgan 200 m (22,9 soniya) rekordini 5 yildan soʻng mashhur polshalik yuguruvchi Irena Shevinska 22,7 soniya natija koʻrsatdi. 100 metrga yugurishda Rudolfning 1961-yilda oʻrnatilgan rekordini (11,2 soniya) 1965-yilda Szevinska ham yangilagan (11,1 soniya).

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Rudolf // Olimpiyskaya ensiklopediya / Pavlov S. P. — M.: Sovetskaya ensiklopediya, 1980. — 415 s. — S. 299
  2. ↑ „Wilma Rudolph“. sports-reference.com. Sports Reference LLC. 2014-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 27-avgust.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 James E. Haney, „Wilma Rudolph“ in Smith, Jessie Carnie, ed.. Notable Black American Women. Detroit: Andoza:Нп3, 1992 — 958—961-bet. 
  4. ↑ „1960: Rudolph takes third Olympic gold“. BBC. 2020-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-fevral.
  5. ↑ M. B. Roberts. „Rudolph ran and world went wild“. ESPN. 2016-yil 25-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-fevral.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Liberti, Smith 2015.
  7. ↑ Rob Bagchi. „50 stunning Olympic moments No35: Wilma Rudolph's triple gold in 1960“. The Guardian (2012-yil 1-iyun). 2019-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-dekabr.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Brenda Meese, „Wilma Glodean Rudolph“ in Hine, Darlene Clark, Elsa Barkley Brown, and Rosalyn Terborg-Penn, eds.. Black Women in American: An Historical Encyclopedia. Bloomington, Indiana: IU Press, 1993 — 992—993-bet. 
  9. ↑ Martha Ward Plowden. Olympic Black Women. Tennessee State University Library: Andoza:Нп3, 1996 — 121-bet. ISBN 1-56554-080-8. 
  10. ↑ Smith 2006.
  11. ↑ „Wilma Rudolph’s Scars and Star: The Appreciation of Complicated Female Athletes“. 2020-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 14-noyabr.
  12. ↑ „Wilma Rudolph“. USATF - Hall of Fame. 2013-yil 23-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 16-fevral.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vilma_Rudolf&oldid=5180380" dan olindi