[go: up one dir, main page]
Kontent qismiga oʻtish

Usmon ibn Affon

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Usmondan yoʻnaltirildi)
Turkum maqolalarning bir qismi
Islom
Eʼtiqodlar
Amaliyotlar
Tarix
Madaniyat va jamiyat
Aloqador mavzular
Usmon ibn Affon (r.a.)
Roshidiy Xalifatning 3-xalifasi va Amirulmoʻminining
Mansab davri
644-yil – 17 iyun 656-yil
Avvalgisi Umar ibn Xattob (r.a)
Keyingisi Ali ibn Abu Tolib (r.a)
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 574-yil
Makka
Vafoti 17 iyun 656-yil
Madina
Fuqaroligi Arab
Dini Islom

Usmon bin Affon (arabcha: عثمان بن عفان) - To'rt xalifaning uchinchisi, jannat xushxabari berilgan Muhammad (s.a.v)ning sahobalaridan biri bo'lganlar.

Hayotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmon ibn Affon (r.a) 644 yildan 656 yilda o'ldirilgunlariga qadar 12 yil xalifa bo'lganlar. U kishi to'rt xalifaning ichida eng ko'p vaqt xalifalikni boshqarganlar.[1] U kishini shialar xalifa deb tan olmaganlar. Chunki shialar ning e'tiqodiga ko'ra hukmronlik qilgan birinchi xalifa Ali (r.a) bo'lgan. Sunniylik e'tiqodiga ko'ra esa, Ali (r.a) va Usmon (r.a) o'rtalarida hech qanday farq yo'q. Damash xalifaligidan (Umaviylar) biri bo'lgan Usmon (r.a), Payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v)ning qizi Ruqayyadan o'g'li Abu Abdulloh bilan bog'liq. Bundan tashqari, u kishi Abu Laylo deb ham ataladi.[2]

U kishi, shuningdek, payg'ambar Muhammad (s.a.v) ning kuyovlari edi. Avval Muhammad (s.a.v)ning qizlari Ruqayyaga uylandilar. Keyinchalik, Ruqayya binti Muhammad (s.a.v) vafot etgach, Muhammad (s.a.v)ning yana bir qizlari Ummu Gulsumga uylandilar. Ammo Ummu Gulsum ham vafot etgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ikki marta kuyovlari bo‘lganlari va ikki qizlariga uylanganlari uchun Zi’n-Nuren, ya’ni “ikki nur sohibi ” nomi bilan mashhurlar.[3] Ikki marta hijrat qilganlari uchun u kishini Zatu'l Hijratayn deb ham atashgan.

Abu Bakr (r.a)ning yaqin do'stlaridan biri Usmon (r.a) Islom diniga birinchilardan bo'lib kirganlar. Badr tashqarisidagi janglarda qatnashganlar. 644 yilda xalifa bo‘lganlar. ibn Saba tarafdorlari u kishining uyini o'rab olishdi. Shu tarzda u kishi o'ldirildi(656).[4] Zubayr jasadini olib, Baki qabristoniga dafn qilindi. Usmon (r.a) boy edi, vahiy kotibi edi. U Qur'onni takrorladi. Uning laqabi Nashir-ul Qur'on edi. 146 ta hadis rivoyat qilgan.

Kelib chiqishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmon (r.a)ning tavallud yillari noaniq, ilk islom manbalarida 576 va 579 yillar deb berilgan.[5] U kishining otasi Affon bin Abi'l Os Umaviylar urug'ining taniqli Makka savdogarlaridan biri edi. Avf ibn Abd Avfning yaqin hamkori bo'lgan va uning Banu Jazima a'zosi qo'lida fojiali o'limiga guvoh bo'lganlar.[6] Usmon (r.a)ning onalari Erva bint Kureyz payg'ambar Muhammad (s.a.v)ning amakivachchalari edi. [7]

Usmon (r.a) yoshliklarida yozishni o‘rganganlar va Islomda yoza oladigan 22 Makkalik ro‘yxatga kiritilganlar.[8] U kishi otasi kabi badavlat savdogarga aylandi.[9] Tijorati gullab-yashnab, Qurayshning eng badavlat kishilaridan biriga aylandi.[10]

Muhammad va Usmon

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islomni qabul qilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

611-yilda Suriyaga xizmat safaridan qaytgach, u islom dini haqida bilib, Abu Bakr bilan bahslashdi. Usmon islomni qabul qilishga qaror qildi va Abu Bakr uni Muhammad huzuriga e'tiqodini e'tirof etish uchun olib keldi. [11] Shunday qilib, Usmon birinchilardan boʻlib islomni qabul qildi va uning qabul qilishi Muhammadning taʼlimotiga qattiq qarshilik koʻrsatgan qabilasi, Banu Umayyani gʻazablantirdi. [12]

Habashistonga ko'chish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmon 613-yilda rafiqasi Ruqayya bilan Habashistonga hijrat qilgan va birinchi qochqinlardan biri bo‘lgan. [12] Habashistonda er-xotin Muhammadning birinchi nevarasi Abdullohni dunyoga keltirdilar. Keyinchalik ularga juda ko'p musulmonlar qo'shildi.[13][14] :235–236 Usmon Habashistonda allaqachon biznes aloqalari bo'lganligi sababli, u savdogar sifatida shug'ullanishda va gullab-yashnashda davom etdi.[15]

To'rt yil o'tib Habashiston musulmonlari orasida Makka Quraysh islomni qabul qilganligi haqidagi xabar tarqaldi va Usmon, Ruqayya va boshqa musulmonlarni qaytishga ishontirdi. Ammo Makkaga yetib kelganlarida, Qurayshning Islomni qabul qilgani haqidagi xabarlar yolg‘on ekanini aniqladilar. Biroq Usmon va Ruqayya yana Makkaga joylashdilar.[16] :167–169[17] :238 Makkada qisqa vaqt qolgach, er-xotin Madinaga hijrat qilishdi. [11]

Madinaga hijrat qilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

622 yilda Usmon va uning rafiqasi Ruqayya Madinaga hijrat qilgan uchinchi musulmon guruhidan edilar. 624 yil mart oyida Ruqayya kasal bo'lgani uchun Usmon unga g'amxo'rlik qildi va Badr jangida qatnasha olmadi. [11] Ruqayya kasallikdan qutulolmadi va vafot etdi. Muhammad Usmonning xafa bo‘lganini ko‘rgach, ikkinchi qizi Ummu Gulsumni Usmonga berdi. Usmon 625-yil avgust oyida Ummu Gulsumga uylandi. [11]

Ali esa Fotimaga uylanganida, Usmon Alining qalqonini besh yuz dirhamga sotib oldi. Fotimaning to‘yi uchun to‘rt yuzi mahr qilib qo‘yildi, yuztasi boshqa barcha xarajatlar uchun qoldi. Keyinroq Usmon to‘y sovg‘asi sifatida zirhni Aliga qaytardi.[18][19]

Urushlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmon hech qanday yirik harbiy yurish va urushlarda qatnashmagan bo‘lsa-da, musulmon jamiyatiga moddiy yordam ko‘rsatgan. [20] Badr jangida Muhammad unga jangga qo‘shilmaslikni buyurdi. Payg‘ambarimiz Usmonning harbiy qudrati yo‘qligiga ishora qilar, qachonki Usmonni urushdan olib chiqish uchun bahona topsa, uni boshqa vazifaga jo‘natar edilar.[21] Usmon oila a'zolarini yaxshi ko'rish uchun obro'ga ega edi. U buni ko'rsatgan usullaridan biri, jangchilarni hisobga olmaganda, o'ljani qarindoshlari o'rtasida taqsimlash odati edi.[22]

Muhammadning so'nggi yillari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hudaybiyya shartnomasida Usmon Makkaliklarga vositachi etib saylandi. [7] Muhammad vafotidan keyin Usmon Abu Bakr va Umar xalifaligida muhim siyosiy yoki harbiy rol o‘ynamadi, faqat yaqin maslahatchi sifatida faoliyat yuritdi.[23]

Xalifalik davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmonning saylanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

644 yilda ikkinchi xalifa Umar eronlik quli Abu Lu'lu Firuz tomonidan shafqatsizlarcha yaralangan. Umar o‘lim to‘shagida yotganda, o‘z orasidan keyingi xalifani tanlash uchun olti kishilik (shūra) qo‘mita tuzdi. Qo'mita tarkibiga Usmon, Ali, uning bolalikdagi do'sti Abdurrahmon ibn Avf[24] va Muhammadning yana uchta taniqli do'stlari Talha ibn Ubaydulloh, Zubayr ibn Avvom va Sa'd ibn Abu Vaqqos kiradi. Umar vafotidan so‘ng hay’atga uch kun ichida yakuniy qarorga kelishni va to‘rtinchi kuni keyingi xalifaning qasamyodini qabul qilishni buyurdi.

644-yil 6-noyabrda Talhasiz jarayon boʻlib oʻtdi. Usmon va Ali bir-birlariga ovoz berishdi, Zubayr birinchisini afzal ko'rdi, Sa'd ikkinchisini qo'llab-quvvatladi. [25] Vilferd Madelungning soʻzlariga koʻra, Ali yakka oʻzi Muhammad bilan maʼlum darajada yaqin qarindoshlikni saqlab qola olgan, shuning uchun u Aliga yagona kuchli qarshi nomzod sifatida tanlangan.[26] Umarning o'ldirilishidan so'ng Ali xalifalikni rad etdi, chunki u Abu Bakr va Umar tomonidan o'rnatilgan tartibga ko'ra boshqaruvda ishtirok etmadi va Usmon o'zining o'n yillik xalifaligi davomida bajarmagan shartlarni qabul qildi.[27] Abdurahmonning qaroridan so‘ng qo‘mita Usmonni rasman uchinchi xalifa etib sayladi va ularga bay’at va’da berdi.[28]

Qur'onning jamlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taxminan 650 yilda Usmon Qur'on talaffuzida ozgina farqlarni seza boshladi, chunki Islom Arabiston yarim orolidan tashqarida Eron, Shom va Shimoliy Afrikaga tarqaldi. Matnning muqaddasligini saqlab qolish uchun u Zayd ibn Sobit boshchiligidagi qo'mitaga xalifa Abu Bakr nusxasidan foydalanishni va Qur'onning standart nusxasini tayyorlashni buyurdi.[29][30] Shunday qilib, Muhammad vafotidan keyin 20 yil ichida Qur'on yozildi. Bu matn musulmon dunyosining shahar markazlarida nusxalari tayyorlangan va nashr etilgan namuna bo'ldi va boshqa versiyalar yo'q qilingan deb ishoniladi.[29][31][32][33]

Shialar sunniy musulmonlar bilan bir xil Qur'ondan foydalanadilar, lekin uni dastlab Usmon to'plaganiga ishonmaydilar.[34] Shialar Qur'onni Muhammad tirikligida to'plagan va to'plagan deb hisoblashadi.[35][36][37]

Iqtisodiy va ijtimoiy boshqaruv

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tangalar forscha bo‘lib, ularda so‘nggi Fors imperatorining surati tasvirlangan. Musulmonlar unga Bismilloh iborasini qo'shdilar.

Usmon zukko tadbirkor va muvaffaqiyatli savdogar bo'lib, yoshligidanoq Rashidun imperiyasiga katta hissa qo'shgan. Umar davlat subsidiyasini o'rnatgan va u lavozimga kelganida, Usmon uni taxminan 25% ga oshirgan. Umar zabt etilgan yerlarda yer sotish va qishloq xo‘jaligi yerlarini sotib olishni man qilgan. Usmon savdo-sotiq rivojlana olmasligini hisobga olib, bu cheklovlarni olib tashladi. Usmon ham odamlarga xazinadan qarz olishga ruxsat berdi. Umar davrida fath qilingan yerlardagi yerlarning jangchilar oʻrtasida taqsimlanmasligi, balki avvalgi egalariga tegishli boʻlishi siyosat sifatida belgilandi. Bu qarordan qo‘shin xursand bo‘lmadi, lekin Umar kuchli qo‘li bilan qarshiliklarni bosdi. Usmonning siyosati bilan yana fathlar amalga oshirilib, yerdan keladigan daromad sezilarli darajada oshdi.[38]

Umar davlat xazinasi pullaridan foydalanishda juda qattiqqo'l edi - haqiqatan ham Umar g'aznadan uning foydasiga hisoblangan arzimagan nafaqadan tashqari hech qanday pul olmadi. U hech qanday sovg'a olmagan, oila a'zolaridan biron bir davradan sovg'a olishga ruxsat bermagan. Usmon davrida bu cheklovlar yumshatilgan edi. Usmon boy odam bo‘lsa-da, o‘zini-o‘zi yetarli mablag‘ga ega bo‘lsa-da, xazinadan maosh olmagan, lekin Umardan farqli o‘laroq, sovg‘a-salomlar qabul qilgan va ma’lum bir davradagi oila a’zolariga ham shunday qilishga ruxsat bergan.[39] Usmon davlat mablag‘laridan unumli foydalanishga haqqi borligini to‘g‘ri ta’kidlagan va buning uchun uni hech kim tanqid qilmagan. Usmon tomonidan kiritilgan iqtisodiy islohotlar keng ko'lamli ta'sir ko'rsatdi; Uning hukmronligi davrida Rashidun imperiyasining musulmonlari va g‘ayrimusulmonlari iqtisodiy farovon hayot kechirishgan.[40]

Baholash va meros

[tahrir | manbasini tahrirlash]
A schematic diagram of the Umayyad ruling family with caliphs highlighted in blue, green and dark yellow
Umaviylar urugʻi va sulolasining shajarasi . Usmon yashil rangda, amakivachchasi Marvon va undan keladigan xalifalar ko‘k rangda, Sufyoniy xalifalar esa sariq rangda ta’kidlangan.

Usmon avvalgi ikki xalifa ishlatgan xalifa Rasululloh ("Allohning elchisining noibi") o'rniga Xalifa Alloh ( "Xudoning noibi ") unvonini oldi. [41] Bu unvon keyinchalik Umaviy xalifalari standartiga aylandi. [42] Madelung “halifa Usmon endi Allohning marhamati bilan boshqariladi va Uning yerdagi vakili, endi Alloh Rasulining noibi emas”, deb taʼkidlaydi. [42]

Ekspansionistik nuqtai nazardan, Shabon Usmonni mojarolarda mohir deb hisoblaydi, chunki u g'azablangan arab ko'chmanchilarini yangi harbiy yurishlar va kengayishlarga olib borish orqali qizg'in va muammoli musulmonlar tomonidan bosib olingan erlarga qanday munosabatda bo'lganini aniq ko'rsatib beradi. [43] Bu nafaqat ushbu aholi punktlaridagi ichki nizolarni hal qilishga olib keldi, balki Rashidun hududini janubiy Iberiya va sharqda Sind, Pokistongacha kengaytirdi.[44][45]

Usmonga qarshi harakatning asl sababi shia va sunniy musulmonlar orasida ziddiyat edi.[46] Sunniy manbalarga koʻra, intizomni qatʼiy saqlagan oʻzidan oldingi Umardan farqli oʻlaroq, Usmon unchalik qattiqqoʻl emas va koʻproq iqtisodiy farovonlikka eʼtibor qaratgan. Usmon davrida xalq yanada farovon bo'lib, siyosiy tekislikda ko'proq erkinlikka erishdi. Hech bir muassasa siyosiy faoliyatni boshqarish uchun mo'ljallanmagan va ular yo'qligida islomgacha bo'lgan qabila rashklari va raqobatlari yana avj oldi, avvalgi xalifalar tomonidan bostirildi. Xalq Usmonning beg‘uborligidan foydalanib, davlatning bosh og‘rig‘iga aylanib, Usmonning o‘ldirilishi bilan yakun topdi.[47]

Tarixchilar ko'pincha Usmonga qarshilik ko'rsatish, asosan, uning qarindosh-urug'chilik siyosati bilan bog'liq degan xulosaga kelishadi. RVC Bodley ma'lumotlariga ko'ra, Usmon islom xalqining ko'p qismini Muhammad tirikligida qisman la'natlangan qarindoshlari Banu Umayyaga bo'ysundirgan. [42][48] Vilferd Madelungga koʻra, Usmon hukmronligi davrida “uning oʻzboshimchalik harakatlaridan shikoyatlar oʻz davrining meʼyorlariga koʻra muhim edi. Tarixiy manbalarda u ayblanayotgan jinoyatlar haqida uzoq hikoya qilinadi. . . Faqat uning zo'ravon o'limi uni sunniy mafkurasidagi har qanday ahddan ozod qildi va uni shahid va to'g'ri yo'lda uchinchi xalifaga aylantirdi.” [42] Kini Xizerning fikricha, Usmon xalifa sifatida faqat o'z xohishiga tayangan. . Bu esa, o‘z navbatida, musulmon jamiyatida qarshilik ko‘rsatuvchi qarorlar qabul qilinishiga olib keldi. Darhaqiqat, uning boshqaruv uslubi Usmonni islom tarixidagi eng ziddiyatli shaxslardan biriga aylantirdi.[49]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Uthman in History“. 17 temmuz 2010da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6 ağustos 2007.
  2. ↑ „"Hz. Osman bin Affan", sevde.de“. 15 temmuz 2007da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6 ağustos 2007.
  3. ↑ Salih SURUÇ, Kainatın Efendisi Peygamberimizin Hayatı, Nesil Yayınları, 370. Baskı, s. 421, İstanbul ISBN 978-975-269-894-9
  4. ↑ Konya ve Anadolu medreseleri. Fen Yayınevi, 1999. 
  5. ↑ Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir Volume 3. Translated by Bewley, A. (2013). The Companions of Badr. London: TaHa Publishers. Page 57
  6. ↑ Q. Ahmed 2011
  7. ↑ 7,0 7,1 Madelung 1998.
  8. ↑ Ahmed ibn Jabir al-Baladhuri. Kitab Futuh al-Buldan. Translated by Murgotten, F. C. (1924). The Origins of the Islamic State Part 2, p. 271. New York: Longmans, Green & Co., & London: P. S. King & Son, Ltd.
  9. ↑ „Uthman ibn Affan | Biography, Achievements, & Assassination“. 8 nisan 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1 haziran 2022.
  10. ↑ Ar-Raheeq Al-Makhtum, Riyadh: Dar-us-Salam Publications, 1996.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Aleem 2011.
  12. ↑ 12,0 12,1 Abbas 2021.
  13. ↑ Muhammad ibn Ishaq. Sirat Rasul Allah. Translated by Guillaume, A. (1955). The Life of Muhammad, pp. 146-148. Oxford: Oxford University Press.
  14. ↑ Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir. Translated by Haq, S. M. (1967). Ibn Sa'd's Kitab al-Tabaqat al-Kabir Volume I Parts I & II. Delhi: Kitab Bhavan.
  15. ↑ Hazrat Usman – by Rafi Ahmad Fidai, Publisher: Islamic Book Service Pages: 32
  16. ↑ Muhammad ibn Ishaq. Sirat Rasul Allah. Translated by Guillaume, A. (1955). The Life of Muhammad, pp. 146-148. Oxford: Oxford University Press.
  17. ↑ Muhammad ibn Saad. Kitab al-Tabaqat al-Kabir. Translated by Haq, S. M. (1967). Ibn Sa'd's Kitab al-Tabaqat al-Kabir Volume I Parts I & II. Delhi: Kitab Bhavan.
  18. ↑ The Heirs Of The Prophet Muhammad: And The Roots Of The Sunni–Shia Schism, 4 Kasım 2010. ISBN 9780748124701. 
  19. ↑ A Chronology Of Islamic History 570–1000 CE, by H.U. Rahman 1999 Page 48 and Page 52–53
  20. ↑ Bodley 1964.
  21. ↑ Medelung|1997|Page 79
  22. ↑ . 
  23. ↑ The Early Islamic Conquests, Fred Donner, Princeton 1981.
  24. ↑ Q. Ahmed 2011
  25. ↑ Pollock 1912.
  26. ↑ The Succession to Muhammad A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press, 1998. ISBN 978-0-521-64696-3. Qaraldi: 1 haziran 2022. 
  27. ↑ R. V. C. Bodley, The Messenger – the Life of Mohammed. The six counselors appointed by Umar met as soon as the funeral was over. The caliphate was first offered to Ali with the condition that he governs according to the Qur'an (Islamic Book), the traditions of Mohammed, and the regulations established by Abu Bakr and Umar. Ali accepted the first two conditions and refused the third. The offer was, accordingly, withdrawn and Uthman was approached with the same terms. Being less honest than Ali, he accepted them without demur.
  28. ↑ The Early Islamic Conquests, Fred Donner, Princeton 1981.
  29. ↑ 29,0 29,1 The Qur'an in Islam : its impact and influence on the life of muslims. Zahra Publ., 1987. ISBN 978-0710302663. 
  30. ↑ „Sahih Bukhari, volume 6, book 61, narrations number 509 and 510“. sahih-bukhari.com (810–870). 4 şubat 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 şubat 2018.
  31. ↑ The Blackwell companion to the Qur'an, [2a reimpr.], Blackwell, 2006. ISBN 978140511752-4. 
  32. ↑ „Zayd ibn Thabit and the Glorious Qur'an“. 26 temmuz 2017da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1 haziran 2022.
  33. ↑ The Koran : A Very Short Introduction. Oxford University Press, 2000 — 117-124-bet. ISBN 0-19-285344-9. 
  34. ↑ The Qur'an made simple. London,UK: Fountain Books, 2004 — xxiv-bet. 
  35. ↑ The Qur'an - When was it compiled?. London,UK: Fountain Books, 2001 — 5, 7-bet. 
  36. ↑ The Qur'an made simple. London,UK: Fountain Books, 2004 — xxi, xxiv, xxv-bet. 
  37. ↑ The Shi'a and their Beliefs. London,UK: Fountain Books, 2008 — 29-bet. 
  38. ↑ The Early Islamic Conquests, Fred Donner, Princeton 1981.
  39. ↑ Ar-Raheeq Al-Makhtum, Riyadh: Dar-us-Salam Publications, 1996.
  40. ↑ „The Gold Coins of Muslim Rulers“. 22 temmuz 2007da asl nusxadan arxivlangan.
  41. ↑ Crone & Hinds 2003.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 Madelung 1997.
  43. ↑ Shaban 1979.
  44. ↑ Tabri vol: 4 page no: 180–181
  45. ↑ translation The History of al-Tabari Vol. 15, 1990 — 22-bet. ISBN 9780791401545. 
  46. ↑ Muhammad and the Conquests of Islam, Francesco Gabrieli, London 1968
  47. ↑ Sirat-i-Hazrat Usman-i-Ghani, by Mohammad Alias Aadil. Publishers: Mushtaq Ahmed Lahore
  48. ↑ Sir John Glubb, The Great Arab Conquests, p.300
  49. ↑ Keaney (2011). "Confronting the Caliph: ʻUthmân b. ʼAffân in Three ʻAbbasid Chronicles". Studia Islamica 106 (1). doi:10.1163/19585705-12341251. ISSN 0585-5292. Usmon ibn Affon]]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vikiiqtibosda Usmon ibn Affonga tegishli iqtiboslar mavjud. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Usmon_ibn_Affon&oldid=5260253" dan olindi