[go: up one dir, main page]
Kontent qismiga oʻtish

Islomofobiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Islomofobiya bu Islom diniga yoki umuman musulmonlarga nisbatan qoʻrquv, nafrat yoki notoʻgʻri tushunchaga ega boʻlish[1][2][3], ayniqsa, geosiyosiy kuch yoki terrorizm manbai sifatida qaralganda[4][5].

Islomofobiya atamasining maʼnoviy jihatdan qamrovi va aniq taʼrifi bahsli mavzulardan biridir. Baʼzi olimlar buni ksenofobiya yoki irqchilikning bir koʻrinishi deb hisoblaydilar, boshqalari esa islomofobiya va irqchilikni bir-biri bilan chambarchas bogʻliq yoki qisman bir-biriga mos keladigan hodisalar deb hisoblashadi. Yana bir turdagi olimlar har qanday munosabatlarga eʼtiroz bildirgan holda, din irq emasligini asoslab beradilar..

Islomofobiya keltirib chiqaradigan sabablari ham munozarali mavzulardandir, xususan , 11-sentabr voqealari[6], „Islomiy davlat“ jangari guruhlarining kuchayishi, Yevropa va Qoʻshma Shtatlardagi yuz bergan terraktlar natijasida islomofobiya kuchayganini taxmin ostiga olingan. Islomiy ekstremistlar fobiyaning ushbu turini Qoʻshma Shtatlar va Yevropa Ittifoqida musulmonlarning koʻpayishi bilan bogʻlaganlar va global ravishda kuchayib borayotgan islom madaniyatining oʻziga xosligi paydo boʻlishiga javob sifatida koʻradilar.

2022-yil 15-martda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi Islom hamkorlik tashkiloti nomidan Pokiston tomonidan kiritilgan konsensusga asoslanib 15-martni "Xalqaro islomofobiyaga qarshi kurash kuni " deya eʼlon qilingan rezolyutsiyani qabul qiladi[7].

Atamalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islom va musulmonlarga nisbatan salbiy his-tuygʻular va negativ munosabatlarga nisbatan qoʻllanadigan bir qator atamalar mavjud. Jumladan, Anti-Muslimizm, Musulmonlarga nisbatan murosasizlik, musulmonlarga qarshi xurofot, Musulmonlarga qarshi mutaassiblik, musulmonlarga nafrat, anti-islomchilik, muslimofobiya, islomni demonizatsiya qilish yoki musulmonlarni demonizatsiya qilish. Nemis tilida islomofobiya (qoʻrquv) va Islamfeindlichkeit (dushmanlik) soʻzlari qoʻllanadi. Skandinaviya tilidagi „Muslimhat“ atamasi tom maʼnoda „musulmonlarga nafrat“ degan maʼnoni anglatadi.[8]

Musulmonlarni kamsitish holati ularning diniy eʼtiqodiga bogʻliq boʻlgan shakldagi holat musulmonofobiya, muslimofobiyaning muqobil shakli esa[9] islomofobizm[10] va antimuslimizm deb nomlanadi[11][12][13]. Umuman musulmonlarni kamsituvchi shaxslar islomofoblar[14], Anti-Musulmonlar[15], Anti-Muhammadchilar[16], muslimofoblar[17] nomlari bilan ataladi. Musulmonlarga qarshi mutaassiblikka ega boʻlgan shaxslar anti-masjid[18], Anti-Shialar[19] (yoki Shiafoblar)[20], Anti-soʻfiylar[21] (soʻfiyfobiyalar)[22] va anti-sunniylar(yoki sunniyfobiyalar)[23].

Etimologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islomofobiya soʻzi neologizm[24] boʻlib, islom va -fobiya soʻzlaridan hosil boʻlgan yunoncha soʻz hisolanadi. Ingliz tilida "qoʻrquv — — ʻ, „- — dan nafratlanish“ maʼnosini bildiruvchi otlarni hosil qiluvchi soʻzlardan ushbu soʻz strukturasida foydalanilgan[25]

Oksford inglizcha lugʻatiga koʻra, bu soʻz „Islomni qattiq yoqtirmaslik yoki undan qoʻrqish, xususan, siyosiy kuch sifatida musulmonlarga nisbatan dushmanlik yoki notoʻgʻri fikrlash“ degan maʼnoni anglatadi. 1910-yilda Alen Quellien tomonidan nashr etilgan tezisda „Gʻarb va nasroniy sivilizatsiyasi xalqlari orasida keng tarqalgan islomga qarshi notoʻgʻri fikrlash“ni tasvirlash uchun fransuzcha islamofobiya soʻzidan iqtibos keltirilishi 1923-yilda ingliz tili asosidagi soʻz bilan tasdiqlangan[26]. Bu ibora 1976-yilda Georges Chahati Anavati maqolasida qayta paydo boʻlgunga qadar „islomga dushmanlik hissi“ iborasini afzal koʻrgan ingliz tilida soʻzlashuvchilar soʻz boyligi tarkibiga qoʻshilmagan edi[27]. Atama musulmon dunyosida mavjud boʻlmagan[lower-alpha 1], ammo, keyinchalik, 1990-yillarda arabchaga ruhāb al- islām (rhạb ạlạslạm) deb tarjima qilinadi va soʻzma-soʻz "Islomdan qoʻrqish" degan maʼnoni anglatadi[28].

Berklidagi Kaliforniya universitetining Islomofobiya tadqiqoti va hujjatlashtirish loyihasi ushbu rasmiy taʼrifni taklif qiladi: "Islomofobiya — bu mavjud yevropatsentrik va sharqona global kuch tuzilmasi tomonidan qoʻzgʻatilgan qoʻrquv yoki notoʻgʻri talqin. Ushbu termin iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy munosabatlardagi mavjud tafovutlarni saqlab qolish va kengaytirish orqali musulmonga qilingan asl tahdidlarga qaratilgan. Shu bilan birga maqsadli tashkillashtirilgan zoʻravonlikning jamoaviy „sivilizatsiya reabilitatsiyasi“ga erishish vositasi sifatida qoʻllanish zaruriyatini asoslaydi[29].

Bahslar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1996-yilda Runnymede Trust Sasseks universiteti prorektori Gordon Konvey raisligida Britaniya musulmonlari va islomofobiya vakillari ishtirokida komissiya (CBMI) tuzildi. Komissiyaning „Islomofobiya: barchamiz uchun muammo“ hisoboti 1997-yil noyabr oyida Ichki ishlar vaziri Jek Strou tomonidan nashr etiladi. Runnymede hisobotiga koʻra, islomofobiya bu "musulmonlarga nisbatan asossiz qoʻrquv va yoqtirmaslikni oʻz ichiga olgan dunyoqarash deya eʼtirof etiladi. Bu esa komissiya aʼzolari orasida ziddiyot va istisnolarga sabab boʻladi[30]. Bu atamaning kiritilishi hisobotdagi „Musulmonlarga qarshi xurofot soʻnggi yillarda shu qadar sezilarli darajada tez oʻsdiki, ushbu holatni taʼriflash uchun yangi iboraga muhtojlik sezdik“ degan baho bilan oqlandi[31].

2008-yilda Lids universitetida etnik kelib chiqish va irqchilikni oʻrganish markazi tomonidan tashkil etilgan „Islomofobiya orqali fikr yuritish“ mavzusida seminar boʻlib oʻtadi. Ishtirokchilar orasida S. Sayyid, Abdulkarim Vakil, Liz Fekete va Gabrielle Marancilar ham bor edi. Simpoziumda islomofobiya tushunchasini Islomga ochiq va yopiq qarashlar mahsuli sifatida ishlatish taklif qilinadi[32].

Izohlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Persian had the expression islām harāsī (اسلام هراسی), "hostility to Islam", similar to ‛adā’ al-islām (عداء الاسلام) in Arabic.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ "Islamophobia". Oxford Dictionaries. Archived from the original on 2019-05-19. https://web.archive.org/web/20190519232650/https://en.oxforddictionaries.com/definition/islamophobia. Qaraldi: 10-noyabr 2016-yil. 
  2. ↑ „islamophobia“. Dictionary.com Unabridged. Random House.
  3. ↑ "Islamophobia". Collins Dictionary. http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/islamophobia. Qaraldi: 10-noyabr 2016-yil. 
  4. ↑ See Egorova; Tudor (2003) pp. 2-3, which cites the conclusions of Marquina and Rebolledo in: "A. Marquina, V. G. Rebolledo, 'The Dialogue between the European Union and the Islamic World' in Interreligious Dialogues: Christians, Jews, Muslims, Annals of the European Academy of Sciences and Arts, v. 24, no. 10, Austria, 2000, pp. 166-68. "
  5. ↑ Wike, Richard; Stokes, Bruce; Simmons, Katie (July 2016). Europeans Fear Wave of Refugees Will Mean More Terrorism, Fewer Jobs (Report). Pew Research Center. p. 4. Archived from the original on 27-noyabr 2016-yil. https://web.archive.org/web/20161127220309/http://assets.pewresearch.org/wp-content/uploads/sites/2/2016/07/Pew-Research-Center-EU-Refugees-and-National-Identity-Report-FINAL-July-11-2016.pdf. Qaraldi: 27-noyabr 2016-yil. 
  6. ↑ „11-sentabr voqealari haqida batafsil“.
  7. ↑ „'Landmark resolution': UNGA declares March 15 as International Day to Combat Islamophobia“. Dawn (15-mart 2022-yil).
  8. ↑ Kaya, Ayhan „Islamophobia“, . The Oxford Handbook of European Islam Cesari: . Oxford University Press, 2014. ISBN 978-0-19-960797-6. 
  9. ↑ Carpente, Markus. Diversity, Intercultural Encounters, and Education, 2013 — 65-bet. 
  10. ↑ Pande, Rekha. Globalization, Technology Diffusion and Gender Disparity, 2012 — 99-bet. 
  11. ↑ Racism and Human Rights. p. 8, Raphael Walden — 2004
  12. ↑ Muslims in Western Europe. p. 169, Jørgen S. Nielsen — 2004
  13. ↑ Childrenʼs Voices: Studies of Interethnic Conflict and Violence in European schools, Mateja Sedmak, p124
  14. ↑ Kuwara, Ibrahim. Islam Nigeria-UK Road Tour, 2004 — 6-bet. 
  15. ↑ 2002, Fred halliday, Two hours that shook the world, p. 97
  16. ↑ Goknar, Erdag. Orhan Pamuk, Secularism and Blasphemy, 2013 — 219-bet. 
  17. ↑ Arasteh, Kamyar. The American Reichstag, 2004 — 94-bet. 
  18. ↑ Dressler, Markus. Secularism and Religion-Making, 2011 — 250-bet. 
  19. ↑ Kaim, Markus. Great Powers and Regional Orders, 2013 — 157-bet. 
  20. ↑ 2013, Glen Perry, The International Relations of the Contemporary Middle East, p. 161
  21. ↑ Toyin Falola — 2001, Violence in Nigeria: The Crisis of Religious Politics and Secular Ideologies, p. 240, "Anti-Sufism itself is therefore a marker of identity, and the formation of the Izala proves this beyond any reasonable doubt".
  22. ↑ Colonialism and Revolution in the Middle East, p. 197, Juan Ricardo Cole — 1999, "Ironically, the Sufi-phobia of the British consuls in the aftermath of 1857 led them to look in the wrong places for urban disturbances in the 1860s."
  23. ↑ 2005, Ahmed Hashim, Insurgency and Counter-insurgency in Iraq, Cornell University Press (2006), ISBN 9780801444524
  24. ↑ Roland Imhoff & Julia Recker. „Differentiating Islamophobia: Introducing a new scale to measure Islamoprejudice and Secular Islam Critique“. University of Bonn. Qaraldi: 19-sentabr 2013-yil. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)CS1 maint: date format ()
  25. ↑ „Islomofobiya so'ziniung asl kelib chiqishi haqida batafsil.“.(subscription required)
  26. ↑ „Islomofobiya - islom haqida noto'g'ri tushunchada bo'lish“.(subscription required)
  27. ↑ "What makes the task difficult, perhaps impossible, for a non-Muslim is that he is compelled, under penalty of being accused of Islamophobia, to admire the Koran in its totality and to guard against implying the smallest criticism of the textʼs literary value" (Anawati 1976).
  28. ↑ „Islomofobiya - arab tilida ma'nosi va so'z tuzilishi“.
  29. ↑ „Jamoaviy „sivilizatsiya reabilitatsiyasi“ga erishish vositaslari haqida batafsil.“. 2011-yil 19-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-may.
  30. ↑ Encyclopedia of Race and Ethics, p. 215
  31. ↑ Meer, Nasar; Modood, Tariq (July 2009). „Refutations of racism in the 'Muslim question'“. Patterns of Prejudice. 43-jild, № 3–4. 335–54-bet. doi:10.1080/00313220903109250. ISSN 0031-322X.
  32. ↑ Sayyid, Salman. Thinking Through Islamophobia: Global Perspectives. New York: Columbia University Press, 2010 — 319-bet. ISBN 9780231702065.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Islomofobiya&oldid=5187414" dan olindi