Mozambik Xalq Respublikasi
Mozambik Xalq Respublikasi port. República Popular de Moçambique
| |
|---|---|
|
Shior: Unidade, Trabalho, Vigilância» «Birlik, Mehnat, Hushyorlik» | |
|
Madhiya: «Viva, Viva a FRELIMO» | |
 | |
| Maqom | Tugatilgan |
| Joylashuv | Afrika |
| Poytaxt | Maputu |
| Eng katta shahar | Maputu, Matola, Nampula va Beyra |
| Rasmiy til(lar) | Portugalcha |
| Hukumat | Sotsialistik Respublika |
| Samora Mishel | |
| Mariu da Grasa Mashungu | |
• Tashkil Topgan |
1975-yil 25-iyundan |
• Tugatilgan |
1990-yil 1-dekabrgacha |
| Maydon | |
• Butun |
801 509 km2 |
• Suv (%) |
2.2 |
| Aholi | |
• 1990-yilgi roʻyxat |
13 547 000 kishi |
| Pul birligi |
Eskudo (1975—1980) Metikal (1980—1990) |
| Qisqartma | MZ |
| Telefon prefiksi | +258 |
Mozambik Xalq Respublikasi (port. República Popular de Moçambique) — 1975-yil 25-iyundan 1990-yil 1-dekabrgacha Mozambik Respublikasi deb oʻzgartirilgunga qadar mavjud boʻlgan oʻzini oʻzi eʼlon qilgan sotsialistik respublika.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1975-yilda Portugaliyadan mustaqillikka erishgach, Samora Moyzes Mashel boshchiligidagi Mozambik ozodlik fronti (FRELIMO) tomonidan ozod qilingan Mozambik Xalq Respublikasi tuzildi. O'sha paytda mamlakatda Mozambik Milliy Qarshiligi (RENAMO) bilan shafqatsiz fuqarolar urushi olib borilayotgan edi. Partizanlar harakatini dastlab Rodeziya (hozirgi Zimbabve), keyinroq esa Janubiy Afrika Respublikasi moliyalashtirdi.
Mozambik oʻsha paytda fuqarolar urushi davrida mamlakatga katta yordam koʻrsatgan Angola va Sovet Ittifoqi bilan yaqin munosabatlarni saqlab turdi. Mozambik Xalq Respublikasi, shuningdek, sotsialistik mamlakatlarning yetakchi iqtisodiy tashkiloti bo‘lgan OʻIYK (O‘zaro Iqtisodiy Yordam Kengashi)ning ham kuzatuvchisi edi.
1976-yil may oyida Prezident Samora Mashel boshchiligidagi MXR partiya-davlat delegatsiyasi SSSRga rasmiy doʻstona tashrif buyurdi. 1977-yilda SSSR va MXR oʻrtasida doʻstlik va hamkorlik shartnomasi imzolandi.
Siyosiy boshqaruvi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Davlat boshligʻi — prezident, u hukmron siyosiy partiya — FRELIMOning raisi. Oliy qonun chiqaruvchi organi — Xalq assambleyasi (bir palatali parlament). Ijro etuvchi hokimiyatni Vazirlar Kengashi amalga oshiradi. Mozambik Prezidenti - Samora Moyzes Mashel, u ayni paytda hukumat boshligʻi va mamlakat qurolli kuchlari bosh qoʻmondonidir. 1977-yil oxirida Xalq assambleyasiga saylovlar boʻlib oʻtdi. SSSR birinchilardan boʻlib Mozambik Xalq Respublikasini tan oldi va u bilan diplomatik munosabatlar oʻrnatdi. Mozambik hukumati antiimperialistik, mustamlakachilikka qarshi izchil siyosat olib bordi.
1977-yil fevral oyida Mozambik Ozodlik frontining III Kongressi boʻlib oʻtdi, unda chuqur ijtimoiy-iqtisodiy oʻzgarishlar dasturi qabul qilindi. Maqsadi sotsializm qurilishiga oʻtish uchun shart-sharoit yaratishdir.Shu bilan birga, frontni marksizm-leninizm prinsiplar asosida ishchilar va dehqonlar ittifoqining avangard partiyasi FRELIMO partiyasiga aylantirish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Samora Mashel partiya raisi etib saylandi. FRELIMO davlat organlari faoliyatini boshqaradigan boʻldi va nazorat qiladi.
Hokimiyat va siyosiy nazorat tizimida muhim o'rinni FRELIMO Markaziy Qoʻmitasi Siyosiy byurosi aʼzosi, sobiq portugal uchuvchisi Jasinto Velozu tomonidan asos solingan Milliy xalq xavfsizligi xizmati (SNASP) egalladi. SNASP ommaviy siyosiy qatagʻonlarni amalga oshirdi (qurbonlar orasida FRELIMOning sobiq taniqli arboblari, jumladan, Front raisining birinchi oʻrinbosari Uria Simango ham bor edi).
Iqtisodiyoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mozambik qishloq xoʻjaligi sust rivojlangan mamlakatdir. Hududning 6% dan kamrogʻi dehqonchilik bilan shugʻullanadi. Mustaqillikka qadar mamlakatda yer egaligining uch turi mavjud edi: yirik plantatsiyalar (xorijiy konsessiyalar), portugal mustamlakachilarining dehqonchilik xoʻjaligi va afrikaliklarning yarim tirikchilik xoʻjaligi. Ekiladigan yerlarning 60% plantatorlar va dehqonlarga tegishli edi. Davlat sektori yaratildi. Banklar davlat nazoratiga olindi va koʻchmas mulk milliylashtirildi. Davlat avtotransport uyushmasi tuzildi. Davlat yetakchi sanoat korxonalaridagi ulushini bosqichma-bosqich oshirib bordi. 1976-yilda xalq taʼlimi tarmogʻi va tibbiy xizmat milliylashtirildi.
Faol aholining qariyb 70 foizi qishloq xo‘jaligida band edi. Keshyu yongʻogʻi, shakarqamish, choy, paxta xomashyosi yetishtirildi. Chorvachilik sust rivojlandi. Chorvachilik (1977): qoramol – 1,4 mln. bosh, echki – 350 ming, qoʻy – 95 ming, choʻchqa – 185 ming.
Sanoat rivojlanmagan. Koʻmir, boksit, beril qazib olinadi. Mamlakat shimolidagi temir rudasining boy konlari o‘zlashtirishga tayyorlandi. Tabiiy gaz konlari topildi. Yer qa’rining barcha boyliklari davlat mulki deb e’lon qilindi. Yirik sanoat obʼyektlaridan Maputoda neftni qayta ishlash zavodi, 2 ta keshyu yongʻogʻini qayta ishlash zavodi bor. Mahalliy ahamiyatga molik kichik ishlab chiqarish korxonalari (oziq-ovqat, tamaki, kiyim-kechak), sement zavodlari mavjud. Daryoda yirik Revue nomli gidroelektr stansiyasi bor.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Народная Республика Мозамбик: Справочник / Институт Африки АН СССР; Г. Е. Галант и др.; Отв. ред. Н. И. Гаврилов. — M.: Наука, 1986.
- Priestland, David. The Red Flag: a History of Communism. New York: Grove Press, 2009. ISBN 9780802145123.
- Christie, Iain. Machel of Mozambique. Harare: Zimbabwe Publishing House, 1988. ISBN 9780949225597.
- Isaacman, Allen & Barbara. Mozambique: From Colonialism to Revolution. Boulder: Westview Press, Inc, 1983. ISBN 9780566005480.