[go: up one dir, main page]
Kontent qismiga oʻtish

Chayon zarbasi

Ushbu maqola xushsifat maqolalar sarasiga kiradi.
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

1995-yil. Angliya—Kolumbiya oʻyini. Zarba berayotgan Higuita

„Chayon zarbasi“ (inglizcha: scorpion kick, reverse bicycle kick, back hammer kick, ispancha: El escorpión) — darvozabon yoki futbolchi tomonidan sakragan holatda toʻpga tovoni bilan zarba berish usuli. Zarba ijrosi koʻrinish jihatidan oʻz oʻljasiga hujum qilayotgan chayonni eslatganligi sababli shunday nomlangan[1]. Kolumbiyalik darvozabon Rene Higuita futboldagi ushbu texnikaning muallifi va ilk ijrochisi hisoblanadi[2]. Uchrashuvdan soʻng, darvozabon tavakkal qilgani uchun jamoadoshlaridan uzr soʻragan va jurnalistlarga bergan intervyusi davomida shunday degan: „Bu zarbani majburlikdan ijro etganman, o‘zimni ko‘rsatish uchunmas. Agar qo‘lim bilan ushlashga intilganimda gol o‘tazishim mumkin edi“[3][4]. „Chayon zarbasi“ televideniyeda qayta-qayta efirga uzatildi, matbuotda ushbu zarba haqida maqolalar chop etildi[5].

Tashqi videofayllar
Higuita ijrosida chayon zarbasi (1995).
Keylor Navas ijrosida chayon zarbasi (mashʻulotda).
Olivier Giroud ijrosida chayon zarbasi (2017).

Ilk marta ijro etilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zarba berayotgan chayon tasviri
Rene Higuita 2007-yilda

1995-yil 6-sentyabrda „Wembley“ stadionida boʻlib oʻtgan Angliyaga qarshi o‘rtoqlik uchrashuvi birinchi bo‘limining 21-daqiqasida „Telba“ (ispancha: El Loco) laqabi bilan tanilgan kolumbiyalik darvozabon Rene Higuita 16 000 ga yaqin britaniyalik va 4 000 ga yaqin kolumbiyalik tomoshabinlar koʻz oʻngida futbol tarixida ilk bor „chayon zarbasi“ni amalga oshirdi[6]. Britaniyalik futbolchilardan biri Kolumbiya terma jamoasining jarima maydonchasida ofsaydga tushib qoldi. Buni koʻrgan yon hakam bayroqchasini koʻtarishga hozirlik koʻrayotgan edi (boshqa versiyaga koʻra, u hatto bayroqni koʻtargan, lekin bosh hakam bayroq koʻtarilganini payqamagan[6]). Toʻp Jamie Redknappning uzatmasidan soʻng, ofsayddagi futbolchi tarafga emas Rene Higuita qoʻriqlayotgan darvoza tomon yoʻl olgan[3]. Havodan kelayotgan toʻpni koʻrgan darvozabon uni koʻzdan qochirmaslik uchun bir necha qadam orqaga chekingan. So‘ng, oʻljasiga zarba berishga tayyorlanayotgan chayon kabi egilib toʻpni qaytaradi. Higuita toʻpni oʻz ustidan oʻtishiga imkon beradi. Keyin esa kutilmaganda tovoni bilan toʻpni qaytarib yuboradi[6].

Futbolchilar va jurnalistlar tomonidan bildirilgan munosabatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kolumbiya terma jamoasining hujumchisi Iván Valenciano ham oʻsha vaziyatda hamma qatori darvozabonning toʻpni qoʻli bilan ushlab olishini kutganligi aytib oʻtgan. Bahsda ishtirok etgan yana bir kolumbiyalik futbolchi — Faustino Asprillaning taʼkidlashicha, shu paytda ikkala jamoa futbolchilari ham hakamga qarab, uning hushtak chalishini kutishgan[6]. Britaniyalik futbol jurnalisti Jonathan Wilson XX—XXI asrlarning eng yaxshi darvozabonlari haqidagi mualliflik kitobida Higuita amalga oshirgan seyv haqida shunday degan:

„Ajoyib ijro. Ha, bu harakat kulguli koʻrinishi mumkin. Lekin golsiz oʻyinni muxlislar keyinchalik eslashlari uchun Higuitaning seyvidan boshqa sabab topa olasizmi? Uning harakatlari Angliya-Kolumbiya uchrashuvini tarixda qoldirdi.“

— Jonathan Wilson, [7]

Rossiyalik mashhur darvozabon — Igor Akinfeev: „Men Rene Higuitaning mashhur „chayon zarbasini“ koʻrganimda: „Bu odam telba! Umurtqasi sinmagani uning omadi“ — deganman“[7].

Eʼtirof etilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yilda Angliyaning Footy Boots portali tomonidan oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, „chayon zarbasi“ futbol tarixidagi eng yaxshi fint deb topildi[6]. Britaniyaning „Sport“ jurnali Higuitaning seyvini sport tarixidagi eng muhim voqeliklar reytingida 93-oʻringa joylashtirgan[8]. Rossiyadagi koʻp jildli „Futbol ensiklopediyasi“ mualliflari Higuitaning bu harakati barcha davrlardagi eng ajoyib seyv ekanligini taʼkidlashgan. Diego Maradona ajoyib sakrashni yana bir bor koʻrish uchun xaylashuv oʻyinida Higuitaga qarshi oʻynagan[9].

Harakatning takrorlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keyinroq turli jamoalar futbolchilari Higuitaning harakatini takrorlashdi. Ronaldinho va uning doʻstlari Braziliya chempionati yulduzlariga qarshi oʻrtoqlik uchrashuvi oʻtkazishdi. Mazkur uchrashuvda Braziliyaning „San Paulu“ klubi darvozaboni Sidão tomonidan chayon zarbasi amalga oshirilganligi haqida xabar berildi[10]. 2018-yilda Germaniyaning „SV Sandhausen“ klubi yarimhimoyachisi Manuel Stiefler „Bochum“ darvozasiga[11], Tulaning „Arsenal“ klubi hujumchisi Luka Đorđević esa „Orenburg“ darvozasiga „chayon zarbasi“ usulida toʻp kiritishgan[12]. Fransiyalik futbolchi Olivier Giroud 2017-yilning 1-yanvarida „Arsenal“ klubi tarkibida „chayon zarbasi“ usulida „Kristal Pelas“ darvozasini ishgʻol qildi[13].

Mualliflik uchun bahslar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Higuitaning oʻzi bunday seyvni amalga oshirish gʻoyasi bolalarning toʻp bilan mashq qilishini tomosha qilganda paydo boʻlganini aytgan:

Bolalar har doim meni ilhomlantirgan. Koʻpincha koʻchada ularning qaychi uslubini mashq qilishayotganini koʻrar edim. Bolalarga bu harakatni teskarisiga amalga oshirish yaxshiroq boʻlishini aytganman.

— Rene Higuita, [14]

Kolumbiyaning „El Tiempo“ gazetasi muxbiri Pablo Romeroning taʼkidlashicha, Higuita birinchi marta chayon zarbasini 1990-yil „Frutiño“ alkogolsiz ichimliklar reklamasida koʻrgan va besh yil davomida zarba yoʻllashni mashq qilgan. Kolumbiyalik sobiq futbolchi Víctor Aristizábal: „Odamlar Higuita chayon zarbasini oʻsha kuni stadionning oʻzida oʻylab topgan deyishadi. Lekin unday emas. U har kuni chayon zarbasini mashq qilardi va bizga imkon boʻlishi bilan seyvni rasmiy oʻyin davomida amalga oshirishga tayyorlanyotganini aytgan[lower-alpha 1]. Bu kutilmagan holat. Lekin biz qachondir shunday boʻlishini bilar edik“, – degan[6]. Víctor Aristizábalning oʻzi 1993-yil 30-mayda Chiliga qarshi oʻyinda chayon uslubida gol urgan[6][16]. Paragvaylik futbolchi Roberto Cabañas ham 1983-yilda Amerikaning „New York Cosmos“ klubi safida shunday gol urgan. Bundan ancha oldin, 70-yillarda nemis darvozaboni Sepp Maier chayon zarbasini amalga oshirgan. Ammo, u rasmiy oʻyinda emas, balki mashgʻulotlarda mazkur zarbani amalga oshirgan. 2012-yilda meksikalik Hugo Sánchez „Real Madrid“ safida harakat qilayotgan paytda bu harakat („chayon zarbasi“)ni o‘ylab topganini, ammo oʻyin paytida ijro eta olmaganligini aytgan[lower-alpha 2]. Sánchez bu harakatni „xachir zarbasi“ deb atagandi. „Ushbu texnikani mashhur qilgan Higuitaga rahmat aytaman. Uni men oʻylab topdim“, — deydi Sánchez[6].

Janubiy Amerika futbol konfederatsiyasining rasmiy sayti „chayon zarbasi“ning muallifi sifatida „Independiente“ klubi safida harakat qilgan paragvaylik hujumchi — Arsenio Ericoni koʻrsatgan. Erico 1934-yilning avgustida Argentina chempionati doirasida „Boca Juniors“ klubiga qarshi bahsda chayon uslubida zarba bergan[18]. Keyinchalik, fint Lotin Amerikasi futbolida „belanchak“ (ispancha: balancines) nomini oldi. Paragvaylik jurnalist Alberto Candia Arsenio Ericodan keyin fintni takrorlagan futbolchilar roʻyxatini tuzdi. Roʻyxatdan Alfredo Di Stefano ham joy olgan[16].

Mualliflikka daʼvogar futbolchilar

Izohlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Higuita ko'pincha o'yinni fintlar va uzatmalar bilan bezashga harakat qilgan, hujumga oʻtgan, jarima zarbalarini amalga oshirgan. Futbolchilik faoliyati davomida raqiblari darvozasiga 44 toʻp kiritgan. — [15]
  2. ↑ El Tiempo gazetasining yozishicha, shunday boʻlishiga qaramay Sánchez Avstriyaning Tirol Innsbruck klubiga qarshi o'rtoqlik uchrashuvida mazkur zarbani amalga oshirgan. — [17]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Nikitina 2010, s. 253.
  2. ↑ Ensiklopediya 2013, s. 93.
  3. ↑ 3,0 3,1 Егоров, Илья „«Если бы Игита не дотянулся, то этот момент стал бы большим позором на всю его жизнь». История вратаря, который перешагнул через наркотики и жизнь в гетто, чтобы навсегда стать звездой YouTube“. moscow-piter.mirtesen.ru. Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  4. ↑ Fayziyev, Davron „Darvozabon ijrosidagi «chayon zarba»ga 26 yil to‘ldi (video)“. stadion.uz (7-sentyabr 2021-yil). Qaraldi: 23-iyul 2023-yil.
  5. ↑ Алексей Матвеев. „Сборная Колумбии. Авантюрист Игита изобрёл «удар-скорпион»“. www.sport-express.ru. Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 Pablo Romero. „El 'escorpión' de Higuita, mejor jugada de la historia, cumple 20 años“ (Ispancha). El Tiempo (5-sentyabr 2015-yil). Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 Уилсон 2016.
  8. ↑ 100 most memorable sporting moments: 91—100. // The Guardian : газета. — 2001.
  9. ↑ Ensiklopediya 2013, s. 381.
  10. ↑ „Вратарь "Сан-Паулу" исполнил "удар скорпиона". Видео“. Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  11. ↑ Вальханская, Наталья. „Немецкий футболист забил впечатляющий гол «ударом скорпиона».“. ТВ «Звезда» (2018-yil 22-mart). Qaraldi: 2019-yil 12-mart.
  12. ↑ „Нападающий «Арсенала» Джорджевич забил «Оренбургу» «ударом скорпиона».“. Телеканал «РТ» (2018-yil 27-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 12-mart.
  13. ↑ „Video: “Arsenal” futbolchisi Olive Jiru “chayon zarbasi” bilan gol urdi“ (2017-yil 2-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 22-iyul.
  14. ↑ 14,0 14,1 Adam Shergold. „Rene Higuita wowed the world with his 'scorpion kick' while playing for Colombia against England at Wembley 20 years ago“ (Inglizcha). The Daily Mail (7-sentyabr 2015-yil). Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  15. ↑ Егоров, Илья „«Если бы Игита не дотянулся, то этот момент стал бы большим позором на всю его жизнь». История вратаря, который перешагнул через наркотики и жизнь в гетто, чтобы навсегда стать звездой YouTube“. moscow-piter.mirtesen.ru. Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  16. ↑ 16,0 16,1 Orlando Ascencio. „El escorpión / Las 10 mejores jugadas del fútbol“ (Ispancha). El Tiempo (23-mart 2018-yil). Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  17. ↑ Orlando Ascencio. „El escorpión / Las 10 mejores jugadas del fútbol“ (Ispancha). El Tiempo (23-mart 2018-yil). Qaraldi: 22-iyul 2023-yil.
  18. ↑ „A 20 anos atrás, René Higuita universalizava a "jogada do escorpião"“ (pt). CONMEBOL (2015, setembro 7). Qaraldi: 2019-yil 12-mart.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Футбол. Энциклопедия. Авторский коллектив: А. В. Елагин, Д. А. Еремин, В. С. Петров, А. В. Савин (руководитель коллектива и редактор), А. П. Шкурин, В. А. Яковлев.. М: Человек, 2013 — 912-bet. ISBN 978-5-906131-05-8. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Chayon_zarbasi&oldid=4649825" dan olindi