[go: up one dir, main page]

Jump to content

Гастрит

From Vikipediya
КХК-10 К29.0—К29.7
КХК-9 535.0535.5

Гастрит (лотинча: гастритис, қадимги юнонча: γαστήρ гастер „ошқозон“ + -итис „яллиғланиш“) — ошқозон шиллиқ қаватидаги пайдо бўладиган яллиғланиш ёки дистрофик ўзгаришлар. Касаллик ушбу аъзо вазифаларининг бузилишига олиб келади, шунингдек эпителия ҳужайраларининг атрофияси ривожланиб уларни ўрнига бириктирувчи тоқ’ималар ривожланади.

Ҳелиcобаcтер пйлори гастрити билан оғриган беморнинг ошқозон шиллиқ қаватининг гистологик кўриниши

Касалликнинг ривожланиши ошқозоннинг асосий функсияларига салбий таъсир кўрсатади. Биринчи навбатда секретор функсиясининг бузилишига олиб келади. Статистикларнинг фикрига кўра бутун дунё аҳолисининг ярмида гастрит кузатилади. 2013-йилда 90 миллионга яқин янги ҳолатлар қайд этилган. Касалликга чалиниш эҳтимоли ёш ўтган сари юқорилаб боради.

Гастрит ҳам бошқа касалликлар каби, ўткир ва сурункали шакллари фарқ қилади.

Гастрит морфологик ташхис бўлиб, клиник эквивалентга эга бўлмаслиги ва асемптоматик бўлиши ҳам мумкин. Клиник ташхис, бемор томонидан қилинган шикоятлар, функсионал диспепсия ташхисига мос келади. Беморда эпигастрал оғриқ синдроми ёки постпрандиал дистресс синдроми кузатилса ташхис аниқ қўйилган бўлади.

Биопсиянинг морфологик текширув натижаларини кўрмасдан сурункали гастрит ташхисини қўйиш мумкин эмас, чунки сурункали гастрит потенциал саратон касаллиги бўлиб, бундай беморлар гуруҳи тиббий кўрикдан ўтказилиши керак.

Ўткир гастрит

[edit | edit source]

Ошқозонга таъсир қиладиган дори воситалари (аспирин ва бошқа НЙҚПлар), зарарли ичимликлар (алкогол, меъёридан ортиқ газли ичимликлар ичиш) ҳазми қийин бўладиган егуликлар (ёғли, тузланган, маринадланган, дудланган) таъсири натижасида ривожланиши мумкин. Бундан ташқари ўткир гастрит токсикоинфексиялар фонида (салмонеллёз), буйрак ва жигар етишмовчилиги билан касалланган беморларда ҳам ривожланиши кузатилган.

Ошқозон шиллиқ қаватининг шикастланишининг клиник кўриниши ва табиатига қараб, ўткир гастритнинг: катарал, фибриноз, некротик ва флегмоноз кўринишлари фарқланади

Катарал гастрит (лотинча: гастритис cатаррҳалис, син. оддий гастрит, банал гастрит) кўпинча озиқ-овқат заҳарланиши ва нотўғри овқатланиш натижасида пайдо бўлади. Лейкоцитларнинг ошқозон шиллиқ қаватига инфилтрацияси, ошқозон шиллиқ қаватининг яллиғланиши, гиперемияси ва эпителиядаги дегенератив ўзгаришлар билан кзуатилади.

Фибринозли гастрит (лотинча: гастритис фибриноса, син. дифтерит гастрит) кислоталар билан заҳарланишда сублимация ёки оғир юқумли касалликлар туфайли пайдо бўлади. Ўткир фибринозли гастрит ошқозон шиллиқ қаватининг дифтеритик яллиғланиши билан намоён бўлади.

Некрозли гастрит (лотинча: гастритис cорросива, син. коррозив гастрит, токсик-кимёвий гастрит) консентрланган кислоталар ёки ишқорлар, оғир металларнинг тузлари ошқозонга кириши туфайли юзага келади. Коррозив гастрит ошқозон тўқималарида некротик ўзгаришлар билан тавсифланади.

Флегмоноз гастритнинг сабаблари (лотинча: гастритис пҳлегмоноса) — ошқозон яраси ёки ошқозон саратонидан кейинги шикастланиш оқибатида вужудга келади. Касаллик ошқозон деворларининг йирингли атрофияси билан кузатилади.

Сурункали гастрит

[edit | edit source]

Сурункали гастритнинг Хюстон таснифи :

гастрит А — аутоиммун ; ҳужайралардаги оқсилларнинг антигеник хусусиятларининг пайдо бўлиши туфайли ошқозоннинг париэтал ҳужайраларида антителалар шаклланиши билан тавсифланади. Гастритнинг бу тури хавфли анемия билан бирга келади.

гастрит Б — бактериал ; Ҳелиcобаcтер пйлори билан зарарланиш туфайли юзага кеади. Сурункали гастритнинг 90 % ҳолатларида Б типдаги гастрит кузатилади.

гастрит C — рефлюксли гастрит; сафро кислоталари ва лизолецитиннинг ошқозонга қайтиши туфайли юзага чиқади.

Гастритнинг бошқа шакллари

[edit | edit source]

эозинофил

лимфоцитик

грануломатоз (Крон касаллигида)

радиацион

Сурункали гастритнинг этиологияси

[edit | edit source]

Сурункали гастритнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши кўплаб омилларнинг ошқозон шиллиқ қаватига таъсири билан белгиланади. Сурункали гастритнинг пайдо бўлишига ёрдам берадиган асосий ташқи (экзоген) этиологик омиллар:

энг муҳими — ошқозоннинг Ҳелиcобаcтер пйлори ва бошқа бактериялар ёки замбуруғлар билан зарарланиши;

ёмон одатлар: алкоголизм ва чекиш ;

ошқозон шиллиқ қаватини зарарлаш хусусиятига эга бўлган дори дармонлар, айниқса глюкокортикоид гормонлар ва ностероид яллиғланишга қарши препаратларни узоқ муддатли қўллаш;

радиация ва кимёвий моддаларнинг шиллиқ қаватига таъсир қилиши;

паразитар инвазиялар (описторхоз, гиардиасис ва бошқалар);

сурункали стресс[1].

Сурункали гастритнинг пайдо бўлишига ёрдам берадиган ички (эндоген) омиллар:

[edit | edit source]

генетик мойиллик;

дуоденогастрал рефлюкс ;

ошқозон ҳужайраларига зарар нетказадиган аутоиммун жараёнлар

эндоген интоксикациялар;

гипоксия;

сурункали юқумли касалликлар;

метаболик касалликлар;

эндокрин дисфунксиялари;

витамин етишмаслиги;

бошқа таъсирланган органлардан ошқозонга рефлекс таъсири.

ПЕТ текширувида аниқланган гастрит

Парҳез

[edit | edit source]

Тадқиқотлар гастрит ривожланишида баъзи озиқ-овқатлар, жумладан, аччиқ овқатлар ва қаҳванинг таъсири минимум даражада эканлигини кўрсатган.

Ҳелиcобаcтер пйлори

[edit | edit source]
Ҳелиcобаcтер пйлори қўзғатадиган гастрит патогенезининг схематик кўриниши: 1) Ҳелиcобаcтер пйлори ошқозонидаги шиллиқ қават орқали кириб, эпителий ҳужайраларига ёпишади; 2) бактериялар карбамиднинг аммиакга айланишини катализлайди, ошқозоннинг кислотали муҳитини нейтраллайди; 3) кўпайиш, миграция қилиш ва юқумли марказни шакллантиради; 4) шиллиқ қаватнинг бузилиши, эпителий ҳужайраларининг яллиғланиши ва нобуд бўлиши натижасида ошқозон яраси ҳосил бўлади.

20-асрнинг иккинчи ярмида илгари номаълум бўлган омил аниқланди, бу бугунги кунда сурункали гастрит этиологиясида биринчи ўринда турадиган Ҳелиcобаcтер пйлори ҳисобланади.

Ҳелиcобаcтер пйлори — бу ошқозон ва ўн икки бармоқли ичакнинг турли жойларидаги граммманфий бактерия ҳисобланади . Ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яраси, гастрит, дуоденит ва, эҳтимол, ошқозон лимфомаси ҳамда ошқозон саратонининг баъзи ҳолатлари этиологик жиҳатдан Ҳелиcобаcтер пйлори инфекцияси билан боғлиқ. Ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак касалликларининг ривожланишида Ҳелиcобаcтер пйлори ролини кашф этганлардан бири — Барри Маршаллдир. 2005-йилда Барри Маршалл ва унинг ҳамкасби Робин Уоррен кашфиётлари учун тиббиёт бўйича Нобел мукофотига сазовор бўлишган[2].

Бироқ, Ҳелиcобаcтер пйлорини юқтирган ташувчиларнинг кўпчилиги (90 % гача) касалликнинг ҳеч қандай аломатларини кўрсатмайди.

Классификация

[edit | edit source]

Топографик жиҳатдан:

  • ошқозон антрал қисмининг гастрити (пйлородуоденит);
  • ошқозон тубининг гастрити (ошқозон танаси);
  • пангастрит (умумий)

Шиллиқ қаватнинг эндоскопик кўринишига кўра[3]

  1. норма ёки чегара ўзгариши
  2. субатрофик гастрит
  3. атрофик гастрит (катта, кичик ўчоқли)
  4. гипертрофик (тугунли, полипоид)

Сурункали гастрит ва функсионал диспепсия

[edit | edit source]

Ошқозон шиллиқ қаватининг доимий таркибий ўзгариши билан намоён бўладиган сурункали гастрит кўпинча клиник белгилари кузатилмайди. Ғарб мамлакатларида „сурункали гастрит“ ташхиси камдан-кам ҳолларда қўйилган, шифокор одатда касалликнинг белгиларига эътибор қаратган ва унинг асосида „функсионал диспепсия“ атамасини қўллашади. Россияда, аксинча, „функсионал диспепсия“ ташхиси жуда камдан-кам ҳолларда қўлланилади, „сурункали гастрит“ ташхисидан кўп фойдаланишади. Ошқозон саратони билан касалланиш энг юқори бўлган Японияда „сурункали гастрит“ ва „функсионал диспепсия“ диагностикаси бирлаштирилиб, бу ошқозон шиллиқ қаватида ўзгаришлар мавжудлиги ёки йўқлиги улар билан боғлиқ клиник белгилар мавжудлигини кўрсатади.

Клиник кўриниши

[edit | edit source]

Сурункали гастрит клиник жиҳатдан ҳам маҳаллий, ҳам умумий бузилишлар билан намоён бўлади.

Маҳаллий бузилишлар диспепсия белгилари билан тавсифланади (оғирлик ва босим ҳисси, эпигастрал минтақада тўлиқлик ҳисси, овқатланиш пайтида ёки овқатдан кейин кўп ўтмай оғирликнинг пайдо бўлиши ёки кучайиши, қичишиш, кўнгил айниши, оғизда ёқимсиз таъм, эпигастриумда куйиш ҳисси. Ушбу кўринишлар кўпинча сурункали антрал гастритнинг маълум шаклларида юзага келади, бу эса ошқозондан эвакуациянинг бузилишига олиб келади, интрагастрик босим ортиши, гастроэзофагиал рефлюкснинг кучайиши ҳам кузатилади. Ошқозон танасининг сурункали гастритида белгилар камдан-кам учрайди ва асосан эпигастрал минтақада овқат пайтида ёки ундан кейин қисқа вақт ичида пайдо бўладиган оғирлик даражаси кузатилади.

Ҳелиcобаcтер пйлори билан боғлиқ сурункали гастрит билан оғриган беморларда узоқ вақт давомида ошқозоннинг секретор функсияси кучайиши билан юзага келади, дефекация бузилиши кўринишидаги „ичак“ диспепсия белгилари пайдо бўлиши мумкин.

Диагностика

[edit | edit source]

Сурункали гастрит диагностикаси босқичлари

[edit | edit source]

Клиник диагностика

[edit | edit source]

беморнинг шикоятлари, анамнезлари, беморни маълумотлари таҳлил қилинади, тахминий ташхис қўйилади ва инструментал текширишнинг режаси тузилади. Мажбурий биопсия билан эндоскопик диагностика — мавжудлиги Ҳелиcобаcтер пйлори, ошқозон шиллиқ қаватидаги ўзгаришларнинг табиати ва локализацияси, ошқозон шиллиқ қаватида саратон олди ўзгаришлар мавжудлиги ёки йўқлиги аниқланади. Биопсия учун камида 5 та бўлак олинади (2 таси антрал қисмдан, 2 таси ошқозон танасидан, 1 таси ошқозон бурчагидан).

Нафас олиш диагностикаси — Ҳелиcобаcтер пйлори мавжудлигига тахмин қилинганда.

Лаборатория — Умумий қон таҳлили, биокимёвий қон тести, клиник сийдик таҳлили, нажаснинг клиник таҳлили, нажасда яширин қон тести, Ҳелиcобаcтер пйлори инфексияси текширилади

Жигар, ошқозон ости бези, ўт пуфагининг ултратовуш текшируви — ошқозон-ичак трактининг қўшимча касалликларини аниқлаш учун.

Интрагастрик пҲ-метрия — ошқозон-ичак трактининг кислотага боғлиқ касалликларида секреция ҳолатини аниқлаш ва функционал бузилишларни ташхислаш.

Электрогастроэнтерография — бу ўн икки бармоқли ичак рефлюксини аниқлаш учун ошқозон-ичак трактининг мотор-эвакуация функсиясини ўрганиш.

Манометрия юқори ошқозон-ичак тракти, бу рефлюкс гастритининг мавжудлиги ёки йўқлигини аниқлайди (ўн икки бармоқли ичакдаги нормал босим 80-130 мм сув устуни, рефлюксли гастрит билан оғриган беморларда 200-240 мм сувгача кўтарилади. Арт.).

Дуоденал зондлаш — жигарда паразитларнинг изларини аниқлаш.

Даволаш

[edit | edit source]

Медикаментоз(дорилар) даволаш

[edit | edit source]

Сурункали гастрит билан оғриган беморларда этиологик даволаш сифатида Ҳ. пйлори инфексияси учун ижобий тест натижа берганда эрадикация терапияси ўтказилади[4].

Атрофик гастрит билан оғриган беморларда атрофия ривожланишининг олдини олиш учун ҳам эрадикация терапиясини ўтказилади[4][5].

Эрозив гастрит билан оғриган беморларда, шу жумладан ностероид яллиғланишга қарши дориларни қабул қилиш туфайли пайдо бўлган, эрозияларни даволашга эришиш учун протон помпаси ингибитирлери ёки ребамипид билан терапия ўтказилади.

Шиллиқ қаватнинг ҳимоя хусусиятларини кучайтириш учун сурункали гастрит, шу жумладан атрофик билан оғриган беморларда висмут препаратлари билан даволанади[4].

Сурункали гастрит ва диспепсия белгилари бўлган беморларда протон помпаси ингибитирлари билан даволаш, шу жумладан функсионал диспепсия билан биргаликда симптоматик даволашни ўтказиш мақсадга мувофиқ[4].

Эндоскопик даволаш

[edit | edit source]

Дисплазиянинг эндоскопик кўринадиган патологик жойлари аниқланганда сурункали гастрит билан оғриган беморларда эндоскопик эн-блок резекцияс ўтказилади.


Манбалар

[edit | edit source]
  1. Белоусов Ю. В., Скумин В. А.. Психотерапия в детской гастроэнтерологии. Учебное пособие, 1000 экз, Москва: Центральный ордена Ленина институт усовершенствования врачей, 1987.  (Wайбаcк Мачине сайтида 2013-05-25 санасида архивланган)
  2. „Тҳе Нобел Призе ин Пҳйсиологй ор Медиcине 2005“ (эн). Нобелевский комитет (2005). 2011-йил 25-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2011-йил 29-май.
  3. „К ЭНДОСКОПИЧЕСКОЙ КЛАССИФИКАЦИИ ХРОНИЧЕСКИХ ГАСТРИТОВ“. cйберленинка.ру. Қаралди: 2020-йил 9-сентябр.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 {{{заглавие}}}.
  5. {{{заглавие}}}.

Адабиётлар

[edit | edit source]