Ego
Ego (lotincha: ego, qadimgi yunoncha: ἐγώ qadimgi yunoncha: ἐγώ „Men“) — psixoanalitik nazariyaga koʻra, inson shaxsiyatining "men" deb tan olingan va idrok orqali tashqi dunyo bilan aloqada boʻladigan qismidir. Ego jismoniy va ijtimoiy muhitning taʼsirini rejalashtiradi, baholaydi, eslab qoladi va boshqa tarzda javob beradi[1].
Freydning psixoanalizidagi Ego
[edit | edit source]Ego, Id (It) va Super-Ego (Yuqoridagi-Men) bilan bir qatorda, Zigmund Freyd tomonidan inson psixikasining dinamikasini tavsiflashda taklif qilingan uchta psixologik mavjudotlardan biri. Ego, Freydga koʻra, tashqi va ichki dunyo oʻrtasida, shuningdek, Id va Super-Ego oʻrtasida vositachi boʻlib, ijro etuvchi funksiyalarni bajaradi. U oʻtmishdagi voqealar (xotirada eslab qolingan) hozirgi va kelajakdagi voqealar (bashorat va tasavvur ila ifodalangan) bilan bogʻliq boʻlgan shaxsiy maʼlumot nuqtasini amalga oshirish orqali xatti-harakatlarning davomiyligini, ammo izchilligini taʼminlaydi. Ego na psixikaga va na tanaga mos kelmaydi, garchi tana hissiyotlari insonning dastlabki tajribasining asosini tashkil etsa-da. Rivojlangan ego hayot davomida, ayniqsa tahdid, kasallik va mavjudlik sharoitidagi oʻzgarishlar taʼsirida ham oʻzgarishi mumkin.
Shaxs rivojlanib borar ekan, Egoning farqlanishi va Super-Egoning rivojlanishi kabi holatlar yuz beradi. Superego ota-ona va ijtimoiy standartlarni qabul qilish orqali instinktiv impulslarni taqiqlash va nazorat qilishni oʻz ichiga oladi. Shunday qilib, shaxsning oʻsishi va kamoloti uchun zarur boʻlgan axloqiy ziddiyat paydo boʻladi. Ego ongsiz ravishda himoya mexanizmlarini yaratish orqali Superego va Id oʻrtasida vositachi rolini oʻynaydi: yaʼni, inkor etish, almashtirish, proyeksiya qilish, ratsionalizatsiya, reaktiv shakllanish, regressiya, bostirish, sublimatsiya va boshqalar [2]. Birgina himoya mexanizmi tan olinsa, u oʻz oʻrnini boshqasi uchun boʻshatib beradi. Foydalanish davrida Egoning kuchi kamayadi degan fikr ham mavjud.
Darhol taʼsir ostida boshqariladigan xatti-harakatlarga, mantiqiy fikrlashdan oqilona qaror chiqarishga oʻtish jarayoni sekinlik bilan, bolalik davridanoq koʻplab ketma-ket bosqichlar orqali sodir boʻladi. Jismoniy yetuklikka erishgan boʻlsa ham, odamlar ego faoliyatining shakllari va samaradorligi boʻyicha bir-biridan sezilarli darajada farqlanadi. Ushbu muhim xususiyatni Freyd „egoning kuchi“ deb ataydi. „Kuchli ego“ga ega boʻlgan odam quyidagi xususiyatlarga ega boʻladi: atrofdagi dunyoga va oʻziga nisbatan obyektiv baho beradi; uning faoliyati uzoq vaqt davomida tashkil etilgan boʻlib, rejalashtirish va tartiblashga moyil; qabul qilingan qarorlarni bajara oladi va hech ikkilanmasdan, mavjud muqobil variantlardan birini tanlaydi; oʻz intilishlariga koʻr-koʻrona boʻysunmaydi va ularni ijtimoiy foydali kanalga yoʻnaltira oladi; jismoniy va ijtimoiy muhitning bevosita bosimiga dosh bera oladi, fikr yuritadi va oʻz yoʻnalishini shaxsan tanlay oladi. Boshqa tomondan, „zaif ego“ koʻproq bolaga oʻxshaydi: uning xatti-harakati impulsiv va hozirgi paytda aniqlanadi; voqelikni va oʻzini idrok etish jarayonini buzadi; unumli ishda kamroq muvaffaqiyatga erishadi, chunki uning kuchi oʻzi haqidagi buzilgan va haqiqiy boʻlmagan gʻoyalarni himoya qilishga sarflanadi; nevrotik alomatlardan aziyat chekishi ham mumkin.
Karl Yunganing analitik psixologiyasida Ego
[edit | edit source]K. Yungning analitik psixologiyasida ego ongning barcha mazmunini oʻz ichiga olgan kompleks sifatida tushuniladi[3], shaxsiy va kollektiv ongsizlikdan tashkil topgan ongsiz ong bilan birga psixikaning bir qismidir.
"Bu, birinchi navbatda, uning tanasi, uning mavjudligi va undan keyin xotira maʼlumotlari haqida umumiy tushuncha bilan yaratilgan maʼlumotlar toʻplami; insonning oʻtmishdagi mavjudligi, maʼlum xotira toʻplamlari (seriyasi) haqida aniq bir fikrga ega. Bu ikki komponent Egoning asosiy Konstitutsiyasidir. Shuning uchun, Ego aqliy omillar majmuasi deb atash mumkin. Ushbu kompleks magnit kabi katta tortishish energiyasiga ega; bu qorongʻu nomaʼlum hududdan behushlikdan tarkibni jalb qiladi; u tashqaridan taassurotlarni tortadi va ular Ego bilan aloqada boʻlganda, ular amalga oshadi."— Karl Yung, „Tevistokskie leksii“[4].
Jak Lakanning psixoanalizidagi Ego
[edit | edit source]Jak Lakanning psixoanalizidagi Ego (fransuzcha: moi) 1949-yilda Jak Lakan tomonidan tasvirlangan oyna bosqichidan oʻtish natijasida hosil boʻlgan xayoliy misolni bildiradi.
Muammo shundaki, rus tilida fransuzcha „je“ va „moi“ (yoki inglizcha „I“ va „me“) kabi tubdan farq qiladigan psixoanaliz tushunchalarining maʼnosini yetkazish biroz qiyinchilik tugʻdirishi mumkin — odatda ikkalasi ham oddiygina „men“ deya tarjima qilinadi.
Biroq, psixoanaliz nazariyasida Shaxsan Oʻzim, Ego (moi) oddiygina Men (je) ga qarama-qarshi qoʻyilgan boʻlib, ularning birinchisi psixikaning tasviri, xayoliy misoli ekanligini taʼkidlaydi, insonning vazifasi uni qurishdir. Aqliy apparat, tahlilchining yaqqol tayanchi sifatida qadim zamonlardan buyon analizantlangan, baʼzi psixologik taʼlimotlar „haqiqiy“ / „mojarolardan xoli“ va „nevrotik oʻzim“ oʻrtasidagi farqni ajratib koʻrsatishda murojaat qilishadi. klinikada „tahlil qiluvchi qism“ va „egoning bezovtalangan qismi“. Psixoanalizda bunday qarama-qarshiliklar mavjud emas, chunki Shaxsan Oʻzim har doim boshqasiga ongsiz munosabatdan kelib chiqadi va identifikatsiyalar jamlanmasini anglatadi.
Biroq, Zigmund Freyd „Psixoanalizga kirish“ boʻyicha 31-maʼruzasida: „Wo Es war, soll Ich werden“ („U boʻlgan joydaa, Men boʻlishi kerak“) degan, u shunchaki Menni mustahkamlash jarayonini nazarda tutmaydi va ongsiz vakilliklarni amalga oshiradi deb tushuniladi, lekin men asosan ongsiz ekanligini aytadi va uning shakllanishi kelajakka ochiq jarayon sifatida namoyon boʻladi.
Boshqa yoʻnalishlardagi Ego
[edit | edit source]Zigmund Freyd va Karl Yungadan keyingi boshqa olimlar ham ego tushunchasini ochishgan. Ego „xulq-atvor manbai va uning inson muhitida shaxsning bogʻlovchi markazi“ sifatida koʻriladi (Metzger, Psychologie, 1941). Inson taraqqiyoti jarayonida ego „tashqi dunyo“ va oʻz shaxsiyatini boʻlinmas birlikda oʻz ichiga olgan yagona ibtidoiy ongdan ajralib turadi. U doimo „oʻz-oʻzidan bir xillik“ ongi bilan birga keladi; shunday qilib, agar inson oʻzining jismoniy va ruhiy-maʼnaviy oʻzgarishlarini aniq tan olsa, u shunday boʻlishiga qaramay, u „oʻzining asosiy qismida“ (yaʼni Ego tubida) doimo bir xil boʻlib qolishini anglatadi. Vizual sohada Ego tana va kengaytmalar uchun xizmat qiladigan barcha narsalarni (doimiy intilish mavzusi) oʻz ichiga oladi: kiyim-kechak, zargarlik buyumlari, shuningdek, Ego „oʻsishi“ mumkin boʻlgan mulk hisoblanadi. Ego koʻp hollarda ijodiy birlik sifatida qaraladi; voqelik faqatgina yaxlitlik paytisa maʼno kasb etadi; Fixte bunga aniq ifoda keltirgan: „Ego butun voqelikni qamrab olishni va cheksizlikka erishishni talab etadi.“ Nitsshe esa ego haqida shunday degan: „Ego — bu koʻplab shaxsiy (personenarten) kuchlar boʻlib, ulardan biri yoki boshqasi oldinga chiqadi“.
Yana qarang
[edit | edit source]Manbalar
[edit | edit source]- ↑ Filosofskiy ensiklopedicheskiy slovar. — M.: Infra-M. — 1998.
- ↑ „Lektsiya 22. Psixoanaliz. Freyd.“. StudFiles. Qaraldi: 2018-yil 30-yanvar.
- ↑ K. Yung, „Aion“, gl.1 Ego
- ↑ Yung K. G. Tevistokskie leksii. Analiticheskaya psixologiya: eyo teoriya i praktika / per. s angl. V. I. Menjulina. — M: AST, 2009. — 252 s.
Adabiyotlar
[edit | edit source]- Alekseev S. A., Orshanskiy I. G.,. Ya, v filosofii i psixologii // Entsiklopedicheskiy slovarь Brokgauza i Efrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.