[go: up one dir, main page]

Бронхиал астма

Астма (юнонча астҳма — ҳаллослаш, бўғилиб қолиш) — бронхлар тешигининг тўсатдан торайиб қолиши (Бронхиол астма) ёки юрак касалликлари натижасида (қаранг Юрак астмаси) тутадиган бўғилиш хуружи. Астма тутганда дарҳол шошилинч тиббий ёрдам кўрсатиш зарур. Астма қандай сабабга кўра келиб чиққан бўлишидан қатъий назар, беморни оёғини пастга осилтириб ўтқазиш ва хона ҳавосини янгилаш зарур. Дори-дармон фақат шифокор рухсати билан берилади Бронхиал каналларнинг қисқариши ва ҳаво о’тишини камайишига олиб келадиган бронхиал астма нафас ё’лларининг сурункали касаллигига киради.

Бронхиал астмани даволайгидан дорилар

Астманинг энг ко’п учрайдиган симптомлари о’з ичига қуйидагиларни олади: бронхоспазм, ё’тал ва хириллаб нафас олиш ҳуружлари оқибатида нафас олишнинг қийинлашиши. Бу ҳуружлар айниқса тунда ва эрта саҳарда ро’й беради. Агар бемор астмага қарши даволанса, унинг симптомлари тамоман ёки қисман ё’қ бо’лиши мумкин. Астма ҳуружлари аллерген моддалар та’сир қилганда(чанг, о’симлик гуллар чанги, ҳайвонлар жуни, патлари, айрим озиқ-овқат турлари), жисмоний куч ишлатилганда, совуқ ҳаводан нафас олганда ёки нафас ё’лларига инфекция юққанда ро’й бериши мумкин.

Астма касаллигига мойил одамлар одатда ко’крак қафаси сиқиши, мейёридан ортиқ со’лак ажраб чиқиши, уйқунинг безовталаниши ёки нафас олишнинг тезлашишидан шикоят қиладилар.

Астмани қо’зг’атадиган омиллардан эҳтиёт бо’лиш муҳимдир (аллергенлар ва совуқ ҳаво та’сиридан). Даволаш о’з ичига асосан яллиг’ланишга қарши дорилар билан бирга ишлатиладиган бронхларни кенгайтирадиган дориларни қабул қилиш (масалан, стероидларни). Физиотерапия муолажалари ва нафас олиш машқлари хам э’тибордан четда қолшиши керак эмас[1].

Аломатлари

edit

Астма қайта тикланувчи шовқин, нафас олиш қийинлиги, ко'крак боши ва хаснирашнинг эписодлари билан танқид қилинади[2]. Спутум пулмонадан касалланиш орқали ҳосил бо'лиши мумкин, аммо ко'пинча уни ко'тариш қийин[3]. Астма ҳужумидан (эксербация) тикланиш пайтида, у эозинофиллар деб номланган оқ қон ҳужайраларининг юқори даражасида бо'лгани сабабли, о'қ-қуруқ каби ко'риниши мумкин[4]. Ко'пинча белгилар кечаси ва эрталабда ёки жисмоний машқ ёки совуқ ҳавога жавобан ог'ирлашади[5]. Астма билан касалланган ба'зи одамлар, одатда, тетикларга жавоб сифатида, камдан-кам симптомларга дуч келишади, бошқалари эса тез-тез ва тезда ҳаракат қилишлари ва доимий симптомларга дуч келиши мумкин[6].

Сабаблари

edit

Астма мураккаб ва то'лиқ тушунилмаган атроф-муҳит ва генетик о'заро алоқаларнинг комбинацияси туфайли содир бо'лади[7][8]. Бу унинг ог'ирлигини ҳам, даволашга жавоб бериш қодирлигини ҳам та'сир қилади[9]. Асма ҳолатининг со'нгги пайтларда ко'пайиши эпигенетика о'згариш (ДНА серияси билан бог'лиқ бо'лмаган мерос бо'лиши мумкин бо'лган омиллар) ва о'згарувчан яшаш муҳитида содир бо'лганлиги сабабли бо'лиши керак деб ҳисобланади[10]. 12 ёшдан олдин бошланган астма генетик та'сир туфайли ко'проқ юзага келиши мумкин, 12 ёшдан кейин пайдо бо'лиши эса атроф-муҳит та'сири туфайли ко'пайиши мумкин[11].

Спирометрия

edit

Спирометрия ташхис ва даволашда ёрдам бериш тавсия этилади[12][13]. Бу астма учун энг яхши синовдир. Агар ушбу усул билан о'лчанадиган ФЕВ1 бу касалликни аниқлашда 12% дан ортиқ яхшилаш ва салбутамол каби бронходилататор қо'ллашдан кейин камида 200 миллилитрга ко'пайса, бу ташхисни қо'ллаб-қувватлайди. Бироқ, у енгил астма билан муомала қилган, ҳозирда ҳаракат қилмайдиган кишиларда нормал бо'лиши мумкин[14]. Кофеин астма билан касалланган одамларда бронходилататор бо'лгани учун, о'пка функцияси тестидан олдин кофеиннинг фойдаланилиши натижаларга халақит бериши мумкун[15]. Бир нафасли тарқалиш қобилияти астмани CОПД фарқлашга ёрдам беради. Инсоннинг астмаси қанчалик яхши назорат қилинишини кузатиш учун ҳар бир ёки икки йилда спирометрия о'тказиш оқилона бо'лади[16].

Манбалар

edit
  1. ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент 2000-йил
  2. ГИНА 2011, сс. 2–5
  3. Техтбоок оф пулмонарй анд cритиcал cаре медиcине. Неw Делҳи: Жайпеэ Бротҳерс Медиcал Публишерс, 2011 — 242-бет. ИСБН 978-93-5025-073-0. 
  4. Чест медиcине : эссентиалс оф пулмонарй анд cритиcал cаре медиcине, 5тҳ, Пҳиладелпҳиа: Липпинcотт Wиллиамс & Wилкинс, 2005 — 62-бет. ИСБН 978-0-7817-5273-2. 
  5. Бритиш Гуиделине 2009, с. 14
  6. ГИНА 2011, сс. 8–9
  7. "Генес, энвиронменц, девелопмент анд астҳма: а реаппраисал". Тҳе Эуропеан Респираторй Жоурнал 29 (1): 179–84. Жануарй 2007. дои:10.1183/09031936.00087906. ИССН 0903-1936. ПМИД 17197483. 
  8. "Энвиронментал эпигенетиcс анд астҳма: cуррент cонcепц анд cалл фор студиэс". Америcан Жоурнал оф Респираторй анд Cритиcал Cаре Медиcине 177 (6): 567–73. Марч 2008. дои:10.1164/rccm.200710-1511PP. ПМИД 18187692. ПМC 2267336. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=2267336. 
  9. "Диссеcтинг cомплех дисеасес ин cомплех популатионс: астҳма ин латино америcанс". Проcеэдингс оф тҳе Америcан Тҳораcиc Соcиэтй 4 (3): 226–33. Жулй 2007. дои:10.1513/pats.200701-029AW. ПМИД 17607004. ПМC 2647623. //www.пубмедcентрал.ниҳ.гов/артиcлерендер.фcги?тоол=пмcентрез&артид=2647623. 
  10. "Матернал анд чилдҳоод астҳма: риск фаcторс, интераcтионс, анд рамифиcатионс". Репродуcтиве Тохиcологй 32 (2): 198–204. Септембер 2011. дои:10.1016/j.reprotox.2011.04.007. ПМИД 21575714. 
  11. "Аге-оф-астҳма онсет ас а детерминант оф дифферент астҳма пҳенотйпес ин адулц: а сйстематиc ревиэw анд мета-аналйсис оф тҳе литературе". Эхперт Ревиэw оф Респираторй Медиcине 9 (1): 109–23. Фебруарй 2015. дои:10.1586/17476348.2015.1000311. ПМИД 25584929. 
  12. ((Америcан Аcадемй оф Аллергй, Астҳма, анд Иммунологй)). „Фиве тҳингс пҳйсиcианс анд патиэнц шоулд қуэстион“. Чоосинг Wиселй. АБИМ Фоундатион. 2012-йил 3-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2012-йил 14-август.
  13. Эхперт Панел Репорт 3: Гуиделинес фор тҳе Диагносис анд Манагемент оф Астҳма. Натионал Ҳеарт, Лунг, анд Блоод Институте (УС), 2007. 07-4051. 
  14. „Ч. 38 Астҳма“, Муррай анд Надел'с техтбоок оф респираторй медиcине, 5тҳ, Элсевиэр, 2010. ИСБН 978-1-4160-4710-0. 
  15. "Cаффеине фор астҳма". Тҳе Cочране Датабасе оф Сйстематиc Ревиэwс 2010 (1): CД001112. Жануарй 2010. дои:10.1002/14651858.CD001112.pub2. ПМИД 20091514. ПМC 7053252. http://openaccess.sgul.ac.uk/2686/1/CD001112.pdf. 
  16. НҲЛБИ Гуиделине 2007, с. 58

Ҳаволалар

edit