Papers by Touali Mohamed (Hamid)
Adorno est l’un des grands philosophes du vingtième siècle et l’une des figures emblématiques de ... more Adorno est l’un des grands philosophes du vingtième siècle et l’une des figures emblématiques de l’Ecole de Francfort qui a eu le mérite de poser les jalons de la Théorie sociale critique.
Initiée au début des années 20, cette théorie critique a évolué et accumulé les apports de divers chercheurs depuis Adorno jusqu’à Honneth. Son cœur conceptuel est le diagnostic du présent ou de son temps par le recours aux sciences sociales et à la philosophie (Voirol, 2003). Elle analyse la réalité en référence à un horizon normatif de la « vie bonne » en mobilisant les différents apports des sciences humaines (interdisciplinarité) afin d’éviter la pure abstraction théorique. En outre, elle décortique ladite réalité sociale pour y rechercher les pratiques susceptibles de pousser dans le sens d’une « vie bonne ». Autrement dit, elle met au jour les apports normatifs issus des transformations sociales porteuses de progrès entendu comme émancipation et élargissement de la reconnaissance et des libertés (Pagès, 2014). Le diagnostic de son temps a pour objet de ressortir de la réalité sociale non seulement les pratiques émancipatrices mais également les phénomènes de blocages de ladite émancipation ; il vise également à relever «les sujets sociaux, voire les institutions, susceptibles d’encourager le déploiement de ces pratiques » émancipatrices (Voirol, 2012).
Et comme toute théorie critique, elle déploie ses concepts et sa démarche en rupture avec les perceptions légitimatrices du statu quo. Adorno est l’un de ces contributeurs emblématiques, un de ses concepts, celui de la critique de l'identité, est le point central de sa pensée.
Adorno démontre que la critique de l’identité prend forme dans le réel de la modernité capitaliste qui tend vers sa fermeture et l’atteinte de son identité. Il affirme que le principe d'échange oriente le monde vers logique de l'identité. Ce principe unitaire engendre la souffrance pour ce qui fuit l'identité, la mutilation de quiconque résiste à ce principe de l’identité moderne capitaliste (Noppen, 2012).
Nous allons, dans ce texte, présenter et expliciter le concept d’identité chez Adorno et son rapport avec la dialectique ; ensuite nous en présenterons les implications philosophiques et sociologiques.
Afin de comprendre le concept de l’identité ou plutôt de la non-identité, nous reprendrons le cheminement théorique par lequel procède Adorno quand il fait usage de la dialectique négative qui scelle sa rupture avec ses prédécesseurs, notamment Hegel et les marxistes orthodoxes de la Diamat.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Une nouvelle génération d’écrivains est donc née, et avec elle une autre forme d’écriture et d’ex... more Une nouvelle génération d’écrivains est donc née, et avec elle une autre forme d’écriture et d’expérience romanesque et littéraire. Inscrits dans l’élan de sauvegarder la langue-culture amazighe, ils se soucient d’en faire un levier de création et de créativité et lui trouver la place qui lui échoit même à coup de tâtonnement. Ce dernier implique les va-et-vient du réel au symbolique et vice versa dans ce qui ressemble à une quête de sens et de réalité brouillés pour diverses raisons structurelles et subjectives...
Bookmarks Related papers MentionsView impact
"Abrid n ulili" recueil de poèmes en langue amazighe- Hamid Touali, 2020
L'expérience critique dans la poésie amazighe (berbère à travers «Abrid N Ulili» de Hamid Touali-... more L'expérience critique dans la poésie amazighe (berbère à travers «Abrid N Ulili» de Hamid Touali- Écrit par Said Balaadich. Le recueil de poèsie "Abrid N Ulili" (Le Chemin du laurier-rose) du poète et romancier Hamid Touali comprend 94 poèmes (parmi lesquels des hymnes) datant de près de trois décennies (enregistrés entre 1992 et 2001). Dans la présentation-introduction de ce recueil, j’ai posé les jalons d’une lecture philosophique et sociologique des poèmes en question, car le recueil constitue, en soi, un seuil textuel qui livre un contenu vibrant d’humanisme et d’émotions. En plus de leurs thématiques variées (timmuzgha, amitié, amour, avenir, honnêteté, thèmes généraux), les poèmes reflètent surtout l’expérience critique des phénomènes sociaux et des tragédies que vit la société. Cela leur confère un haut degré de maturité, de profondeur et de complémentarité. Le titre du recueil renvoie à l'essence de ce mélange : la route des laurier-rose est une route pleine de désagréments et d’amertume, mais elle est belle, car le laurier-rose orne les déserts plats et immenses d'une esthétique existentielle inégalable comme le décrit si bien le poète irakien Badr Chakir Sayab : « O œil où sont les roses du laurier—longe leur rivière et demande ?» Les jalons de ce sentier/ cette voie prennent corps à travers les poèmes dans la profondeur de l’esprit esthétique de l’être amazigh qui, aspirant à une révolution culturelle, ravive tout ce qui est beau dans la pensée / l'art et la pratique amazighe. Du beau qui dépasse ou transcende tout la laideur et simplement le non beau. Poèmes ciselés dans la version asefru plutôt que tamdiyazt, pour donner au poète la possibilité de créer et d’inventer des formules expressives qui correspondent aux thèmes qu'il souhaite intégrer et s’approprier. Cette unité dialectique entre la forme et le contenu à la Walter Benjamin, attribue l’importance non seulement au contenu mais également à la forme. Car l'asefru est porteur de cette rupture avec la formule classique de l’izli ou de la tamediayzt malgré les énormes capacités poétiques et expressives dont ils regorgent. Pour développer ses outils critiques et artistiques ainsi que les contenus intellectuels l’auteur fait ici de l'art (la poésie notamment) un moyen idéal de libération et d'émancipation. Sa grande préoccupation est essentiellement critique. Il restitue le déni et le mépris de l’amazighité, et leurs corolaires : perte des valeurs, des droits, des libertés, de la langue, de l'identité, la désintégration, la démolition du social, l’atteinte à l'être amazigh, le déchirement et la fragmentation. Autant de faits qui hantent le poète et déteignent sur son expérience poétique. C’est pour cela qu’il appelle à la fermeté et à la résistance solide et sans relâche. Sa préoccupation redouble d’intensité au vu de ce qui déchire le social (réseau de relations humaines) entre amis, entre frères et individus. Il a également exprimé la crise de l’Amazigh avec les régimes au pouvoir et a dépeint, dans un langage éloquent et débordant de colère et de critique corrosive, l'image du dirigeant qui a privé les Amazighs du goût de la liberté et qui leur a servi le mépris et l’humiliation. Ainsi, a-t-il dénoncé les aspects de l'autoritarisme en y déversant sa colère engagée appelant à la résistance et à la consolidation de résilience. Les pioches de la critique ne ciblent pas seulement l'autorité, mais aussi les Amazighs. Il est conscient de la mission intellectuelle et morale que le poète porte à l’égard de sa société, il traite par conséquent des problèmes des problèmes sociaux et les conditions précaires de l'Amazigh. Dans sa poésie, il opère un mélange entre le privé et le public selon l'expression d'Adorno (où le privé inclut les caractéristiques de l'ensemble sans perdre sa spécificité). De ses soucis individuels on peut inférer les soucis de la société. Sa tragédie fait corps avec la tragédie de sa société, et vice versa, dans une unité dialectique sans équivalent. Le poète n’évoque pas les vestiges et ne pleure pas des gloires révolues comme le font les poètes, ni ne promet un avenir meilleur plein de béatitude, comme le font les prophètes. Il révèle plutôt les possibilités actuelles, du présent vécu, l'expérience du conflit qui est capable de sortir les individus de leur misère et de leur aliénation. Dans son architecture artistique, le poème dans ce recueil accompagne la dimension critique et émotionnelle portée par le poète. Il entre plutôt dans un débat (à la manière des poètes amazighs qui se distinguent par la maîtrise de l'art de la disputation et des joutes dans la poésie amazighe, fondées sur l’importance statutaire et symbolique du poète) avec le poète kabyle Aït Menguellat, dans "Tala n Tudert, am3ibar d Ayt Menguellat. Il a commis des poèmes à propos de Matoub Lounès et les événements en Kabylie ,et d'autres au rythme de" Ideflawen "en élargissant le cercle du débat pour inclure le reste des Amazighs. Il entend restaurer ainsi une acculturation ouverte, doublée d’une volonté consciente sans aliénation ni domination.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Abrid n Ulili, 2020
L'expérience critique dans la poésie amazighe (berbère à travers «Abrid N Ulili» de Hamid Touali-... more L'expérience critique dans la poésie amazighe (berbère à travers «Abrid N Ulili» de Hamid Touali-
*Écrit par Said Balaadich. Le recueil de poèsie "Abrid N Ulili" (Le Chemin du laurier-rose) du poète et romancier Hamid Touali comprend 94 poèmes (parmi lesquels des hymnes) datant de près de trois décennies (enregistrés entre 1992 et 2001). Dans la présentation-introduction de ce recueil, j’ai posé les jalons d’une lecture philosophique et sociologique des poèmes en question, car le recueil constitue, en soi, un seuil textuel qui livre un contenu vibrant d’humanisme et d’émotions. En plus de leurs thématiques variées (timmuzgha, amitié, amour, avenir, honnêteté, thèmes généraux), les poèmes reflètent surtout l’expérience critique des phénomènes sociaux et des tragédies que vit la société. Cela leur confère un haut degré de maturité, de profondeur et de complémentarité. Le titre du recueil renvoie à l'essence de ce mélange : la route des laurier-rose est une route pleine de désagréments et d’amertume, mais elle est belle, car le laurier-rose orne les déserts plats et immenses d'une esthétique existentielle inégalable comme le décrit si bien le poète irakien Badr Chakir Sayab : « O œil où sont les roses du laurier—longe leur rivière et demande ?» Les jalons de ce sentier/ cette voie prennent corps à travers les poèmes dans la profondeur de l’esprit esthétique de l’être amazigh qui, aspirant à une révolution culturelle, ravive tout ce qui est beau dans la pensée / l'art et la pratique amazighe. Du beau qui dépasse ou transcende tout la laideur et simplement le non beau. Poèmes ciselés dans la version asefru plutôt que tamdiyazt, pour donner au poète la possibilité de créer et d’inventer des formules expressives qui correspondent aux thèmes qu'il souhaite intégrer et s’approprier. Cette unité dialectique entre la forme et le contenu à la Walter Benjamin, attribue l’importance non seulement au contenu mais également à la forme. Car l'asefru est porteur de cette rupture avec la formule classique de l’izli ou de la tamediayzt malgré les énormes capacités poétiques et expressives dont ils regorgent. Pour développer ses outils critiques et artistiques ainsi que les contenus intellectuels l’auteur fait ici de l'art (la poésie notamment) un moyen idéal de libération et d'émancipation. Sa grande préoccupation est essentiellement critique. Il restitue le déni et le mépris de l’amazighité, et leurs corolaires : perte des valeurs, des droits, des libertés, de la langue, de l'identité, la désintégration, la démolition du social, l’atteinte à l'être amazigh, le déchirement et la fragmentation. Autant de faits qui hantent le poète et déteignent sur son expérience poétique. C’est pour cela qu’il appelle à la fermeté et à la résistance solide et sans relâche. Sa préoccupation redouble d’intensité au vu de ce qui déchire le social (réseau de relations humaines) entre amis, entre frères et individus. Il a également exprimé la crise de l’Amazigh avec les régimes au pouvoir et a dépeint, dans un langage éloquent et débordant de colère et de critique corrosive, l'image du dirigeant qui a privé les Amazighs du goût de la liberté et qui leur a servi le mépris et l’humiliation. Ainsi, a-t-il dénoncé les aspects de l'autoritarisme en y déversant sa colère engagée appelant à la résistance et à la consolidation de résilience. Les pioches de la critique ne ciblent pas seulement l'autorité, mais aussi les Amazighs. Il est conscient de la mission intellectuelle et morale que le poète porte à l’égard de sa société, il traite par conséquent des problèmes des problèmes sociaux et les conditions précaires de l'Amazigh. Dans sa poésie, il opère un mélange entre le privé et le public selon l'expression d'Adorno (où le privé inclut les caractéristiques de l'ensemble sans perdre sa spécificité). De ses soucis individuels on peut inférer les soucis de la société. Sa tragédie fait corps avec la tragédie de sa société, et vice versa, dans une unité dialectique sans équivalent. Le poète n’évoque pas les vestiges et ne pleure pas des gloires révolues comme le font les poètes, ni ne promet un avenir meilleur plein de béatitude, comme le font les prophètes. Il révèle plutôt les possibilités actuelles, du présent vécu, l'expérience du conflit qui est capable de sortir les individus de leur misère et de leur aliénation. Dans son architecture artistique, le poème dans ce recueil accompagne la dimension critique et émotionnelle portée par le poète. Il entre plutôt dans un débat (à la manière des poètes amazighs qui se distinguent par la maîtrise de l'art de la disputation et des joutes dans la poésie amazighe, fondées sur l’importance statutaire et symbolique du poète) avec le poète kabyle Aït Menguellat, dans "Tala n Tudert, am3ibar d Ayt Menguellat. Il a commis des poèmes à propos de Matoub Lounès et les événements en Kabylie ,et d'autres au rythme de" Ideflawen "en élargissant le cercle du débat pour inclure le reste des Amazighs. Il entend restaurer ainsi une acculturation ouverte, doublée d’une volonté consciente sans aliénation ni domination.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Depuis de nombreuses années, les grandes multinationales développent des structures d’apprentissa... more Depuis de nombreuses années, les grandes multinationales développent des structures d’apprentissage organisationnel et de partage des connaissances. Les « communautés de pratique » (Cdp) sont l’une des structures les plus utilisées pour organiser ce partage. Elles permettent de réunir un ensemble de praticiens autour de mêmes problématiques et de mêmes préoccupations à l’intérieur de l’entreprise. Ceci peut concerner un département ou un service de l’entreprise en particulier. A l’heure actuelle, peu de littérature a été développée sur le partage de connaissance inter-organisationnel (Homqvist, 2002).
L’article analyse comment réussir le transfert de savoir relatif à l’IT management dans le cadre de communautés de pratique inter-organisationnelles comme structure de partage de savoir et de collaboration entre les multinationales. L’étude explore les facteurs clés de succès d’une telle communauté de pratique, notamment l’engagement du Top Management et le rôle joué par le leadership et les sponsors. Les résultats de l’étude émanent d’une démarche qualitative exploratoire basée sur des entretiens semi-dirigés réalisés avec onze CIO de multinationales situées en Suisse romande et actives dans les secteurs de l’horlogerie, l’agroalimentaire, les fragrances, l’outillage industriel, les cigarettes et les assurances.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
L’article analyse comment réussir le transfert de savoir relatif à l’IT management dans le cadre ... more L’article analyse comment réussir le transfert de savoir relatif à l’IT management dans le cadre de communautés de pratique inter organisationnelles comme structure de partage de savoir et de collaboration entre les multinationales. L’étude explore les facteurs de succès d’une telle communauté de pratique, notamment l’engagement du Top Management et le rôle joué par le leadership et les sponsors. Les résultats restitués à la fin de l’article émanent d’une démarche qualitative exploratoire basée sur les interviews semi-dirigées réalisées avec les CIO de multina-tionales situées en suisse romande.
Les mots clés sont: Communauté de pratique inter organisationnelle, transfert de savoir, réseau inter organisationnel, pilotage, IT management, best practice
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Books by Touali Mohamed (Hamid)
Luttes pour la reconnaissance صراعاتٌ من أجل الاعتراف, 2024
« Luttes pour la reconnaissance » "صراعاتٌ من أجل الاعتراف"
vient d’être publié par Afaq pour le... more « Luttes pour la reconnaissance » "صراعاتٌ من أجل الاعتراف"
vient d’être publié par Afaq pour les études et l’édition à Marrakech, mars 2024. C’est une traduction en langue arabe d’une sélection d’articles publiés par le philosophe et sociologue suisse Olivier Voirol de l’Université de Lausanne. La traduction est réalisée par Hamid Touali, Université de Lausanne et par Said Balaadich de l’Université de Marrakech. La préface a été rédigée par les soins d’Olivier Voirol.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
أمناي الأمازيغي أو الهويّة السرّية, 2021
كلمة الكاتب
نضع بين أيدي القرّاء هذه الترجمة لرواية "أمناي الأمازيغي أو الهوية السرية"، والتي صد... more كلمة الكاتب
نضع بين أيدي القرّاء هذه الترجمة لرواية "أمناي الأمازيغي أو الهوية السرية"، والتي صدرت طبعتها الأولى بالفرنسية سنة 2016 بباريس.
أنا ممتن كثيرا للكاتب والمبدع والمترجم المقتدر الأستاذ عبد الله زارو الذي اقترف عملا إبداعيا بسفره المضني داخل الرواية، ويكون بذلك اقترب بشكل رهيب من منطوق ومضمون النص الأصلي. جاعلا بذلك من الترجمة إبداعا، وأضاف للرواية جِدتها ورونقها، هو الذي تراءى لي يطفق مسافرا، ذهابا وإيابا، بين متنين لغويين وجوهر إنسي أمازيغيّ بامتياز. فمن المعروف لدى المختصّين أن مهمة المترجم صعبة للغاية، إذ يجب عليه مسك خيوط النزوحات والإنزياحات والإنسيابات والاتصالات والقطائع ما بين الحمولات الثلاث وما ينفلت منهما بفعل الكتابة من جهة وبفعل الترجمة من جهة أخرى. ألم يقل فالتر بنيامين إن الترجمة هي إعادة تشكيل أجزاء إناءٍ مكسّر يعزّ على نسخته المرممة أن تشبه نسخته الأصلية؟
تمكّن الأستاذ عبد الله زارو بحنكة ونباهة من الولوج إلى تلك الزفرات التي لم تعبّر عنها أصوات الرواية، فصار أداؤه مبدعا فيما يخالج شخوصها، وكأنه رافقها ويرافقها في مسيرها ومقامها وصمتها وصخبها وحمقها وفتنتها. نجح الأستاذ عبد الله زارو في تسمية الأشياء، ونحن نعلم أن الناس تخطئ التسميات أصلا، وأداؤه ردم الهوّة بين ما قيل وما أريدَ أن يُقال. وإذ أشكره جزيل الشكر على هذا، فلا أنسى أن أستسمحه على إقحامه في مخاطر هذا الأداء التي غلبها وهو ينسج خيوط البناء الروائي بشكل رائق، وآنس جدا، كما لو أن الفضاء الروائي صار في المتناول رغم تمنّعه.
أشكر أيضا الأستاذ والكاتب والباحث سعيد بلعضيش على تقديمه القيّم، والذي تفنّن في إيجاد الكلمات الرائعة للإحاطة بالرواية وتقديمها إلى القرّاء، ولما لا وقد متح عباب البحر التواصلي ما بين الكاتب والمترجم كي ينسج الباقة العطرة التي كتبها.
شكرا لكما وشكرا مسبقا للقراء على قراءتهم للرواية في هذه الحلّة.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
« Amnay le Berbère ou l’identité clandestine » est le titre du roman sorti en 2016 chez Mon Peti... more « Amnay le Berbère ou l’identité clandestine » est le titre du roman sorti en 2016 chez Mon Petit Editeur à Paris par l'auteur Hamid Touali.
L’auteur y revient sur la naissance du Mouvement Culturel Amazigh à l’université marocaine, notamment à Dhar Lmehraz (Fès) dans les années 1990 et retrace les itinéraires de quelques protagonistes, avec leurs heurs et leurs malheurs. Mais surtout avec la passion et l’engagement de ces premiers moments de la prise en charge de la cause amazighe par des étudiants de cette université : les débats en plein air, les embuches des arabistes et des islamistes, les tentatives de structuration, les manifestations de Tafsut imazighen (Printemps Berbère).. etc. Ce n’est pas un essai encore moins un livre d’histoire mais une lecture romanesque de toute une époque : les vas-et-vient de Fès et le pays natal et les méditations d’un Amnay fort de ses convictions mais seul parmi les siens, c’est l’identité clandestine.. Je vous laisse découvrir le reste...
Le roman est disponible en ligne sur le lien :
https://www.amazon.fr/Amnay-Berb%C3%A8re-ou-lidentit%C3%A9-clandestine/dp/2342050801/ref=sr_1_1?__mk_fr_FR=%C3%85M%C3%85%C5%BD%C3%95%C3%91&dchild=1&keywords=amnay+le+berb%C3%A8re&qid=1604441677&sr=8-1
La page de couverture est « l’inconnu », œuvre du brillant peintre kabyle Lyazid Chikdene
** Extrait:
"Cette dernière nuit-là sera celle du pardon, de l'excuse et de la générosité. Nous aurons conquis la convivialité, nous nous serons aimés les uns les autres pour panser les blessures de l'arbitraire. Et quand l'aube aura embrassé les bribes résiduelles de la nuit, quand les oiseaux matinaux d' Amizar fredonneront l'hymne de la liberté, nous dirons comme en chœur ultime : « Un pays pour moins de larmes !".
Illustration de couverture : L'Inconnu, © Lyazid Chikdene.
** H. Touali est né à Goulmima en 1972 au sud-est du Maroc. Économiste de formation, il a travaillé dans le secteur privé avant de déménager en Suisse où il a obtenu un master en management international (HEC Genève), un Master of Advanced Studies et un Master of Science à la HEP de Lausanne en économie et droit. Il a publié dans des revues académiques et professionnelles sur les communautés de pratique interorganisationnelles . Il enseigne actuellement l'économie et le droit dans le canton de Vaud et prépare un doctorat en sciences sociales et politiques à l'université de Lausanne. Depuis longtemps sensible à la cause du peuple amazigh en Afrique du Nord, il est par ailleurs vice-président de l'association Tiwizi suisse pour la solidarité avec les écoliers berbères du sud-est du Maroc (http://www.ecoliers-berberes.info).
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Thesis Chapters by Touali Mohamed (Hamid)
Utilisation de la vidéo dans l’enseignement de l’économie au collège : Quelles modalités et quels bénéfices pour les élèves ? , 2014
Résumé
La profusion des supports audio-visuels grâce à Internet et leur utilisation de plus en p... more Résumé
La profusion des supports audio-visuels grâce à Internet et leur utilisation de plus en plus fréquente dans l’enseignement remettent sur la scène la question de leur efficacité comme outil d’enseignement. Cette étude est une contribution à l’exploration de l’impact positif de la fiche pédagogique qui accompagne le visionnage de la vidéo en classe sur le résultat des élèves au test d’évaluation. Elle s’inscrit dans le cadre de la thématique de l’utilisation des moyens audiovisuels dans l’enseignement en général et l’enseignement de l’économie en particulier. Pour atteindre ses objectifs, l’enseignant s’engage dans la conception d’un dispositif pédagogique susceptible de faciliter les apprentissages des élèves et d’améliorer leurs résultats d’évaluation. Cette recherche a montré que la différence de moyenne est infime entre les élèves qui ont utilisé la fiche et ceux qui ne l’ont pas utilisée, que les filles étaient plus performantes que les garçons et que les élèves les moins âgés ont obtenu un résultat supérieur à celui des plus âgés. L’intérêt des élèves pour le sujet abordé par la vidéo, la prise de notes et l’utilisation de la fiche sont des facteurs dont il faut tenir compte pour des apprentissages efficaces. Mais d’autres recherches sont requises pour confirmer ou infirmer le rôle de chaque facteur dans le cadre de l’utilisation de la vidéo en classe d’économie au collège.
Mots-clé : Didactique, pédagogie, vidéo, support audiovisuel, classe, économie, collège.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Collaboration entre les enseignants du secondaire II; le cas d’un gymnase vaudois, 2011
Les enseignants dans leur travail quotidien, développent des formes d’échange et de partage de le... more Les enseignants dans leur travail quotidien, développent des formes d’échange et de partage de leurs savoirs et de leurs pratiques. Cette collaboration prend diverses formes et varie du simple échange, en passant par la concertation jusqu'à atteindre la collaboration avec ses aspects organisationnels et structurés. Ce mémoire, à travers une démarche qualitative exploratoire, analyse la perception de la collaboration entre les enseignants du secondaire II dans un gymnase vaudois. Les enseignants du secondaire II ont en général une perception positive de la collaboration et considèrent que les affinités personnelles ou disciplinaires concourent à la mise en place de la dite collaboration. Cette dernière peut être formelle et structurée ou informelle et spontanée, et couvre des domaines didactique ou pédagogique. Les enseignants qui collaborent sont ceux qui y trouvent un intérêt ou une réponse à un besoin pressant dans les domaines cités ci-dessus, sans oublier les considérations de reconnaissance et d’estime de soi. D’autres facteurs viennent entraver la collaboration notamment les rapports au pouvoir et au savoir ainsi que l’individualisme du corps enseignant. Si les enseignants reconnaissent à la direction de l’établissement un rôle de support à la collaboration à travers la mise à disposition des moyens en temps et en matériel, il n’en demeure pas moins qu’ils tiennent à leur liberté et indépendance dans l’exercice de leur métier. Le chef de file joue également un rôle d’animateur et de facilitateur de l’entreprise de collaboration de par son statut dans l’établissement et ses rapports spécifiques avec les enseignants.
Mots-clés : Collaboration, échange, concertation, formelle, informelle, enseignants, secondaire II, chef de file, gymnase, élèves, communautés de pratique.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Comment approcher théoriquement et méthologiquement le transfert de savoir relatifs aux normes IT dans le cadre de communautés de pratique inter organisationnelles?, 2009
La question centrale qui se pose à la recherche académique et aux praticiens dans les multination... more La question centrale qui se pose à la recherche académique et aux praticiens dans les multinationales est la suivante : comment se fait le transfert inter organisationnel du savoir relatif aux bonnes pratiques (notamment IT) dans le cadre de communautés de pratiques à cheval entre plusieurs multinationales ? Et quels sont les facteurs de succès et de blocage de telles Cdp ?
Ce mémoire se propose comme un prélude de réponse a ces questions. Il essaiera dans un premier temps, de construire une approche théorique de l’apprentissage organisationnel au sein des Cdp inter organisationnelles, cela se fera en examinant la littérature relative au concept et à la pratique de l’apprentissage organisationnel au sein des communautés de pratique. On en retracera les implications pour le transfert de bonnes pratiques relatives aux normes IT entre les organisations. Dans un deuxième temps il sera procédé à la construction d’un modèle de recherche et de l’approche méthodologique appropriée pour aborder la problématique en question.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Drafts by Touali Mohamed (Hamid)
"رواية أمناي" من الهوية السرية إلى الهوية المنفية, 2022
« Le roman d’« Amnay »,de l’identité clandestine à l’identité exilée » , une lecture originale de... more « Le roman d’« Amnay »,de l’identité clandestine à l’identité exilée » , une lecture originale de M. Jamal Mahdali
"رواية أمناي" من الهوية السرية إلى الهوية المنفية
"حين نكتب لا نحرص فقط على أن نُفْهَمَ، بل أيضا على ألاّ نُفْهَم" (1).
مقدمة
صدر للمفكر المبدع حميد توعلي الترجمة العربية لروايته "أمناي الأمازيغي أو الهوية السرية"(2)، التي نشرها بالفرنسية سنة 2016. وقد أنجز الترجمة الأستاذ عبد الله زارو وبشكلٍ موفق جدا يجعل القارئ يستشعر وهو يتدرج في قراءة الرواية كما لو أنها كُتِبت أصلا باللغة العربية.
وبما أن العمل الأدبي كلما كان أكثر إبداعيًا وأصالة كلما كان قابلا لقراءات وتأويلات متعددة ومتجددة تسعى لاستكشاف عوالمه وأبعاده ودلالاته المتشابكة؛ فإن رواية "أمناي" وهي من قبيل هذا الطراز من العمل الأدبي، يمكن قراءتها من منظورات مختلفة، ومن ضمنها قراءتها كصرخة جيل ذروة التعريب - ضد الأمازيغية لغة وحضارة وهوية وليس ضد الفرنسة كما رَوَّج خطاب الحركة الوطنية لذلك - الذي فُرض على المغرب منذ الاستعمار وبوتيرة أخطر بعده. وقد دافعت عنه وانخرطت فيه، وبشكل أعمى، كل التنظيمات الحزبية والنقابية والجمعوية والنخب الموالية والمعارضة على حد سواء. لدرجة أن الجامعة المغربية التي يُفترض فيها أن تكون فضاء للمعرفة والفكر والثقافة الوطنية بكل روافدها، غابت عنها لعقود الثقافة الأمازيغية. وحتى منظمتها الطلابية العتيدة بتقدميتها وديموقراطيتها وجماهيريتها اختزلت الثقافة في بعدها العربي والأممي وتجاهلت الثقافة المغربية الأصيلة في تجلياتها الأمازيغية. وطالبت بـ"تعليم عربي علماني موحد"(3)، واكتفت بشعار يتيم حول الثقافة الوطنية "جامعة موازية، ثقافة شعبية"(4). وكل ذلك، بحكم خضوعها لهيمنة أيديولوجيا القومية العربية في نسختها اليسارية. ولم تحتضن، على سبيل المثال، أدب المقاومة الذي أبدعه الأمازيغ بالأطلس والريف والصحراء إبان الاستعمار وبعده، فيما احتضنت الأغنية العربية الملتزمة، بما في ذلك ما كان منها موروثا شعبيا ليس أكثر موسيقية ولا أكثر تعبيرا عن هموم الشعب وتطلعاته من أغاني "أحيدوس" و"لالة بويا" ذات الصلة بما هو هادف.
الرواية، إذن، تحكي ملحمة شعبٍ وجد نفسه منذ مطلع القرن العشرين مستهدفا في هويته. فهل هناك ما هو أكثر تراجيدية من أن يجد الإنسان هويته مستهدفة في كينونتها ومعرضة لضروب الإقصاء والتشويه والمحو؟ وهل هناك ما هو أكثر مأساوية من أن يحيا الإنسان هويته سرا؟ لكن، بأي معنى نتحدث عن الهوية الأمازيغية كهوية سرية؟ وماذا تعني الهوية السرية؟ وكيف تكون الهوية سرية؟ وفي أية شروط؟ وما طبيعة العلاقة بين أمناي والهوية السرية؟ وما هي مآلات الهوية حين تكون سرية؟
إن هذه الأسئلة وسواها هي في صلب الأسئلة المعقدة التي تثيرها رواية "أمناي" بجرأة، ولا تتردد في البحث عن أجوبة ممكنة لها، من خلال شخوصها في ترحلاتهم وحواراتهم وتأملاتهم، وأيضا من خلال الأحداث التي تسردها والذاكرة التي تستعيدها؛ خاصة وأن "أمنّاي" هي رواية تأملية وتفكُّرية عن جدارة، بقدر ما هي رواية واقعية وتاريخية بملامح السيرة الذاتية.
وتضعنا الرواية، انطلاقا من اسمها أمام معادلة يتماهى فيها "أمناي" مع الهوية السرية، فيغدو الواحد منهما هو الآخر. فالرواية تسرد أسطورة "أمناي"، من حيث هي "تاريخ شخصي معطى في كلمات"(5)، عبر تحولات الهوية الأمازيغية من هوية مشاعة إلى هوية سرية/مناضلة تصرّ على الإعتراف بها، إلى هوية منفية. وتماهي "أمناي" مع الهوية السرية قد صيّره بطلا أسطوريًا مهمته هي حمل مشعل الدفاع عن تلك الهوية بتحويلها إلى قضية وطرحها للنقاش في الحرم الجامعي الذي كان محكوما بالخطاب القومي العربي اليساري. ومن ثم المغامرة بتأسيس الحركة الثقافية الأمازيغية بالجامعة المغربية.
إن الرواية وهي تروي قصة/أسطورة "أمناي" تسرد مأساة هوية شعب خلال القرن العشرين. قرن بدأ بالاستعمار الإمبريالي الفرنسي/الإسباني الذي عجل بتفكيك البُنى الاجتماعية والثقافية والسياسية التقليدية لشعوب شمال إفريقيا، ومصادرة حقها في تحديث نفسها بنفسها وتقرير مصيرها. تلاه استقلال شكلي نظام انبنى على أيديولوجيا الهوية العربية والإسلامية المستبعِدة لكل المقومات الحضارية للهوية الأمازيغية؛ ليشرف ذلك القرن على نهايته بانتفاضة الهوية الأمازيغية وانبثاق "الربيع الأمازيغي" من مدينة تيزي وزو بالقبايل /الجزائر، ليتمدد حراكا طلابيا في الجامعات المغربية تمخض عنه ميلاد الحركة الثقافية الأمازيغية، وحراكا مدنيا أفرز الحركة الأمازيغية. أعقب ذلك تململ في الموقف الرسمي وشبه الرسمي المعادي للهوية الأمازيغية والاضطرار للاعتراف باللغة والثقافة الأمازيغيتين، وصل ذلك الإعتراف -مع بداية العقد الثاني من القران الحالي وخلال تفجر حراك شعوب المنطقة نحو الحرية والعدالة والكرامة- حد دسترة الأمازيغية وإدراجها ضمن المنظومة التعليمية، مع تلكُّؤٍ مقصود وتماطل مُتعمَّد في تفعيل تلك الدسترة وذلك التدريس.
يتعين قراءة رواية "أمناي" في مسار هذا التحول وفي أدق مفاصل منعطفاته الحاسمة. فالأجواء الملحمية والتراجيدية للرواية هي ذاتها أجواء انبثاق الحركة الثقافية الأمازيغية بالجامعة المغربية بما يحمله ذلك من جراح وآلام ورهانات. مع الأخذ بعين الاعتبار أن جيل تلك الحركة هو جيل عاش انهيار ما تبقى من البنيات والمؤسسات الاجتماعية والثقافية الأمازيغية التقليدية، بما رافقه من تشويه للتاريخ وتنكر للواقع والسعي الحثيث لفرض "هوية متخيلة"(6)؛ كانت تتوفر على كل مقومات الهيمنة والتمكين، لولا ممانعة الهوية الأمازيغية التي فُرض عليها أن تكون سرية بعد إقصائها من الإعلام والمؤسسات والإدارات والتداول الرسمي؛ ومن برامج الحكومات المتعاقبة والأحزاب المتناسلة عن بعضها البعض بيمينها ويسارها، وبأذرعها النقابية والطلابية والجمعوية. وحين كانت تلك الهوية المحظورة/"السرية" تصرّ على الإعلان عن نفسها، فقد كان ذلك يتم بشكل هامشي محتشم وسري، محكوم بإملاءات سلطة سردية القومية العربية التي كان يراد لها أن تكون مؤسِّسة لمستقبل هوية المنطقة (شمال افريقيا).فكيف تحكي الرواية عن تلك الهوية السرية؟ وإن كانت تلك الهوية تنسرد عبر شخصيتها الأساسية: "أمناي"؛ فمن هو هذا الـ"أمناي"؟ وما هي ملامح شخصيته وطبيعتها؟ أين وكيف نشأ؟ وماذا يمثل بالنسبة لمسار حياته ولوعيه بهويته السرية رحيله إلى فاس ومتابعة دراسته الجامعية "بظهر المهراز"؟ ما دور "أمناي" في طرح القضية الأمازيغية للنقاش في الحرم الجامعي ومن ثم بروز الحركة الثقافية الأمازيغية؟ وماذا عن ما بعد ذلك؟ كيف سيتفاعل "أمناي" مع جحيم الواقع بعد خروجه من فردوس/كهف الجامعة؟ وبموازاة كل ذلك كيف كان "أمناي" يحيا هويته السرية وإلى أين ستمضي به؟ ليس هناك من خيار آخر للإجابة عن هذه التساؤلات غير الإبحار في الرواية، لاستجماع شظايا شخصية "أمناي" وشذراتها المتناثرة عبر صفحاتها بهدف إعادة تشكيلها.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Book Reviews by Touali Mohamed (Hamid)
"تقرير حول كتاب "صراعات من أجل الاعتراف Compte rendu du livre "Luttes pour la reconnaissance", 2024
هذا الكتاب يضم ستة فصول مقسمة إلى مَحاور، بالإضافة إلى تقديمٍ من المؤلف نفسه موجّه إلى القرّاء با... more هذا الكتاب يضم ستة فصول مقسمة إلى مَحاور، بالإضافة إلى تقديمٍ من المؤلف نفسه موجّه إلى القرّاء بالعربية. إنه إسهام في ترجمة فكر وإسهامات سوسيولوجي وفيلسوف يشتغل على النظرية النقدية، باعتباره واحدا من القلائل الذين يمارسون النقد المحايث من داخل الفكر الغربي المعاصر، وذلك لما يُظهره من جدةٍ في الفكر والممارسة ضمن المشروع الفلسفي والسوسيولوجي لتلك النظرية. هذا ويُعتبر حاملا لمشعل نقل فكر تلك النظرية من اللغة الألمانية إلى اللغة الفرنسية عبر حركة الترجمة التي يقودها رفقة مساعديه، إذ ترجم أعمال الفيلسوف والسوسيولوجي الألماني أكسل هونيث، خصوصا ثلاثة كتب: "مجتمع الاحتقار: نحو نظرية نقدية جديدة" (عام 2006) و"العالم الممزق: النظرية النقدية، التحليل النفسي والسوسيولوجيا" (عام 2013) والثالث "نقد السلطة" رفقة معاونيه، كما سهر على إعداد وتقديم ترجمة كتاب "أنبياء الخداع" (Prophets of deceit. A Study of the Techniques of the American Agitator) لصاحبه ليو لوفنثال (1949 [2019])، وغيرها من الأعمال. والكتاب، بين يدينا، مترجم من لغته الأصلية (الفرنسية) إلى اللغة العربية.
إن خوض تجربة ترجمة هذا الكتاب لهي خطوة مهمة في إبراز أهمية الكاتب والكتاب، ليس فقط في المواضيع الجديدة والدقيقة التي يطرقها، وإنما في مقارباته والمناهج التي يوظفها، والتي تبرز عمق فكره وتمكّنه من أدواته المنهجية والمفهومية في معالجة قضايا ومشكلات العالم المعاصر (الاجتماعية، السياسية، الأخلاقية والاقتصادية، الخ.)، وكذا إسهامه المهم في النقاشات الدائرة اليوم في ميادين الفلسفة وعلم الاجتماع والسياسة.
ورغم تباين الفصول الواردة في الكتاب، فإنها تتناول قضية "الاعتراف" في جوانبه المتعددة. حيث تم ترتيبها وتصنيفها، بتنسيق مع المؤلف، في محاور للتفكير والبحث بشكل يعطيها تناغما موضوعاتيا. ويغطّي مصطلح "نظرية الاعتراف" مناهج مختلفة ومساهمات نظرية متعددة، لا يأخذها هذا الكتاب كلها في الاعتبار نظرا لثرائها واتساعها. يتعلق الأمر هنا بـ بيير بورديو، وأكسل هونيث، وتشارلز تايلور، ونانسي فرايزر، دون أن ننسى "الكلاسيكيين" روسو، كانط، فيخته، هيجل.
وتتجلى الموضوعات الرئيسية التي تحيط بها فصول الكتاب، في مناقشة المفهوم "المتماثل" للاعتراف وتطوراته، وتلك المرتبطة بالتفكير في اختلافاته مع المفهوم "غير المتماثل" للاعتراف كهيمنة، ثم مساهمات بحثية في سيرورات تكوين أو تشكّل الصراع والدوافع المحفزة له.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Conference Presentations by Touali Mohamed (Hamid)
Tifray.com, 2023
Amseksi di tumast, amedya n unhezzi n Arrif: ijjen temladast adu tfawt n teṭyurit n wenɛam n Axel... more Amseksi di tumast, amedya n unhezzi n Arrif: ijjen temladast adu tfawt n teṭyurit n wenɛam n Axel Honneth.
The struggle over identity, the case of Hirak du Rif: An analysis in the light of Axel Honneth's theory of recognition.
Asarag i yegga umaru di Utrixt ɣa Taṛfiqt n Mulay Muḥand d Tmesmunt Iẓuran, febryaer 2023
Asarag-a wanita ad yili x “umseksi di tumast, s umedya Anhezzi n Arrif”. A dd-awiɣ deg-s axarres x unhezzi ya wanita s lexzrat n ufilusuf Aliman Axel Honneth ig yellan d ij n umussnaw/ameswingem i dd-ixelqen «Tiẓirt n umyakaz» (la théorie de la reconnaissance), netta s imant-nnes ɛawed ij n seg igejda (tḥenya) n Tiẓirt n Wezɣan (la Théorie critique) n uɣerbaz n Frankfurt.
Anhezzi n Arrif d ijjen umussu d ameskan (contestation) d aɣerfan (populaire) iḍḍuqzen nnhar 28 Kṭuber n 2016 di Arrif, nnhar-nni umi ḥeryen Muḥsin Fikri deg ij n ukamyu n wefraḍ. Argaz-a wanita ttuɣa-t issaɣ izznuza iselman am waṭṭas n Irifyien i yeddren gi Arrif.
Anhezzi n Arrif yerẓem i triturikt n yinaw (rhétorique discursive), yessexdem imassen imaynuten. Iɛdel i isutar-nnes bac a ten-issek i ddewla niɣ i ixef n ddewla. Isutar-a qqnen ɣa min iḥwadj Arrif d min ttrajan Irifiyen. G wawal-a nhar-a ad dd-awiɣ ijen uxarres x unhezzi n Arrif maca s lexzrat n teṭyurit n wenɛam (nadariya n liɛtiraf) n Axel Honneth, qqareɣ ila anhezzi n Arrif d anhezzi n umseksi x tumast tarifiyt niɣ tanettit Tamaziɣt/timmuzɣa n Arrif.
Xḍareɣ aparadigem-a wanita n “Tiẓirt n wezɣan” (nnadariya nnaqdiya) i d-yewwi Axel Honneth bac ad mmleɣ mayemmi sɣuyyun niɣ ttuɣa syɣuyyun Irifiyen mebla a nettɛawad i wawal-nni i nennum n uɣrum waha d tdamsa d tsetratijiyet (axarres n Hobbes, d Machaivel) ihi war nzemmar a nini belli ikker-dd x tenɛacin d uɣrum am yenni illuẓen usafi ixis ad iqqim ittett waha. Nettaf ddsas n umseksi-ya gi lḥugra, gi tirmitin tiɣariwin tizdirin (les expériences morales négatives) niɣ irajiten n usteɛref min xef wer rḍin (les attentes de reconnaissance non satisfaites) i d-ittarun asinef, lḥugra, tikkest zi tmeẓra. Imenɣiten-a ttxisen ad ɛawden lebni i yiman n yewdan i ttuɣa yettwaḥgaren, ittwassinfen, ittwakkesen zi leḥsab bac ad dd-yerr izerfan i das-ittwakksen (restauration de soi dénigré).
Irifiyen sɣuyyen, nnan « a lla, uhu i lḥugra », ssentan ijen unhezzi ittemnɣan x yikez (anɛam, la reconnaissance) d min iqqnen ɣar-s am : «tilelli, uddur/lkarama, taɣdemt tanamunt (justice sociale) ». Waxxa ssadafen imeɣnasen n Arrif d imezdaɣ-nnes isutar n tdamsa d wamun di tewriqin n isutar n unhezzi, manaya wer ittekkes ci lqima i yidles d tumast-nnsen minzi yina ɣar-sen ijjen umcan d ahimmi g min rezzun d min xisen ad ggen Irifiyen. Ittkenna rezzun tudert icnan d tudert s wuddur (lkarama), a mux iqqar Axel Honneth g tfilusuft-nnes tanamunt (social philosophy).
Ad ssiwleɣ g min dd-yusin x tmeslayt n umseksi x tumast di tuɣbayt n unhezzi n Arrif (amseksi x min ɛnan Irifiyen d umseksi-nnsen bac ad ɣar-sen tili tasɣart-nnsen.) Maca g umezwaru rad ssiwleɣ x min iɛna ukunsipet n umseksi xef yikez/amyakaz (le concept de la lutte pour la reconnaissance) d min t-iqqnen akd ukunsipt n tumast (identité). Ad mmleɣ ɛawed tirmitin tiɣariwin tizdirin iṭṭfen di tumast tarifiyt ig illan ɣer deffar i uḍḍuqqez n unhezzi n Arrif. Ɣer uneggaru a nẓer mamec igga wenhezzi-ya bac ad ibna tamentilt/taɣawsa n tumast n Arrif d mamec ismuna Irifiyen x ijen tesnamekt tamegrawt (sémantique collective) i yebna netta nnit.
Bookmarks Related papers MentionsView impact
Uploads
Papers by Touali Mohamed (Hamid)
Initiée au début des années 20, cette théorie critique a évolué et accumulé les apports de divers chercheurs depuis Adorno jusqu’à Honneth. Son cœur conceptuel est le diagnostic du présent ou de son temps par le recours aux sciences sociales et à la philosophie (Voirol, 2003). Elle analyse la réalité en référence à un horizon normatif de la « vie bonne » en mobilisant les différents apports des sciences humaines (interdisciplinarité) afin d’éviter la pure abstraction théorique. En outre, elle décortique ladite réalité sociale pour y rechercher les pratiques susceptibles de pousser dans le sens d’une « vie bonne ». Autrement dit, elle met au jour les apports normatifs issus des transformations sociales porteuses de progrès entendu comme émancipation et élargissement de la reconnaissance et des libertés (Pagès, 2014). Le diagnostic de son temps a pour objet de ressortir de la réalité sociale non seulement les pratiques émancipatrices mais également les phénomènes de blocages de ladite émancipation ; il vise également à relever «les sujets sociaux, voire les institutions, susceptibles d’encourager le déploiement de ces pratiques » émancipatrices (Voirol, 2012).
Et comme toute théorie critique, elle déploie ses concepts et sa démarche en rupture avec les perceptions légitimatrices du statu quo. Adorno est l’un de ces contributeurs emblématiques, un de ses concepts, celui de la critique de l'identité, est le point central de sa pensée.
Adorno démontre que la critique de l’identité prend forme dans le réel de la modernité capitaliste qui tend vers sa fermeture et l’atteinte de son identité. Il affirme que le principe d'échange oriente le monde vers logique de l'identité. Ce principe unitaire engendre la souffrance pour ce qui fuit l'identité, la mutilation de quiconque résiste à ce principe de l’identité moderne capitaliste (Noppen, 2012).
Nous allons, dans ce texte, présenter et expliciter le concept d’identité chez Adorno et son rapport avec la dialectique ; ensuite nous en présenterons les implications philosophiques et sociologiques.
Afin de comprendre le concept de l’identité ou plutôt de la non-identité, nous reprendrons le cheminement théorique par lequel procède Adorno quand il fait usage de la dialectique négative qui scelle sa rupture avec ses prédécesseurs, notamment Hegel et les marxistes orthodoxes de la Diamat.
*Écrit par Said Balaadich. Le recueil de poèsie "Abrid N Ulili" (Le Chemin du laurier-rose) du poète et romancier Hamid Touali comprend 94 poèmes (parmi lesquels des hymnes) datant de près de trois décennies (enregistrés entre 1992 et 2001). Dans la présentation-introduction de ce recueil, j’ai posé les jalons d’une lecture philosophique et sociologique des poèmes en question, car le recueil constitue, en soi, un seuil textuel qui livre un contenu vibrant d’humanisme et d’émotions. En plus de leurs thématiques variées (timmuzgha, amitié, amour, avenir, honnêteté, thèmes généraux), les poèmes reflètent surtout l’expérience critique des phénomènes sociaux et des tragédies que vit la société. Cela leur confère un haut degré de maturité, de profondeur et de complémentarité. Le titre du recueil renvoie à l'essence de ce mélange : la route des laurier-rose est une route pleine de désagréments et d’amertume, mais elle est belle, car le laurier-rose orne les déserts plats et immenses d'une esthétique existentielle inégalable comme le décrit si bien le poète irakien Badr Chakir Sayab : « O œil où sont les roses du laurier—longe leur rivière et demande ?» Les jalons de ce sentier/ cette voie prennent corps à travers les poèmes dans la profondeur de l’esprit esthétique de l’être amazigh qui, aspirant à une révolution culturelle, ravive tout ce qui est beau dans la pensée / l'art et la pratique amazighe. Du beau qui dépasse ou transcende tout la laideur et simplement le non beau. Poèmes ciselés dans la version asefru plutôt que tamdiyazt, pour donner au poète la possibilité de créer et d’inventer des formules expressives qui correspondent aux thèmes qu'il souhaite intégrer et s’approprier. Cette unité dialectique entre la forme et le contenu à la Walter Benjamin, attribue l’importance non seulement au contenu mais également à la forme. Car l'asefru est porteur de cette rupture avec la formule classique de l’izli ou de la tamediayzt malgré les énormes capacités poétiques et expressives dont ils regorgent. Pour développer ses outils critiques et artistiques ainsi que les contenus intellectuels l’auteur fait ici de l'art (la poésie notamment) un moyen idéal de libération et d'émancipation. Sa grande préoccupation est essentiellement critique. Il restitue le déni et le mépris de l’amazighité, et leurs corolaires : perte des valeurs, des droits, des libertés, de la langue, de l'identité, la désintégration, la démolition du social, l’atteinte à l'être amazigh, le déchirement et la fragmentation. Autant de faits qui hantent le poète et déteignent sur son expérience poétique. C’est pour cela qu’il appelle à la fermeté et à la résistance solide et sans relâche. Sa préoccupation redouble d’intensité au vu de ce qui déchire le social (réseau de relations humaines) entre amis, entre frères et individus. Il a également exprimé la crise de l’Amazigh avec les régimes au pouvoir et a dépeint, dans un langage éloquent et débordant de colère et de critique corrosive, l'image du dirigeant qui a privé les Amazighs du goût de la liberté et qui leur a servi le mépris et l’humiliation. Ainsi, a-t-il dénoncé les aspects de l'autoritarisme en y déversant sa colère engagée appelant à la résistance et à la consolidation de résilience. Les pioches de la critique ne ciblent pas seulement l'autorité, mais aussi les Amazighs. Il est conscient de la mission intellectuelle et morale que le poète porte à l’égard de sa société, il traite par conséquent des problèmes des problèmes sociaux et les conditions précaires de l'Amazigh. Dans sa poésie, il opère un mélange entre le privé et le public selon l'expression d'Adorno (où le privé inclut les caractéristiques de l'ensemble sans perdre sa spécificité). De ses soucis individuels on peut inférer les soucis de la société. Sa tragédie fait corps avec la tragédie de sa société, et vice versa, dans une unité dialectique sans équivalent. Le poète n’évoque pas les vestiges et ne pleure pas des gloires révolues comme le font les poètes, ni ne promet un avenir meilleur plein de béatitude, comme le font les prophètes. Il révèle plutôt les possibilités actuelles, du présent vécu, l'expérience du conflit qui est capable de sortir les individus de leur misère et de leur aliénation. Dans son architecture artistique, le poème dans ce recueil accompagne la dimension critique et émotionnelle portée par le poète. Il entre plutôt dans un débat (à la manière des poètes amazighs qui se distinguent par la maîtrise de l'art de la disputation et des joutes dans la poésie amazighe, fondées sur l’importance statutaire et symbolique du poète) avec le poète kabyle Aït Menguellat, dans "Tala n Tudert, am3ibar d Ayt Menguellat. Il a commis des poèmes à propos de Matoub Lounès et les événements en Kabylie ,et d'autres au rythme de" Ideflawen "en élargissant le cercle du débat pour inclure le reste des Amazighs. Il entend restaurer ainsi une acculturation ouverte, doublée d’une volonté consciente sans aliénation ni domination.
L’article analyse comment réussir le transfert de savoir relatif à l’IT management dans le cadre de communautés de pratique inter-organisationnelles comme structure de partage de savoir et de collaboration entre les multinationales. L’étude explore les facteurs clés de succès d’une telle communauté de pratique, notamment l’engagement du Top Management et le rôle joué par le leadership et les sponsors. Les résultats de l’étude émanent d’une démarche qualitative exploratoire basée sur des entretiens semi-dirigés réalisés avec onze CIO de multinationales situées en Suisse romande et actives dans les secteurs de l’horlogerie, l’agroalimentaire, les fragrances, l’outillage industriel, les cigarettes et les assurances.
Les mots clés sont: Communauté de pratique inter organisationnelle, transfert de savoir, réseau inter organisationnel, pilotage, IT management, best practice
Books by Touali Mohamed (Hamid)
vient d’être publié par Afaq pour les études et l’édition à Marrakech, mars 2024. C’est une traduction en langue arabe d’une sélection d’articles publiés par le philosophe et sociologue suisse Olivier Voirol de l’Université de Lausanne. La traduction est réalisée par Hamid Touali, Université de Lausanne et par Said Balaadich de l’Université de Marrakech. La préface a été rédigée par les soins d’Olivier Voirol.
نضع بين أيدي القرّاء هذه الترجمة لرواية "أمناي الأمازيغي أو الهوية السرية"، والتي صدرت طبعتها الأولى بالفرنسية سنة 2016 بباريس.
أنا ممتن كثيرا للكاتب والمبدع والمترجم المقتدر الأستاذ عبد الله زارو الذي اقترف عملا إبداعيا بسفره المضني داخل الرواية، ويكون بذلك اقترب بشكل رهيب من منطوق ومضمون النص الأصلي. جاعلا بذلك من الترجمة إبداعا، وأضاف للرواية جِدتها ورونقها، هو الذي تراءى لي يطفق مسافرا، ذهابا وإيابا، بين متنين لغويين وجوهر إنسي أمازيغيّ بامتياز. فمن المعروف لدى المختصّين أن مهمة المترجم صعبة للغاية، إذ يجب عليه مسك خيوط النزوحات والإنزياحات والإنسيابات والاتصالات والقطائع ما بين الحمولات الثلاث وما ينفلت منهما بفعل الكتابة من جهة وبفعل الترجمة من جهة أخرى. ألم يقل فالتر بنيامين إن الترجمة هي إعادة تشكيل أجزاء إناءٍ مكسّر يعزّ على نسخته المرممة أن تشبه نسخته الأصلية؟
تمكّن الأستاذ عبد الله زارو بحنكة ونباهة من الولوج إلى تلك الزفرات التي لم تعبّر عنها أصوات الرواية، فصار أداؤه مبدعا فيما يخالج شخوصها، وكأنه رافقها ويرافقها في مسيرها ومقامها وصمتها وصخبها وحمقها وفتنتها. نجح الأستاذ عبد الله زارو في تسمية الأشياء، ونحن نعلم أن الناس تخطئ التسميات أصلا، وأداؤه ردم الهوّة بين ما قيل وما أريدَ أن يُقال. وإذ أشكره جزيل الشكر على هذا، فلا أنسى أن أستسمحه على إقحامه في مخاطر هذا الأداء التي غلبها وهو ينسج خيوط البناء الروائي بشكل رائق، وآنس جدا، كما لو أن الفضاء الروائي صار في المتناول رغم تمنّعه.
أشكر أيضا الأستاذ والكاتب والباحث سعيد بلعضيش على تقديمه القيّم، والذي تفنّن في إيجاد الكلمات الرائعة للإحاطة بالرواية وتقديمها إلى القرّاء، ولما لا وقد متح عباب البحر التواصلي ما بين الكاتب والمترجم كي ينسج الباقة العطرة التي كتبها.
شكرا لكما وشكرا مسبقا للقراء على قراءتهم للرواية في هذه الحلّة.
L’auteur y revient sur la naissance du Mouvement Culturel Amazigh à l’université marocaine, notamment à Dhar Lmehraz (Fès) dans les années 1990 et retrace les itinéraires de quelques protagonistes, avec leurs heurs et leurs malheurs. Mais surtout avec la passion et l’engagement de ces premiers moments de la prise en charge de la cause amazighe par des étudiants de cette université : les débats en plein air, les embuches des arabistes et des islamistes, les tentatives de structuration, les manifestations de Tafsut imazighen (Printemps Berbère).. etc. Ce n’est pas un essai encore moins un livre d’histoire mais une lecture romanesque de toute une époque : les vas-et-vient de Fès et le pays natal et les méditations d’un Amnay fort de ses convictions mais seul parmi les siens, c’est l’identité clandestine.. Je vous laisse découvrir le reste...
Le roman est disponible en ligne sur le lien :
https://www.amazon.fr/Amnay-Berb%C3%A8re-ou-lidentit%C3%A9-clandestine/dp/2342050801/ref=sr_1_1?__mk_fr_FR=%C3%85M%C3%85%C5%BD%C3%95%C3%91&dchild=1&keywords=amnay+le+berb%C3%A8re&qid=1604441677&sr=8-1
La page de couverture est « l’inconnu », œuvre du brillant peintre kabyle Lyazid Chikdene
** Extrait:
"Cette dernière nuit-là sera celle du pardon, de l'excuse et de la générosité. Nous aurons conquis la convivialité, nous nous serons aimés les uns les autres pour panser les blessures de l'arbitraire. Et quand l'aube aura embrassé les bribes résiduelles de la nuit, quand les oiseaux matinaux d' Amizar fredonneront l'hymne de la liberté, nous dirons comme en chœur ultime : « Un pays pour moins de larmes !".
Illustration de couverture : L'Inconnu, © Lyazid Chikdene.
** H. Touali est né à Goulmima en 1972 au sud-est du Maroc. Économiste de formation, il a travaillé dans le secteur privé avant de déménager en Suisse où il a obtenu un master en management international (HEC Genève), un Master of Advanced Studies et un Master of Science à la HEP de Lausanne en économie et droit. Il a publié dans des revues académiques et professionnelles sur les communautés de pratique interorganisationnelles . Il enseigne actuellement l'économie et le droit dans le canton de Vaud et prépare un doctorat en sciences sociales et politiques à l'université de Lausanne. Depuis longtemps sensible à la cause du peuple amazigh en Afrique du Nord, il est par ailleurs vice-président de l'association Tiwizi suisse pour la solidarité avec les écoliers berbères du sud-est du Maroc (http://www.ecoliers-berberes.info).
Thesis Chapters by Touali Mohamed (Hamid)
La profusion des supports audio-visuels grâce à Internet et leur utilisation de plus en plus fréquente dans l’enseignement remettent sur la scène la question de leur efficacité comme outil d’enseignement. Cette étude est une contribution à l’exploration de l’impact positif de la fiche pédagogique qui accompagne le visionnage de la vidéo en classe sur le résultat des élèves au test d’évaluation. Elle s’inscrit dans le cadre de la thématique de l’utilisation des moyens audiovisuels dans l’enseignement en général et l’enseignement de l’économie en particulier. Pour atteindre ses objectifs, l’enseignant s’engage dans la conception d’un dispositif pédagogique susceptible de faciliter les apprentissages des élèves et d’améliorer leurs résultats d’évaluation. Cette recherche a montré que la différence de moyenne est infime entre les élèves qui ont utilisé la fiche et ceux qui ne l’ont pas utilisée, que les filles étaient plus performantes que les garçons et que les élèves les moins âgés ont obtenu un résultat supérieur à celui des plus âgés. L’intérêt des élèves pour le sujet abordé par la vidéo, la prise de notes et l’utilisation de la fiche sont des facteurs dont il faut tenir compte pour des apprentissages efficaces. Mais d’autres recherches sont requises pour confirmer ou infirmer le rôle de chaque facteur dans le cadre de l’utilisation de la vidéo en classe d’économie au collège.
Mots-clé : Didactique, pédagogie, vidéo, support audiovisuel, classe, économie, collège.
Mots-clés : Collaboration, échange, concertation, formelle, informelle, enseignants, secondaire II, chef de file, gymnase, élèves, communautés de pratique.
Ce mémoire se propose comme un prélude de réponse a ces questions. Il essaiera dans un premier temps, de construire une approche théorique de l’apprentissage organisationnel au sein des Cdp inter organisationnelles, cela se fera en examinant la littérature relative au concept et à la pratique de l’apprentissage organisationnel au sein des communautés de pratique. On en retracera les implications pour le transfert de bonnes pratiques relatives aux normes IT entre les organisations. Dans un deuxième temps il sera procédé à la construction d’un modèle de recherche et de l’approche méthodologique appropriée pour aborder la problématique en question.
Drafts by Touali Mohamed (Hamid)
"رواية أمناي" من الهوية السرية إلى الهوية المنفية
"حين نكتب لا نحرص فقط على أن نُفْهَمَ، بل أيضا على ألاّ نُفْهَم" (1).
مقدمة
صدر للمفكر المبدع حميد توعلي الترجمة العربية لروايته "أمناي الأمازيغي أو الهوية السرية"(2)، التي نشرها بالفرنسية سنة 2016. وقد أنجز الترجمة الأستاذ عبد الله زارو وبشكلٍ موفق جدا يجعل القارئ يستشعر وهو يتدرج في قراءة الرواية كما لو أنها كُتِبت أصلا باللغة العربية.
وبما أن العمل الأدبي كلما كان أكثر إبداعيًا وأصالة كلما كان قابلا لقراءات وتأويلات متعددة ومتجددة تسعى لاستكشاف عوالمه وأبعاده ودلالاته المتشابكة؛ فإن رواية "أمناي" وهي من قبيل هذا الطراز من العمل الأدبي، يمكن قراءتها من منظورات مختلفة، ومن ضمنها قراءتها كصرخة جيل ذروة التعريب - ضد الأمازيغية لغة وحضارة وهوية وليس ضد الفرنسة كما رَوَّج خطاب الحركة الوطنية لذلك - الذي فُرض على المغرب منذ الاستعمار وبوتيرة أخطر بعده. وقد دافعت عنه وانخرطت فيه، وبشكل أعمى، كل التنظيمات الحزبية والنقابية والجمعوية والنخب الموالية والمعارضة على حد سواء. لدرجة أن الجامعة المغربية التي يُفترض فيها أن تكون فضاء للمعرفة والفكر والثقافة الوطنية بكل روافدها، غابت عنها لعقود الثقافة الأمازيغية. وحتى منظمتها الطلابية العتيدة بتقدميتها وديموقراطيتها وجماهيريتها اختزلت الثقافة في بعدها العربي والأممي وتجاهلت الثقافة المغربية الأصيلة في تجلياتها الأمازيغية. وطالبت بـ"تعليم عربي علماني موحد"(3)، واكتفت بشعار يتيم حول الثقافة الوطنية "جامعة موازية، ثقافة شعبية"(4). وكل ذلك، بحكم خضوعها لهيمنة أيديولوجيا القومية العربية في نسختها اليسارية. ولم تحتضن، على سبيل المثال، أدب المقاومة الذي أبدعه الأمازيغ بالأطلس والريف والصحراء إبان الاستعمار وبعده، فيما احتضنت الأغنية العربية الملتزمة، بما في ذلك ما كان منها موروثا شعبيا ليس أكثر موسيقية ولا أكثر تعبيرا عن هموم الشعب وتطلعاته من أغاني "أحيدوس" و"لالة بويا" ذات الصلة بما هو هادف.
الرواية، إذن، تحكي ملحمة شعبٍ وجد نفسه منذ مطلع القرن العشرين مستهدفا في هويته. فهل هناك ما هو أكثر تراجيدية من أن يجد الإنسان هويته مستهدفة في كينونتها ومعرضة لضروب الإقصاء والتشويه والمحو؟ وهل هناك ما هو أكثر مأساوية من أن يحيا الإنسان هويته سرا؟ لكن، بأي معنى نتحدث عن الهوية الأمازيغية كهوية سرية؟ وماذا تعني الهوية السرية؟ وكيف تكون الهوية سرية؟ وفي أية شروط؟ وما طبيعة العلاقة بين أمناي والهوية السرية؟ وما هي مآلات الهوية حين تكون سرية؟
إن هذه الأسئلة وسواها هي في صلب الأسئلة المعقدة التي تثيرها رواية "أمناي" بجرأة، ولا تتردد في البحث عن أجوبة ممكنة لها، من خلال شخوصها في ترحلاتهم وحواراتهم وتأملاتهم، وأيضا من خلال الأحداث التي تسردها والذاكرة التي تستعيدها؛ خاصة وأن "أمنّاي" هي رواية تأملية وتفكُّرية عن جدارة، بقدر ما هي رواية واقعية وتاريخية بملامح السيرة الذاتية.
وتضعنا الرواية، انطلاقا من اسمها أمام معادلة يتماهى فيها "أمناي" مع الهوية السرية، فيغدو الواحد منهما هو الآخر. فالرواية تسرد أسطورة "أمناي"، من حيث هي "تاريخ شخصي معطى في كلمات"(5)، عبر تحولات الهوية الأمازيغية من هوية مشاعة إلى هوية سرية/مناضلة تصرّ على الإعتراف بها، إلى هوية منفية. وتماهي "أمناي" مع الهوية السرية قد صيّره بطلا أسطوريًا مهمته هي حمل مشعل الدفاع عن تلك الهوية بتحويلها إلى قضية وطرحها للنقاش في الحرم الجامعي الذي كان محكوما بالخطاب القومي العربي اليساري. ومن ثم المغامرة بتأسيس الحركة الثقافية الأمازيغية بالجامعة المغربية.
إن الرواية وهي تروي قصة/أسطورة "أمناي" تسرد مأساة هوية شعب خلال القرن العشرين. قرن بدأ بالاستعمار الإمبريالي الفرنسي/الإسباني الذي عجل بتفكيك البُنى الاجتماعية والثقافية والسياسية التقليدية لشعوب شمال إفريقيا، ومصادرة حقها في تحديث نفسها بنفسها وتقرير مصيرها. تلاه استقلال شكلي نظام انبنى على أيديولوجيا الهوية العربية والإسلامية المستبعِدة لكل المقومات الحضارية للهوية الأمازيغية؛ ليشرف ذلك القرن على نهايته بانتفاضة الهوية الأمازيغية وانبثاق "الربيع الأمازيغي" من مدينة تيزي وزو بالقبايل /الجزائر، ليتمدد حراكا طلابيا في الجامعات المغربية تمخض عنه ميلاد الحركة الثقافية الأمازيغية، وحراكا مدنيا أفرز الحركة الأمازيغية. أعقب ذلك تململ في الموقف الرسمي وشبه الرسمي المعادي للهوية الأمازيغية والاضطرار للاعتراف باللغة والثقافة الأمازيغيتين، وصل ذلك الإعتراف -مع بداية العقد الثاني من القران الحالي وخلال تفجر حراك شعوب المنطقة نحو الحرية والعدالة والكرامة- حد دسترة الأمازيغية وإدراجها ضمن المنظومة التعليمية، مع تلكُّؤٍ مقصود وتماطل مُتعمَّد في تفعيل تلك الدسترة وذلك التدريس.
يتعين قراءة رواية "أمناي" في مسار هذا التحول وفي أدق مفاصل منعطفاته الحاسمة. فالأجواء الملحمية والتراجيدية للرواية هي ذاتها أجواء انبثاق الحركة الثقافية الأمازيغية بالجامعة المغربية بما يحمله ذلك من جراح وآلام ورهانات. مع الأخذ بعين الاعتبار أن جيل تلك الحركة هو جيل عاش انهيار ما تبقى من البنيات والمؤسسات الاجتماعية والثقافية الأمازيغية التقليدية، بما رافقه من تشويه للتاريخ وتنكر للواقع والسعي الحثيث لفرض "هوية متخيلة"(6)؛ كانت تتوفر على كل مقومات الهيمنة والتمكين، لولا ممانعة الهوية الأمازيغية التي فُرض عليها أن تكون سرية بعد إقصائها من الإعلام والمؤسسات والإدارات والتداول الرسمي؛ ومن برامج الحكومات المتعاقبة والأحزاب المتناسلة عن بعضها البعض بيمينها ويسارها، وبأذرعها النقابية والطلابية والجمعوية. وحين كانت تلك الهوية المحظورة/"السرية" تصرّ على الإعلان عن نفسها، فقد كان ذلك يتم بشكل هامشي محتشم وسري، محكوم بإملاءات سلطة سردية القومية العربية التي كان يراد لها أن تكون مؤسِّسة لمستقبل هوية المنطقة (شمال افريقيا).فكيف تحكي الرواية عن تلك الهوية السرية؟ وإن كانت تلك الهوية تنسرد عبر شخصيتها الأساسية: "أمناي"؛ فمن هو هذا الـ"أمناي"؟ وما هي ملامح شخصيته وطبيعتها؟ أين وكيف نشأ؟ وماذا يمثل بالنسبة لمسار حياته ولوعيه بهويته السرية رحيله إلى فاس ومتابعة دراسته الجامعية "بظهر المهراز"؟ ما دور "أمناي" في طرح القضية الأمازيغية للنقاش في الحرم الجامعي ومن ثم بروز الحركة الثقافية الأمازيغية؟ وماذا عن ما بعد ذلك؟ كيف سيتفاعل "أمناي" مع جحيم الواقع بعد خروجه من فردوس/كهف الجامعة؟ وبموازاة كل ذلك كيف كان "أمناي" يحيا هويته السرية وإلى أين ستمضي به؟ ليس هناك من خيار آخر للإجابة عن هذه التساؤلات غير الإبحار في الرواية، لاستجماع شظايا شخصية "أمناي" وشذراتها المتناثرة عبر صفحاتها بهدف إعادة تشكيلها.
Book Reviews by Touali Mohamed (Hamid)
إن خوض تجربة ترجمة هذا الكتاب لهي خطوة مهمة في إبراز أهمية الكاتب والكتاب، ليس فقط في المواضيع الجديدة والدقيقة التي يطرقها، وإنما في مقارباته والمناهج التي يوظفها، والتي تبرز عمق فكره وتمكّنه من أدواته المنهجية والمفهومية في معالجة قضايا ومشكلات العالم المعاصر (الاجتماعية، السياسية، الأخلاقية والاقتصادية، الخ.)، وكذا إسهامه المهم في النقاشات الدائرة اليوم في ميادين الفلسفة وعلم الاجتماع والسياسة.
ورغم تباين الفصول الواردة في الكتاب، فإنها تتناول قضية "الاعتراف" في جوانبه المتعددة. حيث تم ترتيبها وتصنيفها، بتنسيق مع المؤلف، في محاور للتفكير والبحث بشكل يعطيها تناغما موضوعاتيا. ويغطّي مصطلح "نظرية الاعتراف" مناهج مختلفة ومساهمات نظرية متعددة، لا يأخذها هذا الكتاب كلها في الاعتبار نظرا لثرائها واتساعها. يتعلق الأمر هنا بـ بيير بورديو، وأكسل هونيث، وتشارلز تايلور، ونانسي فرايزر، دون أن ننسى "الكلاسيكيين" روسو، كانط، فيخته، هيجل.
وتتجلى الموضوعات الرئيسية التي تحيط بها فصول الكتاب، في مناقشة المفهوم "المتماثل" للاعتراف وتطوراته، وتلك المرتبطة بالتفكير في اختلافاته مع المفهوم "غير المتماثل" للاعتراف كهيمنة، ثم مساهمات بحثية في سيرورات تكوين أو تشكّل الصراع والدوافع المحفزة له.
Conference Presentations by Touali Mohamed (Hamid)
The struggle over identity, the case of Hirak du Rif: An analysis in the light of Axel Honneth's theory of recognition.
Asarag i yegga umaru di Utrixt ɣa Taṛfiqt n Mulay Muḥand d Tmesmunt Iẓuran, febryaer 2023
Asarag-a wanita ad yili x “umseksi di tumast, s umedya Anhezzi n Arrif”. A dd-awiɣ deg-s axarres x unhezzi ya wanita s lexzrat n ufilusuf Aliman Axel Honneth ig yellan d ij n umussnaw/ameswingem i dd-ixelqen «Tiẓirt n umyakaz» (la théorie de la reconnaissance), netta s imant-nnes ɛawed ij n seg igejda (tḥenya) n Tiẓirt n Wezɣan (la Théorie critique) n uɣerbaz n Frankfurt.
Anhezzi n Arrif d ijjen umussu d ameskan (contestation) d aɣerfan (populaire) iḍḍuqzen nnhar 28 Kṭuber n 2016 di Arrif, nnhar-nni umi ḥeryen Muḥsin Fikri deg ij n ukamyu n wefraḍ. Argaz-a wanita ttuɣa-t issaɣ izznuza iselman am waṭṭas n Irifyien i yeddren gi Arrif.
Anhezzi n Arrif yerẓem i triturikt n yinaw (rhétorique discursive), yessexdem imassen imaynuten. Iɛdel i isutar-nnes bac a ten-issek i ddewla niɣ i ixef n ddewla. Isutar-a qqnen ɣa min iḥwadj Arrif d min ttrajan Irifiyen. G wawal-a nhar-a ad dd-awiɣ ijen uxarres x unhezzi n Arrif maca s lexzrat n teṭyurit n wenɛam (nadariya n liɛtiraf) n Axel Honneth, qqareɣ ila anhezzi n Arrif d anhezzi n umseksi x tumast tarifiyt niɣ tanettit Tamaziɣt/timmuzɣa n Arrif.
Xḍareɣ aparadigem-a wanita n “Tiẓirt n wezɣan” (nnadariya nnaqdiya) i d-yewwi Axel Honneth bac ad mmleɣ mayemmi sɣuyyun niɣ ttuɣa syɣuyyun Irifiyen mebla a nettɛawad i wawal-nni i nennum n uɣrum waha d tdamsa d tsetratijiyet (axarres n Hobbes, d Machaivel) ihi war nzemmar a nini belli ikker-dd x tenɛacin d uɣrum am yenni illuẓen usafi ixis ad iqqim ittett waha. Nettaf ddsas n umseksi-ya gi lḥugra, gi tirmitin tiɣariwin tizdirin (les expériences morales négatives) niɣ irajiten n usteɛref min xef wer rḍin (les attentes de reconnaissance non satisfaites) i d-ittarun asinef, lḥugra, tikkest zi tmeẓra. Imenɣiten-a ttxisen ad ɛawden lebni i yiman n yewdan i ttuɣa yettwaḥgaren, ittwassinfen, ittwakkesen zi leḥsab bac ad dd-yerr izerfan i das-ittwakksen (restauration de soi dénigré).
Irifiyen sɣuyyen, nnan « a lla, uhu i lḥugra », ssentan ijen unhezzi ittemnɣan x yikez (anɛam, la reconnaissance) d min iqqnen ɣar-s am : «tilelli, uddur/lkarama, taɣdemt tanamunt (justice sociale) ». Waxxa ssadafen imeɣnasen n Arrif d imezdaɣ-nnes isutar n tdamsa d wamun di tewriqin n isutar n unhezzi, manaya wer ittekkes ci lqima i yidles d tumast-nnsen minzi yina ɣar-sen ijjen umcan d ahimmi g min rezzun d min xisen ad ggen Irifiyen. Ittkenna rezzun tudert icnan d tudert s wuddur (lkarama), a mux iqqar Axel Honneth g tfilusuft-nnes tanamunt (social philosophy).
Ad ssiwleɣ g min dd-yusin x tmeslayt n umseksi x tumast di tuɣbayt n unhezzi n Arrif (amseksi x min ɛnan Irifiyen d umseksi-nnsen bac ad ɣar-sen tili tasɣart-nnsen.) Maca g umezwaru rad ssiwleɣ x min iɛna ukunsipet n umseksi xef yikez/amyakaz (le concept de la lutte pour la reconnaissance) d min t-iqqnen akd ukunsipt n tumast (identité). Ad mmleɣ ɛawed tirmitin tiɣariwin tizdirin iṭṭfen di tumast tarifiyt ig illan ɣer deffar i uḍḍuqqez n unhezzi n Arrif. Ɣer uneggaru a nẓer mamec igga wenhezzi-ya bac ad ibna tamentilt/taɣawsa n tumast n Arrif d mamec ismuna Irifiyen x ijen tesnamekt tamegrawt (sémantique collective) i yebna netta nnit.
Initiée au début des années 20, cette théorie critique a évolué et accumulé les apports de divers chercheurs depuis Adorno jusqu’à Honneth. Son cœur conceptuel est le diagnostic du présent ou de son temps par le recours aux sciences sociales et à la philosophie (Voirol, 2003). Elle analyse la réalité en référence à un horizon normatif de la « vie bonne » en mobilisant les différents apports des sciences humaines (interdisciplinarité) afin d’éviter la pure abstraction théorique. En outre, elle décortique ladite réalité sociale pour y rechercher les pratiques susceptibles de pousser dans le sens d’une « vie bonne ». Autrement dit, elle met au jour les apports normatifs issus des transformations sociales porteuses de progrès entendu comme émancipation et élargissement de la reconnaissance et des libertés (Pagès, 2014). Le diagnostic de son temps a pour objet de ressortir de la réalité sociale non seulement les pratiques émancipatrices mais également les phénomènes de blocages de ladite émancipation ; il vise également à relever «les sujets sociaux, voire les institutions, susceptibles d’encourager le déploiement de ces pratiques » émancipatrices (Voirol, 2012).
Et comme toute théorie critique, elle déploie ses concepts et sa démarche en rupture avec les perceptions légitimatrices du statu quo. Adorno est l’un de ces contributeurs emblématiques, un de ses concepts, celui de la critique de l'identité, est le point central de sa pensée.
Adorno démontre que la critique de l’identité prend forme dans le réel de la modernité capitaliste qui tend vers sa fermeture et l’atteinte de son identité. Il affirme que le principe d'échange oriente le monde vers logique de l'identité. Ce principe unitaire engendre la souffrance pour ce qui fuit l'identité, la mutilation de quiconque résiste à ce principe de l’identité moderne capitaliste (Noppen, 2012).
Nous allons, dans ce texte, présenter et expliciter le concept d’identité chez Adorno et son rapport avec la dialectique ; ensuite nous en présenterons les implications philosophiques et sociologiques.
Afin de comprendre le concept de l’identité ou plutôt de la non-identité, nous reprendrons le cheminement théorique par lequel procède Adorno quand il fait usage de la dialectique négative qui scelle sa rupture avec ses prédécesseurs, notamment Hegel et les marxistes orthodoxes de la Diamat.
*Écrit par Said Balaadich. Le recueil de poèsie "Abrid N Ulili" (Le Chemin du laurier-rose) du poète et romancier Hamid Touali comprend 94 poèmes (parmi lesquels des hymnes) datant de près de trois décennies (enregistrés entre 1992 et 2001). Dans la présentation-introduction de ce recueil, j’ai posé les jalons d’une lecture philosophique et sociologique des poèmes en question, car le recueil constitue, en soi, un seuil textuel qui livre un contenu vibrant d’humanisme et d’émotions. En plus de leurs thématiques variées (timmuzgha, amitié, amour, avenir, honnêteté, thèmes généraux), les poèmes reflètent surtout l’expérience critique des phénomènes sociaux et des tragédies que vit la société. Cela leur confère un haut degré de maturité, de profondeur et de complémentarité. Le titre du recueil renvoie à l'essence de ce mélange : la route des laurier-rose est une route pleine de désagréments et d’amertume, mais elle est belle, car le laurier-rose orne les déserts plats et immenses d'une esthétique existentielle inégalable comme le décrit si bien le poète irakien Badr Chakir Sayab : « O œil où sont les roses du laurier—longe leur rivière et demande ?» Les jalons de ce sentier/ cette voie prennent corps à travers les poèmes dans la profondeur de l’esprit esthétique de l’être amazigh qui, aspirant à une révolution culturelle, ravive tout ce qui est beau dans la pensée / l'art et la pratique amazighe. Du beau qui dépasse ou transcende tout la laideur et simplement le non beau. Poèmes ciselés dans la version asefru plutôt que tamdiyazt, pour donner au poète la possibilité de créer et d’inventer des formules expressives qui correspondent aux thèmes qu'il souhaite intégrer et s’approprier. Cette unité dialectique entre la forme et le contenu à la Walter Benjamin, attribue l’importance non seulement au contenu mais également à la forme. Car l'asefru est porteur de cette rupture avec la formule classique de l’izli ou de la tamediayzt malgré les énormes capacités poétiques et expressives dont ils regorgent. Pour développer ses outils critiques et artistiques ainsi que les contenus intellectuels l’auteur fait ici de l'art (la poésie notamment) un moyen idéal de libération et d'émancipation. Sa grande préoccupation est essentiellement critique. Il restitue le déni et le mépris de l’amazighité, et leurs corolaires : perte des valeurs, des droits, des libertés, de la langue, de l'identité, la désintégration, la démolition du social, l’atteinte à l'être amazigh, le déchirement et la fragmentation. Autant de faits qui hantent le poète et déteignent sur son expérience poétique. C’est pour cela qu’il appelle à la fermeté et à la résistance solide et sans relâche. Sa préoccupation redouble d’intensité au vu de ce qui déchire le social (réseau de relations humaines) entre amis, entre frères et individus. Il a également exprimé la crise de l’Amazigh avec les régimes au pouvoir et a dépeint, dans un langage éloquent et débordant de colère et de critique corrosive, l'image du dirigeant qui a privé les Amazighs du goût de la liberté et qui leur a servi le mépris et l’humiliation. Ainsi, a-t-il dénoncé les aspects de l'autoritarisme en y déversant sa colère engagée appelant à la résistance et à la consolidation de résilience. Les pioches de la critique ne ciblent pas seulement l'autorité, mais aussi les Amazighs. Il est conscient de la mission intellectuelle et morale que le poète porte à l’égard de sa société, il traite par conséquent des problèmes des problèmes sociaux et les conditions précaires de l'Amazigh. Dans sa poésie, il opère un mélange entre le privé et le public selon l'expression d'Adorno (où le privé inclut les caractéristiques de l'ensemble sans perdre sa spécificité). De ses soucis individuels on peut inférer les soucis de la société. Sa tragédie fait corps avec la tragédie de sa société, et vice versa, dans une unité dialectique sans équivalent. Le poète n’évoque pas les vestiges et ne pleure pas des gloires révolues comme le font les poètes, ni ne promet un avenir meilleur plein de béatitude, comme le font les prophètes. Il révèle plutôt les possibilités actuelles, du présent vécu, l'expérience du conflit qui est capable de sortir les individus de leur misère et de leur aliénation. Dans son architecture artistique, le poème dans ce recueil accompagne la dimension critique et émotionnelle portée par le poète. Il entre plutôt dans un débat (à la manière des poètes amazighs qui se distinguent par la maîtrise de l'art de la disputation et des joutes dans la poésie amazighe, fondées sur l’importance statutaire et symbolique du poète) avec le poète kabyle Aït Menguellat, dans "Tala n Tudert, am3ibar d Ayt Menguellat. Il a commis des poèmes à propos de Matoub Lounès et les événements en Kabylie ,et d'autres au rythme de" Ideflawen "en élargissant le cercle du débat pour inclure le reste des Amazighs. Il entend restaurer ainsi une acculturation ouverte, doublée d’une volonté consciente sans aliénation ni domination.
L’article analyse comment réussir le transfert de savoir relatif à l’IT management dans le cadre de communautés de pratique inter-organisationnelles comme structure de partage de savoir et de collaboration entre les multinationales. L’étude explore les facteurs clés de succès d’une telle communauté de pratique, notamment l’engagement du Top Management et le rôle joué par le leadership et les sponsors. Les résultats de l’étude émanent d’une démarche qualitative exploratoire basée sur des entretiens semi-dirigés réalisés avec onze CIO de multinationales situées en Suisse romande et actives dans les secteurs de l’horlogerie, l’agroalimentaire, les fragrances, l’outillage industriel, les cigarettes et les assurances.
Les mots clés sont: Communauté de pratique inter organisationnelle, transfert de savoir, réseau inter organisationnel, pilotage, IT management, best practice
vient d’être publié par Afaq pour les études et l’édition à Marrakech, mars 2024. C’est une traduction en langue arabe d’une sélection d’articles publiés par le philosophe et sociologue suisse Olivier Voirol de l’Université de Lausanne. La traduction est réalisée par Hamid Touali, Université de Lausanne et par Said Balaadich de l’Université de Marrakech. La préface a été rédigée par les soins d’Olivier Voirol.
نضع بين أيدي القرّاء هذه الترجمة لرواية "أمناي الأمازيغي أو الهوية السرية"، والتي صدرت طبعتها الأولى بالفرنسية سنة 2016 بباريس.
أنا ممتن كثيرا للكاتب والمبدع والمترجم المقتدر الأستاذ عبد الله زارو الذي اقترف عملا إبداعيا بسفره المضني داخل الرواية، ويكون بذلك اقترب بشكل رهيب من منطوق ومضمون النص الأصلي. جاعلا بذلك من الترجمة إبداعا، وأضاف للرواية جِدتها ورونقها، هو الذي تراءى لي يطفق مسافرا، ذهابا وإيابا، بين متنين لغويين وجوهر إنسي أمازيغيّ بامتياز. فمن المعروف لدى المختصّين أن مهمة المترجم صعبة للغاية، إذ يجب عليه مسك خيوط النزوحات والإنزياحات والإنسيابات والاتصالات والقطائع ما بين الحمولات الثلاث وما ينفلت منهما بفعل الكتابة من جهة وبفعل الترجمة من جهة أخرى. ألم يقل فالتر بنيامين إن الترجمة هي إعادة تشكيل أجزاء إناءٍ مكسّر يعزّ على نسخته المرممة أن تشبه نسخته الأصلية؟
تمكّن الأستاذ عبد الله زارو بحنكة ونباهة من الولوج إلى تلك الزفرات التي لم تعبّر عنها أصوات الرواية، فصار أداؤه مبدعا فيما يخالج شخوصها، وكأنه رافقها ويرافقها في مسيرها ومقامها وصمتها وصخبها وحمقها وفتنتها. نجح الأستاذ عبد الله زارو في تسمية الأشياء، ونحن نعلم أن الناس تخطئ التسميات أصلا، وأداؤه ردم الهوّة بين ما قيل وما أريدَ أن يُقال. وإذ أشكره جزيل الشكر على هذا، فلا أنسى أن أستسمحه على إقحامه في مخاطر هذا الأداء التي غلبها وهو ينسج خيوط البناء الروائي بشكل رائق، وآنس جدا، كما لو أن الفضاء الروائي صار في المتناول رغم تمنّعه.
أشكر أيضا الأستاذ والكاتب والباحث سعيد بلعضيش على تقديمه القيّم، والذي تفنّن في إيجاد الكلمات الرائعة للإحاطة بالرواية وتقديمها إلى القرّاء، ولما لا وقد متح عباب البحر التواصلي ما بين الكاتب والمترجم كي ينسج الباقة العطرة التي كتبها.
شكرا لكما وشكرا مسبقا للقراء على قراءتهم للرواية في هذه الحلّة.
L’auteur y revient sur la naissance du Mouvement Culturel Amazigh à l’université marocaine, notamment à Dhar Lmehraz (Fès) dans les années 1990 et retrace les itinéraires de quelques protagonistes, avec leurs heurs et leurs malheurs. Mais surtout avec la passion et l’engagement de ces premiers moments de la prise en charge de la cause amazighe par des étudiants de cette université : les débats en plein air, les embuches des arabistes et des islamistes, les tentatives de structuration, les manifestations de Tafsut imazighen (Printemps Berbère).. etc. Ce n’est pas un essai encore moins un livre d’histoire mais une lecture romanesque de toute une époque : les vas-et-vient de Fès et le pays natal et les méditations d’un Amnay fort de ses convictions mais seul parmi les siens, c’est l’identité clandestine.. Je vous laisse découvrir le reste...
Le roman est disponible en ligne sur le lien :
https://www.amazon.fr/Amnay-Berb%C3%A8re-ou-lidentit%C3%A9-clandestine/dp/2342050801/ref=sr_1_1?__mk_fr_FR=%C3%85M%C3%85%C5%BD%C3%95%C3%91&dchild=1&keywords=amnay+le+berb%C3%A8re&qid=1604441677&sr=8-1
La page de couverture est « l’inconnu », œuvre du brillant peintre kabyle Lyazid Chikdene
** Extrait:
"Cette dernière nuit-là sera celle du pardon, de l'excuse et de la générosité. Nous aurons conquis la convivialité, nous nous serons aimés les uns les autres pour panser les blessures de l'arbitraire. Et quand l'aube aura embrassé les bribes résiduelles de la nuit, quand les oiseaux matinaux d' Amizar fredonneront l'hymne de la liberté, nous dirons comme en chœur ultime : « Un pays pour moins de larmes !".
Illustration de couverture : L'Inconnu, © Lyazid Chikdene.
** H. Touali est né à Goulmima en 1972 au sud-est du Maroc. Économiste de formation, il a travaillé dans le secteur privé avant de déménager en Suisse où il a obtenu un master en management international (HEC Genève), un Master of Advanced Studies et un Master of Science à la HEP de Lausanne en économie et droit. Il a publié dans des revues académiques et professionnelles sur les communautés de pratique interorganisationnelles . Il enseigne actuellement l'économie et le droit dans le canton de Vaud et prépare un doctorat en sciences sociales et politiques à l'université de Lausanne. Depuis longtemps sensible à la cause du peuple amazigh en Afrique du Nord, il est par ailleurs vice-président de l'association Tiwizi suisse pour la solidarité avec les écoliers berbères du sud-est du Maroc (http://www.ecoliers-berberes.info).
La profusion des supports audio-visuels grâce à Internet et leur utilisation de plus en plus fréquente dans l’enseignement remettent sur la scène la question de leur efficacité comme outil d’enseignement. Cette étude est une contribution à l’exploration de l’impact positif de la fiche pédagogique qui accompagne le visionnage de la vidéo en classe sur le résultat des élèves au test d’évaluation. Elle s’inscrit dans le cadre de la thématique de l’utilisation des moyens audiovisuels dans l’enseignement en général et l’enseignement de l’économie en particulier. Pour atteindre ses objectifs, l’enseignant s’engage dans la conception d’un dispositif pédagogique susceptible de faciliter les apprentissages des élèves et d’améliorer leurs résultats d’évaluation. Cette recherche a montré que la différence de moyenne est infime entre les élèves qui ont utilisé la fiche et ceux qui ne l’ont pas utilisée, que les filles étaient plus performantes que les garçons et que les élèves les moins âgés ont obtenu un résultat supérieur à celui des plus âgés. L’intérêt des élèves pour le sujet abordé par la vidéo, la prise de notes et l’utilisation de la fiche sont des facteurs dont il faut tenir compte pour des apprentissages efficaces. Mais d’autres recherches sont requises pour confirmer ou infirmer le rôle de chaque facteur dans le cadre de l’utilisation de la vidéo en classe d’économie au collège.
Mots-clé : Didactique, pédagogie, vidéo, support audiovisuel, classe, économie, collège.
Mots-clés : Collaboration, échange, concertation, formelle, informelle, enseignants, secondaire II, chef de file, gymnase, élèves, communautés de pratique.
Ce mémoire se propose comme un prélude de réponse a ces questions. Il essaiera dans un premier temps, de construire une approche théorique de l’apprentissage organisationnel au sein des Cdp inter organisationnelles, cela se fera en examinant la littérature relative au concept et à la pratique de l’apprentissage organisationnel au sein des communautés de pratique. On en retracera les implications pour le transfert de bonnes pratiques relatives aux normes IT entre les organisations. Dans un deuxième temps il sera procédé à la construction d’un modèle de recherche et de l’approche méthodologique appropriée pour aborder la problématique en question.
"رواية أمناي" من الهوية السرية إلى الهوية المنفية
"حين نكتب لا نحرص فقط على أن نُفْهَمَ، بل أيضا على ألاّ نُفْهَم" (1).
مقدمة
صدر للمفكر المبدع حميد توعلي الترجمة العربية لروايته "أمناي الأمازيغي أو الهوية السرية"(2)، التي نشرها بالفرنسية سنة 2016. وقد أنجز الترجمة الأستاذ عبد الله زارو وبشكلٍ موفق جدا يجعل القارئ يستشعر وهو يتدرج في قراءة الرواية كما لو أنها كُتِبت أصلا باللغة العربية.
وبما أن العمل الأدبي كلما كان أكثر إبداعيًا وأصالة كلما كان قابلا لقراءات وتأويلات متعددة ومتجددة تسعى لاستكشاف عوالمه وأبعاده ودلالاته المتشابكة؛ فإن رواية "أمناي" وهي من قبيل هذا الطراز من العمل الأدبي، يمكن قراءتها من منظورات مختلفة، ومن ضمنها قراءتها كصرخة جيل ذروة التعريب - ضد الأمازيغية لغة وحضارة وهوية وليس ضد الفرنسة كما رَوَّج خطاب الحركة الوطنية لذلك - الذي فُرض على المغرب منذ الاستعمار وبوتيرة أخطر بعده. وقد دافعت عنه وانخرطت فيه، وبشكل أعمى، كل التنظيمات الحزبية والنقابية والجمعوية والنخب الموالية والمعارضة على حد سواء. لدرجة أن الجامعة المغربية التي يُفترض فيها أن تكون فضاء للمعرفة والفكر والثقافة الوطنية بكل روافدها، غابت عنها لعقود الثقافة الأمازيغية. وحتى منظمتها الطلابية العتيدة بتقدميتها وديموقراطيتها وجماهيريتها اختزلت الثقافة في بعدها العربي والأممي وتجاهلت الثقافة المغربية الأصيلة في تجلياتها الأمازيغية. وطالبت بـ"تعليم عربي علماني موحد"(3)، واكتفت بشعار يتيم حول الثقافة الوطنية "جامعة موازية، ثقافة شعبية"(4). وكل ذلك، بحكم خضوعها لهيمنة أيديولوجيا القومية العربية في نسختها اليسارية. ولم تحتضن، على سبيل المثال، أدب المقاومة الذي أبدعه الأمازيغ بالأطلس والريف والصحراء إبان الاستعمار وبعده، فيما احتضنت الأغنية العربية الملتزمة، بما في ذلك ما كان منها موروثا شعبيا ليس أكثر موسيقية ولا أكثر تعبيرا عن هموم الشعب وتطلعاته من أغاني "أحيدوس" و"لالة بويا" ذات الصلة بما هو هادف.
الرواية، إذن، تحكي ملحمة شعبٍ وجد نفسه منذ مطلع القرن العشرين مستهدفا في هويته. فهل هناك ما هو أكثر تراجيدية من أن يجد الإنسان هويته مستهدفة في كينونتها ومعرضة لضروب الإقصاء والتشويه والمحو؟ وهل هناك ما هو أكثر مأساوية من أن يحيا الإنسان هويته سرا؟ لكن، بأي معنى نتحدث عن الهوية الأمازيغية كهوية سرية؟ وماذا تعني الهوية السرية؟ وكيف تكون الهوية سرية؟ وفي أية شروط؟ وما طبيعة العلاقة بين أمناي والهوية السرية؟ وما هي مآلات الهوية حين تكون سرية؟
إن هذه الأسئلة وسواها هي في صلب الأسئلة المعقدة التي تثيرها رواية "أمناي" بجرأة، ولا تتردد في البحث عن أجوبة ممكنة لها، من خلال شخوصها في ترحلاتهم وحواراتهم وتأملاتهم، وأيضا من خلال الأحداث التي تسردها والذاكرة التي تستعيدها؛ خاصة وأن "أمنّاي" هي رواية تأملية وتفكُّرية عن جدارة، بقدر ما هي رواية واقعية وتاريخية بملامح السيرة الذاتية.
وتضعنا الرواية، انطلاقا من اسمها أمام معادلة يتماهى فيها "أمناي" مع الهوية السرية، فيغدو الواحد منهما هو الآخر. فالرواية تسرد أسطورة "أمناي"، من حيث هي "تاريخ شخصي معطى في كلمات"(5)، عبر تحولات الهوية الأمازيغية من هوية مشاعة إلى هوية سرية/مناضلة تصرّ على الإعتراف بها، إلى هوية منفية. وتماهي "أمناي" مع الهوية السرية قد صيّره بطلا أسطوريًا مهمته هي حمل مشعل الدفاع عن تلك الهوية بتحويلها إلى قضية وطرحها للنقاش في الحرم الجامعي الذي كان محكوما بالخطاب القومي العربي اليساري. ومن ثم المغامرة بتأسيس الحركة الثقافية الأمازيغية بالجامعة المغربية.
إن الرواية وهي تروي قصة/أسطورة "أمناي" تسرد مأساة هوية شعب خلال القرن العشرين. قرن بدأ بالاستعمار الإمبريالي الفرنسي/الإسباني الذي عجل بتفكيك البُنى الاجتماعية والثقافية والسياسية التقليدية لشعوب شمال إفريقيا، ومصادرة حقها في تحديث نفسها بنفسها وتقرير مصيرها. تلاه استقلال شكلي نظام انبنى على أيديولوجيا الهوية العربية والإسلامية المستبعِدة لكل المقومات الحضارية للهوية الأمازيغية؛ ليشرف ذلك القرن على نهايته بانتفاضة الهوية الأمازيغية وانبثاق "الربيع الأمازيغي" من مدينة تيزي وزو بالقبايل /الجزائر، ليتمدد حراكا طلابيا في الجامعات المغربية تمخض عنه ميلاد الحركة الثقافية الأمازيغية، وحراكا مدنيا أفرز الحركة الأمازيغية. أعقب ذلك تململ في الموقف الرسمي وشبه الرسمي المعادي للهوية الأمازيغية والاضطرار للاعتراف باللغة والثقافة الأمازيغيتين، وصل ذلك الإعتراف -مع بداية العقد الثاني من القران الحالي وخلال تفجر حراك شعوب المنطقة نحو الحرية والعدالة والكرامة- حد دسترة الأمازيغية وإدراجها ضمن المنظومة التعليمية، مع تلكُّؤٍ مقصود وتماطل مُتعمَّد في تفعيل تلك الدسترة وذلك التدريس.
يتعين قراءة رواية "أمناي" في مسار هذا التحول وفي أدق مفاصل منعطفاته الحاسمة. فالأجواء الملحمية والتراجيدية للرواية هي ذاتها أجواء انبثاق الحركة الثقافية الأمازيغية بالجامعة المغربية بما يحمله ذلك من جراح وآلام ورهانات. مع الأخذ بعين الاعتبار أن جيل تلك الحركة هو جيل عاش انهيار ما تبقى من البنيات والمؤسسات الاجتماعية والثقافية الأمازيغية التقليدية، بما رافقه من تشويه للتاريخ وتنكر للواقع والسعي الحثيث لفرض "هوية متخيلة"(6)؛ كانت تتوفر على كل مقومات الهيمنة والتمكين، لولا ممانعة الهوية الأمازيغية التي فُرض عليها أن تكون سرية بعد إقصائها من الإعلام والمؤسسات والإدارات والتداول الرسمي؛ ومن برامج الحكومات المتعاقبة والأحزاب المتناسلة عن بعضها البعض بيمينها ويسارها، وبأذرعها النقابية والطلابية والجمعوية. وحين كانت تلك الهوية المحظورة/"السرية" تصرّ على الإعلان عن نفسها، فقد كان ذلك يتم بشكل هامشي محتشم وسري، محكوم بإملاءات سلطة سردية القومية العربية التي كان يراد لها أن تكون مؤسِّسة لمستقبل هوية المنطقة (شمال افريقيا).فكيف تحكي الرواية عن تلك الهوية السرية؟ وإن كانت تلك الهوية تنسرد عبر شخصيتها الأساسية: "أمناي"؛ فمن هو هذا الـ"أمناي"؟ وما هي ملامح شخصيته وطبيعتها؟ أين وكيف نشأ؟ وماذا يمثل بالنسبة لمسار حياته ولوعيه بهويته السرية رحيله إلى فاس ومتابعة دراسته الجامعية "بظهر المهراز"؟ ما دور "أمناي" في طرح القضية الأمازيغية للنقاش في الحرم الجامعي ومن ثم بروز الحركة الثقافية الأمازيغية؟ وماذا عن ما بعد ذلك؟ كيف سيتفاعل "أمناي" مع جحيم الواقع بعد خروجه من فردوس/كهف الجامعة؟ وبموازاة كل ذلك كيف كان "أمناي" يحيا هويته السرية وإلى أين ستمضي به؟ ليس هناك من خيار آخر للإجابة عن هذه التساؤلات غير الإبحار في الرواية، لاستجماع شظايا شخصية "أمناي" وشذراتها المتناثرة عبر صفحاتها بهدف إعادة تشكيلها.
إن خوض تجربة ترجمة هذا الكتاب لهي خطوة مهمة في إبراز أهمية الكاتب والكتاب، ليس فقط في المواضيع الجديدة والدقيقة التي يطرقها، وإنما في مقارباته والمناهج التي يوظفها، والتي تبرز عمق فكره وتمكّنه من أدواته المنهجية والمفهومية في معالجة قضايا ومشكلات العالم المعاصر (الاجتماعية، السياسية، الأخلاقية والاقتصادية، الخ.)، وكذا إسهامه المهم في النقاشات الدائرة اليوم في ميادين الفلسفة وعلم الاجتماع والسياسة.
ورغم تباين الفصول الواردة في الكتاب، فإنها تتناول قضية "الاعتراف" في جوانبه المتعددة. حيث تم ترتيبها وتصنيفها، بتنسيق مع المؤلف، في محاور للتفكير والبحث بشكل يعطيها تناغما موضوعاتيا. ويغطّي مصطلح "نظرية الاعتراف" مناهج مختلفة ومساهمات نظرية متعددة، لا يأخذها هذا الكتاب كلها في الاعتبار نظرا لثرائها واتساعها. يتعلق الأمر هنا بـ بيير بورديو، وأكسل هونيث، وتشارلز تايلور، ونانسي فرايزر، دون أن ننسى "الكلاسيكيين" روسو، كانط، فيخته، هيجل.
وتتجلى الموضوعات الرئيسية التي تحيط بها فصول الكتاب، في مناقشة المفهوم "المتماثل" للاعتراف وتطوراته، وتلك المرتبطة بالتفكير في اختلافاته مع المفهوم "غير المتماثل" للاعتراف كهيمنة، ثم مساهمات بحثية في سيرورات تكوين أو تشكّل الصراع والدوافع المحفزة له.
The struggle over identity, the case of Hirak du Rif: An analysis in the light of Axel Honneth's theory of recognition.
Asarag i yegga umaru di Utrixt ɣa Taṛfiqt n Mulay Muḥand d Tmesmunt Iẓuran, febryaer 2023
Asarag-a wanita ad yili x “umseksi di tumast, s umedya Anhezzi n Arrif”. A dd-awiɣ deg-s axarres x unhezzi ya wanita s lexzrat n ufilusuf Aliman Axel Honneth ig yellan d ij n umussnaw/ameswingem i dd-ixelqen «Tiẓirt n umyakaz» (la théorie de la reconnaissance), netta s imant-nnes ɛawed ij n seg igejda (tḥenya) n Tiẓirt n Wezɣan (la Théorie critique) n uɣerbaz n Frankfurt.
Anhezzi n Arrif d ijjen umussu d ameskan (contestation) d aɣerfan (populaire) iḍḍuqzen nnhar 28 Kṭuber n 2016 di Arrif, nnhar-nni umi ḥeryen Muḥsin Fikri deg ij n ukamyu n wefraḍ. Argaz-a wanita ttuɣa-t issaɣ izznuza iselman am waṭṭas n Irifyien i yeddren gi Arrif.
Anhezzi n Arrif yerẓem i triturikt n yinaw (rhétorique discursive), yessexdem imassen imaynuten. Iɛdel i isutar-nnes bac a ten-issek i ddewla niɣ i ixef n ddewla. Isutar-a qqnen ɣa min iḥwadj Arrif d min ttrajan Irifiyen. G wawal-a nhar-a ad dd-awiɣ ijen uxarres x unhezzi n Arrif maca s lexzrat n teṭyurit n wenɛam (nadariya n liɛtiraf) n Axel Honneth, qqareɣ ila anhezzi n Arrif d anhezzi n umseksi x tumast tarifiyt niɣ tanettit Tamaziɣt/timmuzɣa n Arrif.
Xḍareɣ aparadigem-a wanita n “Tiẓirt n wezɣan” (nnadariya nnaqdiya) i d-yewwi Axel Honneth bac ad mmleɣ mayemmi sɣuyyun niɣ ttuɣa syɣuyyun Irifiyen mebla a nettɛawad i wawal-nni i nennum n uɣrum waha d tdamsa d tsetratijiyet (axarres n Hobbes, d Machaivel) ihi war nzemmar a nini belli ikker-dd x tenɛacin d uɣrum am yenni illuẓen usafi ixis ad iqqim ittett waha. Nettaf ddsas n umseksi-ya gi lḥugra, gi tirmitin tiɣariwin tizdirin (les expériences morales négatives) niɣ irajiten n usteɛref min xef wer rḍin (les attentes de reconnaissance non satisfaites) i d-ittarun asinef, lḥugra, tikkest zi tmeẓra. Imenɣiten-a ttxisen ad ɛawden lebni i yiman n yewdan i ttuɣa yettwaḥgaren, ittwassinfen, ittwakkesen zi leḥsab bac ad dd-yerr izerfan i das-ittwakksen (restauration de soi dénigré).
Irifiyen sɣuyyen, nnan « a lla, uhu i lḥugra », ssentan ijen unhezzi ittemnɣan x yikez (anɛam, la reconnaissance) d min iqqnen ɣar-s am : «tilelli, uddur/lkarama, taɣdemt tanamunt (justice sociale) ». Waxxa ssadafen imeɣnasen n Arrif d imezdaɣ-nnes isutar n tdamsa d wamun di tewriqin n isutar n unhezzi, manaya wer ittekkes ci lqima i yidles d tumast-nnsen minzi yina ɣar-sen ijjen umcan d ahimmi g min rezzun d min xisen ad ggen Irifiyen. Ittkenna rezzun tudert icnan d tudert s wuddur (lkarama), a mux iqqar Axel Honneth g tfilusuft-nnes tanamunt (social philosophy).
Ad ssiwleɣ g min dd-yusin x tmeslayt n umseksi x tumast di tuɣbayt n unhezzi n Arrif (amseksi x min ɛnan Irifiyen d umseksi-nnsen bac ad ɣar-sen tili tasɣart-nnsen.) Maca g umezwaru rad ssiwleɣ x min iɛna ukunsipet n umseksi xef yikez/amyakaz (le concept de la lutte pour la reconnaissance) d min t-iqqnen akd ukunsipt n tumast (identité). Ad mmleɣ ɛawed tirmitin tiɣariwin tizdirin iṭṭfen di tumast tarifiyt ig illan ɣer deffar i uḍḍuqqez n unhezzi n Arrif. Ɣer uneggaru a nẓer mamec igga wenhezzi-ya bac ad ibna tamentilt/taɣawsa n tumast n Arrif d mamec ismuna Irifiyen x ijen tesnamekt tamegrawt (sémantique collective) i yebna netta nnit.