Әрем
| Әрем | |
 | |
| Халыкара фәнни исем | Artemisia L., 1753[1][2] |
|---|---|
| Таксономик ранг | ыру[1] |
| Югарырак таксон | Artemisiinae[d] |
| Таксонның халык атамасы | Ошибка Lua в Модуль:Sources на строке 178: attempt to concatenate local 'letter' (a nil value). |
| Җимеш төре | орлыкча[d] |
| Нәрсәнең чыганагы | полынь[d] |
| ... хөрмәтенә аталган | Артемисия III[d][7][8] |
| GRIN URL | npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomygenus.aspx?id=997[9] |
| PAEnflowered taxon URL | paenflowered.org/apgii/asterales/asteraceae/artemisia |
 Әрем Викиҗыентыкта | |
Әрем (лат. Artemisia), оешма чәчәклеләр семьялыгыннан үләнчел яки ярым куакчыл үсемлек.
400ләп төре билгеле, күбесенчә Төньяк ярымшарда очрыйлар. Бездә 18 төре бар. Дару әреме, ачы әрем (ак әрем), иссез әрем (эстрагон), дала әреме, кара әрем (алабута әрем) һ.б. киң таралган. Далалы болыннарда, сөзәклек, ташландык җирләрдә, чүпле урыннарда, яшелчә бакчаларында шаулап үсә бу үсемлек. Сабагы туры, 1,5 м га кадәр озынлыкта, үзенә генә хас көчле исе бар. Каурыйсыман телмә яфраклы. Чәчәкләре сары төстә, сабак очындагы шарсыман кәрзиннәрдә урнашкан. Июль – сентябрьдә чәчәк аталар. Җимешләре июль-август айларында өлгерә. Орлыклардан үрчи.
Латинча аны – Artemisia – сәламәтлек үләне дип ау, ай, уңыш, балалар туу, табиблык алиһәсе Артемида хакына атаганнар. Риваятьләр буенча, Артемида бала тудыручыларның яклаучысы, ярдәмчесе булган. Бала тудыручы хатынга ярдәм итеп, беренче булып әремне ул кулланган диләр. Шулай тарихка әрем гадәти булмаган, серле шифалы үлән булып кереп калган. Аның турында Борынгы Мисыр (безнең эрага кадәр 1550еллар) папирусларында теркәлгән язмалар да табылган. Аның шифасы турында Борынгы Грециядә дә, Кытайда да, Изида жрецлары, гарәпләр дә белгән. Борынгы язма истәлекләрендә дә әремнең сәламәтләндерү шифасы турында язып калдырылган хәтта.
Төрләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Әрем берничә төргә бүленә: Австрия әреме (лат. Artemisia austrica Jacq), Әче яки Ак әрем (лат. Artemisia absinthium), Лимонлы әрем (лат. Artemisia cina Berg ex Poljak), Беръеллык әрем (лат. Artemisia annua), Дәвалы әрем (лат. Artimisia absoranum), Кара ягъни гади әрем (лат. Artemisia vulgaris), Эстрагон, шул ук Тархун (лат. Artemisia dracunculus), Таврик әрем – менә болар аның йөздән бер төренең исемлеге.
Табигатьтә әче булмаган әрем дә бар. Абхаз яки грузин кешесенә бөтен төр әремнәр дә әче дисәк, ул ышанмый елмаеп кына куяр. Аларның уенча әрем хуш исле татлы тәмле үсемлек. Балалар һәм өлкәннәр күңеленә хуш килгән яшел тәмле эчемлек нәкъ әрем исеме белән аталган. Гиппократ (б.э. кадәр III гасырда) һәм Әбугалисина (безнең эраның Х гасырында) әрем маляриягә каршы дәва буларак кулланалар.
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ 1,0 1,1 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ АКШ авыл хуҗалыгы министрлыгының үсемлекләр базасы
- ↑ Nederlands Soortenregister
- ↑ Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 76(2) / мөхәррир Y. Ling, Л. Ёужунь — 1991.
- ↑ 彭莳嘉, 罗源, 蔡宏宇 et al. 全球变化情景下的中国木本植物受威胁物种名录, A new list of threatened woody species in China under future global change scenarios // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2021459
- ↑ Burkhardt L. Directory of eponymous plant names - extended edition. Index of Eponymic Plant Names - Extended Edition. Index de Noms éponymiques des Plantes - Édition augmentée. — 2018. — ISBN 978-3-946292-26-5 — doi:10.3372/EPOLIST2018
- ↑ José A. Mari Mut Plant genera named after people (1753-1853) — 2021.
- ↑ GRIN үсемлекләр таксономиясе
Чыганаклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Әрем исе, әрем тәме... 2016 елның 23 апрель көнендә архивланган.