Tsukuyomi no Mikoto

Tsukuyomi veya Tsukiyomi olarak da bilinen Tsukuyomi no Mikoto (Japonca: 月読命), Japon Mitolojisinde bir tanrıdır. Tsukuyomi'nin erkek tanrı olduğuna inanılmaktadır fakat aslında Tsukuyomi'nin cinsiyeti ile ilgili olarak Kojiki ve Nihonshoki'de herhangi bir bilgi yoktur.

Mitolojideki Açıklamalar

“Kojiki ve Nihonshoki”'ye göre İzanagi no Mikoto'dan yaratılmıştır. Amaterasu ile Susanō'nun erkek kardeşidir. Ay'ı tanrılaştırıp geceyi denetimi altına alan tanrı olarak düşünülse de başka fikirler de bulunmaktadır. “Kojiki“ye göre İzanagi karanlıklar ülkesi Yomi'den kaçıp Misogi denen arınma tekniğini uygularken sağ gözünden doğup, İzanagi'nin diğer gözünden doğan Amaterasu, burnundan doğan Susanō ile çok önemli üç tanrı (Sanbashira no Uzunomiko) haline gelir. Ancak, “Nihonshoki“'ye göre İzanagi no Mikoto ile İzanami no Mikoto'nun çocuğu olmakla birlikte, “Kojiki”'ye göre bunun aksine İzanagi no Mikoto'nun sol gözünden doğduğu veya sağ elinde tuttuğu bronz aynadan (Hakudo- Kagami) ortaya çıktığı da söylenir. Ancak, hakimiyet alanının deniz mi yoksa gök (cennet) mü olduğu kesin değildir.

Tsukuyomi, güneşi sembolize eden Amaterasu ile çift olarak doğmakla birlikte karşılaştırmalı mitoloji alanına bakınca birçok mitolojide de aynı şekilde kavramlaştırmanın olduğu işaret edilmektedir. Örneğin, Yunan Mitolojisi'nde de güneş tanrısı Apollon ile ay tanrıçası Artemis ikizdir. Çin'in Pan Gu efsanesinde de Pan gu öldüğü zaman sol gözünün güneşe, sağ gözünün aya dönüştüğü güneşin başlangıcı hikâyesi ve “Eski Ahit“'in "Yaratılış Kitabı"nda, "göklerin ve yerlerin yaratılışının dördüncü gününde tanrının gökyüzünün içine 'iki büyük aydınlık' yani güneş ile ayı yükseltti ve bunlara sırasıyla gündüz ve geceyi yönetme yetkisi verip aydınlık ve karanlığı ayırdı" diye güneş ile ayın yaratılışı anlatılır.

Japon Mitolojisi'nde Tsukuyomi, “Kojiki” ve “Nihonshoki”de fazla görünmez ve genellikle çok aktif değildir. Sadece “Nihonshoki”nin 5. bölüm, 11. cildinde tahılların kaynağı konusunda geçmektedir. Bu konuda, birbirlerine zıt karaktere sahip tanrılar olan Amaterasu ile Susanō'nun arasına pasif bir tanrıyı koyarak denge sağlandığı şeklinde bir görüş de vardır.

Buna benzer bir yapı Takamimusubi ile Kamimusubi'ye karşılık Amenominakanushi, Hōri ile Hoderi'ye karşılık Hosuseri isimli tanrılarda da görülür. Susanō'nun domine ettiği bölge ile içinde bulunduğu olayların bir kısmı kesiştiği için aynı tanrı kuramını söyleyenler de vardır. Etnolog Alexander Slawik, Tsukuyomi'nin bir tanrıça olduğuna kanaat getirmekle birlikte, ölülerin kralı olan eril tanrı Odin ile aynı şekilde ölülerin kralı olması ve annesi Bestla (Horure) ile bir çift olması gibi, erkek tanrı Susanō ile tanrıça Tsukuyomi'yi de bir çift olarak görebileceğimizi söylemektedir.

“Kojiki”

“Kojiki”nin birinci cildinde, İzanagi no Mikoto sağ gözünü yıkadığı zaman doğup Amaterasu Omikami ve Susanō no Mikoto ile birlikte "Sanbashira no Tattokiko (3 önemli çocuk)" diye isimlendirilir. Tsukuyomi no Mikoto'ya Miketsukuni'yi (yemek ülkesi) bilgilendirmesi emredildiği geçmekle birlikte bundan başka bir etkinliği yoktur. Bu ülkenin İzanami'nin olduğu Yorumi ülkesi olduğu şeklinde tezler de vardır.

“Nihonshoki”

Jindaiki

“Nihonshoki”, Jindaiki, 5. bölümünün ana metninde 'Güneş ışığından sonra gelen aydınlığı saçan ay tanrısını doğurup göklere göndermiş ve güneş ile yan yana koyarak onu kontrol edilmesi gereken bir varlık haline getirdi' diye açıklanmaktadır. Buna göre; İzanaginomokoto sol eline bronz aynasını alarak Ohiromenomikoto'yu ve sağ eline alarak Tsukuyomi no Mikoto'yu doğurmuştur.

Hakimiyet bölgesi açısından, bir yandan Amaterasu ile birlikte gökleri yönetmesinin emredildiği ve diğer yandan ise Aounabara denizinin sonsuz yükseklikteki dalgalarına hakim olmasının istendiğini anlatan diyaloglar bulunmaktadır.

“Shoki” beşinci bölüm 11. kitaba göre, Amaterasu ile Tsukuyomi no Mikoto gökleri yönetmek için görevlendirilir fakat daha sonra göklerde Amaterasu'dan Ukemochi ile buluşması emri gelince Tsukuyomi no Mikoto inip Ukemochi ile birlikte gider. Orada Ukemochi ziyafet vermek için ağzından yemek çıkarttığı için Tsukuyomi no Mikoto diyerek sinirlenip Ukemochi'yi kılıçla öldürdüğü şeklinde bir efsane vardır. Ukemochi'nin ölü bedeninden atlar, sığırlar, ipek böcekleri ve pirinç bitkisi ortaya çıkıp tahılların kökenini oluşturur. Amaterasu, Tsukuyomi'nin cinayetinden haberi olduğu zaman 'seni aşağılık tanrı' diyerek sinirlenip o andan sonra güneş ve ay ile bir gün bir gece ayrı kalıp yaşamaya başladığı söylenir. Bu olay 'güneş ile ayın ayrılması' efsanesi ve daha sonra gündüz ve gecenin kökeni haline gelir.

Ancak, “Kojiki”de olaylar aynı şekilde gelişip yiyecek tanrısını (Ohogetsuhime) öldürme işi Susanō no Mikoto'nun görevi olur (Japon Mitolojisi'nde Yiyeceklerin Kökeni Efsanesi de referans alınabilir). Bu farklılık, aslında ikisinde de tanrı efsanesi olarak anlatılmakla birlikte, başka bir tanrının hadisesinin kaldırıldığı şeklinde bir tez de vardır.

Kensoki

Tsukuyomi, başka tanrılara dönüşüp insanların imparatorlarının yönetime geçtiği dönemde (tanrılar döneminden (antik dönemden) insanlar dönemine geçişten sonra) de görülmektedir. “Shoki”nin on beşinci cildi olan Kensoki'de Takamimusubi'yi atamız diye isimlendiren ay tanrısı insanların yanına sık sık uğrayıp 'Ay tanrımıza tapının, tapınırsanız mutluluk gelecektir' diye söylediği için Yamashiro Bölgesi'nin Kadono civarında Shinto tapınağını kurup 'İki' vilayeti tanrısının atası olan Oshiminosukune'ye kutsattırdığı şeklinde kayıtlar vardır. Bu kayıtlar, Yamaşiro Ülkesi'ndeki Tsukuyomijinja Tapınağı'nın kaynağı olup İki'de de Tsukuyomijinja Tapınağı bulunmakla birlikte Yamaşiro Ülkesi'ndeki Tsukuyomijinja Tapınağı'nın orijinal hali olduğu söylenmektedir.

Fudoki

“İzumokoku Fudoki“'de Shimane Bölgesi'nin yasalarında, İzanagi no Mikoto'nun çocuğu olarak 'Tsukuyomi' sahneye çıkar. “Yamashirokuni no Fudoki”'nin (Kayıp Yazılar) 'Katsurasato kısmında da Tsukuyomi'nin Amaterasu'nun emirlerini alıp Toyoashiharanonakatsukuni isimli ülkeye inip Ukemochi ile buluştuğu zaman Yutsukatsura'ya gidip orada durduğu şeklinde tezler bulunmakla birlikte, oradan da 'Katsurasato' isminin ortaya çıktığı söylenir. Ay ile katsurayı (Japon Erguvan Ağacı) birbirine bağladığı efsane, Hindistan'dan Antik Çin'e gelip oradan da Japonya'ya aktarıldığı söylenir ve “Man’yōshū”da da katsurayı bağladığı şarkı bulunmaktadır. Dahası, Japon Mitolojisi'nde katsura (Japon Erguvan Ağacı) ile alakası olan birçok tanrı bulunmaktadır. Mesela, Amewakahiko'nun yönetiminde kullanılan Kijinonakime veya erkek kardeşinin anahtarını kaybedip deniz tanrısının sarayına giden Yamasachihiko örnekleri vardır.

“Man’yōshū”

“Man’yōshū“'daki bir şarkıda Tsukuyomi veya Tsukuyomiwotoko olarak ortaya çıkmakla birlikte, bu ifade başka bir ay metaforu (insanbiçimcilik) ve tanrılaşan metafor olmak üzere iki kişiliği göstermektedir. Buna ek olarak, 'Wochimichi (Ochimizu), Watsu yani suyun tazelenmesinden sorumlu kişi olarak ortaya çıkıp, 'Ay ve Ölümsüzlük' inancı olarak Okinawa'daki 'Sudemidzu' ile olan yakınlığı Nevksi veya Shinobu Orikuchi,Ishida Ei'ichirō tarafından belirtilmektedir.

Ayrıca, “Man’yōshū”daki bir şarkıda ayı insanlaştıran örnek olarak ve başka bir şekilde 'ay insanı' veya 'Sasarae Soushi (Kabadayı)' gibi ifadelerle gösterilir.

Diğer Literatür

“Shokunihongi“de İmparator Kōnin devrinde yağmur fırtınası şiddetli bir şekilde estiği için, Ise'deki Tsukuyomi tanrısı bunun kehaneti yapıldığı sırada çok sinirlendi ve bu yüzden Aramitama ona bir at sundu diye geçer.

“Kōtaijingūgishikichō“ ya göre Tsukuyomikyuuichiin diye geçen tapınakta, "Tsukuyomi no Mikoto. Şekli sekiz ata binen adam şekli. Mor renkli bir imparatorluk kıyafeti giyer, altından tachi kılıcını kınına sokardı." diye yazmakla birlikte, Kojiki ve Nihonshoki'de cinsiyeti ile hiçbir bilgi olmayan Tsukuyomi no Mikoto, tachi kılıcını kınına sokup at süren bir şekilde bahsedilir. Bunun tam tersi ayın kadın olduğu örnek olarak, “Nihonsandaijitsuroku” isimli Japon Tarihi kitabında, 9 Ekim 865 (Jōgan 7) tarihli metinde veya 10 Ekim 871 (Jōgan 13) tarihli İzumo Ülkesi'nde Metsukuyomi veya başka bir deyişle Himetsukuyominokami'ye rütbe verildiği metin vardır. “Hiyoshisha”'ya göre Jishugongen Tsukuyo no Minomiko'yu işaret etmektedir. Ōmotokyo'nun “Reikaimonogatari (Ruhlar Dünyası Efsanesi)“'de Susanō'nun ayı yönettiği zamanlar isminin Tsukuyomi'ye dönüştürdüğü yazmaktadır.

Tsukuyomi'nin Yazımı

“Kojiki”de 'Tsukuyo no Mikoto (月讀命)' diye geçmekle birlikte, “Nihonshoki”nin beşinci bölümünde " Tsukigami (月神), Shiogami (云) ve Tsukuyo no Mikoto (月弓尊、月夜見尊、月讀尊)" olmak üzere birçok yazım şekli vardır. “Man’yōshū”da, ay gösterilip "Tsukuyomiwotoko (月讀壮士)", "Tsukihitowotoko (月人壮士)" ve Tsukuyomi (月夜見) gibi birçok yazım şekli vardır. Fudoki 'nin “İzumokokufudoki” kısmında "Tsukuyomi no Mikoto (月津見?)" şeklinde geçer. Kayıp yazılarda bulunmakla birlikte "Yamashirokokufuudouki"de Tsukuyomi no Mikoto (月讀尊) şeklinde yazılır. Daha sonraki dönemlerde tamamlanan “Engishiki“ isimli kanunlarda İsejingu tapınağında kutsallaştırılan tanrının ismi Tsukuyomi (月讀 ve 月夜見) olarak geçer.

Ayrıca "Tsukuyomi"nin Jōdai Tokushu Kanazukai yazım şekilleri aşağıdaki gibidir.

“Kojiki”

月読ヨ乙・ミ甲

“Nihonshoki”

月読ヨ乙・ミ甲　.月弓ユ―・ミ甲　.月夜見ヨ甲・ミ甲

“Man’yōshūu”

月読ヨ乙・ミ甲　.月夜見ヨ甲・ミ甲　.月余美ヨ乙・ミ甲

Tsukuyomi'nin İsmi

Tsukuyomi'nin ismi ile alakalı olarak birçok köken tezi bulunmaktadır.

Öncelikle, Tsukuyomi'nin ismini ayı okumak olarak takvim ile ilişkilendiren tez en güçlü tez olarak karşımıza çıkmaktadır.