[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Aksaray

Koordinatlar: 38°22′27″K 34°01′44″D / 38.37417°K 34.02889°D / 38.37417; 34.02889
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu sayfa Aksaray ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Aksaray (il) sayfasına bakınız. Diğer kullanımlar için Aksaray (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Aksaray
Şehir
Aksaray'ın Türkiye'deki konumu
Aksaray'ın Türkiye'deki konumu
ÜlkeTürkiye
Bölgeİç Anadolu Bölgesi
İlAksaray
İdare
 • Belediye başkanıEvren Dinçer (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam4.606 km²
Rakım980 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
68100
Alan kodu382
ISO 3166 koduTR-68
Plaka kodu68

Aksaray, Aksaray ilinin şehir merkezidir.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Aksaray sınırlarında bulunan Ekecik Dağı

Aksaray'ın tarihi antik dönemlere kadar uzanmaktadır. Hititler devrinde Garsaura adıyla anılan yerleşim, son Kapadokya kralı Archelaos tarafından yeniden inşa edildi. Şehri yeniden inşa edilen krala nispetende kente Archaleis adı verildi.[1] Kapadokya Krallığı'nın son bulmasıyla yerleşim Roma topraklarına katıldı. Klavdiyus döneminde Roma kolonisi olan yerleşimden Colonia Archelais adıyla bahsedildi.[2] Roma'nın ikiye ayrılmasıyla Bizans idaresine geçen yerleşim 1078 sonrasında civar yerleşimlerle birlikte Selçuklu hakimiyetine girdi. Selçuklular tarafından Kutalmışoğlu'nun idaresine verilen yerleşim daha sonra yeni kurulan Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katıldı. Sultan II. Kılıç Arslan tarafından 1170 yılında şehir yeniden imar edilmiş ve yaptırdığı saray nedeniyle de yerleşim "Aksaray" adını almıştır. Sultanın çoğunlukla şehirde yaşaması ve Sultan tarafından kente askeri tesisler inşa edilmesi nedeniyle de Dârüzzafer, Dârürribât ve Dârülcihâd unvanları da verildi.[3]

Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasıyla yerleşim Karamanoğulları Beyliği egemenliğine geçti. Bir süre Eretna Beyliği ve Karamanoğulları arasında el değiştirdi. 1399 yılında Osmanlı idaresine geçen yerleşim 1402 Ankara Muharebesi sonrasında yeniden Karamanoğulları topraklarına katıldı. Karamanoğlu-Osmanlı mücadelesi sonrasında 1468'de kesin olarak Osmanlı hakimiyetine geçti. Yerleşim Osmanlı-Karamanoğlu mücadelesinde büyük tahribata uğradığı gibi Osmanlı'nın egemen olmasıyla nüfusun önemli kısmi İstanbul'a nakledilmiştir. Zorunlu iskana tabi tutulan bu kitlelerin yerleşimiyle İstanbul'daki günümüz Aksaray semti kurulmuştur.

1530 yılı Osmanlı kayıtlarında Karaman Eyaleti'nin Niğde Sancağına bağlı müstakil bir liva olan Aksaray'da 37 mahalle bulunmakta olup, tahminen bu tarihte yerleşimde 5000-6000 arasında nüfus bulunmaktaydı. Osmanlı'nın ilk resmi nüfus sayımı sadece erkek nüfusun tespit edilmesi için yapılmış olup, bu sayıma göre Aksaray merkezde 2.322 erkek bulunmaktaydı. 19. yüzyıl ortalarında yerleşimden Niğde sancağına bağlı bir kaza olarak bahsedilmiştir. 1868-69 tarihli salnamede yerleşimde 1020 hane bulunduğu kayda geçmiştir.[4] Cumhuriyetin ilk yıllarıyla kurulan il teşkilatının merkez ilçesi oldu. 1933 yılında Aksaray ilinin kaldırılmasıyla yeniden Niğde ilinin bir ilçesi oldu. 1989'da çıkarılan 3578 sayılı kanunla Aksaray ili yeniden kurulmasıyla bu ilin merkez ilçesi konumuna geldi.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
Aksaray merkez ilçesi
1927[5] 71.577 7.339 64.238
Aksaray ilçesi (Niğde)
1935[6] 78.732 8.344 70.388
1940[7] 87.657 9.144 78.513
1945[8] 94.802 9.558 85.244
1950[9] 109.908 10.966 98.942
1955[10] 123.701 14.345 109.356
1960[11][a] 119.888 19.979 99.909
1965[12] 135.756 24.414 111.342
1970[13] 151.364 30.138 121.226
1975[14] 179.947 45.564 134.383
1980[15] 203.229 62.927 140.302
1985[16] 230.250 81.056 149.194
Aksaray merkez ilçesi
1990[17][b] 189.256 90.698 98.558
2000[18] 236.560 129.949 106.611
2007[19] 244.036 151.164 92.872
2008[20] 251.628 161.323 90.305
2009[21] 259.469 171.423 88.046
2010[22] 262.581 176.504 86.077
2011[23] 266.962 182.339 84.623
2012[24] 270.528 186.599 83.929
2013[25] 273.999 189.977 84.022
2014[26] 278.171 195.990 82.181
2015[27] 283.063 202.336 80.727
2016[27] 293.631 213.088 80.543
2017[27][c] 289.778 220.459 69.319
2018[27] 295.351 223.166 72.185
2019[27] 301.661 231.302 70.359
2020[27] 308.393 239.002 69.391
2021[27] 315.222 247.147 68.075
2022[27] 319.865 253.113 66.752


İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aksaray İli orta iklim kuşağında olup, soğuk, karasal iklim tipine sahiptir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıktır. Yağışlar genellikle ilkbahar ve kış aylarında görülmektedir.[28]

 Aksaray iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 19,4 21,6 29 31,8 33,8 36,9 40 38,8 36,5 32,8 26,2 22 40
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 5,4 7,2 12,4 17,9 22,8 27 30,5 30,4 26,5 20,6 13,5 7,6 18,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) −3,6 −2,4 1,2 5,5 9,5 12,9 16 15,6 11,1 6,6 1,7 −1,6 6
En düşük sıcaklık (°C) −26,4 −29 −19 −7,5 −0,2 2,9 6,8 5,9 1 −6 −14 −21,9 −29
Ortalama yağış (mm) {{{Ocak or yağış}}} 34 40,2 46,9 40,8 25,2 6,1 3,8 8,4 26,1 32,2 43,4 345,7
Kaynak: Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü[29]


İlgi çekici yerler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Aksaray‘daki Ulu cami

Şehir merkezinde bulunan tarihî eserler Selçuklu, Karamanoğulları ve cumhuriyet dönemine aittir. Anadolu Selçuklu döneminden kalan Eğri Minare, Kılıçarslan Hamamları, Selçuklu köprüleri vardır.

Karamanoğulları döneminden ise Karamanoğlu Camii (Ulu Cami) ve Zinciriye Medresesi kalmıştır.

Cumhuriyetin ilk döneminin en güzel mimari örnekleri bulunan Aksaray'da dönemin Aksaray Valisi Abdullah Sabri Karter tarafından yaptırılan birçok eser vardır. 1920'lerde tamamlanan Aksaray Hükümet Konakları, Aksaray Vali Konağı, Aksaray Milli Kütüphanesi, Azmi Milli Un Fabrikası cumhuriyet dönemi mimarlığının en güzel ve özgün örneklerindendir. Bu eserlerin tamamı şehir merkezinde bulunmaktadır.

Hasan Dağı Aksaray ile Niğde arasında şehirden görülebilen 3.000 metrelik bir yanardağdır. Kentin çevresinde ayrıca höyükler yer alır. Aşıklı Höyük Aksaray şehrinin doğusunda 25 km bir mezar höyüğüdür. Diğer bir höyük, Acemhöyük, Aksaray şehrinin kuzey batısında 18 km bir Erken Tunç Çağı yerleşimidir.

Helvadere kasabasındaki antik Roma ve Bizans şehri Nora da Aksaray şehir merkezine yakındır.

Ihlara Vadisi popüler bir turistik yerdir.

Ihlara, Aksaray şehrinden 40 km uzaklıkta bir kanyondur. Ihlara kanyonunda 9. yüzyıl ve öncesinden kalma vadi duvarlarına oyulmuş ve freskler ile süslenmiş antik kiliseler vardır. Şehirdeki Ervah mezarlığında 14. yüzyıl İslam alimi Somuncu Baba ve müderris Cemaleddin Aksarayi'nin mezarları vardır. Zincirye Medresesi, 1345'te Karaman beyi tarafından yaptırılan, tipik bir Selçuklu kapılı medresedir.

Karamanoğlu Camii, şehir merkezinde bulunan büyük bir camidir. Eğri Minare, I. Alâeddin Keykubad'ın yönetimi altında inşa edilmiş bir Selçuklu Türk minaresi 1221–1236'dır. Yüksek Kilise, şehirden 3 km sarp bir kayanın üzerinde yer alır.

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aksaray ilinin ekonomisi, toplam il işgücünün %70'ini oluşturan tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Arpa, şeker pancarı, incir, mısır, patates, soğan, fasulye, keten, kenevir, üzüm ve elma bölgenin başlıca ürünleri olup, buğday üretimi en baskın olanıdır. Tarımın yanı sıra geleneksel ekonominin bir parçası olarak halı ve kilim dokumacılığı da yapılmıştır. Kentte sanayi işletmeleri de vardır.[30]

Ihlara Vadisi ve Kapadokya'nın diğer turistik yerleri yakındır.

Belediye başkanları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
№ Şehremini Görev Başlangıcı Görev Bitişi
1 Kuddisi Çorakçı 1913 1917
2 Mehmet Sueri 1917 1923

Cumhuriyet dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
№ Belediye Başkanı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Parti
1 Mehmet Sueri 1923 1927 Cumhuriyet Halk Partisi
2 Ali Kavurmacıoğlu 1927 1928
3 Hadi Arıbaş 1928 1933
4 Selehattin Gedik 1933 1934
5 Muhittin Perek 1934 1938
6 İbrahim Hilmi Perek 1940 1942
7 Bayram Ali Gürün 1942 1950
8 Ahmet Kadıoğlu 1950 1954 Demokrat Parti
9 Sadi Uluırmak 1954 1958
10 Ziya Durakoğlu 1960 1961 Bağımsız
11 Mehmet Dalkılıç 1963 1973 Cumhuriyet Halk Partisi
12 Muhammet Taki Tatlıpınar 1973 1980 Adalet Partisi
13 Güner Orbay 1980 1982 Bağımsız
14 Fahri Büktel 1982 1984
15 Mehmet Emin Gürün 1984 1989 Anavatan Partisi
16 Memiş Akın 1989 1994 Sosyaldemokrat Halkçı Parti
17 Ahmet Er 1994 1998 Refah Partisi
1998 1999 Fazilet Partisi
18 Osman Ertuğrul 1999 2004 Milliyetçi Hareket Partisi
19 Nevzat Palta 28 Mart 2004 4 Nisan 2014 Adalet ve Kalkınma Partisi
20 Haluk Şahin Yazgı 4 Nisan 2014 15 Nisan 2019
21 Evren Dinçer 15 Nisan 2019 Görevde

Kaynak:[31]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Ortaköy ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Eskil, Gülağaç ve Güzelyurt ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  3. ^ Sultanhanı ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Şahin, İ., Aksaray. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 2, S:291-292, 1989. URL:http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=020291&idno2=c020268#1 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-12-05
  2. ^ Özkan, S., Aksaray İli Arkeoloji Araştırmalarına Toplu Bir Bakış.Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, 1994. URL:http://tid.ege.edu.tr/dosyalar/IX_1994/TIDIX-1994-06.pdf 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim: 2016-12-05
  3. ^ İnbaşı, M., “XVI. Yüzyıl Başlarında Aksaray Şehri”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Bilimleri Dergisi,Sayı:24, Erzurum-1997. URL:http://www.atauni.edu.tr/inbasi-m-xvi-yuzyil-baslarinda-aksaray-sehri-ataturk-universitesi-fen-edebiyat-fakultesi-edebiyat-bilimleri-dergisi-sayi-24-erzurum-1997-s-179-188 27 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-12-05
  4. ^ Kaya, M., XX. Yüzyıl Başlarında Niğde Sancağı’nın Nüfusuna Dair. Türkiyat Araştırmaları Dergisi,. URL:https://web.archive.org/web/20180427065033/http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/download/325/315. Erişim: 2016-12-05
  5. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  6. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1935). "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). tuik.gov.tr. 10 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022. 
  7. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  8. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  12. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  25. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  26. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  27. ^ a b c d e f g h
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Aksaray". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Aksaray Merkez Nüfusu". nufusune.com. 
  28. ^ "aksaraybld.iklim". 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme2016/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=AKSARAY[ölü/kırık bağlantı]
  30. ^ "Aksaray Belediyesi". www.aksaray.bel.tr. 14 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2021. 
  31. ^ "Eski Başkanlar". 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Aksaray&oldid=33998291" sayfasından alınmıştır