[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti

Koordinatlar: 13°41′56″K 89°11′29″B / 13.69889°K 89.19139°B / 13.69889; -89.19139
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti
República Federal de Centro América
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti
1823-1839
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Slogan
"İspanyolca: Dios, Unión, Libertad"
"Tanrı, Birlik, Özgürlük"
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin yeşil ve kontrolünde olmayan toprak iddialarının açık yeşil renkle gösterildiği bir ortografik harita projeksiyonu
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin yeşil ve kontrolünde olmayan toprak iddialarının açık yeşil renkle gösterildiği bir ortografik harita projeksiyonu
BaşkentGuatemala (1834'e kadar)
Sonsonate (1834)
San Salvador (1834'ten itibaren)
Yaygın dil(ler)İspanyolca ve çeşitli yerel diller
Resmî din
Katolik
DemonimOrta Amerikalı
HükûmetFederal başkanlık cumhuriyeti
Devlet başkanı 
• 1825-1828
Manuel José Arce (ilk)
• 1829, 1830-1834,
1835-1839
Francisco Morazán (son)
Yasama organıFederal Kongre[a]
Senato
Milletvekili Meclisi
Tarihî dönemİspanyol Amerikan bağımsızlık savaşları
• İspanyol İmparatorluğu'ndan bağımsızlık
15 Eylül 1821
• Birinci Meksika İmparatorluğu'ndan bağımsızlık
1 Temmuz 1823
• Anayasanın kabul edilmesi
22 Kasım 1824
• Dağılma
17 Nisan 1839
• El Salvador'un bağımsızlığını ilan etmesi
30 Ocak 1841
Yüzölçümü
• Toplam
520.000 km2
Nüfus
• 1824
1.287.491
• 1836
1.900.000
Para birimiOrta Amerika reali
Öncüller		 Ardıllar
Birinci Meksika İmparatorluğu
Kosta Rika
El Salvador
Guatemala
Honduras
Los Altos
Nikaragua

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti (İspanyolca: República Federal de Centro América), başlangıçta Orta Amerika Birleşik Eyaletleri (İspanyolca: Provincias Unidas del Centro de América) olarak bilinen, 1823'ten 1839/1841'e kadar Orta Amerika'da varlığını sürdüren egemen bir devletti. Orta Amerika Federal Cumhuriyeti beş eyaletten oluşuyordu: Kosta Rika, El Salvador, Guatemala, Honduras ve Nikaragua, ayrıca 1835'ten 1839'a kadar bir Federal Bölge vardı. Guatemala şehri, 1834'e kadar federal cumhuriyetin başkentiydi ve o yıl federal hükûmetin merkezi San Salvador'a taşındı. Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin kuzeyinde Meksika, güneyinde Büyük Kolombiya, doğusunda ise Miskito Sahili ve Britanya Hondurası (her ikisi de federal cumhuriyetin egemen toprağı olarak iddia ettiği bölgeler) bulunuyordu.

Eylül 1821'de, o zamanki adıyla Guatemala Genel Kaptanlığı olan Orta Amerika, İspanyol İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan ettikten kısa bir süre sonra, Ocak 1822'de Birinci Meksika İmparatorluğu tarafından ilhak edildi ve 1823'te bağımsızlığını tekrar kazanarak bir federal cumhuriyet kurdu. Orta Amerika Federal Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri federal hükûmetine dayanan anayasasını Kasım 1824'te kabul etti. Nisan 1825'te yapılan ilk başkanlık seçiminde liberal siyasetçi Manuel José Arce ülkenin ilk başkanı seçildi. Arce, başkan seçilmek için muhafazakârlara verdiği tavizlere karşı çıkan liberallere rağmen, ülkenin muhafazakârlarıyla aynı çizgide hareket etmeye başladı. 1827'den 1829'a kadar ülke, Arce'yi destekleyen muhafazakârlarla ona karşı çıkan liberaller arasında iç savaşa düştü. Liberal siyasetçi Francisco Morazán sonunda liberalleri zafere taşıdı ve 1830'da başkan seçildi. Federal cumhuriyet, 1838-1940 yılları arasında ikinci bir iç savaş yaşadı. Sonunda Orta Amerika'nın eyaletleri bağımsızlıklarını ilân ederek federal cumhuriyeti sona erdirdi.

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti, büyük ölçüde liberaller ve muhafazakârlar arasında savaşlar, isyanlar ve ayaklanmalar yaşadığı için siyasî açıdan oldukça istikrarsızdı. Tarihçiler, ülkenin siyasî istikrarsızlığını federal hükûmet sistemine ve ekonomik zorluklarına bağlamaktadır. Tarımsal ihracatlar yeterli fon sağlayamıyor ve federal hükûmet de dış borçlarını elverişli şartlara rağmen geri ödeyemiyordu. Orta Amerika'nın ekonomik sorunlarının bir kısmı, federal hükûmetin vergi toplayamaması ve eyaletler arasında yeterli yol ve ulaşım ağı bulunmamasından kaynaklanıyordu.

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin dağılmasından bu yana, Orta Amerikalı siyasetçiler, yazarlar ve entelektüeller yeniden birleşme çağrısında bulunmuşlardır. 19. ve 20. yüzyıllarda, federal cumhuriyetin ardılı devletlerin hem diplomatik hem de askerî yollarla Orta Amerika'yı yeniden birleştirme girişimleri olmuştur. Ancak bu girişimlerin hiçbiri, beş eski üyenin birleşik bir Orta Amerika devleti altında bir yıldan uzun süre bir araya gelmesini sağlayamamıştır. Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin beş eski üyesi de, bölgesel kalkınmayı teşvik eden ekonomik ve siyasî bir organizasyon olan Orta Amerika Entegrasyon Sistemi'nin (SICA) üyeleridir.

Adı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin, 1 Temmuz 1823 tarihinde Birinci Meksika İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazanmasının ardından kabul edilen ilk adı, Orta Amerika Birleşik Eyaletleri (İspanyolca: Provincias Unidas del Centro de América) idi.[b][3][4] Ülke anayasasının 22 Kasım 1824'te kabul edilmesi üzerine Orta Amerika Birleşik Eyaletleri, adını Orta Amerika Federal Cumhuriyeti (İspanyolca: República Federal de Centro América) olarak değiştirdi.[5] Bağımsızlıktan sonraki yıllarda, bazı resmî hükûmet belgeleri ülkeden Orta Amerika Federal Devletleri (İspanyolca: Estados Federados del Centro de América) olarak söz ediyordu.[6][7] Ayrıca, federal cumhuriyete alternatif olarak Orta Amerika Federasyonu (İspanyolca: Federación de Centro América) adı da verilmektedir.[8][9]

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Amerika sömürgesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İspanyollar 16. yüzyılda Orta Amerika'yı fethettiler. 1542 yılında Orta Amerika, bir audiencia olarak örgütlendi, bu tarihten önce bölge birçok audiencia'ya bölünmüştü.[10] Başlangıçta Orta Amerika audiencia'sı kuzeyde Tehuantepec Kıstağı'na ve güneyde Panama Kıstağı'na kadar uzanıyordu,[11] ancak 1560'ta İspanya, Yucatán Yarımadası'nın kontrolünü Yeni İspanya'ya (günümüzde Meksika) ve 1567'de Panama'nın kontrolünü Peru'ya devretti.[10] 1568 yılında Orta Amerika audiencia'sı, Guatemala Genel Kaptanlığı olarak yeniden organize edildi.[11] Genel kaptanlık, corregimientos, gobiernos, büyük belediyeler ve intendancies olarak alt bölümlere ayrıldı.[12]

Orta Amerika'nın sakinleri, İspanyollar'ın en üstte, melez bireylerin ortada ve Afrikalılar ile yerli Orta Amerikalıların en altta olduğu bir kast sistemine bölündü. İspanyollar, Orta Amerika'nın toprak ve zenginliğinin çoğuna sahipken; yerli Orta Amerikalılar, bölgenin iş gücünün çoğunu oluşturuyordu.[13] Katolik Kilisesi de İspanyol sömürge yönetimi sırasında Orta Amerika toplumunun tüm yönlerine hâkimdi. Orta Amerika'nın yerli sakinleri, sömürge yetkilileri tarafından yavaş yavaş Katolikliğe geçmeye zorlandılar, ancak birçok kültürel geleneklerini de korudular.[14]

Orta Amerika'nın bağımsızlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1808 yılında Fransız İmparatoru Napolyon, İspanyol Kralı VII. Fernando'yu tahttan indirip kardeşi Joseph'i İspanya kralı olarak atadı. İspanya'nın Amerika'daki kolonileri, Joseph'i meşru kral olarak tanımadılar ve çeşitli geçici hükûmetler juntalar kurarak Fernando'yu kral olarak tanımaya devam ettiler.[15][16] Guatemala Genel Kaptanlığı'ndaki sömürge hükûmeti de Fernando'ya sadık kaldı, ancak bazı criollo liderler daha fazla özerklik istiyordu.[17] Kasım 1811'de José Matías Delgado ve Manuel José Arce, San Salvador'da İspanyol yönetimine karşı bir isyan başlattı, ancak bu isyan sadık kuvvetler tarafından bastırıldı. Daha sonra Aralık 1811'de Nikaragua'da [es], 1813'te Guatemala'da ve 1814'te yine San Salvador'da [es] isyanlar çıktı, fakat hepsi sadık kuvvetler tarafından bastırıldı. Bu isyanlar başarısız olmasına rağmen, Orta Amerika liderleri arasında bağımsızlık yanlısı duyguların yayılmasına neden oldu.[18]

Luis Vergara Ahumada [es] tarafından yapılan Firma del Acta de Independencia, 20. yüzyıl

1812'de Cadiz Cortes (Cádiz'de bulunan İspanyol anayasa kongresi), İspanya'yı anayasal monarşi hâline getiren 1812 İspanyol Anayasası'nı tasarladı,[18] ancak Fernando 1814'te tahta döndüğünde bu anayasayı kaldırdı ve mutlak monarşi ile yönetmek istedi.[19] Fernando'nun bu tutumu ve sömürge liderlerinin daha fazla yerel özerklik istemesi, İspanya'nın tüm Amerikan kolonilerinde bağımsızlık isyanlarının patlak vermesine yol açtı.[20] Bu isyanlar genellikle 1812 anayasasının Aydınlanma ideallerini destekleyen liberaller tarafından yönetildi. 1820'de Albay Rafael del Riego'nun zorlamasıyla Fernando 1812 anayasasını geri getirdiğinde muhafazakârlar da bu bağımsızlık hareketlerine katıldı.[21] 15 Eylül 1821'de Orta Amerika'nın önde gelen sömürge yöneticileri İspanya'dan bağımsızlıklarını ilan ederek Orta Amerika Bağımsızlık Bildirgesi'ni imzaladılar. Bağımsızlık liderleri, kalıcı bir hükûmet kurulana kadar yeni bağımsız Orta Amerika'yı geçici olarak yönetmek için İstişare Juntasını kurdular. Çoğu hükûmet yöneticisi, Tuğgeneral Gabino Gaínza (Guatemala'nın son kaptan generali) dâhil, görevlerini korudu.[22]

Bağımsızlığın ardından Orta Amerikalı liderler, bağımsız mı kalacakları yoksa Birinci Meksika İmparatorluğu'na mı katılacakları konusunda bölünmüştü;[23] monarşistler ilhakı desteklerken, cumhuriyetçiler ve milliyetçiler ideolojik benzerlikler veya farklılıklar nedeniyle buna karşı çıktılar.[24] Kasım 1821'de Meksika Naibi (ve daha sonra Meksika İmparatoru) Agustín de Iturbide, İstişare Juntasından Birinci Meksika İmparatorluğu'na katılmasını resmen istedi ve 5 Ocak 1822'de junta, ilhak lehine oy kullandı.[25][26] Meksikalılar, Orta Amerika'nın ilhakını uygulamak için Tuğgeneral Vicente Filísola'yı gönderdi.[27] Kosta Rika, El Salvador ve Nikaragua'daki liberaller Meksika'nın bölgeyi ilhak etme girişimlerine direndi. Kosta Rika'da liberaller ve muhafazakârlar, Ochomogo Savaşı'nda birbirleriyle savaştılar ve savaşın sonucunda liberaller Kosta Rika'yı ele geçirdi.[28] El Salvador'da Delgado ve Arce liderliğindeki liberal isyancılar, 1822 ve 1823'te Filísola'nın iki istilasına direndiler; ilki ateşkes ve Meksika'nın geri çekilmesiyle sonuçlanırken,[29] ikincisi Filísola'nın El Salvador'un siyasi lideri Delgado'yu devirmesi, Arce'yi Orta Amerika'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne kaçmaya zorlaması ve San Salvador şehrini ele geçirmesiyle sonuçlandı.[30][31][32] Nikaragua'da General José Anacleto Ordóñez, Nikaragua'nın muhafazakâr siyasi lideri Miguel González Saravia y Colarte'ye karşı bir isyan başlattı ve bu süreçte birçok şehri ele geçirdi. Ordóñez'in isyanı, Orta Amerika'nın Meksika'dan bağımsızlığını ilan etmesinden sonra bile devam etti.[33]

19 Mart 1823'te Iturbide Meksika tahtından çekildi.[34] Iturbide'nin tahttan çekildiği haberi 29 Mart'ta Filísola'ya ulaştığında, Orta Amerikalı siyasi liderlere bölgenin geleceğini belirlemek için bir kongre kurmaları çağrısında bulundu ve 1 Nisan'da Meksika Kurucu Kongresi [es], Orta Amerika'daki Meksika kuvvetlerine tüm düşmanlıkları durdurma emri verdi.[35] Orta Amerika kongresi 24 Haziran'da toplandı.[1] 1 Temmuz'da Orta Amerika'nın Meksika'dan bağımsızlığını ilan etti, ancak Chiapas Meksika'nın bir parçası olarak kalmayı tercih etti.[36]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Kurucu Meclis

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasa taslağının hazırlanması

[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti Anayasası

Orta Amerika'nın Meksika'dan bağımsızlığını kazanması üzerine, Orta Amerika kongresi Orta Amerika Birleşik Eyaletleri'nin kurulduğunu ilan etti.[36][37] Ertesi gün kongre, Ulusal Kurucu Meclis olarak yeniden toplandı ve bağımsızlığını yeni kazanan Orta Amerika için bir anayasa taslağı hazırlamakla görevlendirildi.[1][38] Delgado, başlangıçta Ulusal Kurucu Meclis'in Arce, Juan Vicente Villacorta ve Pedro Molina Mazariegos'tan bir üçlü hükümdârlık atadığı 10 Temmuz 1823'e kadar Orta Amerika'nın geçici başkanı olarak görev yaptı. Üçlü yönetimin kurulduğu sırada Arce Amerika Birleşik Devletleri'nde olduğundan, onun yerine Antonio Rivera Cabezas atandı.[39] Üç lider, yürütme yetkisini her ay kendi aralarında değiştirecekti.[40]

Başlangıçta Ulusal Kurucu Meclis yalnızca El Salvador ve Guatemala'dan gelen delegelerden oluşuyordu;[41] Kosta Rika, Honduras ve Nikaragua, Meksikalı askerler Orta Amerika'dan çekilene kadar delege göndermeyi reddettikleri için Ekim 1823'e kadar delegelerini göndermediler.[1][42] Ulusal Kurucu Meclis, Orta Amerika'ya dağılmış 64 delegeden oluşuyordu.[c] Ulusal Kurucu Meclis, anayasa kabul edilene kadar Orta Amerika'nın fiili hükûmeti olarak görev yaptı.[1] Ulusal Kurucu Meclis, iki siyasî grup liberaller ve muhafazakârlardan oluşuyordu. Liberaller federalizmi desteklerken muhafazakârlar merkeziyeti destekliyorlardı.[39]

Ulusal Kurucu Meclis, anayasayı 12 Haziran 1824'te hazırladı ve 4 Temmuz'da yayınladı.[43] Anayasa, Amerika Birleşik Devletleri federal hükûmeti, Amerikan Bağımsızlık Bildirisi ve 1812 İspanyol Anayasası'ndan ilham aldı.[25][44][45] 22 Kasım'da anayasa, meclisin 64 üyesinin tamamının imzalamasıyla resmen kabul edildi. Ulusal Kurucu Meclis 23 Ocak 1825'te kendisini feshetti. 6 Şubat'ta yerini Federal Kongre (ülkenin yasama organı) aldı.[46]

Guatemala askerî isyanı

[değiştir | kaynağı değiştir]
José Cecilio del Valle'nin bir resmi

14 Eylül 1823'te Yüzbaşı Rafael Ariza y Torres, Orta Amerika hükûmetinin orduya olan borçlarını ödeyememesi üzerine başkent Guatemala'da bir ayaklanma başlattı.[47] Ariza, Ulusal Kurucu Meclis'e sadakat sözü vermesine rağmen, birçok meclis üyesi şehirden kaçtı ve ayaklanmayı bastırmak için Chiquimula, Quetzaltenango ve San Salvador'dan askerler çağırdı.[48] Ariza'nın isyancıları da, Albay José Rivas ve onun San Salvador'dan gelen 750 askeri de savaşa girmek istemedi.[49] Muhafazakârlar bu durumdan yararlanarak üçlü yönetimi 6 Ekim'de istifaya zorladı.[50] Arce, José Cecilio del Valle ve Tomás O'Horan'dan oluşan ikinci, daha az liberal bir üçlü yönetim kurdular. İkinci üçlü hükümdarlığın oluşumu sırasında hem Arce hem de Valle ülke dışında olduğundan, yerlerine sırasıyla José Santiago Milla ve Villacorta getirildi.[51] Valle ve Arce, sırasıyla Şubat 1824 ve Mart 1824'e kadar üçlü yönetimdeki pozisyonlarını üstlenmediler.[52]

İkinci üçlü yönetim, Rivas'a 150 askeri Guatemala şehrine yürütmesini emretti ve kısa süre sonra Ariza, Meksika'ya sürgüne gitmek üzere ülkeden kaçtı. Ulusal Kurucu Meclis daha sonra Guatemala şehrine döndü.[51] Salvador hükûmeti, Rivas'a Guatemala şehri yakınında kalmasını ve Ulusal Kurucu Meclis'in çalıştığını doğrulamasını emretti. 12 Ekim 1823'te Rivas, meclisin sivil özgürlükleri kısıtladığını belirterek yeniden şehre yürüdü. 17 Ekim'de Quetzaltenango'dan gelen 200 asker, Guatemala şehrine ulaştı ve Rivas'ın El Salvador adına hareket ettiğine inandıkları için onun güçleriyle çatışmaya girdiler.[53] Birkaç gün sonra meclis, her iki orduyu da memnun etmek için bir anlaşma taslağı hazırladı. Rivas'ın güçleri El Salvador'a geri çekildi ve Quetzaltenango'dan gelen askerler evlerine döndüler.[54]

Nikaragua'da iç çatışma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ordóñez'in 1823'te Meksika yanlısı Nikaragua hükûmetine karşı başlattığı isyanından beri liberaller ve muhafazakârlar Nikaragua'nın kontrolü için savaşıyordu.[33] Liberaller León (liberal başkent) ve Granada'yı, muhafazakârlar ise Managua (muhafazakâr başkent), Rivas ve Chinandega'yı kontrol ediyordu. Çatışmalar sonucunda yüzlerce kişi öldü. Ekim 1824'te ikinci üçlü hükûmet, Albay Manuel Arzú'yu barışı sağlamak için gönderdi ancak arabuluculuk başarısız oldu.[55] Arce, 22 Ocak 1825'te federal bir istilaya liderlik etti.[56] Hem liberallerin hem de muhafazakârların çatışmadan vazgeçerek ateşkes imzalamasını sağladı. Arce, rakip hükûmetleri feshetti ve liderlerini sürgüne gönderdi.[57]

Manuel José Arce'nin başkanlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1825 başkanlık seçimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Manuel José Arce'nin bir resmi

Federal cumhuriyetin ilk başkanlık seçimi 21 Nisan 1825 tarihinde gerçekleşti.[58][59] Arce liberallerin adayı, Valle ise muhafazakârların adayıydı.[60] Seçim sırasında 82 seçmenden 41'i Valle'ye, 34'ü Arce'ye, 4'ü diğer adaylara oy verdi[d] ve 3'ü bu üç seçim bölgesinden oy almadaki zorluklar nedeniyle oy vermedi; hiçbir aday mutlak çoğunluğu kazanamadı. Anayasa gereği başkanın mutlak çoğunluğu kazanması gerektiğinden, Federal Kongre başkanı seçmekle görevlendirildi ve 22-5 oyla Arce'yi başkan seçti.[62][63][64] Valle, seçimde ikinci olmasına rağmen, başkan yardımcılığını reddetti. Liberal José Francisco Barrundia da bu pozisyonu kabul etmedi. Sonuç olarak muhafazakâr Mariano Beltranena, Arce'nin başkan yardımcısı oldu.[60] Arce ve Beltranena 29 Nisan'da göreve başladılar.[58]

Arce'nin seçim zaferi, Valle yenildiği için muhafazakârları kızdırırken, özellikle Guatemalalı liberalleri de yabancılaştırdı. Arce, muhafazakâr senatörlerin oylarını kazanmak için El Salvador'da yeni bir Katolik başpiskoposluğunun oluşturulup oluşturulmayacağına Federal Kongre'nin karar vermesine izin verme sözü vermişti; muhafazakârlar, Delgado'nun başpiskopos olacağı için bu başpiskoposluğun kurulmasına karşı çıkıyordu. Liberaller, Arce'nin başkanlık seçimlerini kazanmak için muhafazakârlarla yaptığı bu uzlaşmayı, liberal pozisyonlarına ihanet olarak gördü.[60][65][66] Bu algılanan ihanet nedeniyle, liberaller Molina Mazariegos ve Mariano Gálvez, sırasıyla dışişleri ve maliye bakanlığı pozisyonlarına atamaları kabul etmedi.[67] Sonuç olarak Arce, kabinesine muhafazakârları atadı ve bu da liberallerin onu ihanetle daha çok suçlamasına neden oldu.[68]

İç savaşa giden yol

[değiştir | kaynağı değiştir]

José Francisco Barrundia'nın kardeşi Juan Barrundia [es], federal hükûmetin üstünlüğüne karşı çıktı ve bu nedenle Arce'nin en önde gelen eleştirmenlerinden biriydi. 1825'in ortalarında Juan Barrundia, Guatemala'nın eyalet başkentini Antigua Guatemala'dan (1823'te geçici olarak taşındı) tekrar Guatemala şehrine taşıdı ve eyalet hükûmeti binalarını işgal eden federal hükûmet nedeniyle yeni eyalet hükûmeti ofisleri kurmak için özel mülklere el koydu.[68][69] Juan Barrundia, Arce'ye atıfta bulunarak "bir zorbanın despotluğunu dizginlemek" için bir ordu kurmakla tehdit ettikten sonra Federal Kongre, federal hazinenin kullandığı binayı boşaltıp Guatemala eyalet hükûmetine devretti.[70]

1825 yılının Ağustos ayında Arce, ordunun 10.000 asker toplamasını istedi, çünkü o dönemde Karayip Denizi'ne 28 Fransız savaş gemisi gelmişti ve ülkenin olası bir Avrupa işgaline karşı savunulması gerekiyordu. Vekiller Meclisi, Arce'nin planını onayladı. Ancak Senato bütçe yetersizliği nedeniyle planı veto etti. 1826'nın ortalarında Arce, asker sayısını 4.000'e indirdi.[71][72] Federal Kongre'deki Guatemalalı liberaller, Arce'nin askerî kontrolünü engellemek için Fransız askerî subayı Nicolás Raoul'u yeni bir askerî yasa taslağı hazırlaması için görevlendirdi, ancak Arce, Raoul'u ülkeden sürdü.[73] Sonunda, Arce ve Federal Kongre uzlaştı; kongre 4.000 asker toplama planını onayladı ve Raoul alımları denetlemekle görevlendirildi.[74] Ancak böyle bir Avrupa işgali gerçekleşmedi, yalnızca José Zamora'nın "İspanya kralının vasalı" olduğunu iddia ettiği küçük bir isyan yaşandı.[71] Liberaller, Arce'nin başkomutanlık rolünü devre dışı bırakmaya çalışırken; Arce, Federal Kongre'nin geçirdiği bazı yasaları uygulamayı reddetti ve bu da 2 Haziran 1826'da liberallerin Arce'ye karşı azil sürecini başlatmasına yol açtı. Arce'ye sadık kalan Salvadorlu liberaller, azil sürecine katılmadı ve kongrenin Arce'yi azletmek için gerekli çoğunluğu sağlayamamasına neden oldu. On gün sonra Guatemalalı liberaller, Arce'yi azletme girişimlerinden vazgeçti.[74]

Temmuz 1826'da Arce, Raoul'u tutuklamak için federal askerler gönderdi ve onu istifaya çağıran mektuplar göndererek itaatsizlikle suçladı. Juan Barrundia, Raoul'u savunmak için 300 Guatemalalı askeri federal askerlerin komutanını tutuklamakla görevlendirdi, federal hükûmetin bir eyalette asker hareketi için eyalet valisinin iznine ihtiyaç duyduğunu savundu.[72][74] Arce, Juan Barrundia'yı kınamak istediğinde; Guatemalalı liberal senatörler toplantıyı boykot etti ve Senato, Juan Barrundia'yı kınamak için gerekli çoğunluğu sağlayamadı.[74] Senato'nun hareketsizliğine rağmen Arce, 6 Eylül'de Juan Barrundia'yı federal cumhuriyete karşı komplo kurmaya çalışmakla suçlayarak tutukladı ve görevden aldı. Juan Barrundia'nın tutuklanmasına yanıt olarak, Vali Yardımcısı Cirilo Flores [es], Guatemala eyalet hükûmetini Quetzaltenango'ya taşıdı ve birkaç kilise karşıtı yasa çıkardı.[75] Bir yerli çete, muhafazakârlar ve Kilise tarafından kışkırtılarak, Cirilo'yu bu kilise karşıtı yasaları çıkardığı için 13 Ekim'de öldürdü.[72][76][77] Arce, Quetzaltenango'yu işgal etti ve 28 Ekim'de Cirilo'nun hükûmetini destekleyenleri yenilgiye uğrattı.[78][79]

Birinci iç savaş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekim 1826'da Arce, yeni bir Guatemala hükûmeti kurmak için özel bir seçim çağrısında bulundu;[80] muhafazakârlar seçimi kazandı ve 1 Mart 1827'de Mariano Aycinena, Guatemala'nın valisi oldu.[78] Seçim, birçok liberalin Guatemala'dan El Salvador'a kaçmasına ve oradaki liberallerden iktidarı geri almak için yardım istemesine yol açtı. Ayrıca, Arce'nin Guatemalalı muhafazakârlar tarafından kontrol edildiğine ve merkezî bir hükûmet kuracağına dair söylentiler yaydılar.[81] 10 Ekim'de Arce, Juan Barrundia'nın tutuklanmasının ardından sürekli olarak Federal Kongre'nin yeterli çoğunluğa ulaşamaması nedeniyle Cojutepeque'de anayasal düzeni yeniden kurmak için olağanüstü bir kongrenin toplanmasını talep etti.[82] Ancak bu olağanüstü kongre çağrısı, onun başkanlık görevlerini aştığı için anayasaya aykırıydı.[75] 6 Aralık'ta, Arce'nin olağanüstü kongrenin toplanmasını talep etmesine yanıt olarak Mariano Prado (El Salvador'un görevdeki liberal valisi), Guatemala dışındaki tüm eyaletlerden delegelerin Ahuachapán'da kendi olağanüstü kongrelerini toplamasını istedi. Sonuç olarak, hiçbir kongre toplanmadı.[81]

Aralık 1826'nın sonlarında Prado, El Salvador-Guatemala sınırında Arce'yi devirmeye hazırlık olarak Salvadorlu askerlerin konuşlandırılmasını emretti.[81] Mart 1827'nin başlarında Aycinena, çeşitli önde gelen Guatemalalı liberalleri, Molina Mazariegos ve Rivera Cabezas dâhil olmak üzere, Guatemala'da yasa dışı ilan etti. Buna yanıt olarak Prado, askerlerine Guatemala'yı işgal etmelerini emretti ve Birinci Orta Amerika İç Savaşı başladı.[78] Resmî bir savaş ilanı yoktu.[83] Honduras, El Salvador'un işgalini destekledi, ancak Arce'nin federal askerleri 23 Mart'ta Guatemala şehri yakınlarındaki Arrazola'da işgalci güçleri savaşta mağlup etti.[78] Arce, El Salvador'a karşı işgal başlatsa da, 18 Mayıs'ta San Salvador yakınlarındaki Milingo'da yenilgiye uğratıldı.[84][85]

5 Honduras lempirasında resmedilen 1827 La Trinidad Savaşı

Arce, El Salvador'da kampanya yürütürken; Albay José Justo Milla, komutasındaki bir askerî birliği Arce'nin hükûmetine karşı çıkan liberal Honduras Valisi Dionisio de Herrera'yı tutuklamak için Honduras'a gönderdi.[86] Milla'nın kuvvetleri, 36 günlük bir kuşatmadan sonra 10 Mayıs 1827'de Honduras'ın başkenti Comayagua'yı ele geçirdi ve Herrera'yı yakaladı.[87] Honduras devlet senatörü ve askeri subay olan Francisco Morazán, Tegucigalpa'da kısa süre sonra yakalandı, ancak gözaltından kaçmayı başardı ve Arce'ye karşı savaşmak için Honduraslı sürgünlerden oluşan bir ordu topladığı Nikaragua'ya kaçtı.[88][89] Morazán'ın kuvvetleri, León'da Arce karşıtı bir isyan başlatan Ordóñez liderliğindeki Nikaragualı isyancılar tarafından desteklendi.[85] 10 Kasım 1827'de Morazán'ın ordusu, La Trinidad Savaşı'nda Milla'nın ordusunu yenerek Comayagua ve Tegucigalpa'yı yeniden ele geçirdi.[89]

1828'in başlarında Arce, liberalleri yatıştırmak için yeni bir başkanlık seçimi yapmayı teklif etti, ancak liberaller Arce'nin teklifini reddetti. 14 Şubat'ta Arce başkanlıktan istifa etti ve Meksika'ya sürgüne gitti; Arce'nin yerine geçici olarak Beltranena başkan oldu.[89] Haziran 1828'de Morazán, Honduras ve Nikaragualı askerlerden oluşan bir orduyla El Salvador'u işgal etti.[90] 23 Ekim'de San Salvador'u ele geçirdi.[91] 1828'in sonlarında Morazán, Guatemala'yı işgal etmek üzere 4.000 asker topladı.[92] Beltranena hükûmeti, Morazán'ın asıl amacının Katolik Kilisesi'ni yok etmek olduğunu vatandaşlarına bildirdi; Morazán ise Guatemala hükûmetinin uyarısını reddederek, "Yasanın Koruyucu Müttefik Ordusu"nun ("İspanyolca: Ejército Aliado Protector de la Ley")[93] Hristiyanlardan oluştuğunu ve amacının sadece Guatemala'yı "çektiği acılardan" kurtarmak (İspanyolca: los males que habéis sufrido") olduğunu belirtti.[94] Morazán, Ocak 1829'da işgale ve 5 Şubat'ta Guatemala şehrini kuşatmaya başladı.[95] Şehir 12 Nisan'da teslim oldu ve Morazán'ın askerleri ertesi gün şehre girerek iç savaşı sona erdirdi.[89][96]

Francisco Morazán'ın başkanlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Güç birleşimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Francisco Morazán'ın bir resmi

Nisan 1828'de Guatemala Şehri'ni ele geçirdikten sonra Beltranena başkanlıktan alındı ve Morazán fiili Latince: de facto olarak Orta Amerika'nın başkanı oldu, ancak resmî olarak görevi devralmadı.[97] 22 Haziran 1829'da Morazán, yeni bir Federal Kongre atadı ve bu kongre, Senato'nun en kıdemli üyesi olan José Francisco Barrundia'yı 25 Haziran'da Orta Amerika'nın geçici başkanı olarak seçti.[98][99] Morazán'ın talimatıyla Federal Kongre, Eylül 1826'dan sonra çıkarılan tüm yasaların geçersiz olduğunu ilan etti. İç savaş sonrası birçok önde gelen muhafazakâr hapse atıldı veya ölüm tehdidiyle sürgüne gönderildi ve mallarına el kondu.[100][101] Muhafazakârları destekleyen birçok din adamını ülke dışına çıkardı, Kilise mülklerine el koydu ve ülkedeki rahip ve rahibe sayısını azaltmaya zorladı.[102]

Morazán, 1830 federal seçiminde başkanlık için aday oldu.[103] Morazán 202 oy alarak birinci olmasına rağmen mutlak çoğunluğu elde edemedi.[e] 1825 başkanlık seçiminde olduğu gibi Federal Kongre, başkanı seçme yetkisi aldı. Liberal çoğunluğa sahip Federal Kongre, Morazán'ı seçti.[104] Morazán, 16 Eylül'de göreve başladı.[106] Federal Kongre, Morazán'ın yardımcısı olarak liberal Mariano Prado'yu seçti.[103]

1831-1832'nin muhafazakâr istilası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mayıs 1829'da Morazán, Meksika dış ilişkiler bakanına, Meksika'ya kaçan Orta Amerikalı mültecilerin aslında "halklarını İspanyol boyunduruğuna zincirlemek ve boyun eğdirmek" ("İspanyolca: encadenar y someter sus pueblos al yugo español") isteyen düşman güçler olduğunu iddia eden bir mektup gönderdi. Morazán, Meksika hükûmetinden bu mültecilerin Orta Amerika'ya iade edilmesini istedi.[107] Cevap alamayınca José Francisco Barrundia, Kasım 1829'da aynı talebi Meksika devlet başkanı Vicente Guerrero'ya mektup yoluyla iletti; Guerrero buna da yanıt vermedi.[108] Aralık 1829'da Orta Amerika İlişkiler Bakanı Manuel Julián Ibarra, Meksika hükûmetine üçüncü bir iade talebi gönderdi ve Meksika hükûmeti, Orta Amerika'nın talebini karşılayabileceğini belirtti.[109]

1831'in sonlarında Arce, başkanlığı geri almak amacıyla Soconusco'dan (hem Orta Amerika hem de Meksika tarafından talep edilen, ancak hiçbirinin tam kontrol sahibi olmadığı bir bölge)[110][111] Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'ni işgal etmekle tehdit etti.[112] Kasım 1831'de Honduras'ın Omoa şehrinin belediye başkanı General Ramón Guzmán, bir isyan durumu ilan etti, şehre İspanyol bayrağı dikti ve 1829'da Morazán tarafından sürgüne gönderilen muhafazakâr başpiskopos Ramón Casaus y Torres'den destek istemek için Küba'ya gemiler gönderdi.[113] Bu olayın ardından, Albay Vicente Domínguez [es] liderliğindeki ikinci bir muhafazakâr işgal kuvveti, Britanya Hondurası'ndan Orta Amerika'ya girerek Guzmán'ın isyanını destekledi ve Honduras'ın iç kesimlerini işgal etti. Honduras'ın Opoteca ve Trujillo şehirleri de isyan durumu ilan etti.[114] El Salvador'un muhafazakâr valisi José María Cornejo, Arce'nin işgalini politik olarak destekledi[115] ve 7 Ocak 1832'de El Salvador'un federal cumhuriyetinden ayrıldığını ilan etti.[116]

24 Şubat 1832'de Raoul, federal askerlerle birlikte Soconusco'ya girdi ve Escuintla kasabasında Arce'nin isyancı ordusuyla çatıştı. Raoul, Arce'nin sayıca az olan ordusunu yendi ve zafer kazanan askerler kasabayı yağmaladı.[117][118] Bu yenilgiden sonra Arce, Meksika'ya kaçmak zorunda kaldı.[119] Mart ayının ortalarında Morazán, El Salvador'u işgal etti ve 28 Mart'ta San Salvador'u ele geçirerek 3 Nisan'da kendisini El Salvador'un geçici valisi ilan etti.[120] Cornejo ve diğer 38 Salvadorlu siyasî lider, isyana katıldıkları gerekçesiyle Guatemala'da tutuklandı ve hapse atıldı.[121] Albay Francisco Ferrera komutasındaki Honduraslı askerler Mart ayında Omoa'yı kuşattı,[122] Nisan ayında Trujillo'yu ve Mayıs ayında Opoteca'yı geri aldı.[123][124] Guzmán'ın çağırdığı İspanyol takviyeleri, Orta Amerika kıyılarına ulaştıklarında Honduraslı askerler tarafından tutuklandı.[119] Guzmán, 12 Eylül'e kadar federal güçlere karşı direnişine devam etti, ancak askerleri ona karşı isyan ederek onu federal gözaltına teslim etti ve isyan sona erdi. Guzmán ertesi gün idam edilirken;[125] Opoteca'nın düşüşü sırasında federal güçler tarafından yakalanan Domínguez ise 14 Eylül'de idam edildi.[126]

Morazán'ın başkanlığı sırasında isyanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Nisan 1829'da Kosta Rika, Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nden ayrıldığını ve aynı zamanda federal cumhuriyetten "kendisini ayırmadan" ("İspanyolca: sin separarse") ayrıldığını ilan etti.[127] Kosta Rika hükûmeti, federal hükûmetin artık var olmadığını savunarak ayrılığını gerekçelendirdi.[128] Kosta Rika, Morazán'ı Orta Amerika'nın başkanı olarak tanıdıktan ve ayrılık ilanını reddettikten sonra Şubat 1831'de federal cumhuriyetine yeniden katıldı.[129] Temmuz 1829'da Morazán, Honduras ve Nikaragua'daki isyanları bastırdı.[130] Ocak 1830'da, Honduras'taki başka bir isyanı daha bastırdı.[131]

Mayıs 1832'de Prado, Orta Amerika başkan yardımcılığı görevinden istifa ederek El Salvador valisi oldu, ancak 1832'de Morazán'ın hem Arce'yi hem de Cornejo'yu devirmesine yardım ettiği için El Salvador'un halkı arasında popüler değildi. Prado, eyalet hükûmetine fon sağlamak amacıyla yeni bir vergi getirdi.[132] Bu vergi, özellikle 1811'de beyaz nüfusa ödenen haraçların kaldırılmasından bu yana verginin geri getirildiğini düşünen yerli Salvadorlular arasında popüler değildi.[133][134] 24 Ekim'de San Salvador, Prado'ya karşı ayaklandı ve hükûmetinin geçici olarak Cojutepeque'ye taşınmak zorunda kalmasına neden oldu. Prado'ya karşı Ahuachapán, Chalatenango, Izalco, San Miguel, Tejutla ve Zacatecoluca'da benzer isyanlar ortaya çıktı,[135] ancak bu isyanlar Salvadorlu askerler tarafından hızla bastırıldı.[136]

14 Şubat 1833 tarihinde yerli işçi Anastasio Aquino, bir ay önce Ladinolar (melez ırk) tarafından yerli halkın öldürülmesine yanıt olarak San Juan Nonualco ve Santiago Nonualco'da bir isyan başlattı. O ve 2.000 destekçisi (Kurtuluş Ordusu olarak bilinir) San Vicente'ye yürüyerek ertesi gün orayı ele geçirdi. Kurtuluş Ordusu onu San Vicente'nin siyasî şefi ilan etti.[137][138] Cojutepeque, Ilopango, San Martín, San Pedro Perulapán ve Soyapango'daki yerli Salvadorlular Aquino'nun isyanını destekledi.[136] Salvadorlu askerlerin isyanı bastırma konusundaki ilk çabaları, Kurtuluş Ordusu karşısında San Vicente ve Zacatecoluca'da sonuçsuz kaldı, ancak Aquino'nun ordusu 28 Şubat'ta San Vicente'de Morazán tarafından yenilgiye uğratılarak isyan sona erdirildi. Nisan ayında yakalanan Aquino,[134][139] 24 Temmuz'da idam edildi, cesedi daha sonra San Vicente'de halka açık bir şekilde sergilendi.[135]

1830'ların anayasal reformları

[değiştir | kaynağı değiştir]

1831'de Salvadorlu muhafazakârlar, federal hükûmette siyasî reformlar yapılmasını talep ederek başkana Federal Kongre tarafından geçirilen yasaları veto etme yetkisi verilmesini, seçici kurulun kaldırılıp doğrudan seçimlerin uygulanmasını ve sadece toprak sahiplerinin seçilme hakkına sahip olmasını istediler.[140] 1832'de Morazán'ın El Salvador'daki askerî zaferinden sonra bu muhafazakârların tutuklanması, federal cumhuriyet genelinde siyasî liderlerin bu tür reformların uygulanmasını talep etmelerine yol açtı.[141] 3 Aralık 1832'de Morazán'ın El Salvador'u işgal etmesiyle federal otoriterlik korkularını öne sürerek Nikaragua, bağımsızlığını ilan etti ve federal anayasa yeniden düzenlenene kadar federal cumhuriyete tekrar katılmayacağını belirtti.[142] Aynı ay içinde Kosta Rika, anayasal reform için yeni bir Ulusal Kurucu Meclis -kurulmasını önerdi ve bu meclis 20 Nisan 1833'te göreve başladı.[143] 13 Şubat 1835 tarihinde Federal Kongre, Ulusal Kurucu Meclis tarafından hazırlanan anayasal reformları onayladı. Reformlar çok küçüktü ve sadece Nikaragua (reformlar tamamlandıktan sonra bağımsızlık ilanını geri çekti) ile Kosta Rika bu reformları onayladı.[129][144]

Federal başkentin San Salvador'a taşınması

[değiştir | kaynağı değiştir]

1830'dan itibaren hem Morazán hem de Federal Kongre, ulusal başkenti Guatemala'dan daha savunulabilir bir konuma taşımak istediler ve federal hükûmet, iç savaş nedeniyle şehrin sakinleri tarafından nefret edildiğini hissetti.[145] Morazán, başkenti San Salvador'a taşımak istedi, ancak Salvadorlu muhafazakâr siyasî liderler Morazán'ın önerisine karşı çıktılar ve hatta Ocak 1832'de El Salvador'un federal cumhuriyetten ayrıldığını ilan ettiler.[146] 5 Şubat 1834'te federal hükûmet, ulusal başkenti Guatemala'dan Salvador'un Sonsonate şehrine resmî olarak taşıdı,[147] ancak San Salvador'daki Salvadorlu siyasetçiler federal hükûmetin başkentini şehre taşımasını istemediler.[148]

Salvadorlu Vali Joaquín de San Martín, Morazán'ın federal başkenti San Salvador'a taşıma girişimini kendisini görevden alma teşebbüsü olarak gördü ve başkentin Sonsonate'ye geçici taşınmasını bir tehdit olarak algıladı. 15 Mayıs 1834'te neredeyse tüm Salvador eyalet meclisi istifa edince, San Martín de istifa etmeyi planladığını açıkladı ancak yetkilerini elinde tuttu.[149] Morazán, San Martín'i görevden almak için Mayıs ayı sonunda El Salvador'u işgal etti ve 6 Haziran'da San Salvador'u ele geçirdi. San Martín, 12 Haziran'da istifa etti ve yerine geçici vali olarak Carlos Salazar, ardından 13 Temmuz'da José Gregorio Salazar geçti. José Gregorio Salazar, San Martín'in tekrar güç kazanmak için başlattığı isyanı bastırdı.[150]

Haziran 1834'te San Salvador federal başkent oldu ve bu, 1827-1829 iç savaşında liberallerin muhafazakârlara karşı kazandığı zaferi simgeliyordu.[151][105] Federal hükûmet, 7 Şubat 1835'te federal anayasanın 65. maddesine uygun olarak San Salvador çevresinde Federal Bölge kurdu.[152] Federal Bölge, San Salvador etrafında 32 kilometre (20 mi) yarıçapında olup, 16 kilometre (9,9 mi) güneyde Büyük Okyanus'a kadar uzanıyordu.[153] Tüm federal hükûmet daireleri Federal Bölge'ye taşındı.[154] El Salvador, eyalet hükûmetini geçici olarak Cojutepeque'ye taşıdı[155] ve hükûmet 21 Eylül'de kalıcı olarak San Vicente'ye yerleşti.[156]

1833 ve 1835 başkanlık seçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

1833 başkanlık seçiminde seçim kurulu, Valle'yi Orta Amerika'nın bir sonraki başkanı olarak seçti. Morazán'ın askerî gücünü kullanarak anlaşmazlıkları çözmesine karşı olan seçmenler ve siyasetçiler, Valle'yi barış getirebilecek ılımlı bir lider olarak görüyordu. [157] Valle, başkanlığı devralmak üzere Guatemala'ya giderken hastalanarak 2 Mart 1834'te öldü.[158][159][160] Morazán seçimde ikinci olduğu için başkanlık görevini sürdürdü,[161] ancak 2 Haziran'da federal hükûmet ertesi yıl yeni bir başkanlık seçimi yapılacağını duyurdu.[162] 2 Şubat 1835'te, seçim kurulu Morazán'ı yeniden Orta Amerika'nın başkanı ve José Gregorio Salazar'ı da başkan yardımcısı olarak seçti; ikisi de 14 Şubat'ta yemin etti.[158]

İkinci iç savaş ve dağılma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Rafael Carrera'nın bir resmi

30 Mayıs 1838'de toplanan Federal Kongre, federal cumhuriyetin beş eyaletinin de dilediği şekilde bir cumhuriyet hükûmeti kurabileceğini ilan etti. Nikaragua 30 Nisan 1838'de Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nden ayrıldığını duyurdu. Honduras 26 Ekim’de, Kosta Rika ise 15 Kasım'da bağımsızlıklarını ilan etti. 2 Şubat 1839'da, Morazán da dâhil olmak üzere tüm federal olarak seçilmiş hükûmet yetkilileri görevden ayrıldı; yeni bir federal seçim yapılmadığı için halefleri yoktu.[163] 17 Nisan'da Guatemalalı Başkan Rafael Carrera, Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin feshedildiğini ilan eden bir kararname yayımladı ve Federal Kongre bu kararı 14 Temmuz'da kabul etti.[164] 30 Ocak 1841'de El Salvador, Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nden bağımsızlığını ilan etti.[165] Federal cumhuriyetin çöküşüyle birlikte, ardılı olan beş devletten dördü federal yönetime karşı olan ve kendi eyaletlerinin ayrılmasını savunan liderler tarafından yönetiliyordu: Braulio Carrillo (Kosta Rika), Francisco Malespín (El Salvador), Carrera (Guatemala) ve Francisco Ferrera (Honduras).[166]

Hükûmet ve politikaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Federal hükûmet

[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Amerika federal hükûmetinin siyasî organizasyonu

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti anayasasına göre, federal hükûmet "halkçı, temsilci ve federal" olarak tanımlanıyordu.[167] Tüm seçilmiş yetkililer, doğrudan değil, dolaylı seçimlerle belirleniyordu; seçmenler, kendileri adına oy kullanacak kişileri seçiyorlardı. Başkanlık, başkan yardımcılığı ve yasama seçimlerinde üç tur oy kullanılıyordu; ilk turda seçmenler seçicilere oy veriyor, ikinci turda bu seçiciler başka bir grup seçiciye oy veriyor ve kazanan seçiciler, üçüncü turda kamu görevi için adaylara oy veriyorlardı.[168] Oy kullanma zorunluydu.[169]

Federal hükûmet ayrıca yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üçe ayrılıyordu.[167][170] Hiçbir federal görev için görev süresi sınırlaması yoktu.[169] Federal Kongre, Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin çift meclisli yasama organıydı.[171][172] Milletvekilleri Meclisi alt kanadı oluşturuyordu ve her 30.000 kişi başına bir milletvekili düşecek şekilde 41 milletvekilinden oluşuyordu.[f][59] Her milletvekilinin bir yedek milletvekili bulunuyordu.[169] Milletvekilleri Meclisi'nin üyelerinin yarısı her yıl seçiliyordu.[153] Senato, her eyaletten ikişer senatör olmak üzere toplam on senatörden oluşuyordu.[36][38] İlk kez 24 Nisan 1825'te göreve başlayan Senato,[173] Milletvekilleri Meclisi tarafından kabul edilen yasaları onaylayan fiili bir yürütme konseyi gibi hareket ediyordu.[174] Senato ayrıca başkana danışmanlık yapıyor ve Yüksek Mahkeme kararlarını gözden geçirebiliyordu.[175] Üyelerin üçte biri her yıl seçiliyordu.[153] Milletvekilleri Meclisi ise Senato'nun yasama vetosunu üçte iki çoğunlukla veya vergi yasamaları için dörtte üçlük çoğunlukla geçersiz kılabiliyordu.[174] 1824'ten 1838'e kadar toplamda 11 kongre dönemi yaşanmıştı.[176]

Federal cumhuriyetin yürütme dalının başında devlet başkanı vardı. Dört yıllık bir dönem için seçilir ve Federal Ordu'nun başkomutanı olarak görev yapardı.[174] Başkanın üç sekreteri (bakan) vardı: ilişkiler sekreteri, savaş sekreteri ve hazine sekreteri.[177] Federal anayasanın 111. maddesi, başkanın art arda bir kez yeniden seçilmesine izin veriyordu, tekrar seçildikten sonra başkanın bir dönem görevden ayrılması gerekiyordu.[178] Orta Amerika Federal Cumhuriyeti başkanı, diğer çağdaş Latin Amerika başkanlarına kıyasla nispeten zayıftı, başkan yasaları veto edemiyor veya cep vetosu uygulayamıyor, yasaları yeniden değerlendirilmek üzere Federal Kongre'ye geri gönderemiyor ve Federal Kongre tarafından geçirilen tüm yasaları on beş gün içinde yürürlüğe koymak zorunda kalıyordu.[174][179] Federal anayasanın yazarları, diktatörlük yetkilerine sahip caudillo benzeri bir devlet başkanının yükselişine karşı çıkmak için başkanın yetkileri üzerine birkaç denetim getirerek yasama üstünlüğünü sağlamaya çalıştıklarından, başkanlık nispeten zayıftı. 20. yüzyıl Kosta Rikalı avukatı ve Kosta Rika Üniversitesi rektörü Rodrigo Facio Brenes [es], Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin devlet başkanlığını "sadece dekoratif" olarak tanımlamıştır.[179]

Yüksek Adalet Divanı, federal cumhuriyetin yargı kolu olarak 2 Ağustos 1824'te kuruldu.[180] Mahkeme, her iki yılda bir seçilen altı yargıçtan oluşuyordu.[153] İlk yargıçlar, 29 Nisan 1825'te göreve başladı.[181] Yüksek Mahkeme, Federal Kongre tarafından geçirilen anayasaya aykırı yasalarla ilgili kararlarını uygulayamıyordu, çünkü kararları Federal Kongre'nin incelemesine tabiydi.[175][182]

Silahlı kuvvetler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti, varlığı boyunca federal ordusunu korumakta zorlanmıştır. Bağımsızlık öncesinde, az sayıda Orta Amerikalı asker kariyer yapmıştı. Guatemalalı tarihçi Manuel Montúfar y Coronado, "Askeri etki Orta Amerika'da bilinmiyordu; Bağımsızlıktan önce, askerî kariyer yoktu" ("İspanyolca: el influjo militar fue desconocido en Centro América; antes de la Independencia, no había carrera militar") diye yazmıştır.[183] Orta Amerika federal ordusu, 1822 ve 1823'te Meksika'ya ilhakı engelleyen isyancı gruplardan doğdu, ancak 1829'da resmî bir varlık olarak kurulmuştur.[184]

Başkan, federal ordunun başkomutanı olarak görev yaparken,[174] orduyu kurma ve koruma yetkisi ile beraber savaş veya barış ilan etme yetkisi sadece Federal Kongre'ye aitti.[169] Temmuz 1823'te Orta Amerika federal ordusu toplam 10.000 askerden oluşuyordu.[185] Aralık 1823'te Federal Kongre, orduyu iki hafif tabur, iki filo ve bir topçu tugayı olarak 11.800 askere çıkardı.[186] Ordu, İspanya'nın bölge üzerindeki kontrolünü yeniden sağlamaya çalışabileceği ihtimaline karşı Karayip kıyısında savunma garnizonları kurdu. 1825'te Orta Amerika'yı ziyaret eden İngiliz diplomat George Alexander Thompson, federal ordunun İspanyol istilasına karşı yalnızca gerilla savaşıyla direnebileceği değerlendirmesinde bulundu.[187]

1829'un sonunda resmî olarak kurulan ve "Kanunun Müttefik Koruyucu Ordusu" olarak adlandırılan Orta Amerika federal ordusu, 4.000 askerden oluşuyordu. Ancak aynı yıl Federal Kongre, eyaletler arasındaki genel güvensizlik nedeniyle ordunun azami büyüklüğünü yalnızca 2.000 askere düşürdü. Eyaletler, federal orduya asker sağlamaya teşvik edildi.[g] Federal Kongre tarafından 1829'da belirlenen barış zamanı federal ordusu, üç piyade tugayı, bir topçu tugayı ve bir süvari alayından oluşuyordu.[188] 1831'de, federal orduda yalnızca 800 asker kalmışken, eyalet milisleri daha fazla askerlendirilmiş ve daha iyi finanse edilip donatılmış durumdaydı. 1830'lar boyunca federal ordunun eyalet milisleri üzerindeki askerî üstünlüğü, yalnızca federal askerlerin disiplini ve kamuoyunun federal ordunun başında caudillo benzeri bir figür olduğu algısına dayanıyordu. 1836'da Morazán, federal ordunun "en büyük tehlikelerden sağ kurtulan bir avuç eski gaziden" ("İspanyolca: un puñado de antiguos veteranos que han sobrevivido a los mayores peligros") oluştuğunu belirtti.[189]

İdari bölümler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kartograf Heinrich Berghaus'un 1840 yılına ait federal cumhuriyet haritası

Federal Cumhuriyeti beş eyaletten oluşuyordu: Kosta Rika, El Salvador, Guatemala, Honduras ve Nikaragua.[190] Bu eyaletler ayrıca 45 partido'ya (ilçe) ayrılmıştı.[191] 7 Şubat 1835'ten 3 Mayıs 1839'a kadar, ulusal başkent olan San Salvador merkezli Federal Bölge bulunmaktaydı.[152] 1838'den 1839'a kadar Guatemala'dan Los Altos'u ayırarak bir eyalet yapılma düşüncesi vardı.[192] Guatemala, Belize'yi topraklarının bir parçası olarak talep etti, ancak kıyı bölgeleri İngilizler tarafından işgal edildi.[36] Guatemala ve Meksika, Soconusco üzerinde egemenlik iddia ediyordu, ancak her ikisi de tam kontrol sahibi değildi.[110] Orta Amerika ayrıca, Orta Amerika'nın egemen topraklarının bir parçası olduğunu iddia ettiği Karayip kıyısındaki Miskito Sahili ile de sınır komşusuydu.[193][194] Federal Cumhuriyet toplamda yaklaşık 520.000 kilometrekare (200.000 sq mi) bir alanı kaplıyordu ve yaklaşık 1.400 kilometre (870 mi) boyunca 8 ile 18. kuzey enlemi arasında kuzeyden güneye uzanıyordu.[195]

5 Mayıs 1824 tarihinde Ulusal Kurucu Meclis, federal cumhuriyetin beş eyaletinin her birinin bir anayasa hazırlamasını ve federal hükûmete benzeyen eyalet düzeyinde yasama, yürütme ve yargı dalları kurmasını emretti.[170][190] Her eyalet, yasa yapıcıları, bir valiyi ve yargı yetkililerini dolaylı seçimlerle seçebiliyordu. Federal düzeydeki Senato gibi, her eyaletin Senatosu da bir yürütme konseyi olarak işlev görüyor ve eyalet valisine danışmanlık yapıyordu.[174] Tüm eyaletler 1826 yılına kadar anayasalarını hazırladı ve onayladı.[171] Federal anayasa, her eyalet hükûmetini "özgür ve bağımsız" ("İspanyolca: libre e independiente") olarak tanıyor ve federal hükûmete verilmemiş bazı iç işlerini yönetme yetkisi veriyordu.[196]

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin eyaletleri
Eyalet Konum
(y. 1835-1838 sınırları) 		Başkent Eyalet anayasasının
kabulü[171] 		Nüfus
(1824)[197] 		Nüfus
(1836)[195]
Kosta Rika
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Kosta Rika haritası
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Kosta Rika haritası
 Cartago 25 Ocak 1825 70.000 150.000
El Salvador
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde El Salvador haritası
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde El Salvador haritası
 San Salvador (1834'e kadar)
Cojutepeque (1834)
San Vicente (1834-1839)
San Salvador (1839-) 		12 Haziran 1824 212.573 350.000
Federal Bölge
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Federal Bölge haritası
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Federal Bölge haritası
 San Salvador (1835-1839) Uygulanamaz 50.000
Guatemala
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Guatemala ve Belize'nin tartışmalı bölgesi haritası
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Guatemala ve Belize'nin tartışmalı bölgesi haritası
 Antigua Guatemala (1825'e kadar)
Guatemala (1825-) 		11 Ekim 1825 660.580 700.000
Honduras
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Honduras haritası
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Honduras haritası
 Comayagua 11 Aralık 1825 137.069 300.000
Nikaragua
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Nikaragua haritası
Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nde Nikaragua haritası
 León 8 Nisan 1826 207.269 350.000

Siyasî gruplar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Federal Orta Amerika Cumhuriyeti'nde iki büyük siyasî grup, liberaller (İspanyolca: fiebres) ve muhafazakârlardı[h] (İspanyolca: serviles). Bu gruplar tam anlamıyla örgütlenmiş siyasi parti değillerdi.[198][199] Liberaller ve muhafazakârlar birbirlerini düşman olarak görüyor ve sık sık birbirlerini "demagoji, düzensizlik ve anarşizm" ("İspanyolca: demagogia, desorganización y anarquismo") ile suçluyorlardı.[200]

Liberaller, merkezi sömürge hükümetinin doğası gereği kusurlu olduğuna inanarak federal bir hükûmet kurmayı,[39] ülkenin eyaletlerine çeşitli devredilmiş yetkiler vermeyi desteklediler ve köklü değişikliklerin gerekli olduğunu düşündüler.[200] 1823 yılında din özgürlüğü sağlamaya çalıştılar,[201] ancak çoğunlukla Katolik olan halkın direnişi nedeniyle bu reformu hayata geçiremediler; bunun yerine Katoliklik ülkenin resmi dinî olarak kabul edildi.[39][174] 1825'te bir yürütme kararnamesi, ülkedeki tüm Katolik din adamlarının federal cumhuriyete sadakat yemini etmelerini zorunlu kıldı. Din adamları bu kararnamenin Katolik Kilisesi'nin gücünü ve otoritesini azalttığını düşündükleri için karşı çıktılar.[202] Liberaller ayrıca laissez-faire ekonomik politikaları, serbest ticaret ve yabancı göçmenliği destekleyerek ekonomiyi iyileştirmeyi amaçladılar.[161][203] Liberaller esas olarak üst-orta sınıf ve entelektüellerden destek aldılar.[202]

Muhafazakârlar, merkezî sömürge hükûmet yapısının bağımsızlık öncesinde var olan hâlinin yeni bir yönetim sistemi (federalizm) getirilmesine kıyasla toplum için daha uygun bir alternatif olduğuna inandıklarından, gücün ulusal hükümet etrafında merkezîleştirilmesini desteklediler.[39][200] Ayrıca, korumacı ekonomik politikaların uygulanmasını desteklediler. Katolik Kilisesi'nin Orta Amerika toplumunda ahlakî hakem ve status quoyu koruyucu rolünü savundular.[203] Buna karşılık, muhafazakârlar Protestanlığı Katolikliğe kıyasla daha aşağı gördüler.[138] Ayrıca, ülkenin yerli nüfusunun, egemen beyaz ve mestizo (Türkçe: "melez") nüfusa tabi olması gerektiğine inandılar.[204] Muhafazakârlar esas olarak varlıklı toprak sahipleri, yerleşik sömürge dönemi aileleri ve din adamlarından destek aldılar.[202]

Dış ilişkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
John Williams, Amerika Birleşik Devletleri'nin Orta Amerika'daki ilk maslahatgüzarı

Orta Amerika Federal Cumhuriyeti, varlığı süresince Büyük Kolombiya, Fransa, Kutsal Makam, Meksika, Hollanda, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'ne diplomatlar gönderdi.[205] Federal cumhuriyet ise Şili, Fransa, Büyük Kolombiya, Hannover, Meksika, Hollanda, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'nden diplomatlar aldı.[206] Meksika, Orta Amerika'nın bağımsızlığını Ağustos 1823'te tanıdı.[2] 15 Mart 1825'te federal diplomatlar, iki ülke arasında "ebedi konfederasyon" ("İspanyolca: confederación perpetua") öngören bir antlaşma imzaladı. Federal hükûmet anlaşmayı 12 Eylül'de onayladı.[176] Fransa, Kutsal Makam, Hollanda ve Birleşik Krallık, diplomatlarını Orta Amerika'ya göndermelerine rağmen, Orta Amerika'nın bağımsızlığını sadece federal hükûmetin 1830'ların sonunda çökmesinden sonra tanıdı.[207]

Amerika Birleşik Devletleri, Orta Amerika'nın İspanya'dan bağımsızlığını 4 Ağustos 1824'te ABD Başkanı James Monroe'nun, Orta Amerika'nın ABD elçisi olarak Cañas'ı kabul etmesiyle tanıdı. İki ülke, 5 Aralık 1825'te Barış, Dostluk, Ticaret ve Seyrüsefer Antlaşması'nı imzaladı. 3 Mayıs 1826'da Orta Amerika, Guatemala'da ABD maslahatgüzarı John Williams'ı kabul etti. William S. Murphy, federal cumhuriyetin çökmesinden sonra Mart 1842'de görevinden ayrılan son ABD diplomatıydı.[208]

16 Haziran 1825 tarihinde Federal Kongre, Büyük Okyanus ile Karayip Denizi'ni birleştirecek bir kanalın Nikaragua'da inşasını onaylayan bir yasa çıkardı.[181] Ekim 1830'da Federal Kongre, kanal projesini geliştirmek için Hollanda hükûmeti ile bir sözleşme onayladı, ancak Belçika Devrimi nedeniyle Hollanda hükûmeti ertesi yıl sözleşmeyi iptal etti.[209] Nikaragua hükûmeti, 1833 ve 1838'de federal hükûmete kanalın inşasını gerçekleştirmesi için başvuruda bulundu, ancak federal hükûmet bu taleplerin hiçbiri için eylemde bulunmadı.[181]

Ulusal semboller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Meksika'nın 1822'de Orta Amerika'yı ilhak etme girişimine karşı direnirken Arce'nin kuvvetleri, Arjantin bayrağından ilham alan yatay mavi-beyaz-mavi üçşerit bir bayrak dalgalandırdı.[210] 21 Ağustos 1823'te kabul edilen Orta Amerika Federal Cumhuriyeti bayrağı,[211] Arce'nin 1822 tasarımına dayanıyordu.[210] Kabul edilen bayrak, ortasında ülkenin armasını bulunduran mavi-beyaz-mavi yatay üç şeritli tasarımı korudu.[211] Federal cumhuriyetin arması, bir eşkenar üçgenden oluşuyordu. Üçgenin içinde en üstte bir gökkuşağı, merkezde ışık huzmeleri yayan bir Frig başlığı ve en altta Büyük Okyanus ve Atlas Okyanusu'nu temsil eden iki okyanusla çevrili beş yuvarlak volkan sırası bulunuyordu. Üçgenin etrafında, ülkenin adının yazdığı bir oval bulunuyordu.[211][212]

Federal cumhuriyetin milli marşı, Rómulo E. Durón tarafından yazılan La Granadera idi.[213] Ülkenin millî sloganı ise "Tanrı, Birlik, Özgürlük" ("İspanyolca: Dios, Unión, Libertad") idi.[9] Bu slogan, 4 Ağustos 1823'te kabul edilmiş ve bağımsızlıktan önce kullanılan "Tanrı seni uzun yıllar korusun" ("İspanyolca: Dios guarde a Ud. muchos años") sloganının yerini almıştı.[202]

Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

1824'te Orta Amerika'nın tahminî nüfusu 1.287.491 idi.[36][197] 1836'ya gelindiğinde, federal yönetici Juan Galindo'nun tahminine göre, Orta Amerika'nın nüfusu 1.900.000 idi.[195] Ancak, bu tahmin büyük ölçüde beyazların sayısını fazlasıyla abartmış ve Honduras'ın yerli nüfusunu tamamen dışlamıştı.[214] Buna rağmen Orta Amerika, Amerika kıtasının en yoğun nüfuslu ülkesiydi.[195] Ülkenin nüfusu, eyaletler arasında eşit olmayan bir şekilde dağılmıştı ve 1824'te nüfusun yarısından fazlası yalnızca Guatemala'da bulunuyordu. Anayasa, Federal Kongre'de nüfusa orantılı olarak politik temsil hakkı tanıdığından, bu nüfus dengesizliği Guatemala'ya diğer eyaletlerden daha fazla temsil oranı sağladı.[215]

Etnik dağılım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Miguel Cabrera'nın Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'ni oluşturan üç büyük etnik grup olan beyaz bir adamı, yerli bir kadını ve melez bir çocuğu tasvir eden 18. yüzyıldan kalma bir tablosu.

Orta Amerika etnik olarak homojen değildi.[172] 1824 yılında nüfusun yüzde 65'i yerli, yüzde 31'i melez (Ladino veya mestizo) ve yüzde 4'ü beyazdı (İspanyol veya criollo).[36] Küçük bir siyahî nüfus vardı, ancak Galindo 1836'da siyahî nüfusu "dikkate alınamayacak kadar önemsiz" olarak tanımladı.[153] Etnik dağılım Orta Amerika eyaletleri arasında farklılık gösteriyordu. 1824'te Guatemala nüfusunun yüzde 70'ine kadar olan kısmı yerliydi; El Salvador, Honduras ve Nikaragua neredeyse tamamen mestizolardan oluşuyordu; Kosta Rika ise kendini yüzde 80 beyaz olarak bildirdi.[216]

Aşağıdaki tablo, Orta Amerika'nın 1836'daki nüfusunun etnik gruplara göre dağılımını göstermektedir.

Orta Amerika nüfusu (1836)[195]
Eyalet Etnik grup
Yerli Melez Beyaz Toplam
Kosta Rika 25.000 - 125.000 150.000
El Salvador 70.000 210.000 70.000 350.000
Federal Bölge 20.000 20.000 10.000 50.000
Guatemala 450,000 150,000 100,000 700,000
Honduras - 240.000 60.000 300.000
Nikaragua 120.000 120.000 110.000 350.000
Toplam 685.000 740.000 475.000 1.900.000

Orta Amerika'nın beyaz ve melez nüfusu ağırlıklı olarak İspanyolca konuşurken, çoğunluk yerli nüfus çeşitli yerli dillerini konuşuyordu.[217] Federal cumhuriyetteki Orta Amerikalıların çoğu okuma yazma bilmiyordu ve hem federal hem de eyalet hükûmetleri vatandaşlarına yeterli eğitim sağlamak için okullar inşa etmeye yatırım yapacak fonlardan yoksundu.[218] Morazán, 1830'ların başında San Salvador ve León'da üniversiteler kurdu, ancak her ikisi de fon ve profesör eksikliği işlevsel olmaktan uzaktı.[103]

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]

Katoliklik, Federal Orta Amerika Cumhuriyeti'nin en büyük ve resmî diniydi.[219] Başlangıçta, Katoliklik kamuya açık olarak ibadet edilebilecek tek dindi. Diğer dinlerin kamuya açık ibadeti Mayıs 1832'ye kadar yasaktı. Bu tarihte Federal Kongre, her dinin kamuya açık olarak ibadet edilmesine izin veren bir kararname yayımladı. 1835'te ise bu durumun pekiştirilmesi için anayasa değiştirildi.[220] Katolik Kilisesi Orta Amerika siyasetinde çok etkili olmasına rağmen,[219] ne başkan ne de Yüksek Mahkeme yargıçları din adamı olabiliyordu. Her eyaletin iki senatöründen sadece biri din adamı olabiliyordu. Ayrıca papa tarafından Orta Amerika'ya gönderilen herhangi bir papalık bildirisi, yürürlüğe girmeden önce Federal Kongre tarafından onaylanmak zorundaydı.[221]

Şehirler

[değiştir | kaynağı değiştir]

1836'da Orta Amerika'da resmen şehir olarak belirlenen yirmi dokuz yerleşim yeri vardı.[153] Aşağıdaki harita bu şehirlerin konumlarını göstermektedir.

Orta Amerika'da resmen şehir olarak belirlenen yirmi dokuz yerleşim yerinin konumları (1836)

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Para birimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
1835 yılında San José darphanesinde basılan 4 escudo madenî para (697 adet basıldı)[222]

19 Mart 1824'te Ulusal Kurucu Meclis, "İspanyol monarşisine özgü ve onunla özdeşleşmiş olan büst, arma ya da diğer sembollerin" ("İspanyolca: el busto, escudo de armas o cualesquiera otros emblemas que sean propios y distintivos de la monarquía española") madenî paralarda kullanılmasını yasaklayan bir yasa çıkardı. Bu yasa aynı zamanda yeni bir para biriminin oluşturulmasını emretti. Paranın ön yüzünde ülkenin arması, arka yüzünde ise bir ağaç ve "Özgürce Verimli Büyüsün" ("İspanyolca: Libre Crezca Fecundo") yazısı yer alacaktı.[223][224]

Orta Amerika para birimi, "ulusal para birimi" olarak adlandırılıyordu[225] ve escudo, peso ve reallere bölünmüştü.[226] Bir escudo, iki pesoya;[227] bir peso ise sekiz reale eşitti.[228] Escudo, altın 1⁄2, 1, 2, 4 ve 8; pesos, altın 1 ve 2; real, gümüş olarak 1⁄4, 1⁄2, 1, 2 ve 8 olarak basıldı.[226] Bu paraların basım yeri Guatemala şehri, San José ve Tegucigalpa idi.[229]

Ekonomik zorluklar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"Maalesef, Ne cumhuriyette ne de [Guatemala] eyaletinde hazine için gerçekten yaratıcı bir plan sunulmuş. Vergi koymada rutin, korkak ve sistemsiz bir ruh hali hâkim olmuştur, bu da İspanya'dan malî yetersizliği miras aldığımızı kanıtlamaktadır."

Mariano Gálvez, Guatemala saymanı1829[230]

Arizona Eyalet Üniversitesi'nde tarih profesörü olan Thomas L. Karnes, Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin ekonomisini "kaotik" olarak tanımladı.[207] Federal cumhuriyet, hükûmet görevlerini finanse edecek yeterli parayı bulmakta sürekli zorluk çekti. 1826'da Williams, Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Henry Clay'e Orta Amerika'nın ekonomik durumunun "çok umut vaat etmediğini" yazdı. Duke Üniversitesi'nde ekonomi profesörü olan Robert S. Smith, federal hazinenin "kronik olarak boş" olduğunu belirtti.[230] Arce 1825'te başkanlık görevini devraldığında, hazinede sadece 600 peso bulunuyordu.[231]

İspanyol sömürge yönetimi altında Orta Amerika'nın ekonomisi, bölgede doğal kaynakların bol olmaması nedeniyle öncelikle tarıma dayanıyordu ve Orta Amerika Federal Cumhuriyeti de tarıma dayalı bir ekonomi sürdürdü.[232][233] Federal cumhuriyetin en büyük gelir kaynağı kereste ürünleri, çivit mavisi, cochineal, muzlar, kahve, kakao ve özellikle tütün ihracatıydı.[84][234] Sadece tütün ihracatı yıllık yaklaşık 200.000 ila 300.000 peso gelir sağlıyordu.[235] Tarım ihracatları, federal cumhuriyete önemli bir gelir sağlasa da, günlük yönetimi finanse etmek için hâlâ yabancı kredilere büyük ölçüde bağımlıydı. Bu yabancı krediler çoğunlukla büyük indirimli oranlarda verilmişti, ancak sık sık temerrüde düşülüyordu.[84] 1828 yılında federal hükümet, o dönemde toplam GB£163.300 (2023'te ABD$17.666.289'a eşdeğer) olan dış borcunu ödeyemedi.[236] Ekim 1823'te Ulusal Kurucu Meclis, toplam 3.583.576 peso değerindeki iç borcu ödemeye söz verdi, ancak Şubat 1831'e kadar borç 4.768.966 pesoya yükseldi.[237]

Orta Amerika'nın eyaletleri arasındaki ve içindeki altyapı, Orta Amerika boyunca geniş ormanlık alanlar ve dağlık arazi nedeniyle zayıftı.[182] Başlangıçta, Orta Amerika'nın yol ağı yerli köleler tarafından inşa edildi ve bakımı yapıldı, ancak kölelik 17 Nisan 1824'te bir federal kararname ile kaldırıldıktan sonra,[238] bu yolların inşaatı çoğunlukla sona erdi ve bakım eksikliği nedeniyle birçoğu kullanılamaz hale geldi.[174][239] Ülkenin altyapısının bu şekilde bozulması, eyaletler arası ticaret ve sanayiyi fiilen azalttı.[84][240] Cüzzam, çiçek hastalığı ve tifo salgınları da iş gücü verimliliğini engelledi.[218]

Guatemala'nın ekonomisi, beş eyalet arasında en güçlü olanıydı ve federal hükûmetin sivil ve askerî harcamalarının çoğunu finanse ediyordu, bazı eyaletler ise ekonomik koşullarının kötü olması nedeniyle federal hükûmeti finanse etmeye hiç katkıda bulunmuyordu.[241] Benzer şekilde, Guatemala 1828'deki temerrüde kadar federal cumhuriyetin dış borcunun neredeyse yarısını ödemekten sorumluydu.[242]

Mirası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihsel değerlendirme

[değiştir | kaynağı değiştir]
"Isthmus'un Panama'dan Guatemala'ya kadar olan devletleri belki de bir konfederasyon oluşturacaklar. Bu iki büyük okyanus arasında yer alan muhteşem konum, zamanla dünyanın ticaret merkezi haline gelebilir. Kanalları, dünya genelindeki mesafeleri kısaltacak, Avrupa, Amerika ve Asya ile ticarî bağları güçlendirecek ve bu mutlu bölgeye dünyanın dört bir yanından haraç getirecek. Belki bir gün, dünyanın başkenti burada yer alacak, tıpkı Konstantin'in Bizans'ın antik dünyanın başkenti olduğunu iddia ettiği gibi."

Bağımsız bir Orta Amerika ülkesinin potansiyeli hakkında Simón Bolívar,0Jamaica Letter (1815)[243][244]

Kongre Kütüphanesi Federal Araştırma Bölümü editörü Richard A. Haggerty, Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'ni "işleyemez" olarak tanımlarken, İspanyol sömürge yönetiminin sona ermesinden sonra "Orta Amerika devletlerinin başarılı olan tek siyasî birliği" olarak tanımladı.[243] El Salvador eğitim bakanlığı, federal cumhuriyeti, cumhuriyetçilik ve anayasacılık gibi siyasî fikirler için bir "siyasî laboratuvar" ("İspanyolca: laboratorio político") olarak nitelendirdi.[245]

Bazı uzmanlar, federal anayasanın "fazla idealist" olmasının, federal cumhuriyetin çöküşüne sebep olan önemli bir bileşen olmasını eleştirdi.[221] Liberal Guatemalalı siyasetçi Lorenzo Montúfar, "federal sistemi benimseyerek [federal cumhuriyet] savaşlar ve felaketler elde etti" dedi.[246] Nikaragualı gazeteci Pedro Joaquín Chamorro, merkezî bir hükümetin başarılı olabileceği yerlerde Amerika Birleşik Devletleri'nin federal sistemini taklit etmenin, Orta Amerika'nın eyaletleri arasında bölünmelere yol açtığını yazdı.[247] El Salvador eğitim bakanlığı, federal anayasanın "anarşi ve düzensizliğe yol açan ölümcül bir sonuç" ("İspanyolca: conclusión fatal que llevó la anarquía y la desorganización") olduğunu yazdı.[170] Massachusetts Üniversitesi araştırmacısı Lynn V. Foster, federal cumhuriyeti, yerel yetkililerin kendi eyaletlerindeki güç ve etkisinin federal hükûmete kıyasla daha fazla olması nedeniyle, 1820'lerde "tek bir cumhuriyetten ziyade küçük bağımsız ulusların gevşek bir konfederasyonu" tanımını yaptı.[76] Kral Juan Carlos Üniversitesi'nde ekonomi profesörü olan Guillermo Vázquez Vicente, federal cumhuriyetin anayasasının ideallerine ulaşmanın tutarlı bir siyasî, ekonomik ve sosyal plan olmadan "imkânsız" ("İspanyolca: imposible") olduğunu yazdı. Ayrıca, beş eyaletteki ayrılıkçı duygularla birlikte anayasanın cumhuriyetçi ideallerine ulaşamamanın, ulusal birlik sağlama konusunda "aşılamaz bir engel" ("İspanyolca: impedimento insalvable") olduğunu belirtti.[248]

Diğer uzmanlar, anayasanın veya federalizmin Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin çöküşünün ana nedeni olduğu konusunda hemfikir değildir. Kuzey Karolina Üniversitesi, Greensboro'da tarih profesörü olan Franklin D. Parker, federal cumhuriyetin çöküşünün nihayetinde anayasanın hükümlerine yeterince uymayan ve onları uygulamayan siyasî liderlerin başarısızlığına bağladı.[249] Liberal Orta Amerikalı tarihçi Alejandro Marure, "ulusun çektiği tüm felaketleri" Arce'nin 1820'lerde hem liberalleri hem de muhafazakârları memnun etme çabalarına bağladı.[250] Honduraslı avukat ve siyasetçi Ramón Rosa, Valle'nin biyografisinde Morazán'ın 1835'te yeniden seçilmesinin "Orta Amerika Cumhuriyeti'nin çöküşünü" ("İspanyolca: la ruina de la República centroamericana") getirdiğini yazarak, Morazán'ın anlaşmazlıkları çözmek için askerî güç kullanmasının federal hükûmeti zayıflattığını savundu.[251] Nikaragualı yazar Salvador Mendieta [es], federal cumhuriyetin çöküşünün ana nedenlerinden birinin devletler arasındaki ve kendi içlerindeki verimli iletişim altyapısının eksikliği olduğunu belirtti.[182] Benzer şekilde, San Diego Eyalet Üniversitesi'nde tarih profesörü olan Philip F. Flemion, federal cumhuriyetin çöküşünü "bölgesel kıskançlıklar, sosyal ve kültürel farklılıklar, yetersiz iletişim ve ulaşım sistemleri, sınırlı mâli kaynaklar ve farklı siyasî görüşler"e bağladı.[252] Smith, federal cumhuriyetin "mâli kötü yönetimi" ve "başarısız ekonomik gelişimini" cumhuriyetin çöküşünde en azından küçük bir rol oynadığına inandı.[253]

Yeniden birleşme girişimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Orta Amerika'nın yeniden birleşmesi
Avrupa Komisyonu'nun Orta Amerika'nın modern sınırlarını gösteren bir haritası

1842 gibi erken bir tarihte, bazı Orta Amerikalılar bölgeyi yeniden birleştirmeye çalıştılar. 19 ve 20. yüzyıllarda diplomasi veya güç yoluyla birçok birleşme girişiminde bulunuldu, ancak hiçbiri birkaç aydan uzun sürmedi veya Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin beş eski üyesinin tamamını içermedi.[254][255][256] Guatemalalı tarihçi Julio César Pinto Soria'ya göre Orta Amerika'nın birleşememesinin temel nedeni, her bir eski federal devletin oligarşilerinin kendi çıkarlarını ilerletmek istemeleri ve bu çıkarların birleşmeyi bir engel olarak görmeleridir.[166]

17 Mart 1842'de El Salvador, Honduras ve Nikaragua'dan gelen delegasyonlar Antonio José Cañas'ı yeni bir federal hükûmetin başkanı olarak ilan ettiler, ancak ne Kosta Rika ne de Guatemala hükûmetleri bu ilanı tanımadı.[256] Cañas'ın hükûmeti, El Salvador ve Honduras'ın, Salvadorlu ve Honduraslı siyasi sürgünlere sığınma hakkı tanıdığı için Nikaragua'yı işgal etmesiyle 1844'te sona erdi.[257] Morazán da 1842'de Kosta Rika'nın siyasî lideri olduğunda Orta Amerika'yı zorla birleştirmeye çalıştı. Nikaragua'yı işgal etti, ancak yenildi, görevden alındı ve 15 Eylül 1842'de kurşuna dizilerek idam edildi.[258][259]

1848'de aynı üç ülkeden delegeler, Orta Amerika için yeni bir anayasa hazırlamak üzere Tegucigalpa'da toplandılar.[256] 1849'da León'da daha fazla toplantı yapıldı ve delegasyonlar, bir Orta Amerika başkanı, başkan yardımcısı ve ulusal yasama organı seçmek için bir antlaşma imzaladılar. Orta Amerika yasama organı, 9 Ekim 1852'de bir Orta Amerika birliğinin kurulduğunu ilan etti, ancak Nikaragua Lejitimist Partisi'nin direnişi ve Nikaragua'da patlak veren iç savaş, birliğin 1854 yılında dağılmasına neden oldu.[260][261] Ayrıca, El Salvador da Nikaragua da birliğin anayasasını hiç onaylamadı.[257]

1876'da Guatemala Devlet Başkanı Justo Rufino Barrios, Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin beş eski üyesinin tümünden delegasyonlarını Guatemala şehrine göndermelerini ve birleşik bir Orta Amerika ülkesinin yeniden kurulmasını müzakere etmelerini istedi. Ancak Barrios'un aynı yıl El Salvador'u işgali, planlanan müzakereleri iptal etti.[262][263] 28 Şubat 1885 tarihinde Barrios, Orta Amerika Federasyonu'nun kurulduğunu ilan etti ve kendisini başkan olarak ilan etti. Honduras, Barrios'un ilanını kabul etti, ancak Kosta Rika, El Salvador ve Nikaragua reddetti. 29 Mart 1885 tarihinde Barrios, El Salvador'u zorla Orta Amerika Birliği'ne katmak için işgal etti, ancak 2 Nisan'da Chalchuapa Savaşı'nda öldürüldü. Guatemalalı kuvvetler ardından El Salvador'dan çekildi ve Barrios'un Orta Amerika'yı yeniden birleştirme girişimi başarısızlıkla sonuçlandı.[264][262]

20 Haziran 1895'te El Salvador, Honduras ve Nikaragua'dan delegeler, Amapala Antlaşması'nı imzalayarak Büyük Orta Amerika Cumhuriyeti'nin kurulduğunu ilan ettiler.[265] Antlaşma, hem Kosta Rika hem de Guatemala'nın hükûmetleri isterlerse ülkeye katılmalarına izin veriyordu.[266] Amerika Birleşik Devletleri, Aralık 1896'da diplomatik ilişkiler kurdu.[267] Yürütme Federal Konseyi'nin (ülkenin yasama organı) ilk oturumu 1 Kasım 1898'de yapıldı, ülkenin anayasası kabul edildi ve adı Orta Amerika Birleşik Devletleri olarak değiştirildi.[266] 13 Kasım'da Salvadorlu General Tomás Regalado Romero, Başkan Rafael Antonio Gutiérrez'i devirdi ve El Salvador'un Orta Amerika Birleşik Devletleri'nden çekildiğini duyurdu. 29 Kasım'da Yürütme Federal Konseyi, El Salvador'un ayrılmasını engelleyemeyince birliği resmen feshetti.[268]

21. yüzyılda Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele, zaman zaman Orta Amerika'yı yeniden birleştirme arzusunu dile getirdi. 2019'da göreve başladığından beri bazı konuşmalarında Orta Amerika'nın "tek bir ulus" olması gerektiğini belirtti.[269][270] 2024 yılında Orta Amerika'nın yeniden birleşmesi gerektiğine inanmaya devam ettiğini ve birleşik bir bölgenin daha güçlü olacağını savundu. Ayrıca birleşmenin gerçekleşmesi için "halkların iradesine" ("İspanyolca: la voluntad de los pueblos") ihtiyaç duyduğunu belirtti.[271]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ 1823'ten 1825'e kadar Ulusal Kurucu Meclis, Orta Amerika'nın fiili yasama organı olarak görev yaptı.[1]
  2. ^ "İspanyolca: Provincias Unidas del Centro de América", İngilizceye kelimenin tam anlamıyla "United Provinces of the Center of America" (Türkçe: Amerika Merkezinin Birleşik Eyaletleri) olarak çevrilmiştir.[2]
  3. ^ Ulusal Kurucu Meclis'teki 64 delege Orta Amerika'ya şu şekilde dağıtıldı: Guatemala'dan 28, El Salvador'dan 13, Honduras'tan 11, Nikaragua'dan 8 ve Kosta Rika'dan 4 delege.[1]
  4. ^ 1825 başkanlık seçimlerindeki diğer adaylar Alejandro Díaz Cabeza de Vaca [es] (2 oy), José María Castilla (1 oy) ve José Santiago Milla (1 oy) idi.[61]
  5. ^ 1830 başkanlık seçimlerinde Francisco Morazán 202, José Cecilio del Valle 103 oy alırken; José Francisco Barrundia, Antonio Rivera Cabezas ve Pedro Molina Mazariegos'un kaç oy aldığı bilinmemektedir.[104][105]
  6. ^ Federal Kongre alt meclisinin milletvekili dağılımı şu şekildeydi: Guatemala'dan 18, El Salvador'dan 9, Honduras'tan 6, Nikaragua'dan 6 ve Kosta Rika'dan 2 milletvekili.[170]
  7. ^ Federal ordunun 1829'daki 2.000 askerlik güç sınırına katkı, Orta Amerika federal cumhuriyetinin eyaletleri arasında şu şekilde bölünmüştü: Guatemala'dan 829, El Salvador'dan 439, Honduras ve Nikaragua'dan her biri 316 ve Kosta Rika'dan 100 asker.[188]
  8. ^ Orta Amerika Federal Cumhuriyeti'nin varlığı sırasında muhafazakârlar kendilerini "muhafazakâr" yerine "ılımlı" ("İspanyolca: moderados") olarak adlandırıyorlardı.[198]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alıntılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f Karnes 1961, s. 35.
  2. ^ a b Peloso & Tenenbaum 1996, s. 65.
  3. ^ Slade 1917, s. 88.
  4. ^ Marure 1895, s. 10.
  5. ^ Pinto Soria 1987, ss. 3, 7.
  6. ^ Pinto Soria 1987, s. 3.
  7. ^ Marure 1895, s. 17.
  8. ^ Karnes 1961, s. 49.
  9. ^ a b Pérez Brignoli 2018, s. 107.
  10. ^ a b Karnes 1961, s. 9.
  11. ^ a b Stanger 1932, s. 21.
  12. ^ Stanger 1932, s. 22.
  13. ^ Lindo Fuentes, Ching & Lara Martínez 2007, ss. 72-74.
  14. ^ Lindo Fuentes, Ching & Lara Martínez 2007, s. 73.
  15. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 138.
  16. ^ Foster 2007, s. 130.
  17. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 139.
  18. ^ a b Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 141.
  19. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 143.
  20. ^ Foster 2007, s. 131.
  21. ^ Foster 2007, s. 132-133.
  22. ^ Munro 1918, s. 24.
  23. ^ Kenyon 1961, s. 176.
  24. ^ Stanger 1932, s. 34.
  25. ^ a b Foster 2007, s. 135.
  26. ^ Kenyon 1961, ss. 183-184.
  27. ^ Kenyon 1961, ss. 182-183.
  28. ^ Obregón Quesada 2002, ss. 25-34.
  29. ^ Meléndez Chaverri 2000, ss. 263-264.
  30. ^ Stanger 1932, ss. 39-40.
  31. ^ Kenyon 1961, s. 193.
  32. ^ Flemion 1973, s. 602.
  33. ^ a b Bolaños Geyer 2018.
  34. ^ Kenyon 1961, s. 196.
  35. ^ Kenyon 1961, s. 197-198.
  36. ^ a b c d e f Foster 2007, s. 136.
  37. ^ Vázquez Olivera 2012, s. 24.
  38. ^ a b Slade 1917, s. 89.
  39. ^ a b c d e Karnes 1961, s. 37.
  40. ^ Karnes 1961, ss. 36-37.
  41. ^ Kenyon 1961, s. 200.
  42. ^ Stanger 1932, s. 40.
  43. ^ Meléndez Chaverri 2000, s. 286.
  44. ^ Karnes 1961, ss. 45-46 & 49.
  45. ^ Pérez Brignoli 1989, s. 67.
  46. ^ Luján Muñoz 1982, s. 83.
  47. ^ Marure 1895, ss. 13-14.
  48. ^ Karnes 1961, s. 40.
  49. ^ Karnes 1961, ss. 40-41.
  50. ^ Marure 1895, s. 135.
  51. ^ a b Karnes 1961, s. 41.
  52. ^ Soto 1991, s. 27.
  53. ^ Karnes 1961, ss. 41-42.
  54. ^ Karnes 1961, ss. 42-43.
  55. ^ Karnes 1961, s. 47.
  56. ^ Marure 1895, s. 23.
  57. ^ Karnes 1961, s. 48.
  58. ^ a b Marure 1895, s. 27.
  59. ^ a b Ulloa 2014, s. 171.
  60. ^ a b c Peloso & Tenenbaum 1996, s. 69.
  61. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 105.
  62. ^ Flemion 1973, ss. 604-605.
  63. ^ Karnes 1961, s. 56.
  64. ^ Flemion 1973, s. 606.
  65. ^ Phillips & Axelrod 2005, s. 297.
  66. ^ Flemion 1973, ss. 607-608 & 611-612.
  67. ^ Karnes 1961, s. 57.
  68. ^ a b Flemion 1973, s. 612.
  69. ^ Karnes 1961, s. 64.
  70. ^ Flemion 1973, ss. 612-613.
  71. ^ a b Flemion 1973, s. 614.
  72. ^ a b c Karnes 1961, s. 65.
  73. ^ Flemion 1973, ss. 614-615.
  74. ^ a b c d Flemion 1973, s. 615.
  75. ^ a b Flemion 1973, s. 616.
  76. ^ a b Foster 2007, s. 142.
  77. ^ Marure 1895, ss. 36-37.
  78. ^ a b c d Peloso & Tenenbaum 1996, s. 70.
  79. ^ Marure 1895, s. 38.
  80. ^ Flemion 1973, ss. 616-617.
  81. ^ a b c Flemion 1973, s. 617.
  82. ^ Marure 1895, s. 36.
  83. ^ Phillips & Axelrod 2005, s. 296.
  84. ^ a b c d Karnes 1961, s. 66.
  85. ^ a b Marure 1895, s. 42.
  86. ^ Foster 2007, s. 143.
  87. ^ Marure 1895, s. 41.
  88. ^ Karnes 1961, s. 70.
  89. ^ a b c d Peloso & Tenenbaum 1996, s. 71.
  90. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 236 & 240.
  91. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 246.
  92. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 248.
  93. ^ Marure 1895, s. 50.
  94. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 250.
  95. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 251.
  96. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 256-257.
  97. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 258.
  98. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 265-266.
  99. ^ Soto 1991, ss. 26-27.
  100. ^ Karnes 1961, s. 71.
  101. ^ Molina Moreira 1979, ss. 61-62.
  102. ^ Karnes 1961, ss. 71-72.
  103. ^ a b c Karnes 1961, s. 74.
  104. ^ a b Ulloa 2014, s. 172.
  105. ^ a b Peloso & Tenenbaum 1996, s. 72.
  106. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 304.
  107. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 277-278.
  108. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 279.
  109. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 280.
  110. ^ a b Chamorro Cardenal 1951, s. 318.
  111. ^ Perry 1922, ss. 30-31.
  112. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 318-320.
  113. ^ Karnes 1961, s. 76.
  114. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 320.
  115. ^ Karnes 1961, ss. 76-77.
  116. ^ Marure 1895, ss. 66-67.
  117. ^ Marure 1895, s. 67.
  118. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 321.
  119. ^ a b Karnes 1961, s. 77.
  120. ^ Marure 1895, ss. 68-69.
  121. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 335.
  122. ^ Marure 1895, ss. 67-68.
  123. ^ Marure 1895, s. 70.
  124. ^ Marure 1895, ss. 70-71.
  125. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 332-333.
  126. ^ Marure 1895, s. 71.
  127. ^ Soto 1991, s. 21.
  128. ^ Karnes 1961, ss. 73-74.
  129. ^ a b Soto 1991, s. 22.
  130. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 159.
  131. ^ Marure 1895, s. 59.
  132. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 354.
  133. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 158.
  134. ^ a b Haggerty 1990, s. 11.
  135. ^ a b Chamorro Cardenal 1951, s. 355.
  136. ^ a b Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 160.
  137. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, ss. 158 & 160.
  138. ^ a b Foster 2007, s. 146.
  139. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 161.
  140. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 339.
  141. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 338-339.
  142. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 340-341.
  143. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 341-342.
  144. ^ Karnes 1961, ss. 78-79.
  145. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 322.
  146. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 325-327.
  147. ^ Marure 1895, ss. 79-80.
  148. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 368-370.
  149. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 368-369.
  150. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 368 & 370-371.
  151. ^ Marure 1895, s. 52.
  152. ^ a b Marure 1895, ss. 52 & 86.
  153. ^ a b c d e f Galindo 1836, s. 126.
  154. ^ Molina Moreira 1979, s. 66.
  155. ^ Cañas Dinarte & Scarlett Cortez 2006, s. 59.
  156. ^ Monterey 1996, s. 249.
  157. ^ Foster 2007, s. 147.
  158. ^ a b Ulloa 2014, s. 173.
  159. ^ Marure 1895, ss. 81-82.
  160. ^ Karnes 1961, s. 79.
  161. ^ a b Peloso & Tenenbaum 1996, s. 79.
  162. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 374.
  163. ^ Soto 1991, s. 22 & 26-27.
  164. ^ Marure 1895, s. 114.
  165. ^ Marure 1895, s. 127.
  166. ^ a b Pérez Brignoli 1993, s. 135.
  167. ^ a b Ching 1997, ss. 48-49.
  168. ^ Ching 1997, ss. 49-50.
  169. ^ a b c d Chamorro Cardenal 1951, s. 69.
  170. ^ a b c d Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 153.
  171. ^ a b c Meléndez Chaverri 2000, s. 285.
  172. ^ a b Karnes 1961, s. 6.
  173. ^ Marure 1895, s. 28.
  174. ^ a b c d e f g h Peloso & Tenenbaum 1996, s. 68.
  175. ^ a b Karnes 1961, s. 50.
  176. ^ a b Marure 1895, s. 26.
  177. ^ Marure 1895, s. 136.
  178. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 373.
  179. ^ a b Karnes 1961, s. 53.
  180. ^ Marure 1895, s. 54.
  181. ^ a b c Marure 1895, s. 29.
  182. ^ a b c Slade 1917, s. 98.
  183. ^ Pérez Brignoli 1993, s. 110.
  184. ^ Pérez Brignoli 1993, ss. 108–109.
  185. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 100.
  186. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 101.
  187. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 103.
  188. ^ a b Pérez Brignoli 1993, s. 109.
  189. ^ Pérez Brignoli 1993, ss. 110-111.
  190. ^ a b Marure 1895, ss. 18-19.
  191. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 97.
  192. ^ Foster 2007, ss. 136-138.
  193. ^ Galindo 1836, s. 122.
  194. ^ Griffith 1960, ss. 27 & 42.
  195. ^ a b c d e Galindo 1836, s. 125.
  196. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 152.
  197. ^ a b Karnes 1961, s. 5.
  198. ^ a b Flemion 1973, s. 601.
  199. ^ Peloso & Tenenbaum 1996, ss. 64-66.
  200. ^ a b c Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 169.
  201. ^ Peloso & Tenenbaum 1996, s. 66.
  202. ^ a b c d Peloso & Tenenbaum 1996, ss. 65-66.
  203. ^ a b Haggerty 1990, s. 9.
  204. ^ Foster 2007, ss. 145-146.
  205. ^ Marure 1895, s. 147.
  206. ^ Marure 1895, ss. 147-148.
  207. ^ a b Karnes 1961, s. 58.
  208. ^ Office of the Historian.
  209. ^ Marure 1895, ss. 28-29.
  210. ^ a b Casa Presidencial.
  211. ^ a b c Meléndez Chaverri 2000, s. 277.
  212. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 151.
  213. ^ Turcios Rodríguez 2010.
  214. ^ Squier 1858, s. 57.
  215. ^ Karnes 1961, ss. 5-6.
  216. ^ Karnes 1961, ss. 6–7.
  217. ^ Karnes 1961, ss. 6-7.
  218. ^ a b Karnes 1961, s. 67.
  219. ^ a b Karnes 1961, ss. 8 & 37.
  220. ^ Karnes 1961, ss. 50-51 & 72.
  221. ^ a b Karnes 1961, s. 51.
  222. ^ Michael & Cuhaj 2009, s. 224.
  223. ^ Marure 1895, s. 18.
  224. ^ Central Bank of Nicaragua.
  225. ^ Smith 1963, s. 484.
  226. ^ a b Chuc & Sandoval Abullarade.
  227. ^ Vargas Zamora & Chacón Hidalgo 2022, s. 37.
  228. ^ Vargas Zamora & Chacón Hidalgo 2022, s. 21.
  229. ^ Buttrey 1967, s. 249.
  230. ^ a b Smith 1963, s. 485.
  231. ^ Pérez Brignoli 1993, s. 197.
  232. ^ Stanger 1932, s. 18.
  233. ^ Holden 2022, s. 35.
  234. ^ Munro 1918, s. 17.
  235. ^ Karnes 1961, ss. 58-59.
  236. ^ Smith 1963, s. 488.
  237. ^ Smith 1963, s. 486.
  238. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 68.
  239. ^ Slade 1917, ss. 98-99.
  240. ^ Slade 1917, s. 99.
  241. ^ Karnes 1961, s. 61.
  242. ^ Díaz Arias & Viales-Hurtado 2012, s. 37.
  243. ^ a b Haggerty 1990, s. 7.
  244. ^ Rodríguez 2009, s. 6.
  245. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 150.
  246. ^ Slade 1917, s. 97.
  247. ^ Chamorro Cardenal 1951, s. 82.
  248. ^ Vázquez Vicente 2011, s. 268.
  249. ^ Parker 1952, ss. 532-533.
  250. ^ Flemion 1973, ss. 600-601.
  251. ^ Chamorro Cardenal 1951, ss. 374-375.
  252. ^ Flemion 1973, s. 600.
  253. ^ Smith 1963, s. 510.
  254. ^ Karnes 1961, s. 243.
  255. ^ Bernal Ramírez & Quijano de Batres 2009, s. 166.
  256. ^ a b c Perry 1922, s. 32.
  257. ^ a b Munro 1918, s. 169.
  258. ^ Pérez Brignoli 2018, s. 115.
  259. ^ Molina Jiménez 2021, ss. 114-115.
  260. ^ Perry 1922, ss. 32-33.
  261. ^ Munro 1918, s. 81.
  262. ^ a b Perry 1922, s. 33.
  263. ^ Ching 1997, ss. 182-183.
  264. ^ Munro 1918, s. 172.
  265. ^ Slade 1917, s. 210.
  266. ^ a b Slade 1917, s. 213.
  267. ^ Perry 1922, s. 35.
  268. ^ Slade 1917, ss. 214–215.
  269. ^ Miranda & Train 2021.
  270. ^ Telemundo Noticias 2019.
  271. ^ Contra Punto 2024.

Kitaplar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dergiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Web kaynakları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla okuma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Federal Republic of Central America ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Tarihsel belgeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Videolar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Orta_Amerika_Federal_Cumhuriyeti&oldid=33943252" sayfasından alınmıştır