Orta Afrika Cumhuriyeti
Orta Afrika Cumhuriyeti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Bangui 4°22′K 18°35′D / 4.367°K 18.583°D | ||||
| Resmî dil(ler) | Sango, Fransızca | ||||
| Hükûmet | Üniter yarı başkanlık anayasal cumhuriyet | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 622.984 km2 (45.) | ||||
• Su (%) | 0 | ||||
| Nüfus | |||||
• 2018 tahminî | 4.666.368 (119..) | ||||
• 2003 sayımı | 3.895.139[2] | ||||
• Yoğunluk | 7,1/km2 (221.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 4,695 milyar $ (163.) | ||||
• Kişi başına | 972 $[3] (184..) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 2,321 milyar $ (166.) | ||||
• Kişi başına | 480 $[3] (182.) | ||||
| Gini (2008) | 56.3[4] yüksek · 28. | ||||
| İGE (2019) |  0.397[5]düşük · 188. | ||||
| Para birimi | CFA frankı (XAF) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+1 (WAT) | ||||
| Telefon kodu | +236 | ||||
| İnternet alan adı | .cf | ||||
Orta Afrika Cumhuriyeti (Fransızca: République Centrafricaine IPA: /ʀepyblik sɑ̃tʀafʀikɛn/ veya Centrafrique /sɑ̃tʀafʀik/) ya da yaygın kullanımı ile Orta Afrika, Afrika kıtasının orta bölümünde yer alan, denize kıyısı bulunmayan bir kara ülkesidir. Ülkenin sınır komşularını (kuzeyden saat yönünde ilerlendiğinde) Çad, Sudan, Güney Sudan, Kongo DC, Kongo Cumhuriyeti ve Kamerun oluşturmaktadır. Ubangi-Chari ismi ile geçmişte Fransa sömürgesi olan ülke, 1960 yılında bağımsızlığına kavuşmuştur. Ülkenin başkenti Bangui'dir.
Ülkenin ismi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke Güney Afrika Cumhuriyeti ile birlikte ülke isminde kıta ismi Afrika 'yı kullanan iki ülkeden biridir. Geçmişte Roma İmparatorluğu'na bağlı bir eyalet olan ve günümüzde Tunus'un kurulu olduğu bölgelerde bulunan Afrika eyaleti için kullanılan Afrika daha sonraları Araplar tarafından da aslına sadık kalınarak Ifriqiya olarak adlandırılmıştır. O dönemler Libya olarak adlandırılan kıta zamanla Afrika olarak adlandırılmıştır. Afrika kelimesinin köken olarak nereden geldiği ve nasıl oluşturulduğu tam olarak belli olmasa da yerel kabilelerin kullanımından ortaya çıkan bir kelime olduğu ya da Fenike dilinde toz anlamına gelen afar kelimesinden türetildiği tahmin edilmektedir. Ülkenin konumu ile birlikte kıta isminin de kullanılması ile birlikte ülke ismi oluşturulmuştur.[6]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkenin günümüzde kurulu olduğu topraklarda yaşam olduğuna dair bulunan en eski kanıtlar paleolitik döneme denk gelmektedir. Günümüzde de ülke içerisindeki toplumlardan olan ve bu bölgelere yerleşen ilk halklardan olan Gbaya ve Mandja varlıklarını hala sürdürmektedirler. 19. yüzyıl başlarında özellikle ülkenin kuzeydoğu bölgelerine gelen Bantu ve Azande toplulukları burada kendi kabilelerini oluşturmuşlardır. Azande toplulukları hatta bölgede kurulan iki ayrı sultanlık olan Rafai Sultanlığı ve Bang Assou Sultanlığı'nın kurucu rolünü üstlenmişlerdir.
1887 yılında bölgede bulunan Fransız memur Pierre Savorgnan de Brazza bölgenin Fransız sömürge sistemine dahil edilecek ilgi alanlarından olduğu beyan etmiş, 1889 yılında ise günümüzde ülkenin başkenti olan Bangui'de ilk askerî birlik oluşturulmuştur.1890 yılında buradan başlayarak ülkenin tamamının askeri açıdan işgali başlatılmış, 1900 yılında kurulan Ubangi-Chari ile ülkenin tamamının Fransız askeri bölgesi olduğu ilan edilmiş, alan 1906 yılında ülkenin kuzeyinde bulunan Çad askeri bölgesinin de dahil edilmesi ile genişletilmiştir. 25 Ocak 1910 tarihinde bölge kendi başına bir sömürge sistemi olmuş, bu bölgede Fransız Ekvatoral Afrikası olarak adlandırılmıştır. Her ne kadar bölgenin batısında bulunan Nola, Mbaiki, Berbérati, Carnot ve Bouar yerleşim alanları Fas-Kongo Antlaşması ile 4 Kasım 1911 yılında Yeni Kamerun ile Alman Kamerunu sömürge sisteminin bir parçası haline gelse de, 1919 yılında gerçekleştirilen Versay Barış Antlaşması ile bölge tekrar Fransız Ekvatoral Afrikası'na bağlanmıştır.
1946 yılından itibaren Barthélemy Boganda ile Fransa Parlamentosu içerisinde temsil edilen sömürge ülkesinde, 1949 yılında yine Boganda önderliğinde Mouvement d’Évolution Sociale de l’Afrique Noire (MESAN) partisi kurulmuş, bu parti 1957 yılında gerçekleştirilen yerel seçimlerde oyların tamamını elde etmiştir.
Orta Afrika Cumhuriyeti 1 Aralık 1958 tarihinde Fransız sömürgesi sistemi içerisinde iç işlerinde özerklik elde etmiş, 8 Aralık 1958 tarihinde ise Boganda ülkenin başbakanı olarak atanmıştır. Ülke Afrika Yılı olarak adlandırılan 1960 yılında, 13 Ağustos 1960 tarihinde Orta Afrika Cumhuriyeti ismi ile Fransa'dan bağımsızlığını kazanmış, ülkenin ilk devlet başkanı olarak da 1959 yılında bir uçak kazasında hayatını kaybeden Boganda yerine David Dacko görevi üstlenmiştir. 1966 yılında gerçekleştirilen askerî darbe ile Fransa yanlısı tutum izlediği gerekçesiyle Dacko görevden uzaklaştırılarak cunta lideri Jean-Bédel Bokassa kendisini devlet başkanı olarak ilan etmiştir. Bokassa 1976 yılında kendisini I.Bokassa ismi ile kral ilan ederek ülkenin sistemini monarşiye değiştirmiş, ülkenin ismini de Orta Afrika Krallığı olarak ilan etmiştir. Bokassa'nın 1979 yılına kadar sürdürdüğü bu rejim esnasında ülkeyi diktatör olarak yönetmiş, söz konusu yılda gerçekleştirdiği bir Libya ziyareti esnasında eski devlet başkanı Dacko tarafından görevinden alınarak, ülkenin rejimi ve ismi yeniden değiştirilerek eski rejim sistemine ve isme dönüş gerçekleştirilmiştir. Dacko, Ocak 1981 yılında gerçekleştirilen seçimleri kazanmasına rağmen görevde kısa bir süre kalabilmiş, Eylül 1981'de André Kolingba önderliğinde Fransa'nın da onayı ile darbe gerçekleştirilmiş, Kolingba kendisini ülkenin yeni devlet başkanı olarak ilan etmiştir. 1986 yılında sürgünde bulunan Bokassa ülkesine geri dönmüş, dönüşü ile birlikte tutuklanmış ve ölüm cezasına çarptırılmış, bu ceza daha sonra mecburi hizmete çevrilmiştir.
1991 yılında uluslararası baskılar sonucunda da, partilerin kurulmasına yeniden izin verilmiş, Eylül 1993 yılında ise Kolingba ülke genelinde genel af ilan etmiştir. Bu af sonucunda özgürlüğüne kavuşan Bokassa ise 1996 yılında başkent Bangui'de hayatını kaybetmiştir.
1993 yılında gerçekleştirilen genel seçimlerde oyların çoğunluğunu elde eden Ange-Félix Patassé ülkenin yeni devlet başkanı olmuştur. 1996 ve 1997 yıllarında birkaç darbe girişimine maruz kalan Patassé, 1999 yılında iktidar ve muhalefet partisi mensupları arasında başlayan şiddet olaylarının gölgesinde 22 Ekim 1999 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimleri de kazanarak yeniden devlet başkanı seçilmiştir.
15 Mart 2003 tarihinde gerçekleştirilen yeni bir darbe ile görevinden uzaklaştırılan Patassé'nin yerine ülkenin başına cunta lideri François Bozizé geçmiş ve ülke idaresini eline almıştır. 2005 yılında gerçekleştirilen genel seçimlerde ikinci turda oyların çoğunluğunu alarak devlet başkanlığı görevine devam eden Bozizé. Nisan 2010 tarihinde gerçekleştirilmesi gereken genel seçimleri, ülkedeki iç karışıklığı sebep olarak göstererek parlamento kararı ile iptal etmiş ve Haziran 2010 tarihinde görev süresinin dolmasına rağmen devlet başkanlığı makamını bırakmamıştır.
24 Mart 2013 tarihinde, kendisini anti-emperyalist ve milliyetçi olarak gören ve Séléka (Türkçe: İttifak) olarak adlandırılan asi kuvvetler, başkent Bangui'de şiddetli çatışmalara sebep olmuş ve başkanlık binasını işgal ederek, ülke yönetimine el koymuşlardır. Bu gelişmeler üzerine General François Bozizé önce Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ne ardında da Kamerun'a kaçmıştır.[7] Bu tarihten sonra ülkenin devlet başkanlığı koltuğuna oturan Michel Djotodia Ağustos ayında resmi olarak bu göreve getirilmiştir. Djotodia her ne kadar Eylül ayında Séléka'yı feshetse de, Kasım ayında ülke içerisindeki şiddet olayları yeniden alevlenmiştir. Özellikle feshedilen eski Séléka asi kuvvetleri ile Bozizé yanlıları arasında başlayan çatışmalar daha sonra Hristiyan - Müslüman çatışmasına dönüşmüş ve bu çatışmalarda sivil halka karşı da eylemler gerçekleştirilmiştir. Bu gelişmeler neticesinde devlet otoritesi kaybolan ülkede sivil halk ülkenin özellikle kuzeybatı bölgelerini terk etmek zorunda bırakılmıştır. Hem Fransa hükûmeti hem de Afrika Birliği ülkeye askerî güç göndermiştir. 2500 Afrika Birliği askerî gücünün yanı sıra Fransa'dan gönderilen 650 asker ülke içerisinde görev almış, Fransız askerleri ülkenin başkentinde yer alan Bangui havaalanının ve diplomatik öneme sahip binaların ve Fransız şirketlerin güvenliği sağlamıştır.[8] Birleşmiş Milletler'in 5 Aralık 2013 tarihinde Fransa'nın askerî gücünü arttırması kararı sonrası Fransa devlet başkanı Hollande en kısa sürede ülkeye yeni askerî birliklerin gönderiminin sağlanacağını açıklamıştır.[9]
10 Ocak 2014 tarihinde Orta Afrika Ticaret Birliği (CEEAC) temsilcileri ile yaptıkları görüşmeler neticesinde devlet başkanı Djotodia ve başbakan Tiangaye görevlerini bıraktıklarını açıklamışlardır.[10] Bu süreçte BM, ülkeye barış gücü olan MINUSCA'yı sevk etmiş, 13 Aralık 2015 için anayasa referandumunu, 27 Aralık 2015 tarihi için de genel seçimlerin gerçekleştirileceğini açıklamıştır.
14 Aralık 2015 tarihinde Séléka ülkenin kuzeyinde ilk önce Logone Cumhuriyeti ismini verdikleri daha sonra da isim değiştirilerek Dar El Kuti ismini verdikleri ülkeyi ilan etmiştir. Séléka yetkililerinin yaptıkları açıklamada ülkede artık Hristiyan ve Müslüman topluluklarının bir arada yaşamasının mümkün olmadığı ifade edilmiş, ilan ettikleri yapının öncelikle özerk bir yapı olduğunu açıklamışlardır. Yetkililer ilerleyen süreçte tam bağımsızlığı hedeflediklerini açıklamıştır.[11][12][13] Bu açıklamalara karşı uluslararası alanda ilan edilen bölgenin Orta Afrika Cumhuriyeti'ne bağlı bir bölge olduğu ifade edilmiştir.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Afrika Cumhuriyeti, Afrika kıtasının iç kesimlerinde bulunan karayla çevrili bir ülkedir. Kamerun, Çad, Sudan, Güney Sudan, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Kongo Cumhuriyeti ile sınır komşusudur. Ülke, 2° ve 11°K enlemleri ile 14° ve 28°D boylamları arasındadır.[14]
Ülkenin büyük bir kısmı deniz seviyesinden yaklaşık 500 metre (1.640 ft) yükseklikte düz veya engebeli plato savanından oluşur. Orta Afrika Cumhuriyeti'nin kuzeydoğusundaki Fertit Tepeleri'ne ek olarak, güneybatı bölgelerinde dağınık tepeler vardır. Kuzeybatıda, 348 metre (1.143 ft) yükseklikte bir granit platosu olan Yade Masifi vardır. Orta Afrika Cumhuriyeti altı karasal ekobölge içerir: Kuzeydoğu Kongo ova ormanları, Kuzeybatı Kongo ova ormanları, Batı Kongo bataklık ormanları, Doğu Sudan savanı, Kuzey Kongo orman-savana mozaiği ve Sahelian Akasya savanı.[15]
Özellikle ülkenin kuzey bölgelerinin yer aldığı 216.000 km2'lik bir alan Çad Havzası içerisinde yer almaktadır. Ülkenin kuzeydoğu bölgesinde bulunan Bongo sıradağları içerisinde en yüksek nokta 1.330 m iken, Kamerun sınırına yakın bir konumunda bulunan Yade sıradağları içerisinde ülkenin 1.420 m ile en yüksek noktası olarak kabul edilen Ngaoui Dağı bulunmaktadır. Ülkenin en alçak noktasını ise 335 m ile Ubangi Nehri oluşturmaktadır.
Ülkenin toplamda sahip olduğu 5.203 km sınırın 797 km'si Kamerun, 1.197 km'si Çad, 1.577 km'si Demokratik Kongo Cumhuriyeti, 467 km'si Kongo Cumhuriyeti, 483 km'si Sudan ve 682 km'si ise Güney Sudan ile oluşmaktadır. Ülke, kıta içerisinde kara ülkesi konumunda olduğu için herhangi bir denize kıyısı bulunmamaktadır.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke genelinde kuru ve sıcak bir iklim hakim olmakla birlikte ülkenin kuzeyinde ve güneyinde farklı iklim yaşanabilmektedir. Buna göre ülkenin kuzeyinde sıcaklıkların daha yüksek düzeyde görüldüğü, gün içerisinde 40 °C'ye çıkan, gece ise 10 °C'ye kadar inebilen değerlerin ölçülebildiği, yağmur döneminin dört ay gibi kısa bir süre hüküm sürdüğü Savan iklimi hakim iken, güney bölümünde yağmur dönemi sekiz ila on ay arasında sürmekte olup, sıcaklıklar kuzeye göre daha ılıman seyretmektedir. Ülkenin başkentinde ise tropikal yağmur ormanlarına yakın bir konumda bulunmasından dolayı sıcaklık değerlerinde aşırı farklılıklar gözlemlenmemektedir.
Yaban hayatı ve bitki örtüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkenin güneyinde bulunan tropikal yağmur ormanları bölgede yaşayan gorillerin ve orman fillerinin yaşamlarını sürdürdükleri son kısıtlı alanlardan birini oluşturmaktadır. Ülkenin güneyinde aralıklı ağaçlar barındıran ormanlar mevcut iken, kuzey bölgelerde yer yüzeyinin orman ile kaplı olduğu alan çok daha kısıtlı olup, tropik yağmur ormanları ile kuru çöller arasındaki geçiş bölgesinde yer alan geniş çayırlar bulunmaktadır. Bunun haricinde ülke genelinde yaban hayatın bir parçası olarak maymunlar, filler, antiloplar, kertenkeleler ve sulak alanlarda su aygırları barınmaktadır.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Cumhuriyetin kişi başına düşen millî gelir genellikle yılda yaklaşık 400 dolar olarak listelenir ve dünyanın en düşüklerinden biridir ancak bu rakam çoğunlukla bildirilen ihracat satışlarına dayanmaz. Bu kayıt dışı gıda satışlarını, yerel olarak üretilen alkollü içecekleri, elmasları, fildişini, doğa etini ve geleneksel tıbbı büyük ölçüde göz ardı eder.[16]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]
2008 verilerine göre ülke genelinde bir kadının ortalama 5 çocuk dünyaya getirdiği Orta Afrika Cumhuriyeti'nde, bu oran ile doğum oranının yüksek olduğu ülkelerden bir tanesinin oluşturmaktadır. Ülke nüfusunun %43'ü 15 yaş altındakiler oluştururken, 65 yaş üzerindeki nüfus toplam ülke nüfusunun sadece %4'ünü oluşturmaktadır. Ülke genelinde kadınların ortalama ömrü 43 iken, erkeklerde 44'tür.
Ülkenin tropikal yağmur ormanlarının ve kuru çöllerin bulunduğu bölgelerde neredeyse hiçbir nüfus yaşamamaktadır. Nüfusun büyük bir bölümü sulak alanların, nehirlerin kıyılarında yaşamlarını devam ettirmektedirler.
Orta Afrika Cumhuriyeti genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %59,38'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %3,35'i 65 yaş ve üzerindedir.[1]
0-14 yaş: %39.49 (erkek 1,188,682/kadın 1,176,958)
15-24 yaş: %19.89 (erkek 598,567/kadın 593,075)
25-54 yaş: %32.95 (erkek 988,077/kadın 986,019)
55-64 yaş: %4.32 (erkek 123,895/kadın 134,829)
65 yaş ve üzeri: %3.35 (erkek 78,017/kadın 122,736)
Şehirde yaşayanların oranı 2021 verilerine göre %42,6 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2021 tahmini verilerine göre %1,79 düzeyindedir.[1]
Etnik gruplar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülkenin esas topluluğunu pigmeler oluşturmaktadır, ancak günümüzde çok az sayıda bir nüfusa sahip olan pigmeler sadece ülkenin güneybatısında yağmur ormanlarında yaşamlarını sürdürmektedirler. Pigmelerin haricinde ülkenin güney bölgesinde ayrıca Bantu halklarından biri olan Ngala etnik grubu yaşamakta olup, Ngalalar içerisinde ise Yakoma etnik grubu ülke içerisinde %4 ile çoğunluğu oluşturmaktadır. Bu grubun haricinde G'bakka (%4), Lissongo, Bamda ve Banziri etnik grupları da yaşamlarını bu bölgede sürdürmektedirler.[17] Ülkenin kuzey bölgelerinde ise çoğunlukla Sahra-Sudan topluluklarından olan ve ülke nüfusu içerisinde %33'lük oran ile en kalabalık grubu oluşturan Baya halkı oluşturmaktadır. Ayrıca Banda etnik grubu da %27'lik nüfus içerisindeki oranı ile en büyük ikinci topluluktur. Bunların dışında ülke içerisinde bulunan etnik gruplar Mandschia (%13), Sara (%10), Mboum (%7) ve Ngbandi olarak sıralanmaktadır.[18] Tüm bu yerel etnik grupların haricinde özellikle şehirlerde çoğunluğunu Fransızların oluşturduğu birkaç bin Avrupalı yaşamaktadır.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Afrika Cumhuriyeti iki resmî dile sahiptir. Bağımsızlığın ilan edildiği 1960 yılından bu yana resmî dil olan Fransızcanın haricinde 1991 yılında Sango da ülkenin resmî dili olarak belirlenmiştir. Sango dili resmî dil olmasının haricinde ayrıca ulusal dil olarak da kabul edilmektedir. Ülke genelinde Fransızca dilini tam anlamıyla kullanan nüfus %7,5 olarak belirlenmekte olup, Sango dilini anadili olarak belirten topluluğun toplamı ise 350.000 olarak ifade edilmektedir.[19] Ülke içerisinde konuşulan 120'den farklı yerel dil mevcuttur. Bu konuşulan yerel dillerin büyük çoğunluğu Nijer-Kongo dil ailesine ait diller oluşturmaktadır. Ayrıca ülkede konuşulan Nijer-Kongo dillerinin yine büyük bir oranı da Ubangi dillerinden meydana gelmektedir. Ülkenin sadece güneybatısında küçük bir alanında Bantu dilleri konuşulmaktadır.
DYLAN[20] projesinin verdiği sonuçlara göre Bangui'de bulunan eğitim-öğretim merkezlerinde Fransızca konuşma oranı %45,85'e çıkmış olup, Sango'nun kullanımı %54,10'a kadar gerilemiş bir konumdadır. Ancak bu durum öğrencilerin arkadaş çevresindeki konuştukları dillerde farklılık göstermektedir. Öğrencilerin kendi aralarında Fransızca konuşma oranları %7,72 dolayındayken, Sango konuşma oranı %66,62 düzeyindedir.[21]
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]2003 yılında gerçekleştirilen nüfus sayım sonuçlarında elde edilen bilgilere göre, ülke nüfusunun artık sadece %10'u yerel Afrika dinlerine inanmaktadır. Ülke genelinde Hristiyan inancına göre yaşamını sürdüren nüfusun oranı %80 olup, Katolik ve Protestan mezhepleri yarı yarıya bir orana sahiptirler. Ülke genelinde Hristiyan nüfusunu oluşturan toplulukların büyük çoğunluğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti sınırına yakın bölgelerde yaşamaktadır. Orta Afrika Cumhuriyeti içerisinde İslamiyet inancına inananların oranı %10 civarında bulunmakta olup, bu oran içerisinde çoğunluğu Sünni mezhebine mensup topluluk oluşturmaktadır.
Sosyal hayat
[değiştir | kaynağı değiştir]Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke genelinde okula gitme zorunluluğu bulunmasına rağmen, okuma-yazma bilmeyenlerin oranı %60'ın üzerindedir. Eğitimin ücretsiz olarak verilmesine rağmen, bu olanaklardan faydalanabilen nüfus çok az sayıdadır. Ülkenin 1969 yılından bu yana Bangui'de Bangui Üniversitesi[22] bulunmakta olup, 2008 yılında bu üniversiteye ek olarak uluslararası Euclid Üniversitesi ilave edilmiştir.[23]
Sağlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülkede var olan sağlık hizmetleri yaşanan sıtma, cüzzam, AIDS, uyku hastalığı ve diğer hastalıkların üstesinden gelme konusunda yeterlilik arz edememektedir. Nüfus içerisinde HIV virüsüne yakalanan 15 ile 49 yaşları arasındaki yetişkin topluluğun oranı %5[24] ile %6,3[25] arasında değişmektedir.
Ülke genelinde gerçekleştirilen doğumların sadece %54'ü tıbbi olarak desteklenebilmekte olup, gerçekleştirilen her 1.000 doğumdan 102'sinde bebek ölümleri, 9,8'inde ise anne ölümleri gerçekleşmektedir.
Siyaset
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke 14 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe giren anayasa ile başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Ülkede çok partili sistem geçerli olup, göreve seçilen devlet başkanının görev süresi altı yıl olarak belirlenmiştir. Silahlı kuvvetlerin en yüksek komutanı olarak işlev gören devlet başkanlığı makamı, bu görevde bulunan kişiye parlamentoyu feshetme yetkisini de vermektedir. Devlet başkanının tek başına atama yetkisine sahip olduğu başbakan ve bakanlar kurulunu makamları haricinde ülkede ayrıca her beş yılda bir seçilen 109 sandalyeli ulusal meclis bulunmaktadır.
Ülkede mevcut olan en önemli partiler şu şekildedir:
- Mouvement pour la Démocratie et le Développement (MDD)
- Rassemblement Démocratique Centralafricain (RDC)
- Mouvement pour la Libération du Peuple Centralafricain (MLPC)
- Alliance pour la Démocratie et le Progrès (ADP)
- Front Patriotique pour le Progrès (FPP)
Ülke 2012 demokrasi endeksi raporuna göre 167 ülke içerisinde 160. sırayı elde etmektedir.[26]
İdari yapılanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke kendi içerisinde 14 bölge, iki ticari bölge ve bir özerk şehire ayrılmış konumdadır. Söz konusu bölgeler kendi içerisinde ayrıca 71 adet ilçeye ayrılmış konumdadır.
|
Şehir
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke içerisinde kalabalığın en yoğun olduğu şehir başkent Bangui'dir. Ülke nüfusunun %20'si başkent bölgesinde yaşamaktadır. Ülke içerisinde 2013 tahmini nüfus verilerine göre en kalabalık beş şehir şu şekilde sıralanmaktadır: Bangui (747.109), Bimbo (267.859), Berbérati (108.620), Carnot (55.483), Bria (44.185)
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke genelinde var olan ulaşım ağları hem kapsam hem de konum itibarıyla yeterli seviyede bulunmamaktadır. Ülke içerisinde bulunan yaklaşık 24.000 km karayolunda sadece %3'ü asfaltlanmış konumda olup, geri kalan toprak yol özellikle Temmuz-Ekim ayları arasında yaşanan yağmur sezonlarında kullanılamamakta ve çoğunluğu sular altında kalmaktadır.
Ülkenin kendisine ait bir demiryolu güzergâhı bulunmamakla birlikte, Kamerun ya da Sudan demiryolu hatlarının ülke içerisine kadar uzatılarak ülkenin demiryoluna kavuşturulması düşünülmektedir.
Ubangi Nehri ile Kongo Nehri ve Sangho üzerinde özellikle yağmur dönemlerinde artan su seviyesi ile gerçekleştirilen vapur seferleri ile taşımacılık yapılmakta olup, Bangui ve Salo'da iç liman bulunmaktadır.
Orta Afrika Cumhuriyeti'nin uluslararası standartlara sahip tek havaalanı ise başketn Bangui'de bulunan Bangui M’Poko Uluslararası Havaalanı 'dır. Bunun haricinde ülke genelinde 37 küçük havaalanları mevcuttur.[27]
Devlet karayolları
[değiştir | kaynağı değiştir]Ülke genelinde bulunan devlet karayolları şu şekildedir:
| İsim | Güzergâh | Uzunluk |
|---|---|---|
| RN1 | Bangui - Bossangoa - Békoro - Çad sınırı | 490 km |
| RN2 | Bangui - Sibut - Bambari - Bangassou - Bambouti - Güney Sudan sınırı | 1340 km |
| RN3 | Bossembélé - Bouar - Baboua - Beloko - Kamerun sınırı | 430 km |
| RN4 | Damara (RN2) - Batangafo - Kabo - Çad sınırı | 430 km |
| RN5 | Bambari (RN2) - Bria - Birao | 690 km |
| RN6 | Bangui - Rugar Mbaïki - Berbérati - Mbaiki - Berbérati - Gamboula - Kamerun sınırı | 600 km |
| RN8 | Sibut (RN2) - Dékoa - Ndélé - Birao - Sudan sınırı | 600 km |
| RN9 | Kongbo - Mobaye | 65 km |
| RN10 | Berbérati - Nola - Kamerun sınırı | 210 km |
| RN11 | Baoro - Carnot | 100 km |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Orta Afrika Cumhuriyeti hakkında bilgiler - CIA Factbook 24 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ countrymeters.info. "Live Central African Republic population (2017). Current population of Central African Republic — Countrymeters". countrymeters.info. 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ "Gini Index". World Bank. 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
- ^ "Human Development Report 2019" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ Dietmar Urmes: Handbuch der geographischen Namen. Ihre Herkunft, Entwicklung und Bedeutung. Marix, Wiesbaden 2004
- ^ Orta Afrika Cumhuriyeti - 2013 darbesi 5 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ "Orta Afrika Cumhuriyeti - Fransa askeri güç gönderiyor". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2014.
- ^ "Fransa, BM kararına uyarak askeri gücünü artıracağını açıkladı". 31 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2014.
- ^ "Devlet başkanı ve başbakan görevi bıraktı". 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2014.
- ^ "Orta Afrika Cumhuriyeti'nde yeni ülke ilanı". 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016.
- ^ "Logone Cumhuriyeti ilan edildi". 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016.
- ^ "Seleka'dan yeni ülke ilanı: Dar El Kuti". 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016.
- ^ Moen, John. "Geography of Central African Republic, Landforms – World Atlas". www.worldatlas.com. 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020.
- ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6). ss. 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287 $2. PMID 28608869.
- ^ "Central African Republic – Systematic Country Diagnostic : Priorities for Ending Poverty and Boosting Shared Prosperity". The World Bank (İngilizce). Washington, D.C. 19 Haziran 2019. ss. 1–96. 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020 – documents.worldbank.org/ vasıtasıyla.
- ^ Orta Afrika Cumhuriyeti nüfus-topluluk bilgileri 18 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ Nüfus bilgileri 24 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Ülke bilgileri - Dil 24 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
- ^ Enquête en décembre 1988-janvier 1989, sur 674 personnes choisies sur 70 sites sous la responsabilité de P.Renaud
- ^ Que devient le français quand une langue nationale s'impose? Conditions et forme d'appropriation du français en République Centrafricaine., M. Wenezoui-Déschamps, Langues française, année 1994, volume 1004, numéro 1, Sayfa 89-99
- ^ "Bangui Üniversitesi resmi sitesi". 22 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2013.
- ^ "Euclid Üniversitesi resmi sitesi". 17 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2013.
- ^ www.unaids.org 1 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ www.weltbevoelkerung.de 30 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ 2012 Demokrasi Endeksi Raporu 19 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ The Europa World Year Book 2008 Routledge, New York 2008, Sayfa 1151f
