Nötrofil polimorflar
Nötrofil polimorflar, bakterilerin ve yabancı cisimlerin ortadan kaldırılmasında etkili akyuvarlardır. İnsan vücudunda 100 milyar nötrofil polimorf vardır. Kemik iliğinin yarısı nötrofil polimorflardan oluşur; kırmızı kemik iliğindeki ana hücrelerin (myeloblast) olgunlaşmasıyla meydana gelirler ve fazlası orada depolanır. Bölünerek çoğalamazlar. Kan dolaşımına giren bir nötrofil polimorf 20. saatten sonra ölür, yerini genç bir nötrofil alır. Çekirdekleri, birbirlerine ince köprücüklerle bağlanan 2-4 topuzcuktan oluşur. H+E boyamalarında, sitoplazmaları uçuk mavi renkli granüller içerir.[1][2][3]
Normal dolaşım kanının 1 mm3' ünde ortalama 5-8 bin lökosit vardır; bunun %50-70'i nötrofildir. Akut yangılarda bu sayı 12-35 bine çıkar (leucocytosis; lökositoz) ve nötrofil oranı %85-90 olur. Normal kandaki genç nötrofil oranı % 3 - 6 iken, akut yangılarda %20'ye çıkabilir; buna lökosit formülünde “sola kayma” denir. Bazı enfeksiyonlarda kandaki lökosit sayısı normalin altına iner (leucopenia; lökopeni).[1][2][3][4]
Akut yangının en önemli hücresel bileşeni nötrofil polimorflar, ilk 24 saatte yangı yöresindeki en yoğun lökosit türüdür. Nötrofil polimorflar nötr ve alkalin ortamda etkilidir; pH 6.8'in altında yaşayamazlar. Yangılı dokuda yaşama süresi 1-4 gün kadardır. Makrofajların yaşama süreleri çok uzundur. Akut yangıların en alevli olduğu dönemlerde, ortamda yoğun nötrofil polimorf vardır. Biraz uzayan akut yangılarda bir süre sonra oran tersine döner, makrofajlar ön plana geçer.[1][2][4]
Sitokinler (TNF-α), kemotaktik medyatörler (IL-8), arachidonic acid metabolitleri (LTB4), antijen-antikor kompleksleri, IgG ve IgM (Fc parçası), kompleman komponentleri (C5a, C3b), gibi uyaranlar nötrofil polimorf reseptörlerine yapışarak onları aktive ederler.[1][2][3]
Dokulardaki kimyasal uyaranlara en fazla tepki veren (kemotropizm) hücrelerdir. Yangı yöresinde dokulara çıkan bir nötrofil polimorf tekrar kana dönemez. Nötrofil polimorflar için çekici olan (kemotaktik etki) faktörler genellikle kimyasal yönleriyle öne çıkarlar;[1][2][4]
- Komplemanın C5a komponenti,
- Bakteri ve hücre ürünleri/artıkları (özellikle bazı küçük moleküllü peptidler),
- Arachidonic acid metabolitleri (özellikle LTB4),
- Kemokinler.
Yangı bölgesine doğru hareketlenen nötrofil polimorflar, özgün yüzey reseptörleri ile kendilerini yangı bölgesine çeken kimyasal maddelere (medyatörler) ve moleküllere bağlanırlar. Geçirgenliği artmış olan hiperemik damarlardan çıkarak dokulara giren nötrofil polimorflar ve monositler hızla hareket ederek en kestirme yoldan yangı bölgesine göç ederler (migrasyon). Damardaki bir nötrofil polimorf kimyasal uyaranların (kemokin) yoğun olduğu bölgeye gelince damar endoteline yapışır; bu olguya kenarda yer alma anlamına marginasyon denir. Daha sonra damar dışına çıkma (diapedesis) süreci başlar; nötrofil polimorflar çeşitli yönlere sitoplazmik uzantılar (yalancı ayak; psödopod) gönderir. Histaminin etkisiyle endotel hücreleri arasında oluşan geniş bir yarık bulan nötrofilin ayakları dışarı doğru uzanır (bu arada önüne çıkan bazal membranı da özel enzimleriyle deler). Yavaş yavaş kendini damar dışına çeken bir nötrofil polimorfun (lökosit diapedesisi) damar lümeninden çıkışı 2-9 dakika kadar sürer.[1][2][4][5]
Damar dışına çıkan lökositlerin aktif hareketlerle yangı odağına göç etmesine (migrasyon; migration) denir. Etkenden ve etkilene hücrelerden çıkan bazı maddeler (kemotaktik faktörler) polimorfları ve monositleri kendisine çeker; bu olguya chemotropism denir. Kemotropizm olduğunda lökositler doku içinde gelişigüzel dağılmaz, en kestirme yoldan yangı odağına giderler (chemotaxis), lökositler doku içinde günde ortalama 4–7 mm hızla ilerler. Ödem sıvısında yer değiştiremezler.[1][2][4]
Nötrofil polimorfların sitoplazma granülleri, bakterileri ve doku artıklarını eritme gücü olan çeşitli enzimleri içermektedir; bakterileri fagosite edip sindirirler. Bu aşamada fagolizozomlarda bulunan ve bakterileri yok etme işlevi olan maddeler (lizozimler, oksidatif etkili ürünler, arachidonic acid metabolitleri, vb) etkili olmaya başlar. Zarar gören ya da parçalanan nötrofillerden çevreye dağılan bu tür maddeler yangısal tepkiyi abartarak sürdürür. Eğer etken güçlü bir bakteriyse lökositin hareketleri durur ve ölür. Abartılmış tepkilerde nötrofil polimorfların neden olduğu doku zararları (absedeki doku erimesi gibi) izlenir.[1][2][4][5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015
- ^ a b c d e f g h Goljan EF. Rapid Review Pathology. 5th edt., Elsevier, Philadelphia, 2019
- ^ a b c Blumenreich MS. The White Blood Cell and Differential Count. In: Walker HK, Hall WD, Hurst JW, editors. Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Butterworths, Boston, 1990
- ^ a b c d e f Tahsinoğlu M, Çöloğlu AS, Erseven G. Dişhekimleri için Genel Patoloji, Altın Matbaacılık, İstanbul, 1981
- ^ a b Schmid-Schönbein GW, Skalak R, Sung KLP, Chien S. Human Leukocytes in the Active State. In: Bagge U., Born G.V.R., Gaehtgens P. (eds) White Blood Cells. Microcirculation Reviews, Volume-1. Springer, Dordrecht, 1982
